by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Ceiliúradh Thiar 1
Peadar Bairéad
(This week I write about a recent trip west)
.
“Is dá mbeinnse i mo sheasamh
I gceartlár mo dhaoine,
D’imeodh an aois díom
is bheinn arís óg.”
Ócaidí le ceiliúradh
.
Tharla, ar na mallaibh, go raibh roinnt áirithe ócáidí le ceiliúradh ag an gclann s’againne, agus in ionadh iad a cheiliúradh anseo, ag baile, i gCill Chainnigh, shocraíomar ar gheábh a thabhairt siar go Connachta agus an ceiliúradh a dhéanamh ansin.
Céard a bhí le ceiliúradh againn, an ea?
Bhuel! Bhí breithlá suntasach le ceiliúradh agam fhéin, agus chomh maith le sin, bhí iúbhailí tábhachtacha a bpósta le comóradh ag baill áirithe eile den treabh freisin, agus ni rud beag nó suarach é, sa lá atá inniu ann, bheith ag ceiliúradh triocha, agus trí scór bliain faoi chuing an phósta, agus nuair a chuireamar chuile shórt san áireamh, is é a bheartaíomar a dhéanamh nó an bóthar siar a thabhairt orainn fhéin, thart ar dheireadh Mhí Iúil, agus b’in é díreach a rinneamar. Agus le tús a chur leis an turas siar, shocraíomar ar theacht le chéile i dtosach i mbaile mór Mhá Nuat, agus ar an Luain, an fichiú la d’Iúil, thógamar ár seolta agus siar linn, le cóir, in ár mionbhus deas, compórdach, scioptha, scuabtha. Seisear dinn a bhí ag dul ar an turas sin siar, mo bhean agus mé fhéin, mo mhac, Micheál, agus a bhean siúd, m’iníon, Carol Ann, agus ár ngarmhac, Oisín. D’fhágamar Má Nuat na nGearaltach thart ar mheánlae agus bíodh nach raibh an aimsir thar mholadh beirte, ag an am ach, faoi mar a dhruideamar isteach i gcríocha na gclaíocha cloch, thosaigh na scamaill agus na ciothanna ag glanadh leo, agus ba ghearr go raibh radharc le fáil againn ar rí na spéire fhéin agus é spalpadh anuas orainn as gorm glan glé na spéire. Thart ar an Muileann Cearr, dúirt duine eicínt go raibh sé in am againn bheith ag smaoineamh ar bhlas bia a chaitheamh. Níor chuir éinne i gcoinne an smaoinimh chéanna. Ba ghearr an mhoill orainn óstán oiriúnach a aimsiú, agus tar éis dúinn an mionbhus a pháirceáil, thugamar aghaidh ar an óstán céanna sin. Roinneadh go fial, flaithiúil orainn san óstán sin, agus ba ghearr go raibh cúl curtha againn ar an ocras, agus tar éis dúinn ár gcomhrá a dhéanamh ar ár sáimhín só, bhíomar réidh chun bóthair arís. Ní call dom a rá, go raibh súil an tseabhaic a choinneáil againn uilig ar an dtír trínar ghabhamar, agus ní call dom a rá, gur chuir taitneamh na gréine go mór le háilleacht na dúiche trína raibh muid ag gluaiseacht, tailte méithe, barraí aibí, beithigh breátha ramhraithe, foirgnimh dea-thógtha, dea–dheartha, agus bailte seascaire, gona sráideanna breátha, leathana, glana. Cuir le sin, an comhrá suimiúil a bhí idirt chamáin againn, agus tuigfidh tú nár mhothaíomar an t-am, nó an t-achar, ag sleamhnú tharainn, agus ba ghearr gur thugamar faoi deara go raibh muid gafa thar theorainn Mhaigh Eo isteach, agus muid ag déanamh ar lom ar ndíchill ar cheann ar gcúrsa, ar Bhéal an Átha ar bhruacha na Muaidhe. Bhí áit curtha in áirithe dúinn sa Ballina Manor Hotel, i Sráid an Bhairéadaigh, sa bhaile céanna sin.
