Á i l l e a c h t a n t S a o i l S e o 10

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

a nascadh, to link; abb, abbot; mac altrama, foster-son; uaillmhianach, ambitious; íobairt, sacrafice; á ghaibhniú aige, being forged by him; mionn, oath; léim an chreidimh, leap of faith; buabhall, bugle; gaineamhlach, desert.

I mBéal an Phobail

Áilleacht an tSaoil Seo – 10 – (Final Instalment)

Peadar Bairéad

.

Pearse the Dramatist -Continued-

Labhair muid an tseachtain seo caite faoi “Íosagán”, mar dhráma, agus faoin nDráma Páise, a chuir an Piarsach ar an ardán, sa bhliain 1911, drámaí a thuill clú agus cáil dá n-údar, ach an tseachtain seo, caithfimid tamall ag breathnú ar an nDráma neamhghnách sin, “An Rí.” Sa bhliain 1912 a scríobh sé an Dráma sin, agus sa chás seo, d’éirigh leis, an laochas agus an creideamh a nascadh le chéile. Thaitin an Dráma céanna sin leis an Yeatsach, agus tar éis athruithe áirithe a dhéanamh ar an téacs, léiríodh ar ardán na Mainistreach é. Caithfidh go raibh síocháin snadhmtha idir an mbeirt sin, tar éis na mblianta! Bhí an Piarsach anois imeasc fhathaigh na Drámaíochta , agus chabhraigh na pingneacha, a shaothraigh sé as, le Scoil Éanna.

Sa Dráma seo, tá arm naimhdeach ag déanamh ar an Ríocht áirithe seo. Ba dhrochdhuine é Rí an Ríochta sin. I ngar dó, bhí Mainistir ina raibh daltaí ríoga á n-altramú ag Abb. Dúirt an tAbb leis an Rí, go mbrisfeadh an t-arm naimhdeach sin cath air, i ngeall ar a pheacaí, ach go bhfeadfaí buachaint orthu, trí cheannaire naofa a chur i mbun Arm an Rí. Troideadh an cath. Briseadh ar arm an Rí, agus chúlaigh sé chun na Mainistreach. Chuir an tAbb ar a shúile dó, a raibh le déanamh aige, lena Ríocht a shábháil. Ghéill an Rí. Thug suas a choróin. Ansin, roghnaigh an tAbb an té ab óige dá mhic altrama, agus dúirt leis, dualgaisí an Ri a ghlacadh air fhéin, mar oidhreacht, agus dúirt, go mbéarfadh an sé bua, i ngeall ar a mhacántacht, agus toisc nár dhuine uaillmhianach é. Thug Giolla na Naomh machaire an áir air fhéin, agus rug sé bua, bíodh gur cailleadh an Giolla fhéin bocht san iarracht sin. Sea, nárbh ‘in dearcadh an Phiarsaigh fhéin, faoi mar a léirigh ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa…….

“Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy”

One Man Can Save

Ag an bpointe seo da shaol, leag sé béim ar íobairt an duine aonair, ar mhaithe lena phobal, sé sin, íobairt an duine neamhchiontaigh, mhacánta. B’fhéidir gurbh é a dhán fhéin a chuireann sé inár láthair sa dhearcadh seo, agus b’fhéidir gur air fhéin a bhí sé ag smaoineamh, agus páirt Ghiolla na Naomh á ghaibhniú aige. Féach mar a thuig an beathaisnéisí, La Roux an scéal, nó dár leis-sean, ba é alter-ego fhéin a chuir sé os ár gcomhair, sa Dráma sin, “An Rí.” B’fhéidir gur chóir a lua anseo,

A N C H Í N L A E F A O I C H A I B I D I L

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

A N C H Í N L A E F A O I C H A I B I D I L .

.

*************************************

.

A R S C A R A D H G A B H A I L

An fhéiniúlacht in Cín Lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin – ………………….2000.

l e

Proinsias Ó Drisceoil……………………………………………………£10.00…(€12.70.)

.

************************************

.

Ar léigh tú an leabhar breá seo le Proinsias s’againne fós? Bhuel, murar léigh, déan do leas, agus faigh cóip, ar an dá luas, agus léigh, mar is dóigh nach bhfuil Cainneach ar bith nach gcuirfeadh suim, agus dhá shuim, sa leabhar seo faoi Chín Lae Amhaoibh Uí Shúilleabháin.

Ní call dom a rá, gur chuir mé fhéin spéis sa leabhar seo, ó thús, nó is mór é mo spéis sa Chín Lae chéanna sin.

Tuige? Adéarfadh duine liom, b’fhéidir.

