A r A i s g o C a p e B r e t o n

A r A i s g o C a p e B r e t o n .

**********************************

.

C a p e B r e t o n R o a d ……………………….Vintage Edition……………….2001.

le………………………………………………………………………………………………………………….

D. R. M a c D o n a l d …………………………………………………………………………€8.88.

.

***********************************

.

Scríobh mé píosa anseo, tamall ó shoin, faoin leabhar “No Great Mischief”, le Alistair MacLeod, leabhar a suíodh sa dúthaigh chéanna sin thart ar Cape Breton. Ní haon sicín lae é an Alistair céanna sin, nó rugadh é i gCape Breton, Nova Scotia, sa bhliain 1936, agus ba é “No Great Mischief” an chéad úrscéal uaidh, bíodh go raibh clú agus cáil tuillte aige roimhe sin, lena chuid gearrscéalta. I gcás MhicLeoid áfach, ba leabhar cosúil le “Roots” a chuir seisean i dtoll a chéile dúinn, leabhar inar rianaigh an t-údar scéal chineál Chaluim Ruaidh, ón am ar fhág siad Garbhchríocha na hAlban, sa bhliain 1779, le cur fúthu i Nova Scotia, áit ar bhunaigh siad treabh nua Albanach dá gcuid fhéin thall ansin, treabh a d’fhan rua, dúshúileach, Gaelach, agus treabh freiein a d’fhan dílis dá bhfréamhacha Albanacha, uaidh sin amach. Leanann sé a scéal siúd, anuas trí na blianta, anuas go dtí ochtóidí na haoise seo caite, nuair a chuir fear dá sliocht, Alexander McDonald, roimhe, scéal a chienáil a ríomh, agus sin atá curtha ar fáil dúinn sa leabhar corraitheach sin “No Great Mischief”.

Scéal eile ar fad atá againn san úrscéal nua seo, le D.R. MacDonald, ach sul má thosaím ar sin, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, rud eicínt a rá faoin údar fhéin. Cosúil le Alistair McLeod, rugadh D.R. i mBoularderie Island, Cape Breton, Nova Scotia, áit a raibh a mhuintir lonnaithe le blianta fada. Tógadh é in Ohio, sna Stáit Aontaithe, áit ar mhair a athair, nó ba mháta ar long iompar iarainn, ar na Locha Móra an t-athair céanna sin. D’éirigh leis an údar íoc as a chuid scolaíochta, trí phost a fháil mar mhairnéalach, freisin. Tar éis dó seal a chaitheamh mar mhúinteoir, d’fhill sé ar Ohio, le céim MA a bhaint amach dó fhéin. Fuair sé post ansin mar Ollamh, in Ollscoil Stanford, mar a bhfuil sé ag saothrú mar Ollamh, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Ní call a rá, go bhfágann sé California, chuile Shamhradh, le filleadh ar fhód a dhúchais, i gCape Breton.

Cosúil le Alistair McLeod, tá de nós ag an údar seo abairtí Gaeilge a chraitheadh isteach ina scéal, faoi mar a chraiteadh duine rísíní i gcíste, lena shaibhriú, agus le hatmosféar speisialta a chruthú ann. Féach ar an abairt a chuireann an t-údar seo isteach i dtús an leabhair seo….

“An cuir tobar a mach as an aon tsúil

uisge milis is searbh.”