Ar ais i mBéal an Átha
.
Níorbh aon strainséir sa bhaile sin mé fhéin, nó chaith mé seacht mbliana taitneamhacha, im mhúinteoir le Gaeilge, i gColáiste Mhuireadhaigh, sa bhaile sin. Thóg sé tamall orainn áit oiriúnach pháirceála a aimsiú don mhionbhus, ach ar deireadh thiar, d’éirigh linn sin a dhéanamh, agus nuair a bhí chuile shocrú déanta againn, bhuaileamar isteach sa Ballina Mhanor Hotel, agus ghlacamar seilbh ar ár seomraí ansin, agus tar éis dúinn bail eicínt a chur orainn fhéin, bhíomar réidh le turas a thabhairt ar an seomra bia, le dinnéar a chaitheamh ansin ar ár sócúlacht. Fuaireamar bord, don seisear againn, díreach os cionn an Ridge Pool, an t-ionad iascaireachta bradán is cáiliúla sa tír, agus bíodh gur roinneadh togha gach bia, agus rogha gach dí orainn, go fial, flaithiúil, ag an am gcéanna, choinnigh muid súil ghéar freisin ar na hiascairí díograiseacha, foighdeacha, a bhí ag siúl síos suas fan bhruach na habhann, agus iad ag caitheamh doruithe go cliste, ealaíonta, ach má dhein fhéin, ba bheag toradh a bhí ar a n-iarrachtaí an trathnóna sin. Chríochnaíomar ár mbéile agus ar ball, thugamar an leaba orainn fhéin agus ní haithristear ár n-imeachtaí go héirí lae gona lánsoilse arna mhárach.
Ar leanúint, an tseachtain seo chugainn…..
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Cnuasach Gearrscéalta
.
Íbíotsa……………le……………Labhrás Ó Finneadha
Céadfhoilsthe………………2015…….………..€10.00
.
Scéilíní fánacha
I nóta poiblíochta ar chlúdach cúil an leabhair seo, – an chéad leabhar ficsin le Labhrás Ó Finneadha – , deirtear linn, gurb é atá ar fáil againn sa chnuasach seo nó, “scéilíní fánacha a léiríonn eachtraí beaga an tsaoil i sochaí cheilte an oileáin.” Ach le filleadh ar an leabhar fhéin… D’fhéadfá a rá, go bhfuil éagsúlacht taitneamhach le fáil in ábhar na scéalta. Breathnaigh nóiméad ar an gcéad scéal sa leabhar, ‘Dlúthpháirtíocht na mBan’ a bhaist an t-údar ar an scéal taitneamhach seo. Triúr cailín a théann ar saoire chuig Íbíotsa, le deireadh na hArdteistiméireachta a ceiliúradh. Eilís a bhí ar an gcailín ba chúthaile, agus rinne a máthair chuile iarracht ar chiall a mhúineadh di, sa chaoi go dtógfadh sí saoire anseo in Éirinn b’fhéidir, ach cinnte, gur chóir di an t-ionadh mí-oiriúnach, frithchríostaí sin a sheachaint. Ba bheag aird a thug Eilís ar a comhairle, agus in am tráth, shroich sí fhéin agus a beirt compánach an t-oileán grianmhar, Meánmhuirí sin. Níor chuir an tsaoire sin aon stró ar a compánaigh, ar Mhonice, nó ar Bhláthnaid, agus i ndeireadh na dála, bhí an triúr acu ag baint taitnimh an tsaoil as a saoire in Íbíotsa. Laethe fada cois trá, seal ag snámh agus seal á ngrianadh fhéin, agus seal eile fós ag breathnú ar fhir agus ar ógánaigh! Níor staon siad ó chupla deoch nó dioscó san oíche, ach choinnigh siad súil seabhaic ar a chéile, agus sa tslí sin, níor bhaol dóibh. Ní dhearna siad tada as an mbealach, luath nó mall.