Chuile thuige, ach thar aon chúis eile, is dócha go bhfuil baint ag an spéis sin leis an léacht a thug mé anseo, ag Daonscoil Osraí, i gCill Chainnigh, bliain is fiche ó shoin anois, i nDeireadh Fómhair na bliana 1980. Anois, níorbh í an Chín Lae fhéin a bhí idir chamáin agam, an tráth sin, ach mé ag iarraidh saol agus saothar Amhlaoibh Uí Shúilleabháin a mheas, agus a leagan os comhair mo lucht éisteachta. Níl fhios agam anois ar éirigh liom sin a dhéanamh, nó nár éirigh, ach tá fhios agam, go mbeadh cibé taighde a bhain leis an léacht céanna sin i bhfad Éireann níos éasca, dá mbeadh an leabhar breá seo “Scaradh Gabhail” i gcló ag an am, nó tá tóirse a scoláireachta, a smaointe, agus a thaighde, dírithe ag Proinsias ar an gCín Lae fhéin agus ar fhéiniúlacht Amhlaoibh, faoi mar a léirítear í sa saothar céanna sin. Is dócha gurbh í cúis ar iarradh ormsa an léacht úd a thabhairt ar shaol agus ar shaothar Amhlaoibh ag an Daonscoil áirithe úd 1980, nó gur tuigeadh ag an am, gur rugadh Amhlaoibh na Dialainne i gCill Áirne, sa bhliain 1780, agus gur tuigeadh ag an am, go mba fheiliúnach an tráth é, le scéal an Dialannaí Challainnigh a ríomh anseo in Osraí, mar ar chaith sé bunús a shaoil. Bhuel, b’in mar a thuig mé fhéin an scéal, ach go háirithe, ag an am, nó seo mar a chuir mé i dtús mo chuid chainte é…

Agus anois a chairde, siaraigí liomsa sa stair, go dtí an bhliain 1780, an bhliain in ar rugadh mac do Dhonnchadh Ó Súilleabháin, máistir scoile, agus do Mháire Ní Bhuachalla, a bhean, i gCill álainn Áirne, i gCiarraí cianaosta na Mumhan.

Nach deacair a chreidiúint anois go bhfuil bliain is fiche sleamhnaithe uainn ó ghaibhnigh mé na focail chéanna sin, ach nach ‘in an saol agat, a mhiceo! Ach ní chuige sin atá mé, ach chuige seo, ní 1780 dáta a bhreithe, de réir Phroinnsiais, ach 1783, nó de réir fho-nóta (1), ar chaibidil a Dó, tá seo le léamh againn…

“Tá léirithe ag Éamonn Ó hÓgáin, i bhfianaise Dhaonáireamh 1821, gur i 1783 agus nach i 1780, mar a bhí ceaptha, a rugadh Amhlaoibh.”

Ach níor cuireadh an t-eolas sin ar fáil go dtí an bhliain 1985, rud a chuireann leithscéal eicínt ar fáil dom fhéin as mo bhotún, sa bhliain 1980! Ní ag iarraidh mé fhéin a chosaint atá mé anseo, ach mé ag iarraidh a chur ar do shúile dhuit, go bhfuil a thaighde déanta, agus déanta go maith, ag Proinsias Ó Drisceoil, sa leabhar seo.

Baineann an t-údar úsáid as an gCín Lae fhéin, na láimhscríbhinni atá le fáil in Acadamh Ríoga na hÉireann, sé sin, bunláimhscríbhinní na Dialainne a chuir Amhlaoibh de, idir an bhliain 1827 agus 1835. In éineacht le sin, baineann sé úsáid freisin as “Cín Lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin”, i gceithre imleabhar, leis an Athair Micheál Mac Craith, “an chéad duine (agus an duine deireanach) ar éirigh leis eagar a chur ar na dialanna ina n-iomláine. Foilsíodh toradh a shaothair sna blianta 1936 agus 1937. Is dócha go rabhthas ag iarraidh iad a chur i gcló sa bhliain 1935, toisc gur críochnaigh Amhlaoibh a shaothar dialainnúil, sa bhliain 1835, céad bliain, díreach, roimhe sin.

An tríú leabhar a dheineann an t-údar tarraingt as, ina shaothar taighde, nó Cín Lae Amhlaoibh” le Tomás de Bhaldraithe, sé sin “eagrán ciorraithe den dialainn a bhfuil caighdeánú déanta ar an téacs ann, maraon le réamhrá, nótaí, foclóir, agus liosta de fhoirmeacha na láimhscríbhinne”, faoi mar a chuireann an t-údar é.

Ní gá a rá go bhfuil liosta de na foinsí eile, ar dhein an t-údar staidéar orthu, le linn dó bheith i mbun an tsaothair scolártha seo, táid sin le fáil idir leathanach 137 agus leathanach 146.

Féach mar a chuireann an Drisceoileach an scéal os ár gcomhair amach ar leathanach 12 den Réamhrá….

Is í an phríomhthéis atá á chur chun cinn anseo ná gur téacs í An Chín Lae a chaitheann léas ar an bhféiniúlacht mar a thuig Amhlaoibh agus cuid áirithe de lucht a linne é, féiniúlacht a bhí ar scaradh gabhail idir an dúchas Gaelach lenar oileadh é agus saol nuachóirithe a bhí fréamhaithe ar Bhéarla. (Ar ndóigh, cé go dtráchtar ar ‘Amhlaoibh’ agus ar ‘Amhlaoibh Ó Súilleabháin’, is ar fhianaise ó théacsanna a scríobh sé, An Chín Lae ach go háirithe, agus ní ar an duine féin per se atáimid ag trácht ó cheart). Is dearbhú lárnach de chuid na téise é gur géaraíodh go mór ar thábhacht na féiniúlachta i saol Amhlaoibh de bharr na coimhlinte cultúrtha agus sóisialta seo agus de bharr coimhlintí ar lámh amháin idir an dúchas Ciarraíoch ar de é agus an saol Cainneach a chaith sé, agus ar an lámh eile idir a oiliúint mar mhac múinteora scairte agus an saol só a chaith sé mar cheannaí gearr. I mbeagán focal, is féidir an téacs a léamh mar théacs a bhfuil aothú ointeolaíoch féiniúlachta mar bhunús leis.”

