by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
S t a i r , n ó F i a n n a í o c h t ?
*********************
A SECRET HISTORY
OF T H E
I R A .…………………………………………………………………………….2002.
Le
E D M O L O N E Y ………………………………………………………32.25. Euro
Foilsithe ag ………………………………………………………………….Penguin Press.
.
*************************
.
De thaisme, i ndáiríre, a léigh mé an leabhar spéisiúil seo, nó ar an gcéad dul síos, is annamh a léann mé leabhar chomh mór, toirtiúil, leis an gceann seo, nó tá thart ar sé chéad leathanach le fáil taobh istigh dá chlúdaigh, cuir le sin, go bhfuil an cló sách beag ann freisin, agus chomh maith le sin, ní go ró-mhinic a léim cuntas dá leithéid seo, faoi na trioblóidí i dTuaisceart na tíre seo, nó b’fhearr liom fanacht, go mbeidh síocháin iomlán faoi réim arís, ó cheann ceann na tíre seo, sul má léim stair dá leithéid. Ba é a tharla, áfach, nó gur tugadh an leabhar dom, agus gur iarradh orm spléachadh a thabhairt air, agus b’in a dhein an dochar, nó thosaigh mé ag an tús, le cupla leathanach a léamh. Rinne mé sin, agus chuaigh an leabhar chomh mór sin i bhfeidhm orm, nár fhéad mé é a chur uaim, go raibh sé uilig léite agam, ó chlúdach go clúdach. D’oibrigh an leabhar , nó an t-údar b’fhéidir, a dhraíocht fhéin orm, agus cuireadh faoi gheasa mé an leabhar iomlán a léamh. Féach mar a chuireann Ed Moloney tús lena Réamhrá…
“There were never any strategic considerations at stake, like those in the Middle East, for example, nor did the killing ever approach the carnage or savagery of the Balkans or Rwanda. There were no oil fields or gold mines to be captured, or any ideology to be overthrown or vindicated. But the Troubles in Northern Irealand had one quality that marked the violence there as special, and that was the sheer length of the conflict – that and the fact that no one could really see an end to it.”
Is dócha go mbeadh sé deacaiar duine níos oiriúnaí a roghnú don ghnó seo ná Ed Moloney, nó bhí blianta fada caite aige mar thuairisceoir, agus mar iriseoir, ag scríobh faoi na Trioblóidí i dTuaisceart Éireann. Bhí na nótaí aige, bhí na téipeanna aige, bhí na cuntais aige, sea, agus thar aon rud eile, bhí aithne aige ar na príomhimreoirí uilig, geall leis, agus teagmháil déanta aige leo, thar a bhlianta iriseoireachta. Ní gá a rá, gur mhair na Trioblóidí céanna, seal fada de bhlianta, ó thuaidh, agus dár ndóigh, ní gá a rá, ach oiread, gur chuir siad thar maoil, anois is arís, agus gur fhág siad a lorg i dtíortha eile, ar nós Sasana, Giobráltar, an Ghearmáin, an Fhrainc, agus tuilleadh.
“Thirty years after they exploded, the Troubles have ended in what is arguably a most definitive fashion, an ending that marks not merely the closing of a war but rather the conclusion of the historic conflict between Ireland and Britain.
They have ended with the leadership of the provisional IRA accepting Britains neutrality in Northern Irealand. No longer do its leaders preach that London is a colonial, occupying power, usurping the right of the Irish people to decide their own future.”
B’fhéidir nach n-aontódh chuile dhuine leis an ndearcadh sin ar thoradh Chomhaontú Aoine an Chéasta, nó táid ann fós adeir, nach bhfuil sa socrú uilig sin ach buidéal deataigh, agus má scaoiltear an corc ar an mbuidéal sin, amach anseo, go n-éalóidh an deatach as, agus nach mbeidh tada fanta againn ansin, ach an buidéal folamh.
Tosaíonn an leabhar seo ag cur síos ar an IRA, agus an stair as ar fhás an t-arm neamhoifigiúil paramíliteach sin. Tosaíonn sé le bunú an Stáit Tuaisceartaigh, ba thoradh ar an gCogadh Angla-Éireannach, 1919 – ’21, agus ansin, déanann sé ceangal idir bhunú an stáit Tuaisceartaigh agus breith Gerry Adams, thart ar chúig bliana fichead níos deanaí. Ba Chaitlicigh iad an tríú cuid de dhaonra an stáit ó thuaidh, agus caitheadh go dona leosan, tríd is tríd, sa chaoi go mbeadh trioblóid ansin, gach re seal. Tharla gur ghlac athair Gerry Adams páirt i dtrioblóidí ansin, sna luathdachaidí, agus ba é an scéal céanna é i gcás cuid dá ghaolta, ar an dá thaobh den teach, agus ar a sheal féin, freisin, ghlacfhadh an Gerry Adams sin, a rugadh sa bhliain 1948, ghlacfadh sé páirt, thar a bheith tábhachtach, sa chogaíocht agus sa trioblóid i dTuaisceart Éireann. Sea, agus i ndáiríre, dá dtabharfaí Cothrom na Féinne don mionlach ó thuaidh, chuile sheans, nach dtarlódh na trioblóidí ina mbeadh Adams páirteach iontu, in aon chor.
Sciorr an blianta thart, agus déanann an t-údar tagairt don chaoi ar theip ar óglaigh na heagraíochta sin, sráideanna Bhéal Feirste a chosaint, sa bhliain 1969, ceal airm, is dócha. Ba é toradh a bhí ar an dteip sin, nó gur scoilt an eagraíocht o bhun go barr, agus b’in mar a tháinig na Sealadaigh ar an bhfód a chéaduair. Taobh istigh d’achar réasúnta gearr, d’éirigh leosan, trí cheangal a shnaidhmeadh leis an gCornal Muammar Quaddafi, d’éirigh leo na tonnaí airm a iompórtáil ón dTúinéis, agus uaidh sin amach, ni hamháin go raibh ar a gcumas a sráidaeanna a chosaint, ach bhí ar a gcumas, saighdiúirí Shasana agus Chonstáblacht Ríoga Uladh freisin, a ionsaí agus a throid, i bhfeachtas sceimhlitheoireachta, a mhair ar feadh breis is cúig bliana fichead.
