by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
i gcúl mo ghlaice, in the back of my fist; Ní raibh an dara suí sa bhuaile agam, I had no alternative; folúntas, vacancy; láithreach bonn, immediately; an fuíollach, the remainder; clabhsúr a chur ar rud, to bring matters to a close.
********************************
.
.
Eachtraigh Dúinn 34
Peadar Bairéad
“God will provide”
Ar deireadh thiar, bhí mé ar ais arís i mbaile na Druime, in Iorras Domhnann, Contae Mhaigh Eo, tar éis dom bliain mhór, fhada, a chaitheamh amuigh ansin sa tsaol mór, sea, agus bhí Cáilíocht Múinteoireachta, ó Roinn an Oideachais, in Ollscoil na Gaillimhe, i gcúl mo ghlaice anois agam, agus mé lán-ullamh le dul i mbun an tsaoil, le greim mo bhéil a shaothrú dom fhéin, feasta. Ní haon ionadh, go raibh faitíos orm dul i ngleic leis an saol mór céanna sin, nó nár cuireadh fainic na bhfainic orainne, sa Chliarscoil, faoin saol diabhalta, mioscaiseach, mealltach, damnaitheach, céanna sin, ach, i ndáiríre, ní raibh an dara suí sa bhuaile agamsa. Ní raibh mórán fáltais, nó saibhreas, nó tada dá leithéid, taobh thiar de Bhairéadaigh Iorrais, agus dá bhrí sin, bheadh ormsa déanamh as dom fhéin, agus pingneacha a shaothrú, le teacht i dtír, i ndomhan nach raibh aon chleachtadh ró-mhór agamsa air. Ach, mar ba ghnách, thug an tOllamh, Peat Larkin, comhairle barainneach mo leasa dom, ar an ócáid. “Deus providebit” ar seisean. Bíodh muinín agat as Dia, agus ní bheidh cailleadh ar bith ort! Ghlac mé lena chomhairle, agus ní raibh a chathú sin orm riamh ó shoin. Ach ba scéal eile ar fad é an Samhradh fada, fánach sin, sa bhliain 1951.
Job hunting
Thosaigh mé orm ag léamh na bhfógraí sna páipéir nuachta, chuile lá. Agus caithfear a rá, go mbíodh roinnt mhaith folúntais do mheánmhúinteoirí á bhfógairt, an tráth úd, ach níor phostanna domsa a bhí á bhfógairt, nó ní oiriúnfadh a mbunús mór domsa, dubh, bán, nó riabhach. Chuir mé roinnt mhaith iarratais isteach chuig scoileanna áirithe, ach b’in a bhí agam dá bharr, nó tá mé ag fanacht le freagra ó na scoileanna céanna sin, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus tá mé ag ceapadh, go dtiocfadh lá Philib a’ Chleite fhéin, sul a bhfaighinn freagra ó na scoileanna céanna sin! D’fhógair scoil áirithe i gContae Mhaigh Eo folúntas do mhúinteoir Gaeilge, agus tuigeadh dom, go mbeinn sásta tabhairt faoina leithéid de phost, go háirithe ó tharla, go raibh an folúntas céanna sin chomh cóngarach dom bhaile dhúchais. Fuair mé freagra uathusan. Glaodh chun agallaimh mé. Cuireadh agallamh orm, agus tugadh le fios dom, go raibh an post faighte agam, agus go ndéanfaí é sin a dheimhniú, i litir tríd an bpost, i gcionn cupla lá. Ach mo mhairg, ba é an seanscéal céanna arís é. Níor chuala mé tada uathusan fós!
To no avail
Chláraigh mé le Comhlacht speisialta, a raibh sé d’aidhm acu, postanna a fháil dóibh siúd a chláródh leo. Rinne siad a ndícheall, ach arís ba é an scéal céanna é, agus ní raibh ar a gcumas post a chur ar fáil domsa. Anois, ba chóir a lua anseo, nár saor in aisce a dhéanaidís siúd beart dá leithéid, nó bhí de nós oibre acu, 5% den tuarastal bliantúil, a bhaint díot, dá n-éireodh leo, post a fháil duit! Ar aon nós, rinne mé mé fhéin a dhí-chlárú, chomh luath is a tuigeadh dom, nach n-éireodh leo faic oiriúnach a fháil dom, agus thug mé fhéin faoi ngnó sin arís. Dúirt duine eicínt liom, sílim gurbh é mo sheanmháistir, An Máistir Ó Cróinín, é, agus dúirt seisean liom, gur chóir dom CV a sheoladh chuig Coláiste Mhuireadhaigh, i mBéal an Átha, nó bheadh seans ann, go mbeadh folúntas acusan. Rinne mé rud air, ach ag an am gcéanna, lean mé orm ag cur isteach ar phostanna, faoi mar a dheintí iad a fhógairt sna páipéir. Chonaic mé go rabhthas ag lorg múinteoirí thall i Sasain, agus chuir mé isteach ar chupla post thall. Bhuel! Ní chreidfeá é, ach d’éirigh liom an dá phost sin a fháil. Anois, bíodh go raibh mé trom tuirseach de bheith ag cur isteach ar phostanna, ag an am gcéanna, bhí orm anois a shocrú ar phost a dhiúltú! Ar deireadh thiar, shocraigh mé ar phost acusan a ghlacadh. Scríobh mé litir, ag glacadh leis an bpost sin, ach ó tharla go raibh sé déanach go maith sa tráthnóna, ag an am, níor chuir mé an litir sin sa phost, an lá sin.