Ní call a rá, gur scrúdaigh Proinsias na staidéir a bhí déanta ar Amhlaoibh ag údair agus ag scoláirí eile, ach dár leis, níor chuir na húdair sin ceisteanna áirithe faoi Amhlaoibh nó faoin gCín Lae…

Níor deineadh ach go háirithe, aon chíoradh ar an tuiscint bhaileach a bhí ag Amhlaoibh Ó Súilleabháin air fhéin mar bhall de shochaí Challainn, sochaí a raibh mórfhórsaí cultúrtha, polaitiúla agus sóisialta ag teannadh leis, fórsaí a d’fhágfadh saol na hÉireann sna 1820í agus 1830í faoi mhalairt reachta.

D’fhágfadh na fórsaí sin Amhlaoibh fhéin, dár leis an údar, ina “Janus” ag féachaint roimhe agus ina dhiaidh agus an stair ag scríobh a scéil fhéin thart timpeall air.

Is é an chéad rud a dhéanann an t-údar nó eagráin agus eagarthóirí na Dialainne a scrúdú, agus tagann sé le Tomás de Bhaldraithe nuair adeir sé, go gcruthaíonn saothar Amhlaoibh “deacrachtaí go leor do dhuine ar bith a fhéachann leis an mbunleagan a léamh” toisc gur scríobhadh é go “deifreach sleamchúiseach” “ar dhrochpháipéar, anuas uaireanta ar cheachtanna peannaireachta scoláirí scoile, nó ar sheanleabhair chuntais”. Cáineann De Bhaldraithe freisin a chaighdeán litrithe. Nach maith an scéal é mar sin, go bhfuil saothar Mhic Craith againn, mar a bhfuil eagar curtha aige ar shaothar uilig Uí Shúilleabháin.

Sa dara chaibidil den leabhar, scrúdaítear “An Ghné Phoibli” den Dialainn, ach i dtosach, scrúdaíonn sé an “Chín Lae” mar mheán litríochta. Cinnte, níor tháinig an cineál seo litríochta anuas chuige, nó ní raibh an traidisiún sin sa teanga, ach léiríonn an t-údar dúinn, conas a tharla Amhlaoibh ar an modh iontach seo lena smaointe a chur in iúl, ó ló go ló…”Gach lá líne”, an mana a thugann an Dialannaí dúinn sa Chín Lae fhéin.

Tar éis dó an ghné phoibli den Dialainn a scrúdú, iompaíonn an t-údar ansin ar an ngné phearsanta, sa tríú caibidil. Agus cuireann sé óige Amhlaoibh, agus an chaoi ar tháinig sé go Cill Chainnigh, agus an chaoi ar éirigh leis ansin, faoin míocrascóp. Ba dhuine é a d’fhás suas i dtraidisiún na láimhscríbhinní agus an léinn Ghaelaigh, agus ní hé amháin go mba dhuine é a chuir go mór le litríocht na teanga sin, é fhéin, ach lena chois sin, ba bhailitheoir láimhscríbhinní den scoth é, agus déantar tagairt do na láimhscríbhinní céanna sin i saothar an Drisceoileaigh.

Sa cheathrú caibidil, “An Ghné Intleachtúil” déantar trácht ar “Féiniúlacht na nGael in An Chín Lae,” agus ar an gcaoi ar caitheadh na sean-nósanna Gaelacha i dtraipisí, ar mhaithe le heigeamanaí na hEaglaise Caitlicí a thabhairt i gcrích. Sa chaibidil seo freisin, déantar tagairt do na fórsaí ón dtaobh amuigh, a chuaigh i gcionn ar Amhlaoibh, agus ar an dearcadh freacnairc a bhí aige ar shaol a linne. Dhírigh sé ar ábhair cosúil le heolaíocht, an dúlra, luibheolaíocht, seanfhocail, ársaoícht, an traidisiún liteartha, agus tuilleadh ar an dtéad céanna sin.

Ar deireadh thiar, chuireann Proinsias críoch lena shaothar scolártha le “Suimiú”, mar a gcuireann sé ar fáil dúinn a smaointe fhéin ar ábhar a thaighde agus a staidéir, agus caithfear a rá, gur díol spéise an piosa seo do dhuine ar bith ar mór aige Amhlaoibh Ó Súilleabháin agus a Chín Lae.

Níl fúm a thuilleadh a rá faoin leabhar breá seo, ach amháin gur léitheoireacht suimiúil, spreagúil, é do Chainneach ar bith , ach gur léitheoireacht éigeanatach é do dhuine ar bith, a dteastaíonn uaidh eolas eicínt a chur ar an gCín Lae, agus ar a údar. Is bocht an leabhragán nach bhfuil spás ann don sár-leabhar seo.

Tréaslaim a shaothar don údar. Nára fada go raibh leabhar eile uaidh, le méar ar eolas a dhéanamh dúinn ar bhóthar anacair, casta, an léinn.

.

***********************

Peadar Bairéad.