Tugann an t-údar cuntas mion dúinn ar chúrsaí polaitíochta i nDeisceart Éireann freisin, agus ar na fórsaí a tháinig chun tosaigh anseo, sna blianta idir bhunú an tSaorstáit abhus, agus Próiseas na Síochána ó thuaidh, nó bheadh páirt bhunúsach le himirt ag na fórsaí sin uilig i bpróiseas na Síochána ó thuaidh, ar ball. Chuaigh Adams isteach san IRA, go luath ina shaol, nó is dócha gur cheap sé go mba dhual athar dó é..
It was into this maelstom of conflicting political ideas and personalities that Gerry Adams plunged when he joined the Belfast IRA’s E Company, although for a while it did not impinge much on his life. As he was to say himself many years later, all this ferment was “going on, if you like, above my head”. He was only sixteen when he joined the republican movement, and the debate within it was taking place far away, at leadership level and mostly in Dublin, where the IRA policymakers were based.
B’in mar a bhí, an tráth úd, ach dhéanfaí sin a athrú, le himeacht aimsire, agus d’fhágfaí an chuid ba mhó den obair sin faoi óglaigh an Tuaiscirt fhéin. Tá le tuiscint ón leabhar seo, gur theastaigh ó Gerry Adams céim ard a bhaint amach dó fhéin san IRA, agus de réir mar a chuaigh cúrsaí ar aghaidh, tharla i dtosach, sa bhliain 1971, gur cuireadh i gceannas ar an Dara Cathlán, i mBéal Feirste é, agus ba sa phost sin a bhain sé cáil amach dó fhéin, mar smaointeoir, agus mar eagraí. Ní hé anois go ndeachaigh sé amach ar mhisin, lena ghunna. Níorbh é sin a saghas duine é, de réir an chuntais seo, ach ba é a rinne na pleananna, agus a d’fhéach chuige, go gcuirfí na pleananna sin i gcrích.
“Inasmuch as Gerry Adam’s Second Battalion had, by it’s bombing and his strategic foresight, helped to precipitate this disaster for British policy in Northern Ireland, the IRA had benefited from his strategic talents, and this enormously boosted his standing within the IRA. Cahill and Twomey became even more dependent upon his advice.”
Ba é an “disaster for British policy” atá idir chamáin ag an údar anseo, nó polasaí an imtheorannaithe a cuireadh i gcrích, de thoradh na buamála, agus na troda, a dhein Cathlán Mhic Adhaimh. Mar sin a cuireadh tús lena dhul chun cinn san IRA. Ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile án tobar, áfach, agus ar an 14ú Márta 1972, gabhadh Mac Adhaimh, agus is dóigh go raibh na Fórsaí Slándála lán tsásta leo fhéin, go raibh fear chomh tábhachtach sin gafa acu. Cuireadh i bpríosín é, áit ar coinníodh é go ceann scathaimh. Bhíothas cinnte, geall leis, gur scéitheadh air, agus b’in an fáth a raibh na Fórsaí Slándála chomh cinnte sin, gurbh é Mac Adhaimh a bhí faoi choinneáil acu. Níorbh é an t-aon cheannaire é áfach, a gabhadh ag an am sin, ach níor chuir sin deireadh leis an bhfeachtas míleata. Comhartha eile de thábhacht Adams san eagraíocht fhéin isea gur tugadh “The Big Lad” mar leasainm air, ag déanamh aithrise, is dócha, ar leasainm Uí Choileáin, nuair a baisteadh “The Big Fellow” airsean. Ag caint ar Bloody Friday, nuair a tiomáineadh scór carrbhuama isteach go croílár Bhéal Feirste, agus gur pléascadh ansin iad, taobh istigh d’uair a’ chloig, geall leis. Maraíodh naonúr, agus gortaíodh céad triocha. Ní raibh uathu an oiread sin marú a dhéanamh, ach is dócha gur tuigeadh do cheannairí an IRA go mbeadh ar chumas Arm Shasana deighleáil leis na buamaí sin uilig, agus iad a chur ó mhaith, in am. Ní raibh áfach, agus deineadh ár agus sléacht ar lár na cathrach sin.
“Bloody Friday was the one great black mark against Adam’s strategic record in the early 1970’s. The man himself was incandescent with rage after the botched bombings, according to IRA sources. ‘The Big Lad’s doing his nut, about the warnings not being phoned in or being bungled’.”
Tharla rud eile freisin, i ndiaidh don Rialtas ó thuaidh imtheorainniú a chur i bhfeidhm, tháinig earcaigh ina mílte chuig an IRA, sa chaoi, nuair a chuireann tú sin, agus na hairm uilig sin a rinneadh a iomportáil ón Túinéis, go raibh ar chumas na heagraíochta sin, ní hamháin a sráideanna a chosaint ar ionsaithe na ndílseoirí, ach chomh maith le sin, bhí ar a gcumas freisin, cath a chur ar na Fórsaí Slándála, agus ar na Péas.
Ar an 18 Iúil 1973, gabhadh Gerry Adams, maraon lena chúntóirí tábhachtacha i mBriogáid Bhéal Feirste. Tar éis dóibh iad a cheistiú, agus a bhualadh, sacadh isteach sa Cheis Fhada iad. Bhíothas cinnte arís, geall leis, go mba bhrathadóir ba chúis leis an ngabháil sin. Thóg sé dhá bhliain orthu an t-eolas sin a chinntiú, áfach, agus tar éis dóibh a cheistithe, scaoileadh é, i Samhradh na bliana 1975. Bhí an dochar dáanta áfach, agus bhí greim scornaí faighte ag na Fórsai Slándála ar eagraíocht, agus ar mheaisín troda, na bPoblachtánach, nó chomh maith le greim a fháil ar cheannairí na heagraíochta, d’éirigh leo freisin, greim a fháil ar chuid mhaith dá stórais airm.
Fad is a bhí Mac Adhamh sa Cheis Fhada áfach, d’éirigh leis fhéin, agus le roinnt eile dá chomhphríosúnaigh, an cheist ar fad a phlé, ó bhun go barr, agus d’éirigh leo freisin, chuile iarracht a dhéanamh, lena bhfadhbanna iomadúla a scaoileadh, ní hamháin i gcúrsaí troda, ach chomh maith le sin, bhí orthu bealach éalaithe, as an dtranglam ina raibh siad gafa, a chuartú. Shocraigh siad ar a gcóras míleata a atheagrú ina ndiormaí beaga, nó in Active Service Units, na hASU’nna sin, nach mbeadh i ngach ceann acu ach cúigear, nó seisear, agus nach mbeadh aithne nó eolas ag ASU amháin ar aon ASU eile, ní bheadh an t-eolas sin ach amháin ag na ceannairí, agus sa tslí sin, tuigeadh dóibh, nach mbeadh ar chumas na bhFórsaí Slándála eolas ar bith a bhailiú fúthu. Ach dár leis an údar, bhí laige amháin sa chóras sin, agus b’in dá n-éireodh leis na Fórsaí Slándála duine amháin de na ceannairí sin a iompú, bhuel, ansin bheadh an t-uafás eolais le fáil acu, ón t-aon duine amháin sin.