Anois, cé go bhfuil an abairt sin i nGaeilge na hAlban, ní call dom tada a rá faoi, nó thuigfeadh Gaeilgeoir ar bith a bhfuil á rá inti. Is dócha go bhféadfá a rá, go mbeadh gaol ag an tsean nath Albanach sin leis an seanfhocal Gaelach….”Cad a dhéanfadh mac an chait ach luch a mharú?” Sé sin, go bhfanann chuile neach dílis dá dhúchas fhéin. Níor chóir go mbeifeá ag súil le huisce mhilis a fháil as tobar searbh. Ní thagann athrú bunúsach ar iompar an duine, ó fhás go haois, agus is dócha gurb é sin atá i gceist ag an údar, agus é ag ríomh scéal a phríomhcharachtair, Innis Corbett, san úrscéal suimiúil, corraitheach, seo. Níl san Innis seo ach glas-stócach, thart ar naoi mbliana déag d’aois, nuair a chuirtear in aithne dhúinn é, agus é leis fhéin, lena shábh agus a mhaide siúil, i measc na gcrann, áit ar chaith sé seal ag tanú crann, i gcoill a uncail, i gCape Breton. Tuige a’ raibh sé ansin, an ea? Bhuel, b’amhlaidh a rugadh é i gCape Breton, a cheaduair, ach ansin, chuaigh a mhuintir ar imirce leo, síos go Boston, sna Stáit Aontaithe, áit ar fhás Innis suas, ach faraoir, níor coinníodh aon smacht ceart air ansin, agus é ag fás suas. Tugadh cead a chinn dó, d’fhéadfá a rá, agus tugadh cead dó freisin, bheith ag dul timpeall le gasúir fhiáine, ar bheag é a meas ar dhlí, nó ar chuid na gcomharsan. Ghoididís gluaisteáin, agus théidís ag tiomáint leo, nós an diabhail, timpeall na sráideanna. Mar bharr ar an chlampair áfach, cailleadh an t-athair i dtimpiste tráchta. Ní i gcónaí a fhilleann an crúiscín slán abhaile ón tobar áfach, agus ba é an dála céanna le hInnis é, no i ndeireadh na dála, d’éirigh cúirteanna Mheiriceá tinn, tuirseach, de, agus ba é a tharla nó gur chinneadar ar é a dhíbirt as na Stáit amach, agus cuireadh ar ais abhaile é go Cape Breton, agus níorbh é sin amháin é áfach, ach tugadh foláireamh dó, gan filleadh ar na Stáit Aontaithe, lena bheo arís. Chuaigh sé chun cónaithe arís i gCape Breton lena uncal, Starr Corbett, agus sin an áit a bhfuil sé, i dtús an scéil seo. Ní call dom a rá, go dtugann an t-údar siar muid, go rialta, i rith an scéil, go Boston, agus chuig an áit inar tógadh “Innis”, i Watertown.

Bhuel, an lá áirithe seo, a raibh sé thuas ansin sna coillte, lena shábh agus lena mhaide siúil, chonaic sé crann álainn giúise, agus smaoinigh sé ar a mháthair agua ar an Nollaig, agus samhlaíodh dó, go dtaitneodh an crann álainn sin lena mháthair, mar chrann Nollag, agus sul ar thuig sé cad a bhí ar siúl aige, bhí an crann álainn sin leagtha aige….

Innis’s mother had always wanted Scotch pine for Christmas. So how about this fifteen-footer, Mom? I’ll ship it to you, you can save it for next year, I won’t be there to haul it up the stairs but your boyfriend can do the honours. He ducked under its branches, snow trembling down his neck as the saw ripped into bark, the blade pungent with resin, sawdust dribbling into the wooly snow like cornmeal, and when the tree fell away from him with a hiss, he drew back and inhaled the turpentine smell, Resin. It jacked him up, like the other resin he loved to smoke.”

B’in an gnó déanta aige, gnó gan chiall, gan mhachtnamh, nó bheadh fhios aige go dianmhaith, nach mbeadh sé indéanta, an crann breá sin a sheoladh chuig a mháthair, thíos i mBoston, Mass.

Ba ghearr gur dúisíodh as a mharana é áfach, nó bhí fear óg ina sheasamh taobh thiar de, agus é ag fiafraí de, tuige ar leag sé an crann sin, nó ba lena athair seisean é, agus mharódh sé Innis, dá mbeadh fhios aige, go raibh an crann sin leagtha aige. Dúirt sé le hInnis freisin, go raibh a fhios ag a athair, go raibh duine eicínt sa choill, agus gurbh ‘in an fáth ar tháinig seisean, go bhfeicfeadh sé, céard a bhí ar siúl. Chuaigh an bheirt ar ais chuig teach an fhir óig sin, Finlay. Ní raibh sa teach ach a athair, Dan Rory, mar a thugtaí air, sa chomharasanacht sin. Bhí “fios” ag Dan, gan dabht ar domhan, ach ar deireadh thiar, rinne sé margadh le hInnis, agus gheall Innis go ndéanfadh sé seo agus siúd do Dan, agus dá mhac, Finlay, mar aisíoc i leagan an chrainn, nó ba chrann é sin, a chuir Dan, i gcuimhne a mhic, a cailleadh, tamall roimhe sin.

Finlay said “He has the taibhsearachd, you know, the Second Sight. He’s seen you before. But you don’t need to know about that now.”