***********************

.

A r n a M i s i n .1.

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

I mBéal an Phobail

Peadar Bairéad

(Seo piosa a scríobh mé, breis is sé bliana ó shoin anois, faoi chuairt ar roinnt áirithe de na Misin Spáinneacha, a neadaíonn fan chósta Chalafóirnia. Cheap mé go mb’fhéidir go gcuirfí spéis ann, ag an am áirithe seo)

A r n a M i s i n …..1.

An Luan, an 18ú Lúnasa, 2003.

Ar deireadh thiar, bhí an lá mór tagtha, an lá a bhí socraithe againn don turas ó thuaidh le breathnú ar roinnt áirithe de Mhisin Spáinneacha Chalafóirnia, agus ó tharla go raibh fúinn ár seolta a ardú, roimh nóin, ghlacamar an mhaidin Luain sin go deas réidh. D’ullmhaíomar sinn fhéin chun bóthair, agus rinneamar pé pacáil a bhí le déanamh againn don turas, nó bhí beartaithe againn, thart ar sheachtain a chaitheamh as baile. Ar deireadh thiar, bhíomar réidh, agus bhí sé ag tarraingt ar a haon a chlog, san iarnóin, nuair a bhuaileamar bóthar.

“Santa Bairbre in aghaidh na toirní”

Dheamhan a raibh basctha den trácht ag an am sin, agus ghluaiseamar linn ó Encinitas i dtreo Santa Barbara, gan trioblóid, gan tranglam tráchta ar bith le sárú againn. Agus ó tharla gur luaigh mé Santa Barbara, chuir sé sin nath cainte a bhíodh ag mo Mham fhéin, fadó, i gcuimhne dhom….

“Santa Bairbre in aghaidh na toirní.”

adeireadh sí, le sinn a chosaint ar thoirneach is ar thintreach. Ach fillimis ar an scéal.

Turas thart ar dhá chéad míle a bhí romhainn amach, agus dár ndóigh, luigh Los Angeles fhéin díreach sa mbealach romhainn, sa chaoi go mbeadh orainn coinneáil cóngarach don chósta, le bealach áisiúil a fháil tríd an gcathair ollmhór chéanna sin. Trí Carlsbad agus Oceanside linn, gan stró, agus leanamar fan Shaorbhealaigh a Cúig. Cheapfá nach dtiocfá amach as Los Angeles riamh, nó tá an chathair sin an-leata-amach, mar murab ionann is Nua Eabhrac, ní dheachaigh muintir Los Angeles i muinín na scríobairí spéire, le tithíocht a chur ar fáil dá dhaonra, ach is amhlaidh a d’fhanadar cóngarach don talamh lena gcuid foirgneamh.

Trí Thousand Oaks

Ar deireadh thiar, tar éis tamaill a chaitheamh ag taisteal ar Shaorbhealach 405, agus tar éis dul taobh le Beverly Hills agus Hollywood, tháinig muid ar ár seanchara, Saorbhealach 101 athuair. Chasamar ar chlé ansin, agus leanamar ar aghaidh trí thír a raibh seanaithe againn uirthi. Chuamar trí Thousand Oaks, mar ar chaitheamar saoire iontach, thart ar chúig bliana déag ó shoin, agus chun tosaigh linn ansin, trí Oxnard agus Ventura. Stopamar seal, i mbaile beag taobh amuigh de Ventura, le scíth a ligean, agus le lón beag a chaitheamh, agus ansin bhuaileamar bóthar arís, ag tarraingt ar Santa Barbara, agus shroicheamar an ceann scríbe sin, roimh thitim na hoíche, agus d’éirigh linn ár dTeach Ósta, i mBath Street, a aimsiú, gan aon ró-stró. Thógamar isteach ár málaí taistil, agus tar éis seal a chaitheamh in ár seomraí, agus tar éis dúinn an tuirse bóthair a chur dínn, ghléasamar sinn fhéin, agus thugamar aghaidh ar an mBialann, a bhí mar chuid den Óstan, ina rabhamar ag cur fúinn.

Dóthain Fathaigh!

Shuíomar chun boird ansin, ag a hocht, agus dheineadar freastal fial orainn, nó níl dabht ar domhan, ach go dtugtar dóthain fathaigh, ar do phláta dhuit, sa tír seo, sa chaoi gur chuireamar cúl ar ár n-ocras, agus ar ár dtart, i ngearr-aimsir. Bhaineamar sult agus sásamh as an mbéile céanna sin, nó bheadh sé deacair é a shárú. Ar ball, chuamar ar ais chuig ár seomraí. Rinneamar ár gcomhrá. Rinneamar pleananna don lá dár gcionn, agus ansin, chaitheamar seal ag breathnú ar an teilifís, agus thugamar an sop orainn fhéin, roimh mheánoíche. B’in an chéad lá dár dturas críochnaithe, agus shocraíomar síos tar éis an aistir dhá chéad míle fada sin a bheith curtha dínn againn. Ní gá a rá, gur chodlaíomar go maidin, gona lánsoilse arna mhárach.

.

….Tuilleadh le teacht, an chéad seachtain eile….

.

.

.

.

.