Iall tosaigh briste
Ansin, lá amháin, agus Eilís ag snámh di fhéin, tháinig sí ar ais chucu agus í an-trína-chéile. Mhínigh sí dóibh go raibh iall tosaigh a bicíní briste. Moladh an leigheas seo agus moladh di an leigheas siúd, ach i ndeireadh na dalá, bhain si an gléas sin di, agus shiúl lei i dtreo a n-árasán, agus í cíochnocht, bródúil, banúil, gan chíochbheart ar bith, agus ba ansin a rinne an bheirt eile an beart céanna. Bláthnaid ba thúisce a thuig tábhacht na hócáide. ‘Dlúthpháirtíocht na mBan’ a bhí ann, dár lei. Sea, casadh an dá chultúr ar a chéile, agus chonaic na cailíní nár thug na daoine thart orthu aon aird faoi leith ar a ndánacht, agus bhíodar sásta go mbeadh cuimhne acu fhéin ar saoire sin a bhfuascailte in Íbíotsa lá is fuide anonn. Sea, d’imigh siad leo agus cíochbheart thar a gualainn ag chuile dhuine acu, agus iad lán de chuimhní na hócáide, cuimhní a chuirfidís i dtaisce i gcuisneoir na cuimhne, cuimhní a thógfadh a gcroí le linn geimhrí préachta a laethe, amach anseo.
“Díomá a bhí uirthi, áfach, nuair a thug sí faoi deara, nach raibh aon duine ag breathnú anois orthu, nó ag cur blas suntais san ala suaithinseach seo.”
Sea, rinne an t-údar an-obair anseo, sa chaoi ina gcuireann sé an scéal seo le chéile, agus mar ar éirigh leis stíl dheas, éasca, seolta, a úsáid, leis an scéal a chur inár láthair.
Scéal eile
Tá scéal suimiúil le fáil againn freisin faoin teideal, ‘An Mhaidhm’. Séimí ina shuí ar a bhalcóin, ‘Cafe con leche’ ordaithe aige, bosca toitín leagtha ar bhord, taobh leis, feaig ina láimh chlé, agus é ag breathnú amach ar an bhfarraige. Tugann sé chuile cheo faoi deara. “Tá rud éigin amuigh ansin nach deachomhartha ó Dhia é, agus más i dtír a thiocfaidh, tagadh!
Thug Séimí na comharthaí uilig faoi deara, de réir a chéile, ach thuig sé an scéal go seoigh, tsúnamí, gan dabht, ach níor chorraigh Séimí na leisce, ach d’fhan mar a raibh aige, agus é faoi dhraíocht ag an maidhm mhór mhara, agus féach mar a chríochnaíonn an scéal agus an mhaidhm ag múchadh toitín Shéimí dó, agus ag an bpointe sin críochnaíonn an scéal. Cuirtín anuas, mar adéarfá.
An-scéal, an-insint, an-chur-chuige. sea, draíocht amach is amuigh.
Sea, agus d’fhéadfainn chuile scéal den naoi scéal sa leabhar seo a mholadh go hard, as a stíl, as a leagan amach, agus as an ruainne sin den draíocht a fhíonn an t-údar isteach trí abhras chuile scéal acu.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Cuimhní
Mar shaithe saighdte beach,
Iar bhaint an fhéir os a gcionn,
Éiríonn cuimhní aníos
As ithir mhéith na rún
.
Baineann na sál dá chéile,
Ar thóir airde agus aire,
Is léimeann ‘na gceann is na gceann
Ar mo scáileán glé gan mhairg.
.
S’iad na cinn is sine is láidre,
Aniar as críoch na hóige,
Trína fheicim gasúr gan chúram,
Ag aisteoireacht leis go beoga.
.
De réir mar imíonn na blianta,
Éiríonn an scannán doiléir,
Is éalaíonn bearnaí buartha
Isteach tríd an spól soiléir.
.
Ar ball éalaíonn na beacha
Tar éis mhearú cupla meandair,
Mar a ruaigfeadh toit an tsaithe,
Is iad ag fágáil mil gan gharda.