Caitheann an t-údar ansin, roinnt mhaith ama ag plé le cúrsaí inmheánacha an IRA, agus ag cur síos faoin pholaitíocht uilig a bhí ar siúl istigh ansin, agus faoin chaoi ar éirigh le Mac Adhamh dul i gcionn orthu, agus a dhearcadh, agus a léargus fhéin a chur abhaile orthu. Ní in aon oíche amháin a d’éirigh leis sin a dhéanamh, ach ba é an bua ba thábhachtaí dá raibh aige, nó bua na foighde, agus mura n-éireodh leis an babhta seo, chreid sé, go diongmhálta, go mbeadh lá eile ag an bPaorach, nó ag an Adhamhach fiú, agus dá mbeadh seisean sásta fanacht, go dtiocfadh a lá. Bíodh sin mar atá, nó ná bíodh, áfach, níor fágadh gan freasúra é, agus bíodh gur dhein siad siúd a ndícheall cos i bpoll a chur leis, tháinig Mac Adhamh slán, agus lean sé leis, i ndeireadh na dála, i mbun an pholasaí a d’ullmhaigh sé, blianta roimhe sin, i gCage 11. Sea, agus ba mhór a mhuinín freisin as a Kitchen Cabinet. Agus mar chruthú ar a chumas, agus a scil, feictear dúinn, go bhfuil sé fós ina cheannaire ar Shinn Féin, agus ní beag ná suarach an t-éacht é sin.
Is dócha gur féidir a rá, ag an bpointe seo, gurb é scéal Gerry Adams, atá á ríomh ag an údar sa leabhar seo. An chaoi ar thosaigh sé mar earcach san eagraíocht phoblachtánach, ag a sé déag, agus ansin, an chaoi ar éirigh leis dréimire na heagraíochta sin a dhreapadh, céim ar chéim, go dtí gur éirigh leis an barr a bhaint amach, dár leis an údar seo.
Ag an bpointe seo, caithfidh mé a rá, gur thaitin an leabhar liom, nó is leabhar dea-scríofa, suimiúil, corraitheach é, ach ag an am gcéanna, is leabhar é, a leag scéal os mo chomhairse amach nár aithin mé. Bíodh gur choinnigh mé suas chun dáta le scéal an Tuaiscirt, faoi mar a léiríodh é sna meáin, ó lá go lá, ag an am, ba bheag cosúlacht a bhí idir an scéal sin, agus an scéal faoi mar a ríomhtar é sa leabhar seo. Is dócha go bhféadfá a rá, go mba chlaonchó (negative) é ar ar léigh mé, ina lán slite. De réir an leabhair seo, ní raibh á fháil againn sna meáin, bunús an ama, ach scéal scéil, ar bheag a chosúlacht leis an bhfírinne, go minic. Ag an am gcéanna, tá an chuma ar chúrsaí, go bhfuil fios fátha gach scéil ag an údar, agus go bhfuil tóirse na taighde á scaladh aige ar phóirsí, a bhí dorcha go leor, go dtí an pointe seo. Tá an chosúlacht ar an scéal, go raibh ar a chumas, eolas cinnte a bhailiú, ó chuile thaobh. Níl dabht ar domhan, ach go gcuirfeadh an leabhar seo go mór le do stór eolais faoi scéal an Tuaiscirt, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé cinnte fós, an Stair, nó Fiannaíocht atá le fáil in áiteacha áirithe sa leabhar seo, ach tá an taighde chomh cruinn, cúramach, agus an cur chuige chomh scolártha, d’fhéadfá a rá, agus tá an t-údar fhéin gafa chomh mór sin ina scéal, agus an oiread sin ama caite aige ag gabháil dó, go bhfuil sé deacair, gan ghlacadh lena léamh-san ar chúrsaí na dTrioblóidí ó thuaidh, faoi mar a tharla siad, thar thréimhse dheich mbliana fichead anois. Ach bíodh sé fíor bréagach, is léitheoireacht éigeantach é do dhuine ar bith, ar mór aige, cúrsaí ó thuaidh, le triocha bliain anuas.
Mar adúirt mé cheana, ní chuile lá a chuirfinn romham leabhar chomh toirtiúil leis an gceann seo a léamh, agus cuir le sin, go bhfuil an cló cineál beag ann freisin, ach i ndiaidh an iomláin, ní shásódh tada mé, ach an leabhar a léamh, ó thús deireadh. Níl fhios a’m fútsa, ach caithfidh mé léamh, agus tuiscint an leabhair bhreá seo a fhágáil fút fhéin, sea, agus caithfidh tusa do bhreith fhéin a thabhairt air, i ndeireadh na dála thiar.
*****************
Peadar Bairead.
*****************
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Saolta ag athrú
Peadar Bairéad
Athnuachan nó Athrú?
Is dócha go bhfacamar uilig na cuntais sna nuachtáin, tamall o shoin anois, faoi na pleananna uilig seo, i dtaobh thodhchaí an GPO, atá á n-ullmhú i láthair na huaire seo, ag an Rialtas s’againne. Deirtear linn, go bhfuil ar intinn acu, an foirgneamh stairiúil sin a dhúnadh mar ArdOifig an Phoist, agus ar chostas dhá chéad go leith milliún Euro, é a athnuachan, agus a athfhorbairt, mar ionad ollmhór pobail. Tá socraithe acu díon gloine a chur os cionn an fhoirgnimh ar fad, sa chaoi go mbeadh ar chumas daoine, cruinniú istigh ansin, beag beann ar an aimsir. Agus ó tharla go bhfuil ArdOifig an Phoist tógtha ar shuíomh breá, fairsing, mar a bhfuil foirgnimh agus clóis leata amach ó Shráid Uí Chonaill siar go dtí an Stuara.