A r n a M i s i n

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

A r n a M i s i n

R é a m h r á …… 3

Ach, le filleadh ar scéal na Misean Calafóirneach, nuair a chríochnaigh mé gála na seachtaine seo caite, bhí dhá Mhisean bunaithe ag an Athair Junipero Serra agus ag a chomhleacaithe, an chéad cheann i San Diego, agus an dara ceann taobh le Carmel, agus cóngarach go maith do Chuan Mhonterey, faoi mar a bhí ordaithe ag Rí Fernando a Trí, na Spáinne.

Bhuel, bhí tús maith curtha acu leis an obair, agus iad ag iarraidh polasaí a Rí a chur i gcrích. Bhí Misin á dtógáil acu, agus Indiaigh á dteagasc, agus á n-oiliúint acu, faoi mar a bheadh Dia á rá leo, agus ní raibh sa mhéid sin uilig ach an tús, nó lean siad leo ar a míle dhícheall, agus iad ag obair gan sos gan staonadh. Sa bhliain 1771, chuaigh siad i mbun oibre arís, le Misean eile a thógáil, i ngiorracht trí mhíle is fiche do King City. San Antonio de Padua a baisteadh mar ainm ar an dtríú Misean seo, agus ba é Junipero Serra, arís, a bhí i mbun an ghnó, san ionad nua seo. Ar ball, d’imigh Serra, ach má dhein, d’fhág sé beirt shagart ina dhiaidh, le haire a thabhairt do chraoibhscaoileadh an chreidimh sa dúiche sin.

An bhliain chéanna sin, tógadh Misean nua eile, i San Gabriel, deich míle soir ó Downtown Los Angeles. B’as Cordoba na Spáinne an sagart a thóg an Misean seo, agus fear a raibh a chroí sáite in Ardeaglais Chordoba, ar Mhosc Múrach é ó thús, agus ní shásódh aon rud é, ach aithris ar ailtireacht na hArdeaglaise sin a shníomh isteach i dtaipéis Mhisin San Gabriel Arcángel. An bhliain dár gcionn, bhí fiontar nua idir chamáin acu, i San Luis Obispo, nuair a chuaigh siad i mbun oibre leis an gcúigiú Misean a thógáil. Díon tuí a bhí acu ar an Misean sin, a chéaduair, ach nuair a tháinig buíon namhadach Indiach aniar aduaidh orthu, tuigeadh dóibh, nárbh fhál go haer é laige na tuí mar dhíon, nó chuireadar rompu láithreach ar thíleanna rua, tinedhíonacha, na Spáinne a oibriú ar an toirt, agus nuiar a chuireadar díon nua tíleanna ar an Misean sin i SLO, mar a thugtar go minic ar San Luis Obispo, níor bhaol dóibh feasta saigheada lasánta na nIndiach.

Nuair a thángthas, i ndáiríre, ar chuan Shan Francisco, socraíoch ar dhá Mhisean agus Presidió, a bhunú sa dúiche sin. Cé gur ainmníodh an chéad Mhisean ansin in onóir do Phroinsiais fhéin, ach toisc gur thángthas ar ionad an Mhisin sin, ar Lá Fhéile Mhuire na nDólás, baisteadh, Dolores, de ghnáth, mar ainm ar an Misean sin. Sa bhliain 1776, a tógadh an Misean sin. Tógadh Misean ollmhór eile an bhliain chéanna sin, agus b’in é Misean San Juan Capistrano. Ach ó tharla gur scríobh mé alt anseo, i mBéal an Phobail, faoin Misean sin, roinnt blianta ó shoin, ní bhacfaidh mé le tuilleadh a rá faoi anseo, ach amháin a rá, gur glé, glas, a fhanann cuimhne an lae úd a chaith mé sa Mhisean sin liom, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus faoin spéis sna Misin a mhúscail mo sheanchara ó Vista, Gearóid Mac Amhlaoibh, ionam, an lá céanna sin, nó b’eisean a bhí mar threoraí againn an lá álainn úd, i Meán Fómhair na bliana sin, 1988.. Ach, fillimis ar an scéal…..

Leanadh leis an obair tógála, agus teagaisc, agus traenála, uaireannta, go mall réidh, agus amannta eile, faoi mar a bheadh Dia á rá leo. Tógadh Misin ar baisteadh na hainmneacha áille Spáinneacha sin uilig orthu, fan chósta thiar Chalafóirnia, ó San Diego go San Francisco, fan an 650 míle sin, a shíneann idir an dá chathair áille sin, agus fan an Bhealaigh Mhóir úd, an Camino Real, nó an Bealach Ríoga, a cheanglann an dá chathair sin dá chéile, ó aimsir na Spáinneach fhéin. Ach breathnaigh ar na hainmneacha áille Spáinneacha sin, ar dhein mé tagairt dóibh, anois beag…Santa Clara de Asis; San Jose; San Buenaventura; Santa Barbara; La Purissima Concepcion; Santa Cruz; Nuestra Senora de la Soledad; San Juan Bautista; San Miguel Arcángel; San Fernando Rey de Espana; San Luis Rey de Francia; Santa Inez; San Rafael Arcangel; agus San Francisco de Solano. Conas a tharla gurbh iad na hainmneacha áirithe sin a baistadh ar na Misin thuasluaite? Bhuel, ba é an nós a bhí ag na Proinsiascánaigh Spáinneacha, an dream a thóg na Misin, ba é a nós siúd nó an Misean a ainmniú as an bhFéile Eaglasta a thit ar lá a bhunaithe. B’in an nós a bhí acu, agus b’in an nós a leanadar.