A Letter from the “Doc”
An mhaidin dár gcionn, sula raibh deis agam mo litir a chur tríd an bpost, fuair mé litir ó Bhéal an Átha, ag rá, go mbeadh folúntas acusan do mhúinteoir Fraincíse, don bhliain reatha sin, agus lena chois sin, dúradh sa litir, gur mhaith le hUachtarán an Choláiste sin bualadh liom, an lá dár gcionn. Choinnigh mé an litir, go bhfeicfinn céard a bheadh le rá ag an “Doc. Loftus”, faoi mar a thugtaí, coitianta, ar Uachtarán Choláiste Mhuireadhaigh, ag an am, nuair a bhuailfeadh sé liom, an lá dár gcionn.
Bhí go maith, is ní raibh go holc, mar adeireadh lucht scéalaíochta fadó. Tháinig an “Doc” agus casadh ar a chéile sinn. Chuaigh an “Doc” céanna sin i gcionn go mór orm, nó b’fhear grinn, géarchúiseach, léannta, ildánach é, an Doc céanna sin. Ní call dom a rá, go mba shagart é an Dochtúir Ó Lachtnáin, a bhain Céim Dochtúireachta sa Dhiagacht amach dó fhéin, amuigh sa Róimh, mar ar cuireadh léann an tsagairt air, roinnt blianta roimhe sin. Caithfidh go raibh seisean sásta liomsa freisin, nó ba é deireadh an scéil sin é, gur thairg sé post mar mhúinteoir Gaeilge dom i gColáiste Mhuireadhaigh, láithreach bonn.
I accept
Ní gá dom a rá leat anois, go mbfhearr liomsa go mór fada, post a ghlacadh i dtír seo na hÉireann, ná mo dhúthracht a chaitheamh i mbun mo cheirde, thall i gCríocha Gall. Níor thóg sé i bhfad ormsa mo fhreagra a thabhairt don Doc! Chraitheamar lámh air. Bhí an margadh déanta. Shocraíomar cúrsaí pá ar ball, agus geallaimse dhuit é, a chara na gcarad, nár ró-dheacair an gnó é, an socrú céanna sin a dhéanamh. Ba é an margadh a rinneamar nó go ndéanfadh an Coláiste seomra a chur ar fáil dom, istigh sa Choláiste fhéin, agus go mbeadh mo bhéilí uilig le fáil agam ansin, ag bord na sagart istigh, agus chomh maith le sin, thabharfaí £160 sa bhliain, mar thuarastal bliantúil dom. Daichead punt um Shamhain, daichead eile um Nollaig, an tríú daichead um Cháisc, agus an fuíollach, faoi dheireadh na scoilbhliana. Ní call dom a rá, nach mbíodh faic na ngrásta le fáil againn ón Stát, don chéad bhliain sin, nó ba bhliain phrofa í, chomh fada is a bhain sé leosan é.
Chuir mé litir chuig an dá Scoil úd i Sasana, ag gabháil buíochais leo as na postanna a thairiscint dom, ach, tharla go raibh mé tar éis glacadh le post múinteoireachta anseo in Éirinn, agus nach mbeadh ar mo chumas freastal orthusan faoi Mheán Fómhair na bliana sin. Bhuel, tuigeadh dom go raibh sin ar a laghad tuillte acu.
Preparations to be made
Ní raibh fágtha agam ach coicíos roimh thús na scoilbhliana nua, agus bhain mé leas as an am sin, le roinnt ullmhúcháin a dhéanamh don ghnó a bheadh le déanamh agam feasta, nó tuigeadh dom, dá n-éireodh liom an chéad bhliain sin a chur isteach, go sásúil, go leanfainn liom i mbun na Gaeilge feasta, nó bhí mo chroí sáite sa teanga chéanna sin, ó laethe m’óige anall, agus seo anois an deis agam, mo chion fhéin a dhéanamh, ar son na cúise, mar adeireadh daoine an t-am sin. Ach b’fhéidir gur chóir dom clabhsúr a chur ar an ngála seo. Ach bí liom arís, nuair a bheidh mé ag cur síos ar mo laethe, agus ar m’imeachtaí, i gColáiste Mhuireadhaigh, ar bhruacha méithe na Muaidhe, I gContae mealltach Mhaigh Eo.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Fís na Ríochta
.
Peadar Bairéad
Nach minic an Críostaí ag caint faoi ‘Theacht na Ríochta’. Úsáideann sé an téarma sin chuile uair a ghuíonn sé ‘An Phaidir’, nó an Pater, faoi mar a thugann daoine eile air, nó sa phaidir chéanna sin, guíonn sé ‘go dtaga do Ríocht’ nó fiú, ‘go dtige do Ríocht’ faoi mar a chuireann an Connachtach é.
N’fheadar cén Ríocht a bhíonn i gceist acu sa phaidir sin?
Ríocht Dé, céard eile a bheadh i gceist acu, agus iad ag labhairt díreach leis an Athair fhéin?
Sea, ach céard é go díreach a bhíonn i gceist acu, nuair adeir siad, ‘go dtaga do Ríocht’.
Guíonn an Críostai, sa Phaidir, go gcruthófar sochaí, ar an saol seo, a ghlacfadh le hAtharthacht Dé, agus a bheadh sásta ansin a thoil a dhéanamh abhus, faoi mar a tharlaíonn thall. Agus nuair a smaoiníonn tú air, nach é an dearcadh sin atá taobh thiar de chuile iarracht a dhéantar, ar an saol seo, ar dhán an daonnaí a fheabhsú abhus. B’fhéidir anois, nach mbeifí ag smaoineamh i gcónaí ar na fíricí atá taobh thiar d’fhealsúnacht na Paidre sin, ach ag an am gcéanna, nach é an fonn céanna sin a spreagann an daonnaí lena chinniúint a fheabhsú abhus is thall.
Feabhsúcháin
B’fhéidir nárbh olc an tseift í anois, dearcadh ar feadh meandair, ar chuid de na hiarrachtaí a deineadh na feabhsúcháin sin a chur i gcrích.