Agus, ó tharla gur leagadh roinnt mhaith den bhfoirgneamh sin le pléascáin, agus le tine, le linn Éirí Amach na Cásca, táthar den tuairim, nár mhór an chailliúint é, a mbunús sin a leagan, le spás a chruthú don tionscadal nua seo.
Ionad Cuimhneacháin
Tuige a bhfuil an Rialtas s’againne meáite ar an oiread sin airgid a chaitheamh ar thionscnamh ollmhór athnuachana mar seo?
Cúis amháin, adeirtear linn, agus sé sin go bhfuiltear ag ullmhú do cheiliúradh céad an Éirí Amach a tharla um Cháisc, sa bhliain 1916. Sea, agus tugtar le tuiscint dúinn, go bhfuil na pleananna athnuachana á n-ullmhú cheana féin, ag Oifig na nOibreacha Poiblí agus ag Comhlacht Sasanach Ailtirí, sa chaoi go gcreidtear, go bhfuiltear ar aon fhocal, ar bhundhréacht don athnuachan.
Buail isteach chugainn!
Ach céard a bheadh ar fáil sa bhfoirgneamh athnuaithe?
Deirtear linn, go mbeadh cead ag an bpobal siúl isteach ann ó chuile shráid sa timpeall, agus go mbeadh ar fáil istigh ansin, iarsmalanna. tithe bia, siopaí, áiléir, agus a leithéid. Is dócha gurb é atá uathu nó tuilleadh daoine a mhealladh go dtí an taobh ó thuaidh den Ardchathair, agus ní hé amháin i lár an lae ghil, ach go déanach san oíche freisin. Tá mé cinnte, go bhfuil daoine amuigh ansin adéarfadh, go bhfuil sé deacair go leor smacht de chineál eicínt a choinneáil ar an méid daoine a bhíonn le fáil istigh sa limistéar sin i láthair na huaire seo, gan na céadta, agus na ceadta eile, a mhealladh isteach ann.
Sea, agus rud eile, cé dúirt gurb é sin a theastaíonn ó mhuintir na hÉireann? Caithfidh mé a rá, nárbh é sin a theastaigh ó bhunús na ndaoine a casadh ormsa, le scathamh anuas. A mhalairt ar fad a bhí uathu. Dár leosan, foirgneamh speisialta isea an GPO, foirgneamh a fheidhmíonn mar Shanctóir Náisiúnta. Foirgneamh ar chóir dúinn é a choinneáil, agus a chosaint, trí ordú caomhnaithe, in ionad ollmhargadh a cheadú do shuíomh chomh coisricthe, chomh tábhachtach, chomh gar sin do chroí agus do bhreith an Náisiúin s’againne. Is é mo thuairim freisin, gur chóir an GPO a choinneáil mar ArdOifig Poist na tíre seo, in ionad ollmhargadh a dhéanamh di.
Ionad Mínithe ?
Ach, an bhfuil fiúntas ar bith sna pleananna freacnairce seo, atá a dhréachtadh ag Oifig na nOibreacha Poibli, i láthair na huaire seo?
Cinnte, tá, agus an-fhiúntas, ach is é mo thuairim, gur féidir linn an dá thrá a fhreastal ar an ócáid seo.
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá, seo. An GPO a choinneáil mar atá faoi láthair, ar an ionad stairiúil céanna, mar a raibh sé, nuair a mháirseáil na hÓglaigh isteach inti, um Cháisc, 1916. Cinnte, d’fhéadfaí é a athchóiriú, a athnuachan, agus a thabhairt suas chun dáta. Agus nuair a bheadh sin déanta, ansin d’fhéadfaí an chuid eile den suíomh a fhorbairt trí “Ionad Mínithe” taibhseach, álainn, spreagúil, a thógáil ar an suíomh, maraon le Proinntithe, agus siopaí díolta chuimhneachán. Ná bac leis an díon gloine, nó ba chóir go mbeadh gnó an phoist scartha ón “Ionad Mínithe” agus na gnóthaí eile.
Caomhnaigh chuile Shaoránach
Más uainn an tÉirí Amach a cheiliúradh, faoi mar ba chóir, cuirimis Stát ar bun anseo ina ndéanfar chuile shaoránach a chumhdach, a chaomhnú, agus a chosaint, faoi mar a ghealltar i bhForógra na Poblachta, a léadh os comhair an GPO, um Cháisc, 1916.
Ar chuala tú aon smid ón Rialtas faoi na pleananna sin, ar na mallaibh?
Sílim nár chóir dom a thuilleadh a rá anseo, ach céard fútsa? An gcoraíonn na pleananna sin thú?
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Seasamh deiridh Mhic Eochaidh.
Peadar Bairéad
Caithfidh mé a rá gur chuir mé suim, agus dhá shuim, in alt le Seán Hurley, sa Kilkenny Reporter, dár dáta, 28ú Iúil 2010. San alt sin, rinne Seán cur síos ar eachtraí an Chaiptín Myles Walter Keogh, i gcogaíocht agus i dtroid, feadh a shaoil. Tar éis dom an t-alt sin a léamh, chuir mé romham píosa a scríobh faoin saighdiúir calma cróga sin, agus thug Seán fhéin cead dom úsáid a bhaint as a thaighde seisean, dá dtogróinn é.
Rugadh Myles Walter Keogh in Orchard, cóngarach do Leithghlinn an Droichid, thar theorainn Chill Chainnigh isteach, i gContae Cheatharlach, ar an 25ú Márta, sa bhliain 1840. Mac le John Keogh agus Margaret Blanchfield ba ea é. Faoin mbliain 1860, agus é ina fhear breá, óg scafánta, thug sé an Róimh air fhéin, ar thóir eachtraí.
In Arm an Phápa
Liostáil sé in Arm an Phápa, Pius IX, d’fhonn Stáit an Phápa a chosaint orthu siúd, ar mhian leo an Iodáil a aontú. Deineadh foleifteanant de i rith an chogaidh sin, agus bíodh nach raibh a chathlán thar mholadh beirte, bhain sé fhéin cáil amach dó fhéin, i gcoinne Victor Emmanuel, i gcosaint Ancona.