Ar deireadh thiar, sa bhliain 1823, tar éis dóibh breis is leathchéad bliain a chaitheamh i mbun an ghnó sin, bhí Misean is fiche tógtha acu, fan chósta Chalafóirnia, agus gach Misean acu i ngiorracht turas lae don Mhisean ba neasa dó, sea, agus an Camino Real, nó an Bealach Ríoga, ag freastal orthu uilig, geall leis.

B’iontach go deo mar a d’éirigh leis na Misin chéanna sin aidhmeanna an Rí, Fernando a Trí, a chur i gcrích, agus taobh istigh de leathchéad bliain, d’fhéadfá a rá go raibh Iarthar Chalafóirnia uilig tagtha faoi anáil agus faoi chumhacht na Spáinne. Ní hamháin go raibh na Proinsiascánaigh tar éis na Misin uilig sin a thógáil, agus go raibh na mílte agus na mílte Indiach á dteagasc, agus á mbaisteadh acu, ach ag an am gcéanna, bhí na Misin chéanna sin ag éirí saibhir, ó bhliain go chéile, nó bhí olltréada bó agus caorach, maraon le hainmhithe agus le heallach eile feirme, á dtógáil as éadan acu, ar na rainsí móra talún a bronnadh orthu, agus chomh maith le sin arís, bhí an talamh mhéith á saothrú go sciliúil ealaíonta, acu, sa tslí go raibh barraí de chuile chineál á gcur, agus á mbaint, acu, bliain i ndiaidh bliana. Ní gá a rá, gur thóg na Spáinnigh scileanna nua-aoiseacha feirmeoireachta isteach sa limistéar sin leo, agus gur múineadh na scileanna sin do na hIndiaigh, ach thar aon rud eile, thógadar isteach leo na bealaí ab éifeachtaí, le talamh a uisciú, agus b’in an rud ba mhó a bhí ag teastáil ó thailte Chalafóirnia, le fásaigh na dúiche sin a chur faoi bhláth. Agus sin, gan tagairt a dhéanamh, in aon chor, don méid a bhí á dhéanamh, agus á tháirgeadh, ag na hoibrithe Indiacha sna saotharlanna, agus sna ceardlanna, a bhí ag obair faoi lán tseol, i ngach Misean acu!

Ach céard faoin saibhreas uilig sin?

Anois, bhí móid bochtaineachta ag na Proinsiascánaigh, agus dá bhrí sin, ní fhéadfaidís-sean aon úsáid phearsanta a bhaint as an saibhreas uilig sin, a bhí a chnuasach ach sna Misin, ach, mar ab’ eol do chách, ba é a gcuspóir, nó únéireacht na Misean a bhronnadh ar na hIndiaigh, nuair a bheidís-sean oilte i gceart acu chuige sin. Bhuel, bhí pobal Indiach lonnaithe thart ar chuile Mhisean, iad baiste agus ag cleachtadh na Críostaíochta, ar an modh Spáinneach. Bhíodar breá síochánta, tríd is tríd, ach caitheadh leo, faoi mar ba pháistí, nó nóibhísigh! iad. Níor tugadh deis dóibh bheith freagrach ina ngníomhartha fhéin, nó tuigeadh do na Padres, nach raibh an t-am chuige sin tagtha fós. B’in an laige ba mhó a bhí i gcóras na Misean Spáinneach úd áfach, agus b’in é ba chúis lena dtreascairt, i ndeireadh na dála. Shroich na Misin buaic a réime, thart ar an mbliain 1810, agus faoin mbliain 1820, bhí siad tosaithe, cheana féin, ar bheith ag dul i léig. Ach b’in é díreach an tráth ar thosaigh na Meicsicigh ag troid i gcoinne na Spáinne, iad ag iarraidh neamhspleáchas a bhaint amach dóibh fhéin, agus an ruaig a chur ar na Spáinnigh. Bhain na Meicsicigh a neamhspleáchas amach, sa bhliain 1821, agus ón bpointe sin amach, fágadh Calafóirnia Spáinneach ar an mblár folamh, gan súil ar bith acu feasta leis na longa Spáinneacha, a thagadh chucu go rialta, roimhe sin, ó San Blas, i Ríocht Mheicsiceo, agus nuair a chuireann tú le sin, nach raibh aon réamhullmhúchán déanta ag na Spáinnigh, le Ríocht, nó Cumhacht, Indiach, a bhunú fan chósta Chalafóirnia, ní thógfadh sé Aireasteatal fhéin, le tuairim a chaitheamh, nach fada go dtiocfadh na Meicsicigh isteach sa mhullach orthu.

