by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
An Cháisc ar an Aoine!
.
Nach minic a chualamar go léir na nathanna éagsúla, a chuireann ar ár súile dúinn, nach bhfuil de nós ag an gCáisc titim ar aon lá den tseachtain, taobh amuigh den Domhnach; nathanna ar nós, “Níorbh iontaí liom an Cháisc ar an Aoine” ná a leithéid a fheiceáil, nó arís, “Chomh siúráilte is atá an Cháisc ar an Domhnach”, agus a leithéid. N’fheadar mé ar mar sin a bhí, ó thús? Ach fillfidh mé ar an scéal sin ar ball beag, ach le tús a chur leis an scéal seo, ba mhaith liom sibh a thabhairt siar liom, thar dhroichead na mblianta, go dtí an bhliain 1940, nó tharla rud ait go leor an bhliain chinniúnach chéanna sin. Ní raibh ionnamsa ach glas-stócach, an tráth sin, ach mar sin fhéin, chuaigh an rud úd, a tharla an bhliain sin, i gcionn chomh mór sin orm, gur fhan a chuimhne go glas, glan, glé, liom, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann.
.
An tSeamróg agus an Phailm taobh le taobh!
Céard a tharla an bhliain áirithe sin, in ainm an Áidh?
Bhuel, tharla rud atá thar a bheith neamhghnách.
Agus céard é fhéin, an ea?
Bhuel, an bhliain áirithe sin, chaitheamar an tseamróg agus an phailm, i bhfochair a chéile, nó thit Domhnach Pailme ar an 17ú Márta, an bhliain sin. Bhí mé fhéin óg ag an am, agus ní dhearna mé aon nath ró-mhór den tarlúint chéanna sin, ag an am. Anois, is cuimhin liom go raibh an scéal i mbéal gach éinne, ag an am, agus é ina scéal eatarthu, go mbeadh Éire saor, an chéad uair eile a tharlódh a leithéid arís.
.
Cathain a tharlóidh sé arís?
Agus an raibh a fhios acu cathain a tharlódh a leithéid arís?
Tuigeadh domsa, ag an am, go raibh an t-eolas sin le fáil sna nuachtáin, ach ó tharla nach raibh mé fhéin ró-thugtha do léamh na nuachtán céanna sin, ag an am, ní fhaca mé tada faoi iontu, ach bhí sé ina scéal mór i measc daoine, go dtarlódh sé arís sa bhliain 2000! Is cuimhin liom freisin, go raibh duine de na comharsana, Micheál Shéamais Mhóir, istigh ar chuairt againn, oíche an lae úd, agus go raibh sé fhéin is m’athair ag cur na gcúrsaí sin trí chéile, agus ba é a fhaid ar a ghiorracht go raibh siad beirt den tuairim nach mbeidís fhéin sa timpeall, um an dtaca sin, ach bhíodar beirt den tuairim, go raibh chuile sheans ann, go mbeinnse ar an bhfód fós faoin mbliain 2000, agus d’iarradar ormsa dul síos go dtí Séipéal na Cille Móire, an tráthnóna sin, agus paidir a chur lena n-anam. Is dócha gur thoiligh mé fhéin chuige sin. Anois, san idirlinn, ba mhinic mé ag iarraidh fios fátha an scéil sin a fháil amach, ach i gcónaí, gcónaí, theip glan orm aon eolas a fháil faoi na cúrsaí céanna sin.
Bhuel, tháinig an bhliain 2000, agus mar is eol do chách anois, níor thit Lá ‘le Pádraig ar Dhomhnach Pailme, an bhliain áirithe sin, nó nior thit sé ar an nDomhnach sin bliain ar bith ó shoin i leith, ach oiread. Sea, agus fágadh mé fhéin im’ bhambairne, agus mé ag súil chuile bhliain, go mbeadh deis agam an tseamróg agus an phailm, a chaitheamh i bhfochair a chéile, uair amháin eile im shaolsa, agus go mbeadh deis agam cuairt a thabhairt ar Shéipéal na Cille Móire, le paidir a chur le hanamnacha na marbh, ach go háirithe le hanamnacha na beirte úd, a d’iarr orm a leithéid a dhéanamh, nuair a chaithfí an tseamróg agus an phailm ar an lá céanna, arís.