Is dócha go bhféadfá a rá, go mba iarracht sa treo sin, chuile chreideamh, agus chuile chóras rialaithe, a cuireadh sa tsiúl ar an saol seo, ó laethe Ádhaimh agus Éabha i leith, fiú i gcás an chumannachais, ach i gcás na feallsúnachta sin, fágadh as an áireamh, ar fad, toise spioradálta an daonnaí, agus dá bharr sin, níor leagadh béim ar bith ar an saol thall. Dhírigh an córas sin iomlán a aire ar chruthú na ríochta abhus, mar a bhfaigheadh chuile dhaonnaí ar theastaigh uaidh, agus ag an am gcéanna, mar a mbronnfadh seisean, de réir a chumais, ar an ríocht chéanna sin. Ní call dom a rá, go mba é an Stát Cumannach réaladh na físe sin ar thalamh.
Ach i gcás na bpríomhchreideamh daonna, bíodh go mbaineann tábhacht leis an Ríocht ar thalamh, is tábhachtaí go mór fada dóibh, an Ríocht sa toise thall. Dhealródh sé, go bhfuil creideamh dá leithéid, de dhlúth agus d’inneach, san anam daonna.
Ó Ghlún go Glún
Breathnaigh ar an gcaoi ar síneadh an creideamh sin anuas chugainn, ó na glúnta a d’imigh romhainn. Mhúineadar córas iompair dúinn, córas a bhí bunaithe ar fhís úd na Ríochta. Ní call dom a rá, go raibh an córas iompair sin bunaithe ar dhá chloch bhoinn na Críostaíochta, sé sin, Grá Dé agus Grá na gComharsan.
Déan an rud ceart. Ach, conas a aithnítear an ceart? Bhail, tabharfaidh do chroí istigh, nó do choinsias fhéin, freagra na ceiste sin dhuit. Tugadh le fios dúinn freisin, go mbeadh an Fear Thuas ag breathnú anuas orainn, agus go gcoinneodh seisean áireamh ár ngníomhartha i leabhar mór na gcuntas, agus go mbainfeadh sé úsáid as an leabhar céanna sin, Lá na Lice. Go bunúsach mar sin, ba é a bhí taobh thiar den gcóras sin uilig, nó Fís na Ríochta.
Clocha Boinn
Breathnaigh freisin mar a tharlaíonn inár scoileanna. Nach é an scéal céanna arís é? Grá Dé, agus Grá na gComharsan, mar chlocha boinn faoi eitic agus faoi fhealsúnacht oideachais pholasaí na scoileanna. Moltar an té a dhéanann dá réir sin, agus gearrtar pionós eigin ar an té a leanann iompar ar bith eile. Nach soiléir do chuile dhuine, go bhfuil difir mhór idir an saol a mholann na múinteoirí dá ndaltaí, ar thaobh amháin, agus an cineál saoil atá rompu amach, taobh amuigh de bhallaí na scoile, ar an dtaobh eile. Paidreacha; dea-iompar; Cothrom na Féinne; déan an mhaith agus séan an t-olc; á moladh mar bhóthar a leasa, don dalta, agus ag an am gcéanna, déantar chuile iarracht ar shochaí na scoile a fhorbairt ar na clocha boinn sin. D’fhéadfá a rá, go bhfuil Fís na Ríochta, mar fhórsa tiomána, taobh thiar de pholasaí úd na scoileanna. Nach ’in í sáinn an mhúinteora? É ag ullmhú an dalta do shaol amháin, agus gan fáil ar an gcineál sin saoil, sa domhan mór abhus, ach ag an am gcéanna, ullmhaíonn an t-ullmhúchán sin an dalta d’fhís na Ríochta.
Tír na nÓg
Is dócha go bhféadfá a rá freisin, go bhfuil saothair áirithe litríochta bunaithe, a bheag, nó a mhór, ar an bhfís chéanna sin, nó samhlaítear don údar, sochaí in a mbeadh chuile shórt de réir mar a d’iarrfadh do bhéal fhéin é a bheith. Saol gan deora, gan anró, gan chruatan; saol gan aois, gan éagóir, gan mháchail. Breathnaigh ar Thír na nÓg, i litríocht an Ghaeil, sa bhFiannaíocht, agus breathnaigh arís, ar Útóipe Sir Thomas More, agus feicfidh tú claonadh chun na Físe ag soilsiú trí na hAistí litríochta úd, bíodh nach ionann an dá rud, Fís na Ríochta, ar thaobh amháin, agus fís na n-údar éagsúil, a lean tóirse a gcoinsiasa fhéin, ar an dtaobh eile, ach ag an am gcéanna, seolann siad beirt fan bhóthar ár leasa sinn.
Nach breá an phaidir í….Go dtaga do Ríocht………….
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Saolaíodh Áilleacht Uafar 4
.
Peadar Bairéad
(This week we consider The Language and The Rising)
.
The Irish Mode
o tharla go bhfuil comóradh an Éiri Amach le ceiliúradh ó cheann ceann na tíre seo, i mbliana, is dócha go bhfuil sé in am againn anois breathnú siar ar an eachtra sin, agus chuile shórt a chur sa mheá arís. Is dócha gur chóir dúinn aire faoi leith a thabhairt do fhís lucht eagraithe an Éiri Amach céanna sin. De ghnáth, dírítear ar thrí aidhm faoi leith a chuireadar rompu, agus b’in iad, Poblacht saor, gaelach, agus aontaithe, a bhaint amach dá muintir anseo in Éirinn, agus sin a dhéanamh trí neart airm. An babhta seo, áfach, díreoidh mé ár n-aire ar…Éire Ghaelach, mar chuspóir…
Nuair a smaoinimid ar chúrsaí na teanga, faoi mar a bhí, an tráth úd, tuigtear dúinn, nár ró-bhuacach a bhí an teanga chéanna anseo ag an am. Is cinnte go raibh Gaeltacht i bhfad níos leithne agus níos fairsinge acu ansin ná mar atá againne, sa lá atá inniu ann, agus is cinnte freisin, go raibh roinnt mhaith daoine ann ar mhór acu an teanga chéanna sin. Ach faoi bheith ag caint ar athbheochaint na teanga sin, mar ghnáth theanga labhartha na ndaoine, is dócha nár tuigeadh cé chomh deacair is a bheadh sé cuspóir dá leithéid a bhaint amach, ach gan dabht ar domhan, bhí an fhís sin coitianta i measc náisiúntóirí an tráth sin.
