dúshaothrú, exploitation; rogha an dá dhíogha, Hobson’s choice; an lá spriocáilte, the appointed day; le flosc is le fuadar, with eager haste; gan mórán achair, quickly; gaisce, a feat; ina múrtha, in great amounts; paltóg, a blow.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
.
A Job at last
.
Peadar Bairéad
Ar deireadh thiar thall, bhí post múinteoireachta faighte agam, agus sin chomh cóngarach don bhaile is a d’fhéadfadh sé a bheith, nó ní raibh Béal an Átha chomh fada sin ar fad ó Iorras na nIontas. Bhí sé sa chontae céanna, agus bheinn ag freastal ar óige mo mhuintire fhéin, sea, agus bheadh £160 punt in aghaidh na bliana mar thuarastal agam!! Ag breathnú siar air anois, feictear dhom nach raibh ann ach dúshaothrú lom á imirt orainn ag an Stát, nó fuair siad obair bliana, saor in aisce uainn, agus fiú an Eaglais fhéin, ní raibh aon ghaisce á dhéanamh acusan dúinn, ach oiread. Ach b’in mar a bhí chúrsaí, an tráth úd, agus gan an dara rogha againne ach glacadh leis, nó diúltú dó, agus b’ionann sin dúinne agus rogha an dá dhíogha a thairscint dúinn, ach amháin gur mheasa rogha amháin acu sin ná an rogha eile, bíodh nach raibh rogha ar bith acu thar mholadh beirte!
Ar aon chuma, rinne mé mé fhéin a ullmhú don phost sin, chomh maith is a d’fhéadfainn, agus nuair a tháinig an lá spriocáilte, thaistil mé ar an mbus, ó bhaile na Druime go Béal an Átha.
Agus nach raibh gluaisteán ar bith agat an tráth úd?
Car? In your dreams!
Bí ag caint ar ghluaisteán! ní raibh fiú rothar nó asal fhéin agam le cur faoi mo thóin Gaelach ag an am, le mé a iompar an dá scór míle sin. Ach, ní haon mhaith bheith ag caoineadh is an anachain déanta. Ghlac mé le mo dhán, agus luigh mé isteach ar an obair a bhí le déanamh agam, le flosc is le fuadar. Ghlac mé seilbh ar mo sheomra, thuas staighre, i gColáiste Mhuireadhaigh, istigh ansin i measc na sagart, agus shocraigh mé mo chip is mo mheanaithe, istigh sa seomra sin. Níor sheomra ró-mhór é, ach oiread, ach ag an am gcéanna, bhí sé mór a dhóthain domsa. Bhí ann, leaba, leabhragán, cófra éadaigh, tinteán, agus báisín níocháin. Agus bíodh go raibh mé cuachta istigh ansin imeasc na sagart im sheoimrín beag, níor chuir sin isteach puinn ormsa, nó chomh fada is a bhain sé liomsa, ba phálás ríoga é, a thug neamhspleáchas agus scoiteacht ón saol mór amuigh dom, agus cuimhnigh freisin, go raibh bunús mo shaoil, mar dhuine fásta, caite agamsa i measc sagart, agus ar an ábhar sin, ba nádúrtha an leagan amach é.
In St. Muredach’s College
I dtús Mheán Fómhair na bliana sin, 1951, mar sin, chuaigh mé fhéin i mbun mo cheirde mar mheánmhúinteoir. An tráth úd, ní raibh an oiread sin scoláirí ar fad i gColáiste Mhuireadhaigh. Déarfainn nach raibh sa scoil ar fad, an tráth úd, ach thart ar chéad dalta is caoga, sa chaoi go raibh chuile dhuine acusan agamsa mar scoláire im ranganna. Nach mór idir inné agus inniu, nó déarfainn go bhfuil breis is a cheithre oiread sin de dhaltaí acu sa scoil chéanna, sa lá atá inniu ann. Ní raibh ach beirt tuatach ar fhoireann na scoile an tráth úd, nó ba shagairt ar fad an chuid eile díobh. Caithfidh mé a admháil anseo, go raibh mé thar a bheith sásta lem’ chuidse dem’ mhargadh, sa phost céanna sin, agus bheadh sé deacair Ardmháistir níos carthannaí, níos Críostaí, nó níos tuisceanaí, a fháil, ó cheann ceann na tíre, ná an Doc Loftus. Ba dhuine uasal den scoth é, agus fear ar cuireadh léann an tsagairt air sa Róimh fhéin, agus ná tógtar orm é, má deirim go raibh a chuma sin air! Chuir mé aithne ar mo chomhúinteoirí gan mórán achair, nó ní raibh an oiread sin díobh sin ann, ag an am sin. Déarfainn nach raibh thar dheichniúr dínn ar fad, i mbun oibre sa Choláiste sin, ag an am. Is glas a fhanann a gcuimhne siúd i gcistin m’aigne, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Ba bhreá ar fad na comhleacaithe iad, agus gan ina measc ach daoine a raghadh píosa maith den bhóthar leat, le cabhair agus cúnamh a chur ar fáil dhuit. B’in iad na daoine a mhúnlaigh mé mar mhúinteoir, agus má d’éirigh liom aon ghaisce a dhéanamh le linn mo thréimhse i mbun na ceirde sin, bheadh a bhuíochas sin ag dul dóibhsean, cuid mhaith. Ba ghearr freisin, gur chuir mé aithne ar na daltaí a bhí ag freastal ar an gColáiste, an tráth úd, agus arís, ba dhuine faoi leith é chuile dhuine acu sin, agus cosúil leis na múinteoirí a mhúin an oiread sin domsa, caithfear a rá freisin, gur éirigh leis na daltaí sin a rian fhéin a fhágáil orm.