Comhairle Nicea
Ar na mallaibh áfach, thosaigh mé ag iarraidh scil eicínt a bhaint as cúrsaí na Cásca, agus mar a shocraítear dáta na Féile úd, sea, agus chomh fada is a d’fhéadfainn a dhéanamh amach, d’fhéadfadh an Cháisc titim ar lá ar bith den tseachtain, ar feadh cupla céad bliain, le linn óige na hEaglaise, mar, anuas go dtí an bhliain 325, dheintí an Cháisc a cheiliúradh ar an gcéad lá de Cháisc na nGiúdach, nó ar an lá díreach ina dhiaidh sin, cuma cén lá den tseachtain a bhí i gceist, ach, in áiteacha eile, dheintí í a cheiliúradh ar Dhomhnach, gar do Cháisc na nGiúdach. Ag chéad Chomhdháil Nicea, áfach, tar éis roinnt mhaith cur trí chéile, socraíodh ar an gCáisc a cheiliúradh feasta ar Dhomhnach, agus uaidh sin amach, ba scéal cinnte é, go dtitfeadh an Cháisc ar an nDomhnach, agus uaidh sin a d’fhás an nath cainte úd sa Ghaeilge…Chomh siúráilte is atá an Cháisc ar an Domhnach, agus bhí deireadh feasta le Cáisc ar an Aoine!
An Féilire Greagóireach
Tharla athruithe áirithe eile sa bhFéilire le linn do Ghreagóir a Trí Déag a bheith i gCathaoir Pheadair sa Róimh, agus deineadh na socruithe a chinntiú tuilleadh, nuair a leagadh síos an riail, go dtitfeadh an Cháisc feasta, ar an gcéad Domhnach, i ndiaidh na gealaí úire, a leanann eacaineacht an Earraigh. Agus ní gá a rá, gur socraíodh, go nglacfaí leis an 21ú Márta mar dháta na heacaineachta sin. Glacadh leis na socruithe sin, nó tuigeadh gur mar sin a tharla, sa bhliain 30 AD, nuair a d’aiséirigh ár dTiarna ón mbás, faoi mar a tuigeadh ag an am.
Ach, le filleadh ar oíche úd an 17ú Márta na bliana sin 1940, nuair a tharla go raibh Micheál Shéamais Mhóir, ceoltóir, ag bothántaíocht sa teach s’againne, agus an tseamróg agus an phailm á gcaitheamh fós ar ár ngeansaithe againn, agus nuair a hiarradh ormsa, paidir a chur lena n-anamnacha, thíos i Séipéal na Cille Móire, sa bhliain 2000, tuigeadh dúinn uilig, an oíche sin, go dtarlódh sin arís sa bhliain 2000, ach, mar is eol do chách anois, níor tharla aon rud dá leithéid an bhliain sin, nó aon bhliain eile ó shoin i leith, ach oiread. B’in an fáth mar sin, a ndeachaigh mé fhéin ag tóraíocht fios fátha an scéil sin, i mbliana.
Agus bhfuil fhios agat toradh mo chuid taighde?
Níl, muis!
.
1799, agus 2391
Bhuel, tar éis roinnt mhaith ama a chaitheamh i mbun an tionscnaimh sin, ba é a fuair mé fhéin amach, nó gur tharla a leithéid cheana ag deireadh an ochtú haois déag, sa bhliain 1799. Mar sin, ní gnáth tarlúint in aon chor é caitheamh na seamróige agus na pailme ar an aon lá amháin, sé sin le rá, nach dtiteann Domhnach na Pailme ar Lá ‘le Pádraig ach go fíor fíor annamh, amach is amuigh.
Agus cathain a tharlóidh a leithéid arís, adeir tú?