Ach céard faoi lucht eagraithe an Éirí Amach? An raibh siadsan meáite ar an teanga a chur i mbéal an phobail arís, mar a dteanga laethúil?
Is dócha gur tuigeadh do roinnt mhaith acu, go raibh cath le troid i dtosach, ach chomh luath is a bheadh an cath sin buaite, bhuel! ansin d’fhéadfaí tabhairt faoi na cúrsaí sin i ndáiríre. I gcás an Phiarsaigh áfach, is dócha go raibh seisean den tuairim, go bhféadfaí a leithéid a dhéanamh, nó chonaic seisean céard a d’féadfaí a dhéanamh tríd an teanga a mhúineadh don óige. Ach caithfimid a thabhairt faoi deara, go mba scoláirí faoi leith a bhí ag freastal ar scoil an Phiarsaigh, Scoil Éanna, agus chomh maith le sin, bhí staidéar déanta aige fhéin ar chóras dhátheangach faoi mar a oibríodh é i dtíortha eile, sa Bheilg, mar shampla, agus tríd an modh sin, d’éirigh leis an teanga, maraon le Gaelachas, a mhúineadh dá dhaltaí, agus sa tslí sin, tuigeadh dó, céard a d’fhéadfaí a dhéanamh nuair a bheadh inneallra an Stáit taobh thiar d’iarracht ar an nGaeilge a athbheochan agus a chur á labhairt ó cheann ceann na tíre arís. Ach, déarfadh duine anois, b’fhéidir, go mba fhís inmholta í an fhís chéanna sin, agus fís a bhí an-oiriúnach mar chuspóir don Éiri Amach. Bhí dearcadh eile ag daoine eile, áfach. I gcás Thomáis Mhic Dhonncha mar shampla, bhí dearcadh difriúil aigesean. Ag caint dó ar an ’Irish Mode’, – sin filíocht scríofa ar bhealach Éireannach, bealach a léireodh smaointe, dearcadh, agus ceol agus rithim an chine, ba é a theastaigh uaidhsean nó go gcoinneofaí an Ghaeilge beo sa Ghaeltacht. Shásódh sin é, sílim, agus ba leor é freisin, mar bheadh tobar fíor-ghlan agus síor-ghlan na nGael ansin i gcónaí le Béarla Gall-Ghaelach na nÉireannach a leasú agus a shaibhriú. Níor ghnáth-athbheochantóir é Tomás. Thiocfadh an náisiún i dtír ar Bhéarla, ar choinníoll go mbeadh an tobar fíor-ghlan sin ar fáil ag domhan an Ghall-Ghaelachais. Is dócha gurbh é sin an fáth ar tuigeadh dó, nach raibh gá feasta le Conradh na Gaeilge sa Ghalltacht, nó ba sna bólaí sin a d’fhásfadh an teanga speisialta nua seo, an teanga Angla-Éireannach, agus san idirlinn, bheadh gá le haistriúcháin, le saibhreas na Gaeilge a chur ar fáil dóibh siúd a bhí ina héagmais. Chuige sin, agus le dea-shampla a thabhairt, thug sé fhéin faoi aistriú a dhéanamh ar dhánta aithnidiúla Gaeilge. Nach cuimhin libh a aistriú ar ‘An Bonnán Buí’…
The yellow bittern that never broke out
In a drinking bout, might as well have drunk;
His bones are thrown on a naked stone
Where he lived alone like a hermit monk
O yellow Bittern! I pity your lot,
Though they say that a set, like myself is curst –
I was sober a while, but I’ll drink and be wise
For I fear I should die in the end of the thirst.
Féach nár bhac sé le meadaracht na filíochta Béarla san aistriúchán seo, ach rinne sé aithris ar an mheadaracht a d’úsaid Cathal Buí fhéin. B’in sampla den ‘Irish Mode’, dár le Tomás.
.
Tuilleadh le teacht.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I m B é a l a n P h o b a i l
.
Áilleacht an tSaoil seo 2
Peadar Bairéad
.
Nuair a chuir mé romham, caint a thabhairt faoin bPiarsach agus a shaothar, ag seisiún
de Dhaonscoil Osraí, in Óstán an Newpark, i gCill Chainnigh, i nDeireah Fómhair na bhliain úd, 1979, bhí na trioblóidí ag réabadh leo, ina loscadh sléibhe, i dTuaisceart Éireann fós, agus dá bharr sin, bhí cineál eagla orm, ag an am, an Piarsach a mholadh, nó a mhóradh, ar eagla, faoi mar adúirt an Yeatsach fadó, ar eagla go seolfadh mo chuid cainte-se ógánach eicínt chun gleo, i gcoinne Gall. Ach tar éis chuile shórt a chur san áireamh, tuigeadh dom, gur chóir dom tabhairt faoin ngnó sin, ó tharla cuimhne céad an Phiarsaigh a bheith á chomóradh, sa bhliain sin, ’79. Bhí roinnt oibre déanta agam, roimhe sin, ar an ábhar céanna sin, nó bhí sraith altanna uaim foilsithe sa nuachtán Gaeilge úd “Inniu”. Mar sin, bhí fonn orm cur leis an méid a bhí déanta agam cheana, agus thosaigh orm ag ullmhú don ócáid.
The wise men have not spoken !