Ansin is gach rud socair,
Is féidir liom gan bhárathainn,
Rogha na gcuimhní a thiomsú
Lem mhisneach lag a ardú.
.
*************************
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Laoch eile ar lár
.
Peadar Bairéad
An Drochscéal
Tamall ó shoin, is ea chuala mé an drochscéal, go raibh ár gcara, Daithí ildánach Ó hÓgáin ar lár. Níorbh aon strainséar é sna bólaí seo, nó ba bhreá leis i gcónaí freastal ar ár nDaonscoil fhéinig, Daonscoil Osraí. Beidh cuimhne fós againn ar an mbliain seo, 2011, mar an bhliain ar sciob an bás laoch Gaelach eile uainn, Daithí ciúinbhriathrach, séimh, cneasta, na gile, Ó hÓgáin. Ba as Cill Chainnigh dá thuistí, ar gach taobh den teach, agus sílim gur tuigeadh to maith dó, agus é ag tabhairt léachta uaidh anseo ag Daonscoil Osraí, go raibh sé i measc a mhuintire fhéin, bíodh nár rugadh sa dúthaigh seo é. Ní gá dhom a rá anseo, go raibh Daithí ar dhuine de scoláirí móra na Gaeilge, agus lena chois sin, ba mhór aige chuile ghné dár mbéaloideas agus dár gcultúr mar chine a ndeachaigh a phréamhacha siar síos i gcré na cine s’againne. Bhí aithne mhaith ag scoláirí Dhaonscoil Osraí ar Dhaithí, agus meas dá réir sin acu air, nó ba charraig ar chuile ghné den teanga é, agus nuair a chuaigh sé chun oibre ar ábhar, bheadh a fhios agat láithreach go scalfadh sé tóirse a léinn agus a thaighde, ar chuile ghné den ábhar sin, agus nuair a bheadh deireadh ráite ag Daithí ar ábhar, bheadh a fhios agat go raibh an focal deiridh cloiste agat faoi. Ba leathan go deo é réimse a chuid scoláireachta, ó bhéaloideas go dírbheathaisnéis, agus ó fhilíocht go stair chorraitheach a chine. Ba chruinn é a chuid eolais, agus ba dhoimhin a chuaigh a spád i ngort tofa a spéise, le prátaí blasta eolais agus léinn, idir bheag agus mhór, a nochtach os ár gcomhair, agus é ag tabhairt deis dúinne, toradh a chuid rómhair a phiocadh suas go saoráideach, cruinn. Sea, agus rinne sé an gnó crúógach sin agus miongháire ar a bhéal, gan aon chur i gcéill, nó gan madraí a chur i bhfuinneoga dúinn, nó le breathnú air, thabharfadh sé le fios do dhuine, go mba dhuine cúthail, lách, cneasta é, chuile lá riamh.
Tugtha don Léann
I mBrugh i gContae an Chláir, a rugadh Daithí, sa bhliain 1949, rud a d’fhág nár mhórán thar na trí scór dó, nuair a cailleadh é. Bhí sé tugtha don léann ó thús, agus ghnóthaigh sé scoláireacht i dtosach, le deis a thabhairt dó freastal ar mheánscoil, agus ar ball, ghnóthaigh sé scoláireacht eile, a d’oscail an tslí isteach san Ollscoil dó. Bhain sé leas as na scoláireachtaí céanna sin, agus d’éirigh thar barr leis sna fiontair sin, agus ba é deireadh an scéil é nó gur bhain sé Céim Dochtúrachta amach sa bhliain 1976. Chuir a thaighde agus a staidéar don Chéim chéanna sin ábhar leabhair ar fáil dó, leabhar ar bhaist sé, An File, air. Ina dhiaidh sin, chaith sé tréimhsí áirithe ar fán i ngoirt an léinn, ach i ndeireadh na dála, dhírigh sé a aire ar bhéaloideas, agus ar stair a chine, agus níor chríochnaigh sé go dtí gur shroich sé barr Dhréimire an Léinn, agus gur bhain sé amach aitheantas idirnáisiúnta dó fhéin sa ghort sin.