Bhuel, sin scéal eile ar fad anois, nó chomh fada is a d’fhéadfainn fhéin a dhéanamh amach, ní tharlóidh sé go luath, ar aon chaoi, nó ní raibh ar mo chumas-sa teacht ar dháta ar bith roimh an bhliain 2391, nuair a thitfeadh Domhnach na Pailme ar Lá ‘le Pádraig arís, agus sin tarraingt ar cheithre chéad bliain eile. Bhuel, tá mé ag ceapadh, nach mbeidh mé fhéin ar an bhfód, teacht na bliana sin, agus má tá orainn fanacht le saoirse na tíre seo a bhaint amach, go dtí an bhliain áirithe sin, bhuel, nach mbeadh sé chomh maith dúinn dul ag feadaíl! Sea, agus féach ar ar tharla an bhliain roimh na blianta cinniúnacha sin 1799, agus 1940, agus nach gcuirfeadh sin duine ar bith ag smaoineamh ar an mbliain 2390! Deireadh an tsaoil seo, b’fhéidir!
Cuir an phaidir sin leo anois!
Ach céard faoin mbeirt úd a bhí ag súil le paidir uaimse, faoin mbliain 2000, nuair a chaifí,- mar a thuig siadsan ag an am,- an tseamróg agus an phailm i bhfochair a chéile arís? Bhuel, féach, nach mbeadh sé chomh maith agam dul síos go dtí an Seipéal amárach, agus an dualgas úd a chomhlíonadh, fad is atá ar mo chumas sin a dhéanamh! Agus b’fhéidir go ndéanfása Solas na Soilse, agus Leaba i measc na Naomh, a ghuí orthu freisin, agus ar anamnacha na marbh uilig, anocht agus i dtólamh.
Bhuel, sin é mo scéal don bhabhta seo agus má tá bréag ann ní mise a chum nó a cheap, agus súil agam gur thaitin sé libh. Go dtí an chéad bhabhta eile, Slán.
Peadar Bairéad.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
An Mianadóir………….céadchló…....…..2015
le
Jackie Mac Donncha...…………………..€10.00
.
Deoraí ag filleadh ar a dhúchas
Is suimiúil an scéal a leagann an t-údar seo os ár gcomhair sa leabhar dea-scríofa seo, agus leabhar is ea é freisin, a chuirfidh léitheoirí áirithe faoi gheasa, lena chuid Gaeilge tharraingteach, lena phlota teannasach, suimiúil, agus lena stíl fhorbartha. Seo leabhar a thaitneodh go mór leis an aos óg, go háirithe le déagóirí. Ní hionann sin is a rá, nach mbainfeadh éinne eile toit nó taitneamh as, mar caithfidh mé a rá, gur bhain mé fhéin an-taitneamh as, agus geallaimse dhuit é, nach aon bhunóc bliana mé, faoin am seo!
Is dócha go bhféadfá a rá, gurb é an gasúr, Darach Ó Fualáin, príomhcharactar an scéil seo, nó téann a chuid eachtraí siúd, mar shnáithe, tríd an scéal seo ar fad, ó thús deireadh. Ní gá a rá, go n-imríonn a mhuintir an-pháirt sa scéal freisin.
Fear faoi leith is ea an t-athair, Aindriú Ó Fualáin, agus é, de shíor, sáite go dtí na cluasa ina fhóinín póca. Bean ghnóthach, dhíograiseach, is ea a mháthair, Siobhán, agus cailín cliste, cúramach is ea, Siún, a dheirfiúr. Caithfear a rá gur bheag aird a thug Aindriú ar a mhac, Darach, go dtí an pointe sin, nó bhí sé ró-ghnóthach lena fhóinín póca agus lena nuachtáin, le Darach a thabhairt leis ag iascaieacht, nó ag fiach, nó a leithéid, ach, d’fhoghlaim sé a cheacht go dóite nuair a tharla nach raibh siad ábalta teacht ar Dharach, an lá sin a chuaigh sé i bhfostú sna píopaí uisce.