Sa bhliain 1861, nuair a bhí cogaí an Phápa thart, chuala Myles go raibh an Cogadh idir na Stáit tosaithe, thall i Meiriceá, agus ar an ábhar sin, agus toisc gur theastaigh a thuilleadh eachtraí míleata uaidh, thug Meiriceá air fhéin, agus liostáil ansin ar thaobh an Aontais. Caithfidh gur throid sé go calma sa chogadh sin, nó i rith an chogaidh sin, tugadh ardú céime dó cupla uair. Deineadh Maor de i dtosach, agus ansin, chríochnaigh sé mar Leifteanantchoirnéal, in arm an Aontais. I rith cheithre bliana an chogaidh sin, ghlac sé páirt i gcathanna go leor, agus fiú, i gCath Gettysburg fhéin, agus bhain cáil agus clú amach dó fhéin, as a chalmacht, as a dhánacht, as a chrógacht, agus as a ghalántacht. Agus bíodh gur throid sé an oireadh sin comhraic, bhí de cháil air, nár gortaíodh oiread is uair amháin é!
Sa Seachtú Reisimint Marcra
I ndiaidh an chogaidh, sa bhliain 1865, theastaigh ó Myles Keogh liostáil san Arm Seasta. Glacadh leis, agus deineadh buanoifigeach de, agus ar ball, nuair a bunaíodh an 7th U.S. Cavalry Regiment, faoi George Armstrong Custer, deineadh Caiptín de, agus ceapadh é mar an ceathrú Oifigeach Sinsear, sa Seachtú Reisimint Marcra, agus bhí marcshlua d’ochtar is nócha marcach díreach faoina cheannas. An-éacht d’fhear óg nach raibh ach sé bliana is fiche sáraithe aige, ag an am! Nuair a bhí cogaí na nIndiach thart, agus nuair nach raibh eachtraí corraitheacha, troda, ansin, le Myles a mhealladh chucu, bhí sé ag smaoineamh ar éirí as a shaol mar shaighdiúir sna Stáit, agus i ndeireadh na seascaidí, thug sé chuairt ar fhód a dhúchais anseo, i gCeatharlach agus i gCill Chainnigh. Nuair a d’fhill sé ar na Stáit afach, d’athliostáil sé sa 7th Cavalry. Faoin mbliain 1873, chuaigh an 7th go dtí an Dakota Territory, áit a rabhthas le hiarnród a thógáil. Diaidh ar ndiaidh, thug na hIndiaigh faoi deara, go raibh a dtailte á dtógáil uathu, agus go raibh na tréada buabhall á n-ídiú ag na fir gheala. Ba é toradh a bhí ar an obair sin go léir, nó gur spreagadh na Sioux chun troda, rud a chuir tús le Cogadh na Sioux, sa bhliain 1876. Cogadh báis nó beatha a bhi sa gcogadh seo do na Sioux, agus ba ghearr go raibh an 7th Cavalry tarraingte isteach sa choimheascar céanna sin, agus b’in mar a tharla, gur tarraingíodh an Marcshlua céanna sin go dtí an Little Big Horn, ar an lá cinniúnach céanna sin, ar an 25ú lá de Mheitheamh na bliana, 1876.
Custers Last Stand
Ní gá cur síos a dhéanamh ar an gcath céanna sin, ar Custers Last Stand, nó nach bhfuil fios fátha an scéil uilig sin, ag chuile dhuine, faoi láthair, nó nach minic a léiríodh na heachtraí céanna sin sna scannáin dúinn. Leor a rá, nár fagadh, fiú fear inste scéil, den 7th Cavalry, beo ar phairc an chatha i ndiaidh an áir. leis an bhfírinne a rá, níor fagadh beo ón sléacht, agus ón ár uilig a deineadh an lá sin, ach capall Mhyles Keogh, Comanche, bíodh gur gortaíodh eisean sa ghleo freisin, ach tar éis togha na haire a fháil on Arm, tháinig sé chuige fhéin ar ball, agus ba é an capall ba cháiliúla sna Stáit é, ón lá sin amach, go dtí gur cailleadh é. Sea, agus nach ndeirtear freisin, nár éalaigh le craiceann a chinn slán aige ón ár sin, ach Myles fhéin agus an Ginearál Custer. Arbh amhlaidh a thug na hIndiaigh onóir iarbháis do na laochra sin, a throid chomh calma, cróga, sin ina gcoinne, ag Little Big Horn? Táid ann adeir, gurbh é fáth nár deineadh ciorrú orthusan beirt, nó i ngeall ar a gcalmacht i gcath, cáilíocht a raibh meas thar na bearta ag Indiaigh air. Deir daoine eile, gurbh amhlaidh a chonaic na hIndiaigh, agus iad ag baint a chuid eadaigh de Mhac Eochaidh, chonaic siad Crois an Phápa, agus tuigeadh dóibh, go mba dhuine ar leith é, ar bhealach nár thuig siadsan. Ar aon chuma, mhol Taoiseach na Sioux an Caiptin Keogh go hard na spéire, agus dúirt nár throid sé riamh, fear chomh chróga leis.
In far foreign fields……
B’in mar a cailleadh an tÉireannach calma cáiliúil sin, An Caiptín Myles Walter Keogh, i bhfad ó bhaile, agus é ag cleachtadh an cheird ab ansa lena chroí, an tsaighdiúireacht, agus gan é ach thart ar sé bliana is triocha ag an am! Céard a tharlódh dá bhfillfeadh sé ar Éirinn, an tráth úd? An mbeadh an tír seo fairsing a dhóthain le spiorad calma, cróga, corraitheach, an fhir sin a shásamh? Ag Dia amháin atá a fhios sin, ach ní haon dochar dúinne é, ag an am seo, spiorad cróga an tsaighdiúra sin a mhóradh, agus a mholadh. Mhair sé i ré chorraithe, mhíshocair, trodach, ach tuigtear dúinn, go mba fhear calma, galánta, daonna, é, an Caiptín Myles Walter Keogh, agus níor dhochar dúinne trí choiscéim na trócaire a shiúl le cónra a chuimhne.
Tá mé ag ceapadh, go bhfillfidh mé ar an ábhar seo, amach anseo, arís, nó tá tuilleadh le scríobh agam faoi ‘Keogh’s last Stand’, agus faoi cháil an Ghaeil chróga, chalma, céanna, sin.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Niall, a chara,
N’fheadar an líonfadh seo an bhearna in Eagrán na Nollag dhuit? Má tá sé ró-fhada, cuir scéala chugam agus déanfaidh mé é a ghiorrú dhuit…..abair cé mhéad focal atá uait, agus cuirfidh mé an píosa seo in oiriúint don bhearna dhuit!