Nuair a thosaigh mé ag iarraidh teacht ar bhealach oiriúnach le léacht dá leithéid a thosú, smaoinigh mé, i dtosach, ar fhocail an Phiarsaigh fhéin, nuair a scríobh sé….
“Since the wise men have not spoken
I speak who am only a fool…..”
Níor den díogha é, ach oiread, mar thús, dar liomsa.
Ach ansin, céard faoi chuntas gearr a thabhairt ar an chaoi ar chuala mé fhéin faoin bPiarsach, a chéaduair, agus tar éis dom mo mharana a dhéanamh, shocraigh mé ar ghlacadh leis an dara bealach sin mar rogha. Chun oibre, má sea.
Rugadh agus tógadh mise i bpobal saor, in Iorras ársa, thiar, mar a dtéann an ghrian i bhfarraige, ag deireadh gach lae. Ba phobal é a bhí eagraithe, agus tógtha, díreach mar a bhí, sna meánaoiseanna, agus díreach cosúil leis an bpobal ar dhein an Piarsach teangmháil leis, i dtús an chéid, thiar i gConamara. B’in an tIorras ar thit J.M. Synge i ngrá leis, agus ar úsáid sé mar shuíomh dá dhráma cáiliúil “The Playboy of the Western World”. Ba dhuine mé, de na gasúir shona sin, a rith cosnochta trí óige shásta,
The Master had spoken!
Bíodh gur mhinic ganntanas earraí saolta ag cur as dúinn, níor chuir ganntanas grá isteach riamh orainn. Níor leag mé fhéin spag taobh istigh de dhoras scoile go raibh mo sheachtú bliain slánaithe agam. Ba sa scoil chéanna sin a chéadchuala mé trácht ar An bPiarsach, ar Mhac Donnchadha, agus ar an gCléireach, agus ar a gcomhleacaithe uilig, a thug sráideanna naofa Átha Cliath orthu fhéin, um Cháisc 1916, le tabhairt faoi shaoirse na tíre seo a bhaint amach. Las an máistir solas a nglóire, agus a gcalmacht, sa chroí istigh ionainn an lá sin, ach ansin, nár bheag a thuig muidinne faoi na cúrsaí sin, sinne nár chuala urchar á scaoileadh i bhfeirg riamh, agus bhí ar an máistir a dhícheall a dhéanamh ag iarraidh aithris a dhéanamh dúinn ar na fuaimeanna céanna sin, agus é ag iarraidh an difir a bhí idir shianaíl na sliogán, fead ghéar, agus tuairt, na bpiléar, agus rat-at-at na meaisínghunnaí. Chomh fada is a bhain sé linne, ní raibh iontu sin uilig ach fuaimeanna, fuaimeanna nach ndéanfadh dochar do dhuine ar bith, ach ar ball, rinneamar ceangal eatarthu sin agus bailéid ar nós, “The bold Fenian Men”, “The Foggy Dew”, “The Three Flowers”, “The Dying Rebel”, agus fiú, “Óró ’sé Do Bheatha Abhaile” an Phiarsaigh fhéin. Agus b’in mar a d’éalaigh an Piarsach isteach i gcroíthe ár n-óige. Sea, agus chuir sé sin an pictiúr de, a bhíodh le fáil go flúirseach sna leabhair scoile, ag an am, pictiúr d’fhear óg, a raibh cuma na soineannantachta, agus na macántachta air, agus tuigfidh tú, mar a chuaigh sé i gcionn orainne gasúir. Chomh fada is a bhain sé linne, ni raibh fuath, nó binib, nó mailís, ag roinnt leis, agus mhúscail an máistir spéis ionainne, sa bhfear fhéin agus ina scríbhinní, freisin.
A Different Era!
Ní call dom a rá, gur mhór againne an leabhrán sin Iosagán agus Scéalta eile, leabhar a bhí lomlán le scéalta agus le hatmosféar an Iarthair.
D’fhéadfá a rá, mar sin, gur tháinig muidinne isteach ag an deireadh, nuair a bhí críoch le heachtraí agus le himeachtaí an Phiarsaigh, ach mar sin fhéin, mhuscail a scéal suim ina shaothar ionamsa, suim a mhair ionam anuas trí chaitheamh na mblianta, go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Sea, agus ag caint ar a dhán, bhí earra amháin in easnamh, an t-am sin, nó ní bhfuarthas óráid deiridh an Phiarsaigh, nó a “Speech from the Dock”, mar adéarfá, nó ní raibh fáil air fiú, agus mise ag fás aníos in Iorras na nIontas, i dtriochaidí an ocrais, ach tuigeadh dá lán, go gcaithfeadh a leithéid a bheith ann, nó bhíothas cinnte, go mbeadh óráid ag an bPiarsach don ócáid sin, dá dtabharfaí deis chuige dó, sea, agus bí cinnte freisin, go mbeadh óráid dá leithéid, snasta, sciomartha, snoite, aige, agus é cleachtaithe aige, roimh ré.
Childhood Promises.
Ar deireadh thiar, tar éis dó triocha bliain a chaitheamh ar deoraiocht , ní dócha go bhféadfadh éinne a rá, go raibh aon rud nua in óráid deiridh úd an Phiarsaigh, nó dhearbhaigh sé arís ann, go sollúnta, gur mhionnaigh sé, in aois a dheich mbliana, go gcaithfeadh sé a shaol ag iarraidh a thír a shaoradh.
Caithfidh muid a thabhairt faoi deara anseo an difir mhór atá idir dhearcadh na laethe úd, agus dearcadh an lae inniu, ach smaoinigh freisin, go bhfuil beagnach céad blian imithe faoi dhroichead an ama, san idirlinn.
Seo mar a chuir sé é, i ngearrinsint dá óráid deiridh…
“When I was a child of ten I went down on my bare knees by my bedside one night and promised God that I would devote my life to an effort to free my country. I kept that promise. First among all earthly things, as a boy, and as a man, I have worked for Irish freedom. I have helped to organise, to arm, to train, and to discipline my fellow countryman to the same end, that when the
time came, they might fight for Irish freedom.”