Ba fhile aitheanta é freisin, a chuir roinnt bhailiúchán dá shaothar ar fáil dúinn thar bhlianta a ré. Agus mar a luaigh mé thuas, ba mhór aige. chuile lá riamh, iarrachtaí na ndaoine ar Dhaonscoileanna agus ar Scoileanna Samhraidh a chur ar bun, le traidisiúin agus béaloideas áitiúil a chothú agus a fhorbairt, agus meas na muintire a dhíriú ar na gnéithe sin dá saol.
Chuir mé fhéin aithne ar Dhaithí, anseo i gCill Chainnigh, le linn blianta áirithe dár nDaonscoil áitiúil fhéin, Daonscoil Osraí. Mhothaigh mé i gcónaí go mba dhuine uasal, geanúil, cneasta, cúthail é, ach ba shoiléir a ghrá don léann agus don taighde agus é i mbun léachta, nuair a d’fheicfeá an lasair áthais ag soilsiú trína shúile beoga, agus an chaoi a dtagadh na focail amach as a bhéal ina gcaise do–stoptha, corraitheach, dáiríreach.
Cloch ar a Charn
Rinne mé iarracht ar chupla véarsa a shnadhmadh le chéile mar chloch ar a charn, agus le mo mheas ar ár Scoláire Gaelach fhéin a chur in iúl. Seo chugaibh anois é………………
Laoch eile ar lár
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ar gcosaint tréan gach am is tráth.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh an taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a amam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Dialannaí cáiliúil eile
Peadar Bairéad
Is dócha go bhfuil sé ag tarraingt ar thriocha bliain ó shoin anois, ó scríobh mé píosa sa Kilkenny People faoi Dhialannaí cáiliúil Chalainn, Amhlaoibh ildánach Ó Súilleabháin. Tharla go raibh mé tar éis léacht a thabhairt, anseo sa Chathair Álainn, faoi shaol agus faoi shaothar an Dialannaí cháiliúil chéanna sin, ag an am, agus theastaigh uaim cuid den eolas a bhí bailithe agam, a roinnt ar mo chuid léitheoirí anseo i gcolúin an Pheople. Is minic a thagann cuimhní na laethe iontacha, do-dhearmadta, sin ar ais chugam, agus mé ag fánaíocht liom síos bóithríní na cuimhne, agus cuireann sé ionadh an domhain orm, go raibh an Dialannaí céanna sin, chomh hildánach is a bhí. B’fhear é, a raibh taighde agus staidéar déanta aige ar a theanga dhúchais, b’fhear é freisin, a raibh meas an domhain air, mar fhear gnó, agus mar fhear a raibh tionchar agus saineolas aige ar chúrsaí sóisialta, agus polaitíochta, a linne, sea, agus tabhair faoi deara freisin, an t-eolas uilig sin a bhí aige faoi chúrsaí aimsire agus a leithéid. Ní náire ar bith dúinn a bheith bródúil, agus mórtasach, as Amhlaoibh s’againne.
An Dara Dialannaí
Ach sin ráite, agus admhaithe, níor chóir dúinn, ach oireadh, dearmad a dhéanamh ar Dhialannaí eile, a tháinig chugainn isteach ón dtaobh amuigh freisin, agus a chaith seal maith, tairbheach, taitneamhach, dá shaol inár measc anseo sa Chathair Álainn, agus ní gá a rá, ach oireadh, go raibh mórtas an domhain ar an údar cáiliúil céanna sin, as a ghaol agus a cheangal le Cill álainn Chainnigh. Ní gá a rá, go raibh cónaí air fhéin is ar a Mham anseo, thar bhlianta fada, agus nach iomaí sin tagairt le fáil ina chuid scríbhinní ar Chathair seo a dhídine, agus nár bhronn Bardas na Cathrach s’againne ainm an údair sin ar ionad faoi leith anseo sa Chathair Álainn. Ní gá dhom a rá, gurb é Dónall séimh Mac Amhlaigh atá i gceist agam anseo.