Beir Bua
ó
Peadar Bairéad.
.
.
.
“Halfway Home”
by
Ronan Tynan
.
*************
.
“Sin iad mo chosa-sa”
Ar na mallaibh, tháinig mé ar leabhar nach raibh léite agam cheana, leabhar, b’fhéidir, a léigh tú fhéin, nó cuireadh i gcló é sa bhliain 2003, ach leabhar freisin, a chuir siar bóithrín na smaointe mé fhéin, “big time”, mar adeir Gaeilgeoirí an lae inniu, go minic!
“Cén leabhar atá i gceist agam, an ea?”
“Halfway Home” an teideal atá air, agus ba é Ronan Tynan s’againne a scríobh an dírbheathaisnéis seo.
“Agus ar mhiste a fhiafraí díot, an raibh aithne ar bith agat fhéin ar scríbhneoir an leabhair seo?”
“Níor mhiste, in aon chor, nó níl uaim, ach an lide is lú, le mé a chur ag scríobh faoin bhfear óg iontach seo.”
“Ná habair go raibh sé mar dhalta agat, am eicínt, faoi mar adeir tú faoi roinnt mhaith daoine cáiliúla eile, daoine ar nós Diarmaid Martin, Ardeaspag Átha Cliath, Martin Drennan, Easpag na Gaillimhe, agus fiú ionánaithe cáiliúla ar nós D. J. Carey fhéin?”
“Sin é díreach atá á mhaoimh agam, san alt seo, nó bhí Ronan Tynan mar dhalta agam, am eicínt i lár sheachtóidí na haoise seo caite.”
“Agus an cuimhin leat anois é a bheith i láthair id’ rang, agus má sea, cad iad na cuimhní atá agat anois faoi na laethe úd, fadó!”
“Fadó! adeir tú. Feictear domsa nach bhfuil sé chomh fada sin ó shoin ar fad anois. Ach, le filleadh ar na cuimhní úd, bhuel, is maith is cuimhin liom an gasúr beoga, bríomhar, beo-shúileach sin, a bheith ina shuí im rang, agus is cuimhin liom lá amháin, nuair a tháinig mé isteach doras an tseomra sin, go raibh cás, measardha mór, fágtha taobh istigh de dhoras ár Halla Réamhdhéanta.
‘Cé leis an cás seo?’ arsa mise
‘Is liomsa é,’ arsa’n gasúr beo-shúileach.
‘Agus céard tá ann?’ arsa mé fhéin, agus a fhios agam go raibh mé ceaptha i ngaiste an ghasúir bheo-shúiligh.
‘Them’s me legs, Sir,’ ar seisean, agus cineál straoise air, agus ar a chomhdhaltaí chomh maith, nó thuig siad go raibh mé sáinnithe ag mo Rónán, agus go mbeadh orm ansin tamall a chaitheamh ag éisteacht le scéal na gcos bréige breise úd, a bhí stóráilte aige sa chás céanna sin. Caithfidh mé admháil anseo, nárbh é sin an chéad uair ag mo dhaltaí gaiste dá leithéid a fheistiú dom, agus caithfidh mé a admháil freisin, gur mhinic a lig mé dóibh breith orm ina ngaistí neamhurchóideacha! Sin anois agat an chéad chuimhne a ritheann liom nuair a smaoiním ar Ronan Tynan, nó ba ghasúr deas, cineálta, lách é, an Ronan céanna sin, chomh fada is a bhain sé liomsa, ar aon nós”
“Ach b’fhéidir gur mhaith leat rud eicínt a rá linn faoi leabhar Rónáin, ó tharla gur air a tharraing tú an scéal.”
“Bhuel, caithfidh mé a rá leat i dtosach, go léifinn fhéin an leabhar seo, ó chlúdach go clúdach, cuma cé acu olc, maith, nó measardha é, ach m’fhocal daoibh, gurbh fhiú go maith an tairbhe an trioblóid, nó sár-leabhar, amach is amuigh, atá curtha le chéile anseo ag an údar neamhghnách seo. Sa ndírbheathaisnéis seo, cuireann an t-údar síos ar na deacrachtaí uilig a sháraigh sé, agus na buanna a bhain sé i ngach ar thug sé faoi a dhéanamh.
Ba leath-chúpla é Ronan, bíodh nár mhair a dheartháir an bhliain fhéin sul ar cailleadh é. Ach bhí ceataí eile sa scéal freisin, nó tugadh faoi deara, go raibh mínormáltacht ag baint le cosa Rónáin, rud a d’fhágfadh, dár leis na saineolaithe, nach mbeadh siúl nó rith aige, faoi mar a bheadh ag an ngnáthghasúr, ach ba é adúirt séiplíneach san ospidéal, agus é ag iarraidh sólás a thabhairt don mháthair, i ndiaidh na beirthe, i mBealtaine na bliana úd 1960…
“That little fellow will make you very proud, and do you know, with lungs like those he will surely sing.”
Agus seo mar a deir Ronan é fhéin, faoin ráiteas sin, ina dhírbheathaisnéis….
“Little did either realise how that prophecy would be borne out”
Níl dabht ar domhan ach gurbh é a mhuintir fhéin a bhroslaigh agus a mhisnigh an gasúr óg seo. Agus ba ghearr gur tuigeadh do chuile dhuine thart air, nach sásódh tada é ach go n-éireodh leis a chonstaicí uilig a shárú. Níl le déanamh agat ach an leabhar seo a léamh, le fáil amach, nár mhaíomh gan údar a bhí ar siúl aige.
Ba é an gad ba ghiorra don scornach a theastaigh uaidh a scaoileadh i dtosach, agus dá bharr sin, rinne sé chuile iarracht ar a dheacrachtaí fisiciúla uilig a shárú, agus tá’s ag an lá fhéin nár shaothar in aisce a bhí ina chuid iarrachtaí sa chuspóir chéanna sin. Cuireadh scolaíocht air faoi mar a cuireadh ar chuile dhuine eile. Cuireadh go Coláiste De La Salle é, ina scoláire cónaithe, go leibhéal na Meánteistiméireachta, agus ansin in aois a chúig bliana déag, tháinig sé isteach chugainne i gColáiste Chiaráin anseo i gCill Chainnigh. Ach tá chuile chosúlacht ar an scéal, go raibh ábhair eile, ar nós a spéis sna capaill, ag teacht idir é fhéin agus a chuid staidéir, agus ba é críoch a bhí ar an scéal nó go ndeachaigh sé thar nais go Coláiste De La Salle, le cúrsa na hArdteistiméireachta a chríochnu ansin.