An dara lá de Bhealtaine, 1916, an dáta atá ar an láimhscríbhinn sin.
“The Triumph of Failure”
Ní raibh aiféala ar bith air, go ndearna sé a leithéid, i ndáiríre, bhí áthas air gur dhein, Ní raibh an cluiche caillte fós, ach dár leis, dá ndiúltóidís cath a chur, ansin bheadh an cluiche caillte acu. Ionann troid agus bua, sa chás áirithe seo dár leis, nó níor loic siad ar na glúnta a d’imigh rompu. Má bhriseann sibh orainn anois, éireoimid arís leis an gcath a athchur.
Rinne mé athlua ar fhocail an Phiarsaigh, thuas, lena dháiríreacht iomlán dá chúis a léiriú, agus níl dabht ar bith agam, ach gur dhein sé mar adúirt sé, agus ansin, gur chuir sé roimhe, é fhéin a chur in oiriúint don ród aonarach a bhí le taisteal aige. Féach mar a dúirt sé ag uaigh Uí Dhonabháin Rosa, agus an óráid cháiliúil sin á thabhairt aige..
Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy.
Sea, chuir an Piarsach roimhe, mar aidhm, bheith ullamh dá ghairm, mar a chonachtas dósan é. Breathnaigh ar an taifead, mar adéarfá. Níor ól sé. Níor chaith sé tobac. Choinnigh sé smacht daingean ar a chuid chainte, agus níor nós leis caint gháirsiúil, nó tada dá leithéid, a chleachtadh riamh, agus i gcás na mban, b’eiseamláir é ar uaisleacht, ar dhílseacht, agus ar dháiríreacht, ina iompar, ina chuid cainte, agus ina dhearcadh.
Shiúl an bás cois ar chois leis, fan chasán a bheatha, rud a thug sollúntacht neamhghnách dá laethe, agus a scal sin trí chuile shórt dár dhein sé. Diaidh ar ndiaidh, d’éirigh leis a smaointe ar réabhlóideachas a scagadh, agus a athscagadh, chun iad a chur in oiriúint d’eitic na Críostaíochta, faoi mar a chonacthas dósan é. Theastaigh uaidh chuile ghné den saol a thabhairt faoi anáil an réabhlóideachais chéanna sin, agus chuige sin, chuir sé roimhe, a smaointe a chur i mbéal an phobail, trí dhrámaí, trí dhánta, agus trí scéalta a scríobh, agus chomh maith le sin, theastaigh uaidh dul i gcionn ar ár gcóras oideachais, trí scoil dá chuid fhéin a bhunú. Sea, agus ar deireadh thiar, chuaigh sé le saighdiúireacht, nó is dócha gur tuigeadh dó go mbeadh gá leis an scil sin, dá dteipfeadh ar chuile shórt eile. D’fhág sé ina dhiaidh, mar oidhreacht, scríbhinní a spreagfadh na glúnta a thiocfadh ina dhiaidh, sa chaoi, dá dteipfeadh air fhéin ina chúis, go dtiocfadh glún eile ina dhiaidh, leis an ngnó sin a chur i gcrích.
B’fhéidir gur leor sin, do thuras na huaire seo, agus b’fhéidir nár dhochar ar bith é, breathnú siar ar a raibh le rá agam, sa chéad ghála sin, den tsraith seo. Caithfear scíríbhinní, agus caint, an Phiarsaigh, a thuiscint, mar mhacalla ar smaointe agus ar dhearcadh roinnt mhaith de cheannairí Éirí Amach, a Sé Déag. Thuig sé, agus thuig na daoine thart air, nach dtiocfadh athrú ar bith ar an leagan amach sin, go La Pilib a’ Chleite, ach bhí breall orthu, nó diaidh ar ndiaidh, chreim luchóga na mblianta, agus leamhain an réadachais, na putóga as teoiirc an réabhlóideachais, mar a tuigeadh dóibhsean é, sa chaoi, nach bhfuil an oiread sin daoine suas anois, a chreideann, gurbh fhiú an braon fola é. Tuige ar tharla a leithéid, a d’fhiafródh duine b’fhéidir?
Bhuel, níl dabht ar domhan ach gur éirigh leis an teilifís, agus leis an raidió, sciar maith den románsachas a bhaint as cúrsaí cogaíochta. Bhí toradh na mbuillí, agus rian na bpiléar, le feiceáil go soiléir ag daoine ar scáileán a dteilifíseán, ina dtithe fhéin istigh.
Táid ann freisin, adéarfadh, gur éirigh leis an mBreatain, trí bholscaireacht, dearcadh na nÉireannach, ar chúrsaí dá leithéid, a athrú. Ar aon nós, caithfear glacadh leis, gur tháinig athrú bunúsach ar dhearcadh na cosmhuintire, san idirlinn, agus dá bhri sin, níl an oiread sin daoine sa timpeall, a thiocfadh le fealsúnacht an Éirí Amach, sa lá atá inniu ann. Ní haon ionadh mar sin, go mothaímid, cineál neirbhíseach, fiú, agus smaointe an Phiarsaigh á láimhseail againn. Eagla orainn, faoi mar a bhí ar an Yeatsach mór fhéin, b’féidir, nuair a labhair sé faoin bhfaitíos a bhí air …..
……That some words of his sent out young men the British shot……
Bíodh sin uilig mar atá áfach, caithfear a admháil nár dhrochdhuine é an Piarsach, ach go mba dhea-dhuine é, a thuig ina chroí istigh, go raibh leas a mhuintire á dhéanamh aige, agus go raibh sé réidh le báire na fola a imirt, thar a gceann.