Ach díríonn an scéal a thóirse freisin, ar an bhfear úd a tháinig abhaile óna dheoraíocht sna mianaigh chopair, i mButte, Montana, fear arbh ainm dó, Antaine de Búrca. D’fhill Antaine ar theach folamh a mhuintire ó tharla nach raibh éinne dá mhuintir ina sheilbh, agus ghlac seisean seilbh air, ach má dhein, ní i ngan fhios do na comharsain é, nó bhí súil seabhaic acu air, agus gan aon ró-iontaoibh acu as, ach oiread, nó ní raibh aithne ar bith acu air. Casadh Darach air, ar a bhealach abhaile ón scoil agus d’éirigh leo caradas a shnaidhmeadh eatarthu láithreach bonn. Ar ball, nuair a chuaigh Darach i bhfostú sna píopaí uisce, a bhí ag síneadh trasna faoin mbóthar, agus nuair a bhí sé beagnach múchta, tachtaithe, iontu, agus gan ar a chumas éaló astu aris, ba é an strainséir, Antaine de Búrca, a chuala fóinín póca Dharach ag bualadh, agus a thuig ón bhfuaim sin gur faoi thalamh, sna píopaí, a bhí an fón céanna sin. Chuir Antaine é fhéin i mbaol a bhasctha ag iarraidh Darach a shábháil nuair a chuala sé scréachaíl sna píopaí céanna sin.
Nuair a tuigeadh do na comharsain gur mar sin a bhí, bhí siad lán-tsásta ansin glacadh lena gcomharsa nua mar dhuine díobh fhéin. Ní gá a rá, go gcuirtear síos ar mhuintir an bhaile, agus go háirithe ar mhuintir Dharach fhéin, Clann Ui Fhualain, sa scéal suimiúil, lánteannais, seo faoi’n mhianadóir a d’fhill ar a dhúchas.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Ancient Light…….by……. John Banville
.
Ní fhilleann an óige ar óg nó ar aosta.
Ní hé seo an chéad úrscéal ó pheann líofa an údair Éireannaigh seo, nó i ndáiríre, seo an cúigiú úrscéal déag a chuir sé ar fáil dúinn. I Loch Garman a rugadh é agus tá cónaí air anois i mBaile Átha Cliath. Bhuaigh “The Sea”, an “Man Booker Prize” dó, sa bhliain 2005. Úrscéal a chuaigh i gcionn go mór ar lucht a léite. Ach le filleadh ar an úrscéal atá idir chamáin againn anseo, mar is é seo an tríú leabhar de thriológ leis an údar seo. Ba é an chéad leabhar sa tsraith sin nó, “Eclipse” agus ba é “Shroud” an dara ceann. Foilsíodh an chéad leabhar den triológ sin sa bhliain 2000, an dara ceann sa bhliain 2002, agus an tríú ceann i mbliana. Tuigtear dúinn mar sin gur chaith sé deich mbliana i mbun “Ancient Light”, agus tá a chuma air, nó is píosa breá cumadóireachta, agus seoid lonnrach scríbhneoireachta é. Is dócha go bhféadfá a rá go bhfuil sé deacair an leabhar seo a chur uait, ach ag an am gcéanna, níor ró-olc an tseift í sos a ghlacadh, anois is arís, le foirfeacht an leabhair seo a bhlaiseadh i gceart.
Alexander Cleave
Is é, Alexander Cleave, an príomhcharactar sa scéal, fear atá tar éis a shaol a chaitheamh ag aisteoireacht, agus tar éis dó clú agus cáil a bhaint amach dó fhéin sa cheird chéanna sin, tá socraithe aige anois filleadh ar an ardán arís, le páirt Alex Vander a léiriú i scannán. Bhí Alexander faoi bhuairt fós tar éis dá iníon, Cass, lámh a chur ina bás fhéin, agus faoi’n am seo, tosaíonn sé ag dul siar ar chuimhní a óige fhéin, agus bíodh nach bhfuil sé ró-chinnte faoi chruinneas a chuimhní, éiríonn leis scéal suimiúil a shníomh astu.
Iompaíonn a aire agus a chuimhne ar an chaoi ar dúisiodh a dhúil sa chollaíocht, a chéaduair. Ba í Mrs Gray, máthair a dhlúthdhara, Billy, a d’adhain tine sin na collaíochta ann. Ní raibh sé cinnte arbh í a chéad-mhúscail an mothú sin ina chroí, an lá úd a chonaic sé brístín bhanrothaí, nochtaithe go básta ag siota mí-mhúinte gaoithe. Ach faraoir! níor stop cúrsaí leis an radharc úd a fuair sé ar an mbrístín nochtaithe sin, nó faoin am a raibh Alexander cúig bliana déag d’aois, bhí sé fhéin agus Celia, mathair Bhilly, ‘ag greadadh leathair’ ‘chuile sheans dá bhfaighidís chuige. Ach má bhí fhéin, bhí faitíos an domhain orthu go mbéarfaí orthu, ‘in flagrante’, luath nó mall. Arbh iontaofa amach is amuigh iad na cuimhiní céanna úd, nó arbh fhiannaíocht nó samhlaíocht de chineál eicínt iad?