Ba é an chéad rud eile a chuir sé roimhe nó cáilíocht a bhaint amach dó fhéin. Thug sé an Ardchathair, agus an Ollscoil, air fhéin, agus súil aige céim a bhaint amach san Eolaíocht. Bhí go maith, ach i rith na bliana sin, ar chomhairle a lianna agus a dhochtúirí, deineadh a chosa a theascadh, faoina ghlúna, agus tar éis dó tamall fada a chaitheamh ag teacht chuige fhéin arís, chuaigh sé ar ais arís chun na hOllscoile, agus d’éirigh leis sna scrúduithe dheireadh-bliana.
An chéad bhliain eile, d’athraigh sé cúrsa, agus chuaigh sé ar scoláireacht, go dtí “The National College of Physical Education” ar bhruacha na Sionna, i ngar do chathair Luimní. Luigh sé isteach ar na cúrsaí a bhí le déanamh aige sa Choláiste sin, agus bíodh go bhfuil le tuiscint uaidh, nár thaitin an Coláiste, go huile is go hiomlán, leis, ag an am gcéanna, lean sé air go dtí gur éirigh leis a dhintiúirí a bhaint amach ansin. Ba mhór an chabhair dó i ndáiríre, na cúrsaí céanna sin, nó chabhraigh siad leis spórt, agus aclaíocht de chuile shaghas, a chleachtadh le linn dó bheith ansin i Thomond College.
In áit dul i mbun a cheirde mar mhúinteoir sna hábhair a d’fhoghlaim sé, is amhlaidh a thug sé an Ollscoil air fhéin arís, le Céim Leighis a bhaint amach, rud a rinne, agus tar éis dó tamall a chaitheamh ag obair in Ospidéal na Mí, tuigeadh dó go raibh gort eile ag glaoch air, gort a bhí ag glaoch air leis na blianta fada, ach glaoch nach ndeachaigh i gcionn i gceart air, go dtí anois.
“Cén gort atá i gceist agat ansin?”
Gort an cheoil. Cad eile? Bhí fonn ceoil air ó thús, agus ba mhinic é fhéin agus a Dhaid ag canadh, amuigh i dteach na mbó, fiú. Chuir sé isteach ar chomórtaisí áirithe, agus d’éirigh leis an chraobh a sciobadh i roinnt mhaith acu, sa tslí gur ghearr go raibh ainm in airde air, mar chantóir idirnáisiúnta. Mhol na Dochtúirí Comhairleacha, a raibh aithne acu air, in Ospidéal na Mí, a aghaidh a thabhairt ar an ngort nua sin. Ní toisc nach raibh cumas dochtúireachta ann, nó bhí, ach toisc go raibh cumas iontach amhránaíochta ann, agus go raibh bua an cheoil de dhlúth agus d’inneach ann, agus mura n’éireodh leis sa bhfiontar sin, go bhféadfadh sé filleadh ar an ndochtúireacht, amach anseo.
Ghlac Ronan lena gcomhairle, agus le cabhair airgeadais uathu, agus óna gcairde, chuaigh i mbun oibre arís, le máistreacht a fháil ar amhránaíocht, agus ní gá dhom dul níos fuide leis an scéal, nó mar adeir lucht iriseoireachta….The rest is History…..
Faoin am seo, tá Ronan thart ar cheithre bliana is dhá scór agus is dócha go bhféadfá a rá, go bhfuil sé anois ar dhuine de na daoine míchumasacha is cáiliúla ar domhan, nó tá léirithe aige, go bhfuil ar chumas an daonnaí, constaicí nádúrtha dá leithéid a shárú, agus ní hé sin amháin é, ach go bhfuil ar a chumas dul i gcomórtas leis an saol mór amuigh. Agus mar bhuille scoir, ní doigh liom gur chóir dom críoch a chur leis an bpíosa seo, gan tagairt a dhéanamh dá Chreideamh, nó is rud a shoilsíonn tríd a scéal ar fad, ó thús deireadh. Tugann muid faoi deara, gur mhinic a thug sé aghaidh ar an bhFear thuas, tráth raibh sé i gcruachás, agus chomh maith le sin, gur fhill se air le buíochas a ghabháil leis, i ndiaidh dó an chraobh a bhaint. Is dócha nach gá dhom tagairt a dhéanamh anseo don ocht mbonn déag óir a bhuaigh sé sna Cluichí Paralimpeacha, nó don cheithre Chraobh Domhanda déag a ghnóthaigh sé sna Cluichí céanna sin. nó ní gá ach oiread, tagairt a dhéanamh do na Coirn, nó do na Comórtaisí a bhuaigh sé lena chuid amhránaíochta, ó cheann ceann an domhain. Sea, mh’anam, tá Rónán s’againne molta agus mise i mo thost.
An-leabhar, an-léamh, é corraitheach, comharsanúil, cuideachtúil, carthannach. B’fhiú go maith do dhuine ar bith é a léamh.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
STAIRWAYS TO HEAVEN……………..Céadchló……………….2010
By
Lorna Byrne……………………………………………………£14.99
.
In search of Angels
Scríobh mé píosa sa cholún seo, tamall de sheachtainí ó shoin, faoi Angels in my Hair, an chéad leabhar ón údar, Lorna Byrne, agus seo mar a chuir me críoch leis an bpíosa sin…..
Ar an ‘Late Late Show’
Ní gá a rá, go raibh Lorna fhéin mar aoi ar an ‘Late Late Show’ ar an Aoine, an 17ú Meán Fómhair na bliana 2010, agus go ndeachaigh sí i gcion go mór ar a lucht féachana. Bhí a dáiríreacht, a macántacht, agus a hinchreidteacht, le feiceáil go soiléir trína raibh le rá aici. Sea, agus tá beartaithe agam anois, an leabhar is déanaí uaithi, a lorg is a léamh gan aon ró-mhoill, agus is féidir leat a bheith cinnte, go mbeidh cuntas faoi le léamh agat sa cholún seo, chomh luath is a bheidh sé léite agam.