Ar an dtaobh eile den scéal ansin, caithfimid cur san áireamh, an meas atá ag tíortha, cosúil leis na Stáit Aontaithe, agus an Fhrainc, ar na laochra a throid ar mhaithe le saoirse a bhuachan dóibhsean.
Mar bhuille scoir, sa phíosa seo, is dócha nár chóir dearmad a dhéanamh ar naoi a haondhéag, ar “nine eleven”, mar a thugann na Puncáin air, nó d’éirigh le himeachtaí an lae cinniúnaigh úd cúrsaí an tsaoil mhóir a athrú, go bunúsach, chomh fada is a bhain sé le ceannairc agus le héirí amach. Sa lá atá inniu ann, tá sé an-deacair an difir idir sceimhlitheoirí agus saighdiúirí na saoirse, a thabhairt faoi deara. Nach féidir linn uilig an t-athrú a tharla i gcás cás na bPailistíneach. Roimh naoi a haondhéag, ba throdairí ar son na saoirse iad, dár le roinnt mhaith daoine, ach i ndiaidh an lae chinniúnaigh úd, tuigeadh do roinnt mhaith daoine eile go mba sceimhlitheoirí ba ea iad, agus is dócha, gur éirigh le daoine áirithe iad a chur san aon abairt leis na daoine úd a rinne na heitleáin a thuairteáil isteach i dTrádthúir an Domhain, i gcathair ollmhóir Nua Eabhrac.
Tá muidinne inár gcónaí i ré athraithe ó bhun go barr, agus sin cúis eile, gur chóir dúinn breathnú siar, agus breith chóir a thabhairt ar na laochra a d’imigh romhainn, ach sa mbreith sin, caithfear an bhreith a bhunú ar na rialacha agus ar na dlithe a bhí i bhfeidhm, ina lá siúd. Sin a bhfuil ar siúl agam sa tsraith seo, agus sin an fáth freisin, go mbíonn orm, gach re sea, mo smaointe, sa lá atá inniu ann, a chur isteach i gcló iodálach, go háirithe, nuair a fheictear dom, an difir mhór atá idir dhearcadh an lae inniu, agus an dearcadh a bhí sa treis, nuair a scríobhadh an léacht, sa bhliain 1979. Súil agam, go spreagfaidh na haltanna seo thú, agus, cosúil leis an Yeatsach freisin, tá súil agam, nach gcuirfeadh aon fhocal dem chuid aon fhear óg isteach i mbearna an bhaoil.
Go dtí an chéad bhabhta eile………………..Slán…
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
A n D a o n l a t h a s i m B a o l
Democracy in Danger?
Dár ndóigh, ní haon rud nua é sin, mar bhí an Daonlathas céanna faoi bhagairt, ó thús, agus ag amannta áirithe, tuigeadh do bhunús na ndaoine, go raibh teipthe ar an gcóras leochaileach sin, agus nach raibh an dara rogha acu, ach iompú ar chóras éifeachtach eicínt eile, a d’fhéadfadh cinneadh cinnte a dhéanamh, agus ansin go bhféadfaí an cinneadh sin a chur i bhfeidhm, gan cur isteach ó éinne. Tharla a leithéid, is dócha, idir an dá Chogadh Domhanda, nuair a thaobhaigh thiortha áirithe le córas deachtóireachta, toisc go bhfacthas go bhfacthas do dhaoine áirithe, agus do ghrúpaí áirithe, sna tíortha sin, go raibh gá lena leithéid, le dul i ngleic le deacrachtaí sóisialta agus polaitíochta a linne.
L’Etat c’est Moi !
Ní gá a rá go raibh córas dá leithéid i bhfeidhm i Ré na Ríthe Lánchumhachta freisin, tráth a d’fhéadfadh Rí na Fraince a dhearbhú, gurbh eisean an Stát ..”l’Etat c’est moi”… I gcás dá leithéid, ní bhíodh de chead ag éinne cur isteach ar chinneadh an Rí, nó bhí a chumhacht seisean bunaithe ar an bprionsabal, gurbh ó Dhia na Glóire fhéin a fuair na Ríthe céanna sin a gcumhacht, agus dá bhrí sin, bhí de dhualgas ar an saoránach glacadh le reacht an Rí, ar an dtuiscint, gurbh ‘in toil Dé.
Changed Times .
D’imigh sin áfach, is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, dheamhan mórán ríthe lánchumhachtacha fágtha ar an saol seo, agus is é an Daonlathas an córas rialaithe atá i mbéal gach éinne, na laethe seo. Ní fhágann sin go bhfuil an córas céanna sin gan locht, nó thar mholadh beirte, mar, nuair a thagann crua air, bíonn air srianadh a dhéanamh ar shaoirse na saoránach, agus dlithe dragánta (draconian) a reachtú, le smacht iomlán a fháil ar an ndaonra. Laige eile sa daonlathas is ea go dtugann sé chuile dheis do choirpigh, agus d’antoiscigh de chuile chineál, a gceirdeanna frithshóisialta a chleachtadh, faoi shúile an Stáit fhéin, mar adéarfá, agus tagann sé dian go maith ar an gcóras sin deighleáil leo, nó caithfidh siad feidhmiú de réir dlí, fhad is atá chuile chead ag na dreamanna eile úd, feidhmiú gan aird dá laghad a thabhairt ar na dlithe céanna sin, ach ag an am gcéanna, déanann siad chuile iarracht, féachaint chuige, nach mbriseann an Stát na dlithe céanna sin, a bhfuilidsean beag beann orthu. Ach i ndáiríre, ní chuige sin atá mé, an tseachtain seo, in aon chor, ach chuige seo..
The Madrid Bombs .