Thángthas orthu…‘in flagrante’
Ag pointe áirithe tuigeadh do Alexander gur ligeadh an cat as an mála, agus gur ghearr go raibh an scéal imithe ina loscadh sléibhe ar fud an bhaile, agus dá thoradh sin, gur bhailigh Celia lei as an áit, agus gur chuir sí a teach ar an margadh. Bhí siad náirithe os comhair an tsaoil mhóir dár le Alexander. Ach an raibh? i ndáiríre. Féach mar a chuireann an t-údar é, nuair a chas Alexander le Kitty, deirfiúr Bhilly, blianta ina dhiaidh sin, agus í, faoin am sin, ina bean rialta, ‘Sister Katherine’, i gclochar i bhfad o bhaile.
Seo Alexander ag caint…..
“It seems I was mistaken about everything. Nobody knew about her mother and me. She had told no one what she had seen in the laundry room that day. …..Why, she asked, had I imagined that everyone knew?”
B’fhéidir gur chóir dom críoch a chur leis an bpíosa seo, ag an bpointe sin….agus más uait fios fátha chuile scéil a fháil amach duit fhéin, b’fhéidir go bhféadfá greim a fháil ar an leabhar seo, agus é a léamh. Déarfainn go mbainfeá toit agus taitneamh as, nó éiríonn leis an údar a léitheoir a chur faoi gheasa, chomh luath is a léann sé an chéad líne…Féach mar a osclaítear an scéal sa chéad líne sin…..
“Billy Gray was my best friend and I fell in love with his mother.”
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Ar Thairseach an Gheimhridh
Peadar Bairéad
Samhain 2011
.
Duine ar bith a bhreathnaíonn timpeall air, na laethe seo, tabharfaidh sé faoi deara, go bhfuil an geimhreadh gáifeach, guaireach, ina loscadh sléibhe chugainn arís. Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil deireadh leis an bhFómhar fial, flaithiúil, a bhronn torthaí, arbhar, agus barraí iomadúla, orainn, le trí mhí anuas, agus go bhfuil muid anois tagtha go bruach bagarthach, buartha, shéasúr an fhuachta agus an chruatain. Ní haon ionadh mar sin, go gcuireann an tráth seo bliana an daonnaí ar a mharana agus é ag smaoineamh ar sho-mharfacht a chine, agus ar a dhán diamhair fhéin mar neach beo, ag maireachtaint i bhfearann saolta, teoranta ag claíocha an ama agus an spáis, ach é de shíor á mhealladh ag fís útóipeach an tsaoil eile, saol nach bhfuil teoranta ag srianta an spáis nó an ama, ach é ar marthain mar mhaighnéad, le sinn a tharraingt go síorai i dtreo na síoraíochta. Ag éirí as sin uilig, thuigfeadh duine go bhfuil na séasúir ansin le deis a thabhairt dúinn smaoineamh ar thréimhsí éagsúla na beatha daonna.
San Earrach, feiceann muid an dúlra ag éirí as codladh sámh, suanmhar, an Gheimhridh. I dtús an Earraigh, níl le tabhairt faoi deara againn ach fásach fuar ag dúiseacht as codladh fuar, fada, an fheo dhreoitigh, trínar éirigh leis, lasair do-mhúchta na beatha a iompar trí phóirsí dorcha, básmhara, chuig solas beomhar na beatha. Níl sa mhéid sin ach an tús, nó ón bpointe sin amach, tagann borradh agus fás faoi chuile phlanda is bláth go dtí go mbíonn an tír clúdaithe le bairr, is le dath, dhe chuile dhealramh.