Corporal Punishment
Is cuimhin liom go maith, go mbíodh an tslat a húsáid coitianta ag an am, agus i dtosach báire, tuigeadh dom fhéin gur cheart dom a bheith i lár an aonaigh, leis an gcineál sin smachta, chomh maith le duine. Tharla lá amháin, áfach, gur thug mé leadóg do ghasúr acu, agus tharraing sí fuil, nó b’in mar a tuigeadh domsa, ar aon nós. Ba leor sin dom. Bhí mo cheacht foghlamta agam, agus uaidh sin amach, b’éigean dom modhanna eile múinte a tharraingt orm fhéin, le dul i gcionn ar mo chuid scoláirí.
Is maith í an óige, mar adúirt an bhean fadó, agus í tar éis léim thar sruthán a ghearradh! Ba é an scéal céanna agamsa é, nó níl dabht ar domhan ann, ach go raibh ormsa bheith ag sclábhaíocht liom, ar mo mhíle dhícheall, le mo chuid oibre i gColáiste Mhuireadhaigh a dhéanamh. Bhí ullmhúcháin le déanamh chuile thráthnóna, agus bhí cleachtaí ina múrtha le ceartú, agus chomh maith le sin uilig, bhí an mhúinteoireacht fhéin le déanamh. Níor bheag sin mar ualach ar dhroim ar bith, agus cá bhfaighfeá dream chomh díograiseach le mic léinn le cruacheisteanna a chur ar mhúinteoir, go háirithe má cheapann siad, go bhfuil seans ar domhan ann, go bhféadfaí an múinteoir céanna sin a chur i sáinn le paltóg de cheist a bhualadh air, díreach idir an dá shúil? Cuir le sin uilig, nach raibh ionamsa ach printíseach, agus nár mhaith liom ceist a chur ar mo chomhleacaithe, ar eagla go léireoinn dóibhsean nach raibh mé in ann don ghnó a bhí idir lámha agam! Thuig cuid áirithe de na comhleacaithe céanna an tsáinn ina raibh mé, agus tháinig siadsan chugamsa lena gcúnamh a chur ar fáil dom. Ar aon nós, taobh istigh de théarma amháin, bhí an chuid ba mhó dhe chleasa mo cheirde foglamhtha agam, agus mé ag treabhadh liom i dtreo na foirfeachta.
No great age difference
Bhí rud eile i gceist sa scéal seo freisin, agus b’in nach raibh an oireadh sin difríochta idir aois na ndaltaí ba shine a bhí faoi mo chúram, agus m’aois fhéin, agus dá bharr sin, bhí ar mo chumas, sílim, dul i gcionn orthu, i bhfad níos éasca, nó fuineadh agus fáisceadh sinn araon, as an saol agus as an bpobal céanna, bíodh gur chaith mé fhéin roinnt mhaith blianta scoite amach ó shaol na cosmhuintire, ag an am gcéanna, bhí mé i dteangmháil leis an saol sin, trí litreacha, trí chomhrá, agus trí laethe saoire. Bhí meas agam ar na daltaí sin, agus go bhfios domsa, bhí meas acusan ormsa freisin, sea, agus maireann an meas sin anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Agus nach mbínn amuigh ar Pháirc an Bháire ag imirt peile leo, go mion minic, agus sa tslí sin, chuireamar aithne ar a chéile, ar go leor bealaí! Fonn díoltais ar an gcorrdhuine acusan, agus fonn cosanta corruair ormsa, nó bhíodh súil in airde agam i gcónaí le hionsaí dá leithéid a chosaint.
Ní gá a rá go mbínn corrtha, tnáite, suncaithe, sáraithe, ag deireadh gach seachtaine, agus bíodh a fhios agat, go mbíodh sé lá oibre againn, an tráth úd, i ngach uile sheachtain sa bhliain scoile! Ach b’fhéidir gur leor sin don bhabhta seo. Bí liom an chéad bhabhta eile, agus beidh tuilleadh le rá agam faoi na blianta a chaith mé i gColáiste Mhuireadhaigh, ar bhruacha méithe, féarmhara, na Muaidhe, i gcaogaidí na haoise seo caite.
English 
Gaeilge