D’éirigh go réasúnta maith le hInnis, agus é ag iarraidh teacht i dtír in atmosféar Chape Breton, nó b’éan cuideáin é sa dúthaigh sin freisin, bíodh gurbh é dúthaigh a mhuintire fhéin é.. Ní raibh a uncal sásta, nó ábalta b’fhéidir, mórán cúnaimh a thabhairt dó, agus é ag iarraidh a bhealach a dhéanamh isteach i ngort guaireach na bhfear. Bhí socraithe ag Innis go gcuirfeadh sé plandaí canabis ag fás, ar an gcúlráid, sna coillte, agus go n-éireodh leis roinnt mhaith airgid a shaothrú, sa tsli sin, agus ansin, i bhFómhar na bliana a bhí chuige, d’fhéadfadh sé an canabis a dhíol, airgead a fháil as an ndíol sin, a bhealach a dhéanamh amach as Cape Breton, agus thabharfadh sé a aghaidh ansin ar Cheanada, áit ina bh’fhéadfadh sé cur faoi, i gceann de chathracha móra na tíre móire sin. Nach raibh na plandai canabis ag fas aige cheana fein, i ngan fhios, i lochta theach a uncail. Choinneodh se ansin iad go mbeadh siad sach laidir, agus an aimsir sach cinealta len iad a chur ar an gculraid amuigh sna coillte.

B’fhear sach ait e a uncal Starr Corbett. Ni raibh se posta, ach ag an am gceanna bhi toir ar mhna aige, agus thogadh se corrcheann acu abhaile leis, ach mar sin fhein ni fhanfadh si ro-fhada ansin, agus ni bhiodh leannan buan riamh ag Starr, se sin gur thog se Claire abhaile leis. Is amhlaidh gur eirigh idir Claire agus a leannan, agus gur thainig Starr i gcabhair uirthi tri dhidean agus dion a cur ar fail de ar feadh scathairm.

“Listen, Claire’s staying here for a while.”

B’in mar a chuir Starr e, agus Claire a chur in aithne aige do Innis .

Sin an culra ar a chrochann an t-udar a cnamharlach a sceil. Chuaigh chuile short ar aghaidh go brea ar feadh scathaimh, agus ansin, faoi mar a chuirfeadh Dan Rory e,

Not much work around here anyway…..Work that pays money always been short in this place.

B’fhior do, ach d’eirigh leis postanna beaga a fhain anseo is ansiud, agus sa tsli sin bhi ar a chumas pingneacha beaga a shaothru, rud a thug dochas do go mbeadh ar a chumas, ar ball, Cape Breton a fhagail taobh thiar de, no is docha go ndeacha atmosfear an bhaile mhoir i bhfeidhm air, agus nach sasodh fod a dhuchais feasta e.

O cheadleag se suil ar Claire, is docha go raibhs e splanctha ina diaidh, ar bhealach amhain no ar bhealach eile, agus ba e crioch a abhi ar an sceal sin no gur tharla ina ghra-thriantan idir Innis, Claire, agus Starr. Ni fheadfadh ach crioch amhain a bheith ar sceal da leitheid, agus b’in mar a tharla sa chas seo freisin. Threig Claire iad, agus d’eirigh idir Starr agus Innis, agus ba e crioch a bhi le sin go gur fagadh Innis bocht tinn bruite go maith tar eis an choimheascaiar sin.

Starr hit him three times – yes, it was three, later he could count each one – fast, in the face. Innis shouted, blood in his nose, flailing, overwhelming Starr but not hurting him, and athey bounced off tables, the wall, crazy with anger, they clawed their shirts, ripped them, scratching, digging, buty Innis knew he’d already lost whatever it was, the fitht, the chance to push Starr back and get wsome room with Claire, to save something he needed to save. They hit the floor in a desperate and raaging hug, and then Starr released him suddenly and rolled away, Innis flopped on his back, tasting blood, gagging it up.

Bhi an t-uncal ro-laidir don stocach og, agus b’in sin. Ni raibh fagtha anois aige ach an t-aon rogha amhain, se sin Cape Breton a threigint. Conas a dheanfadh se a leitheid, afach, agus gan a dhothain airgid cnuasaithe aige don bhfiontar sin fos? Ba shearbh an toradh a bhi ar chrann an ghra idir Innis agus leannan a uncail, agus ba scriosuil an toradh e freisin. Mhill Starr na plandai a bhi curtha ar an iarguil ag Innis, agus mar dhioltas, chuir Innis nimh, dar leis, i dtobar Starr, agus ansin, d’eirigh leis gluaistean galanta a ghoid, agus sa tsli sin thuigfea go n-eireodh leis ealo o Chape Breton go deo. Ach ni mar a shiltear a bhitear go minic, agus nior thaise don chas seo e ach oiread. Ach nil fum an sceal ar fad a leagan os do chomhair amach. Caithfidh me a ra gur bhain me fhein taitneamh nar bheag as an sceal, agus chaithfea a admhail go bhfuil stil an udair seo thar barr.

B’fhiu do dhuine an leabhar seo a leamh, agus ta me cinnte go mhainfeadh an leitheoir taitneamh as.

An-leamh, an-leabhar.

.

****************

Peadar Bairéad.

****************

.