Dá dtabharfaí ceannas, de réir a chéile, fiú, do na hIndiaigh, ó thús an naoú haois déag, chuile sheans, go n-éireodh leo teacht saor, ach ba é a tharla, nó go ndearna Meicsiceo na Misin uilig a dhíeaglaisiú, sa bhliain 1833. Cuireadh an ruaig ar na Proinsiascánaigh ina dhiaidh sin, agus cuireadh sagairt pobail isteach ina n-áit, agus fágadh na hIndiaigh bhochta gan cheannairí, nó ní raibh siad ullmhaithe chuige sin, ag na Padres, ní raibh scileanna an neamhspleáchais foghlamtha acu, agus cuireadh scaipeadh na mionéan orthu, sa chaoi gur bheag toradh a bhí ar shaothar ollmhór na bProinsiascánach, i measc na nIndiach Calafóirneach úd, idir na blianta 1769 agus 1833. Ach ag an am gcéanna, fanann a bhfís, agus a bhfoirgnimh, linn, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus tá na Misin áille sin, deisithe, athnuaite, agus athchóirithe, ag Caitlicigh, agus ag údaráis sibhialta, an fichiú haois, agus ní beag nó suarach an toradh agus an oidhreacht iad sin, ó ré órga na Misean, i dtír úd na gréine gile.

B’fhéidir gurb é sin an ceacht a mhúineann oidhe na Misean Calafóirneach dEaglais an lae inniu.

Cén ceacht, an ea?

Go gcaithfear freagracht i bhfás agus i bhforbairt na hEaglaise sin a thabhairt do na tuataí, chomh luath géar is a chuirtear faoi láimh an Easpaig iad. Níor chóir fanacht riamh go mbeadh siad chomh hoilte le Diagairí. Má dhéanann, beidh an cluiche caillte, sul má thosaíonn sé.

Is dócha nár chóir dom aon chosúlacht a fheiceáil idir scéal na Misean Calafóirneach úd, agus scéal na hEaglaise Caitlicí, anseo i dtír seo na Naomh is na nOllamh, ach b’fhéidir go bhféadfadh duine a rá, gur coinníodh an liathróid ró-fhada sa chlibirt, anseo san Eaglais s’againne, agus nár tosaíodh ar roinnt na cumhachta sách luath, inár measc, agus b’fhéidir go bhfuil muid ag íoc go daor as an bhfaillí sin, i láthair na huaire seo. Agus más uainn ceacht ar bith a fhoghlaim as scéal na Misean úd, b’fhéidir gur chóir dúinn díriú anois fhéin, ag an nóimead deiridh seo, ar thuilleadh, agus tuilleadh fós, freagrachta, a thabhairt dár dtuataí.

Le críoch a chur le scéal na Misean, is dócha gur chóir a lua, gur ghabh na Stáit Aontaithe Calafóirnia, sa bhliain 1848, agus le himeacht na mblianta, thoiligh na Stáit sin, na Misin a thabhairt ar ais dá bpobail, agus diaidh ar ndiaidh, deineadh iad a atógáil, agus a athchóiriú, sa chaoi go bhfuil siad inniu, chomh hálainn is a bhí siad ó thús, geall leis, agus ní hé sin amháin é, ach úsáideann na pobail chéanna sin iad, mar thithe pobail, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Gura fada a leanfaidh cúrsaí amhlaidh.

Bhuel, is dócha gur leor sin mar Réamhrá don tsraith aistí seo, faoin tréimhse sin a chaith mé, ar na mallaibh, ar fán i measc Mhisean Chalafóirnia, agus mé ag iarraidh scil eicínt a bhaint as a stair, agus as a scéal, i bhfás agus i bhforbairt na tíre saibhre sin. Ach níor chóir an milleán uilig a leagan ar na Spáinnigh, nó is dócha go rabhthas ag súil leis an iomarca ó Indiaigh Chósta Thiar Mheiriceá, ag an am sin. Bhíothas ag súil go bhféadfadh siad a gcultúr, a n-oidhreacht, a gcreideamh, agus a stíl bheatha, a athrú, ó bhonn, taobh istigh d’achar gearr, agus go bhféadfaidís iompú ina Spáinnigh oilte, sciliúla, san achar gearr, inar tháinig siad faoi anáil na Spáinneach céanna sin, agus b’fhéidir nár deineadh aon ró-iarracht, ar an gcreideamh nua Críostaí a nódú ar spioradáltacht dúchasach a muintire. An chéad bhabhta eile, tá mé ag ceapadh, go mbeadh sé spéisiúil, a fháil amach, cé mhéad den tionchar Spáinneach, agus de thionchar na Críostaíochta, a fuair siad mar oidhreacht ó na glúnta a d’imigh rompu, a mhaireann fós i measc na gciníocha Indiacha céanna sin? San idirlinn, caithfidh muid bheith sásta leis an méid sin.

******************

Peadar Bairéad

.

.

       .

.

An Daonlathas 2

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

An Daonlathas 2

Peadar Bairéad

.

(This week we continue our thoughts on Democracy, as we know it.)

.

Mar a chleachtaítear an Daonlathas anseo

An tseachtain seo caite, rinne mé iarracht ar an neart, agus ar na laigí, atá le tabhairt faoi deara sa chóras daonlathach, faoi mar a chleachtaítear anseo é, a chur i mBéal an Phobail. Tríd is tríd áfach, bhí orainn a admháil, go raibh an córas s’againne beo bríomhar, ach ag an am gcéanna, bhí sé soiléir go raibh sé éasca go maith dallamullóg a chur ar roinnt áirithe dár bpobal, agus iad a sheoladh síos casán mídhaonlathach, agus glacaimid le sin mar thús do phíosa na seachtaine seo. Caithfimid súil ar chúrsaí, faoi mar atá anois, agus muid ar bhruach olltoghcháin eile, féachaint an bhfuil aon leigheas ar ár gcás, nó an bhfuil muid ag rás gan srian, gan laincís, i dtreo na faille, faoi mar a tharlaíonn i gcás na ‘Lemmings’ úd ar chóstaí Chríoch Lochlann. Ach ní orthu siúd a tharraing mé an scéal, ach ar an mbeithíoch dothuigthe eile sin, an Daonlathas.