Ní call dom a rá, go bhfuair mé, agus gur léigh mé, an dara leabhar sin, “Stairways to Heaven”, agus bíodh go bhfuil a súil dírithe aici ar an saol ainglí, bunús an ama, éirionn lei freisin, cuid mhaith dá scéal fhéin a ríomh dúinn. Déanann sí cur síos ar bhás a céile, Joe, ar thógáil a clainne, agus ar athrú ó Mhá Nuad go Baile Eoin i gContae Chill Chainnigh. Tríd an ngnó sin uilig, is soiléir nach raibh fáil ag Lorna ar aon ghreim den arán saor. Le cruatan agus le hanró a shaothraigh sí a beatha, agus fiú, níor ró-éasca an rud é, bail eicínt a chur ar an teach a tugadh di, mar bhronntanas, thíos i mBaile Eoin, bíodh go raibh an nead tréigthe ag na páistí ba shine faoin am sin, agus nach raibh fanta aici ach an duine ab óige den ál. Ba dhian a chuaigh bás a céile i gcion uirthi, bíodh go raibh fios faighte aici ó na hAingil, blianta fada roimhe sin, gur mar sin a tharlódh. Tá sin uilig go breá, agus cuireann sí síos go seoigh ar na cúrsaí sin uilig, ach mhothaigh mé difir mhór idir an dara leabhar seo agus an chéad cheann, sa mhéid go dtugtar tuilleadh eolais dúinn faoi ghnó, faoi shaghasanna, faoi mhéad, faoi shaol, agus faoi shaothar na n-aingeal.
In communication with Angels….
Anois, chomh fada is a bhain sé leis an údar fhéin, bhíodh sise i dteangmháil leis na haingil ón gcliabhán i leith, agus dhealródh sé, go raibh ar a cumas cumarsáid a dhéanamh leo, trí labhairt leo, nó go tostach. Chuir sé ionadh orm freisin chomh flúirseach is a thagadh na créatúir neamhaí sin chuici, ar ócáidí áirithe. Anois, breathnaigh ar an ráiteas sin arís. Creidim fhéin go mbíonn fáil ar na haingil, sa séipéal, le linn an Aifrinn, ach go háirithe. Cé mhéad díobh a bhíonn ar an bhfód d’ócáid mar sin? Níl a fhios agam, ach d’fhéadfadh an ceart a bheith ag an údar. Rud eile a chuir ionadh orm ba ea na hAingil Náisiúnta, agus iad feistithe in arm is in éide, sea agus iad breá, scafánta, láidir, téagartha, freisin. Caithfidh mé a rá, nár chuala mé fhéin tada faoi aingil dá leithéid riamh cheana. Sea, agus céard faoi na “American Gathering Angels”? Aingil a chaitheann a ndúthracht ag dul timpeall ag bailiú daoine agus á seoladh chuig na Stáit Aontaithe, nó tá plean diamhair eicínt ag Dia fhéin do na daoine bailithe sin. Níl mé cinnte go bhféadfainn fhéin an méid sin a thuiscint, ach faoi mar aduirt an Bard fhéin fadó…
“There are more things in heaven and earth, Horatio,
Than are dreamt of in your philosophy.”
Reincarnation
Chuir cupla rud eile sa leabhar seo, Stairways to Heaven, ionadh orm freisin. Céard faoi athionchollú? Féach mar a chuireann an t-údar é…
“Sometimes, God chooses to reincarnate a soul to right wrongs, to create hope or to build trust, to help to create a better world for mankind.”
Caithfidh mé a admháil go mbeadh sé deacair agam fhéin glacadh le tairiscint dá leithéid.
Ach taobh amuigh de na cúrsaí sin ar fad, tugann an t-údar tuilleadh eolais dúinn faoi na cineálacha aingeal atá ann. Cuireann sí síos ar Ancestral Angels, sin aingil a dhéanann cúram de theaghlaigh faoi leith. Tá na Prayer Angels ann, lenár bpaidreacha a thabhairt i láthair Dé, agus tá freisin, na Teaching Angels, agus na Healing Angels. Ach, má tá an oiread sin aingil sa timpeall, tuige nach féidir linn iad a fheiceáil? Bhail! Nach bhfuil fial ceilte idir an dá shaol, idir an saol thall agus an saol abhus, fial a chuireann cosc orainn spléachadh a fháil ar an saol úd thall, ach sin ráite, nílim á rá nach féidir le Dia fhéin an fial sin a ardú, lena cur ar chumas daoine áirithe radharc a fháil ar a bhfuil ar an dtaobh eile den bhfial diamhair sin.
Soul travel!
Tharlaíonn corruair sa leabhar freisin, go n-éiríonn leis an údar, turasanna anama a thabhairt, sé sin, go bhfanann a corp mar a bhfuil sé, agus go n-imíonn an t-anam fhéin, ar thuras neamhaí. Feiceann muid an cineál céanna ruda ag tarlú nuair a d’imigh sí chuig áit a raibh Oilithreacht Muslamach bailithe, agus iad ag guí, ar láthair choisricthe. Bhí na hAingil ansin freisin, agus na Prayer Angels, ach go háirithe, agus iad gnóthach ag iompar guíonna na ndaoine sin go Cúirt an Rí. Dá mbeadh an spás agam, ba mhaith liom tagairt a dhéanamh do roinnt áirithe rudaí eile. Rudaí ar nós:- An gasúr a raibh Aingeal ag cónaí ina anam; agus an tráth a raibh sí i gCúirt Dé, nuair a mhol Dia di, gan aon eagla a bheith uirthi; Sea, agus céard faoi na Glowing Babies? Agus an fear meicniúil, nach raibh ach cuid an-bheag dá anam, nó dá dhaonnacht fágtha aige. Cuireadh an fhís sin os a comhair, dár lei, le rabhadh a thabhairt don chine s’againne gan dul ró-fhada ar bhóthar úd na mídhaonnachta nó na tástála.
Food for Thought
Níl dabht ar domhan ach gur chuir an t-údar seo neart ábhar machtnaimh os ár gcomhair amach, sa leabhar seo. Caithfidh mé a rá, gur thaitin liom ar léigh mé ann, agus go leagann an t-údar féidireachtai doshamhlaithe os ár gcomhair amach, agus nach fearrde sinn uilig tamall a chaitheamh ag scrúdú a leagann Lorna os ár gcomhair amach?
Tá mé ag ceapadh, nach bhfuil an focal deiridh cloiste againn ón údar neamhghnách seo, agus mar sin, is fada liom uaim a céad leabhar eile.
.
.
.
English 
Gaeilge