Chualamar go léir na scéalta a tháinig chugainn ón Spáinn, ar na mallaibh, faoi na haintoiscigh sin, a shuigh buamaí ar na traenacha úd a bhí ar a mbealach isteach go cathair mhór Mhadrid, agus na mílte daoine ar bord chuile thraein acu. Ní gá a rá, gur maríodh dhá chéad, san ionsaí barbartha sin, agus gur gortaíodh líon ollmhór daoine freisin. Caithfidh muid uilig ár gcomhbhrón a chur in iúl don Spáinn, agus do ghaolta na ndaoine úd a maríodh, agus a gortaíodh, san ionsaí céanna sin. Daoine neamhchiontacha ba ea chuile dhuine acu sin, ach deineadh sléacht orthu, toisc gur theastaigh ó dhaoine áirithe, in áit áirithe, le tuiscint áirthe ar an saol, go n-éireodh leosan a gcuspóir a bhaint amach, trí lear mór daoine neamhchiontacha dá leithéid, a mharú, agus a ghortú, sa mbealach sin. Caithfidh muid a dhearbhú ar dtús anseo, nár cheart daoine neamhchiontacha a mharú, le cuspóir ar bith faoin spéir a bhaint amach, Cuma cé chomh huasal, nó cé comh híseal, is atá an chuspóir chéanna sin.
Elected to Rule .
Ní call a rá, gurb é an chéad dualgas atá ar Stát ar bith nó a dhaonra a chosaint ar ionsaí, Cuma cé tá freagrach as, ach más daonlathas atá i gceist, caithfidh Rialtas an Stáit sin feidhmiú de réir rialacha, agus dlithe, áirithe. Ó, sea, agus caithfidh an pobal rialú na tíre a fhágáil faoin Rialtas sin, a thoigh siadsan san olltoghchán deiridh, agus ba cheart dóibh déanamh de réir mar a chinneann an Rialtas sin. Is dócha gur chóir a rá anseo, gurbh í cuspóir na buamála sin nó cur isteach ar dhaonlathas na Spáinne, trína pobal a iompú i gcoinne an Rialtais.
Public Perception .
Ba é an chéad rud a rinne Rialtas na Spáinne nó an milleán a leagan ar ETA, rud a bhí nádúrtha go leor, nó ba mhinic cheana, a rinne an eagraíocht chéanna sin buamaí a scaoileadh ar thalamh na Spáinne, ach sa chás áirithe seo, ba ghearr gur thosaigh rudaí áirithe ag tabhairt le fios, go raibh seans maith ann, nárbh iad ETA ba chúis leis an mbuamáil áirithe seo, ach go raibh seans maith ann, gur Mhuslamaigh antoisceacha ba chúis leis. Níor ghéill an Rialtas, gur mar sin a bhí, ach lean orthu ag dearbhú, gurbh iad ETA a bhí ciontach sa mbeart seo. Anois, d’fhéadfaí a dhearbhú, b’fhéidir, gur d’aon ghnó a rinne an Rialtas amhlaidh, toisc gur theastaigh uathu teacht i ngan fhios ar na Muslamaigh chéanna sin, ach cibé faoi sin, tuigeadh don phobal, frí chéile, gur ar mhaithe leo fhéin a bhí an Rialtas ag feidhmiú, toisc nár theastaigh uathu, go mbuafaí orthu san olltoghchán, agus dá gceapfadh an pobal gurbh iad na Muslamaigh a bhí ciontach, d’iompódh siad i gcoinne an Rialtais, toisc go ndeachaigh siad isteach ar thaobh Mheiriceá, i gcogadh na hIaráice, gan toil na ndaoine a chur san áireamh, agus gur mar dhíoltas ar sin, a rinneadh an bhuamáil ar thraenacha Mhadrid.
Voted Out of Office .
Níor chreid an pobal a Rialtas. Chuir sin fearg an domhain orthu, agus vótáil siad an Rialtas as oifig, sa toghchán sin. Anois, sin laige eile a bhaineann leis an ndaonlathas, sé sin, gur féidir le hantoiscigh, Rialtas, a dteastaíonn uathusan a dhíbirt as oifig, gur féidir leo, Rialtas dá leithéid a bhriseadh, trí bheart dá leithéid a dhéanamh, tamall gearr roimh lá an toghcháin, agus sin díreach mar a tharla sa Spáinn. Dona go leor, adéarfadh duine, b’fhéidir, ach féach mar a tharla, chomh luath is a bhí an Ceannaire nua tofa. Gheall seisean, go ndéanfaí na saighdiúirí Spáinneacha a aistarraingt as an Iaráic, faoi lár na bliana seo, mura gcoimhlíonfaí cúinsí áirithe, faoin am sin. Arís, tá an cuma ar an scéal seo, gur labhair sé ró-luath, agus gur chinn sé ar an bpolasaí sin, gan idirbheartaíocht ar bith lena comhghuallaithe san Iaráic, agus taobh amuigh de sin ar fad, nach ionann a ráiteas ar an ócáid áirithe seo, agus a dhearbhú os comhair an tsaoil mhóir, gur féidir le hantoiscigh laigí an daonlathais a úsáid, le hiachall a chur orthu géilleadh dá gcumhachtsan.
Eternal Vigilance .
Mura bhfuil na pobail daonlathacha sásta a gcóras rialaithe, agus a modh beatha fhéin, a chosaint, bhuel, ansin ní mhairfidh an córas céanna sin ró-fhada san aonú haois fichead seo.
Caithfear a rá anseo, go bhfuil moladh tuillte anseo ag an dTaoiseach s’againne, sa chás áirithe seo, nó ba é an chéad rud a rinne seisean, mar Cheannaire An Aontais Eorpaigh, nó gur chuir sé roimhe, cruinniú d’Airi Dli agus Cirt an Aontais a thionól, ar an dá luathas, le slándáil an Aontais a chosaint ar ionsaithe dá leithéid, sa todhchaí. Tá súil agam, go mbeidh toradh fónta ar a shaothar, sa bhfiontar tráthúil, seo.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
English 
Gaeilge