Rialtas gan Mhóramh

Tamall maith ó shoin, i ndiaidh an Olltoghchán deiridh, agus na Páirtithe Polaitíochta, agus Teachtaí áirithe Dála, ar a míle dhícheall ag iarraidh Rialtas Nua a bhunú leis an bPoblacht s‘againne a rialadh ar feadh tréimhse áirithe eile. Ní gá dhom a rá anois nár eirigh leo sin a dhéanamh ar an gcéad iarracht! nó déarfainn go raibh siad thart ar dhá mhí i mbun an ghnó sin, sular éirigh leo teacht ar shocrú, a bhí inghlactha ag móramh na dTeachtaí. Fágadh Fine Gael sa diallait, ach ní eireodh leo teacht ar an margadh sin gan chúnamh ó Fhianna Fáil, sa mhéid go ndúradar-san go mbeidís toilteanach tacú leo fanacht sa diallait, ar choinníollacha áirithe.

Ar an gcéad amharc, cheapfadh duine ar bith, nach mairfeadh Rialtas dá leithéid ró-fhada, agus chomh maith le sin, thuigfeadh duine, nach mbeadh ar a gcumas obair Rialtais a chur i gcrích, nó bheadh orthu ’chuile iarracht a dhéanamh, chuile bhabhta, a chur ina luí ar mhóramh na dTeachtaí taobhú leo. Bheadh foighid, tuiscint, agus scil pholaitíochta, riachtanach, lena leithéid de pholasaí a chur i gcrích. Ach, tar éis na tosca sin uilig a chur san áireamh, tuigeadh dom ag an am, go raibh seans ann go n-éireodh leis, agus go dtabharfadh sé seans dúinn éaló ón tseanpholaitíocht, a bhí á cleachtadh anseo le blianta fada anois, agus gurb fhearrde an Stát s’againne dá bharr sin. Tá sé soiléir anois, go bhféadfadh socrú dá leithéid Rialtas a chur ar fáil don tír seo, agus le foighid, agus le tuiscint, go bhféadfaí na constaicí laethúla a shárú, agus Rialtas níos daonlathaí a chur ar fáil dár muintir. Níl mé cinnte go bhféadfaí sin a dhéanamh ar bhonn seasmach. Sin í an Fhadhb, nó mura bhféadfaí, b’fhearrde an tír bheith dá uireasa.

Bhí baol ann, ar na mallaibh, go mbrisfí ar ár Rialtas, toisc nach bhféadfaí fadhb an uisce a réiteach, agus mura bhféafaí, bhí chuile chosúlacht ar an scéal go dteipfeadh ar an Rialtas a bhille a rith tríd an Dáil. Ach i ndeireadh na dála, d’éirigh leis na Páirtithe, agus leis na Teachtaí, an fhadhb a réiteach, sa chaoi nach mbeidh gá le hOlltoghchán a eagrú, le Dáil nua a thoghadh, rud a chuirfeadh ar an dtimpeallán anacair céanna arís sinn, agus rud, b’fhéidir, a chuirfeadh cos i bpoll le turgnamh dá leithéid a thriáil sa todhchaí.

Is soiléir, faoi mar a dhearbhaigh mé thuas, go bhféadfaí Rialtas an Mhionlaigh a bhunú sa tír seo, ar choinníollacha áirithe, ach cinnte, bheadh gá le foighid, le ciall, agus le scil pholaitíochta chuige sin. Ón gcleachtadh atá faighte againn anois, ar an gcineál sin leagan amach, is soiléir go dteastódh Teachtaí dáiríreacha, macánta, uainn, Teachtaí nach mbeadh ag iarraidh cáil a shaothrú dóibh fhéin trí chur i gcoinne chuile iarracht a dhéanfadh an Rialtas le leas an phobail a chur i gcrích, nó sa tslí sin, dhéanfaí am na Dála a dhiomailt gan chiall, gan toradh, agus na Teachtaí sin ar a míle dhícheall ag iarraidh obair an Rialtais a chur ó mhaith. Ní chuige sin a thoghann na vótóirí Teachtaí. Ní lena leas fhéin a dhéanamh ar chóir do Theachta ar bith, an chumhacht a bhronn a Thoghlach air, a úsáid. Ba chóir dó a thuiscint, gur le tír iomlán a rialú a toghadh é, ach dár ndóigh, ba chóir dó freisin, dearcadh, mianta, agus riachtanaisí, a thoghlaigh fhéin a chur i láthair na Dála, chuile bhabhta a bhfaigheadh sé deis chuige sin, ach ní le rialú na tíre a chur thar chumas an Rialtais, a bronnadh cumhacht airsean, a chéaduair, ach le féachaint chuige, go mbeadh a leithéid indéanta, i rith ré na Dála sin, chuig ar toghadh é.   

.