Borradh na beatha
Leanann an saol athnuaite sin ag borradh is ag aibiú leis trí laethe solasmhara, suanmhara, an tSamhraidh, go dtí go mbíonn chuile bheith sa dúlra ag cur thar maoil, le bairr, is le torthaí, go dtí go mbíonn na craobhacha ag cromadh go talamh le meáchan na dtorthaí is na mbláthanna, ach síneann chuile lá a mhéar i dtreo an Fhómhair atá le teacht, agus coinnítear súil seabhaic ar chúrsaí, agus i laethe aibí torthúla an Fhómhair, déantar an baint, an bailiú, an tiomsú, agus an cruachadh, sa chaoi go mbeadh dóthain mhór beatha curtha ar fáil againn don Gheimhreadh.
Cuireann Féile na Samhna tús féiltiúil le séasúr an fheo is an bháis. Sna seanlaethe, bhí ithe sméara dubha crosta ó Oíche Shamhna amach. Chuirtí na spáid, na sleánta, na speala, na corráin, agus na hacairí eile feirmeoireachta ar leataobh, nó ní bheadh gá arís leo go dtí i ndiaidh na Féil’ Briíde. Diaidh ar ndiaidh, tagann feo agus dreo ar dhuilliúir, ar bhláthanna, agus ar fhásra de chuile chineál, go dtí sa deireadh, nach mbíonn le feiceáil againn ach géaga loma, féitheacha, eadrainn fhéin agus léas.
Tost…..
Titeann tost iomlán ar cheol corraitheach, anamúil, na n-éan, agus ní bhíonn le feiceáil thart orainn, nó thart ar na tithe, ach ár seanchairde, na spideoga, na dreoilíní agus na gealbhain, ach fiú, i gcás na n-éan céanna sin, cailleann a gceol an spiorad, an dúshlan, agus an bheocht, a bhíonn iontu le linn shéasúir an fháis, an bhorrtha agus na haibíochta. Bíonn a neamhspleáchas caillte acu, agus faoin am seo, ní bhíonn ina mbunús ach éanacha déirce, a thagann go rialta chuig ár ndoirse, ag súil le héadáil eicínt uainn, agus nach iad a thuilleann a dtuarastal gortach uainn? nó nach iad a thógann ár gcroí nuair a thréigeann éanacha ardnósacha na dea-aimsire sinn, ar mhaithe le ceol a chur ar fáil do lucht na gréine gile. Seo an séasúr freisin, a chránn an daonnaí lena fhuacht feanntach, nimhneach, fuacht a théann go smior agus go smúsach na gcnámh ionainn. Ach, thar aon rud eile, seo an séasúr a chuireann i gcuimhne don daonnaí nach bhfuil cathair bhuan aige i ngleann seo na ndeor, nó tugann sé faoi deara, an chaoi a chailltear lusra agus fásra, duilleoga agus bláthanna, sea, agus an chaoi a théann goimh na haimsire i gcionn ar chuile neach beo, á moilliú, a gciúiniú, agus á lagú, agus fiú, nach gcuirtear chuid de mhiondaoine na dúlra ina gcodladh feadh an tséasúir ar fad. Ach, más é séasúr an bháis agus an chodlata é an Geimhreadh, is é séasúr na beatha agus an dóchais é freisin, nó tuigtear duinn, nach fada arís go ndéanfaí neacha na dúlra a aithbheochaint, in aiséirí ghlórmhar, ioldathach, an Earraigh. Foighid agus dóchas atá uainn, mar sin, le ceacht iomlán a bhaint as eachtraí iomadúla na dúlra le linn shéasúr an Gheimhridh.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Stánann Strainséir
Cé hé an strainséir,
A stánann go guaireach
As scathán mo bhearrtha
Gach maidin?
.
Mar is ann dó gach maidin,
Nuair a chuirim chun saothair,
Lem’ fheasóg a lomadh
Go néata.
.
Cá bhfuil an gasúr
A stánadh go fiosrach
Ar fhéasóg na hóige.
Ag péacadh?
.
Is cá bhfuil an t-óigfhear
A chaitheadh súil bhródúil,
Ar fhéasóg á leagan
Le faobhar.
.
Nó cá bhfuil an bunfhear,
Le rásúr gan chaime,
Ag lomadh a fhéasóg
Go fearga.
Tá sé athraithe, roctha,
Ag rúscadh na haoise
Is aosaithe ag sobal,
Na mblianta.
.
.
******************************
.
English 
Gaeilge