Alt sa “Times”
Is é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín seo mé, an babhta seo, nó alt a léigh mé sa Times, i Mí Lúnasa seo ghabh tharainn, alt le Ciarán Ó Cualáin atá i gceist agam.
Cuireann Ciarán síos ina alt ar an chaoi ar chuir sé fhéin aithne ar shaothar Dhónaill, a chéaduair. Oíche Nollag a bhí ann, agus bhí Ciarán agus a athair ag siopadóireacht i mbaile mór an Longfoirt, nuair a casadh fear breá scafánta orthu, agus chuaigh athair Chiaráin agus an fear strainséartha seo i mbun chomhrá. Ar baillín beag, chuir an t-athair an fear sin in aithne do Chiarán, agus d’inis dó, go mba dhuine de na charachtair i nDialann Deoraí le Dónall Mac Amhlaigh é. B’fhear as Conamara é, a chaith seal i mbun oibre i Sasana, toisc nach raibh a leithéid ar fáil go héasca sa tír seo, ag an am. Bhí Dónall sna triochaidí nuair a chuir sé an saothar sin de, i 1960.
Sár-údar Connachtach, faoi dheireadh
Is cuimhin liom fhéin go maith an t-áthas agus an mórtas a bhí orm fhéin tráth léigh mé an saothar sin, ag an am. Ar deireadh thiar, dár liom, bhí sár-údar Connachtach dulta i mbun pinn, agus bhí úire, nádúrthacht, agus dáiríreacht, ag baint lena shaothar. Bhí boladh na fírinne, sea, agus blas na dáiríreachta, le fáil uaidh, agus chomh maith le sin, thóg an saothar ár gcroí, toisc go bhféadfadh muid bheith ag súil le tuilleadh fíoruisce a tharraingt as an dtobar nua seo, a bhí fionnta againn. Sea, agus bhí an ceart againn sa mhéid sin, nó chuir Dónall s’againne suas le deich leabhar iontacha ar fáil dúinn idir sin agus lá a bháis.
Tuairim Chiaráin
Ach le filleadh ar an alt úd le Ciarán Ó Cualáin, níor chóir dom an píosa seo a chríochnú gan tagairt a dhéanamh dá thuairim ar Dhialann Deoraí. Féach mar a chuir sé é…
“Cuntas lom macánta atá ann ar shaol a chaith na mílte Éireannach i Sasana – na fir ag náibhíocht, ag tarraingt biatais, ag leagan ráillí nó ag tógáil tollán don iarnród; na mná ag obair mar bhanaltraí, mar chailíní aimsire is mar chúntóirí siopaí.
Sclábhaíocht ar bun ag go leor acu is iad ag cabhrú le hatógáil na tíre sin tar éis scrios an chogaidh.”
Bhíodh an leabhar sin ar chúrsa na hArdteistiméireachta tráth, ach ní hamháin nach bhfuil a leithéid sin fíor a thuilleadh, ach is dócha go bhfuil an leabhar fhéin imithe as cló faoi seo.
Is é mo thuairim fhéin, gur caitheadh go dona le Dónall s’againne, duine de na scríbhneoirí ab fhearr a chothaigh stíl, agus cur-chuige, dá chuid fhéin, sa bhfichiú haois. Bhí plean aige triológ a scríobh ag cur síos ar shaol ár n-imirceach i Sasana, lena linn, ach tar éis dó an chéad leabhar den triológ sin a chur i gcló, agus tar éis an chaoi ar caitheadh leis, shocraigh sé gan dul níos fuide leis an dtionscadal sin.
Caithfidh mé a admháil go mothaimid Dónall uainn anseo sa Chathair Álainn, nó ba dhuine dínn fhéin é, agus bhí séimhe, nádúrthacht, dáiríreacht, agus greann, fite fuaite ina phearsa, agus ina theacht i láthair, sa chaoi go raibh sé éasca, comhrá agus seanchas a dhéanamh leis. Áit ag bord an Tiarna go raibh aige anois agus i dtólamh.
English 
Gaeilge