by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Cuimhní ar Chamchuairt ar Albain (5)
.
(Faoi mar a gheall mé dhaoibh, seo chugaibh anois an Cúigiú gála den tsraith Aistí faoi Chuairt na bhFilí Éireannacha ar Albain, i Meán Fómhair na bliana, 1992, seacht mbliana déag ó shoin anois. Tuigeadh dom, gur coir dom seans eile a thabhairt dóibh ár léitheoirí a mhealladh lena dtagairt do shaol atá anois thart……….)
.
Lá faoin dtor!
Ar an Déardaoin, an 17ú Meán Fómhair, 1992, bhí lá faoin dtor againn, ar deireadh thiar, agus muid leis an lá sin a chaitheamh san ionad neamhaí sin, Poolewe. Ní raibh seó ar bith le cur ar ardán againn an oíche sin. Nuair a bhíomar uilig réidh chuige, bhuaileamar bóthar, agus ar aghaidh linn, de shiúl na gcos, go Gáirdíní Inverewe, na Gáirdíní is clúití sa taobh sin tíre. Míorúilt garraíodóireachta is ea na Gáirdíní draíochta céanna sin in Inverewe. Ait go leor, ní raibh ag fás san ionad sin ar fad, sa bhliain 1862, ach crann beag sailí amháin! Ba bheag eile, taobh amuigh den bhfraoch, a d’fhásfadh san áit sceirdiúil, neamhthorthúil, sin, mar ba bheag ní, i bhfoirm cré, a bhí mar chraiceann, nó mar fheoil, ar chnámha clochacha Leithinis Inverewe, nuair a thosaigh Osgood Mackenzie ag tógáil gáirdíní ansin, sa bhliain 1862. I ndiaidh a chéile a thógtar na caisleáin, áfach, agus ba é an scéal céanna é i gcás Gháirdíní Inverewe.
Míorúilt
B’éigean dóibh cré a iompar isteach ansin i gcléibh, le ceapacha a chur ar fáil do na plandaí, agus do na crainn óga. Conas a d’fhéadfaí gáirdíní dá leithéid a thógáil in ionad chomh fada ó thuaidh le Sankt Petersburg, nó le Labrador? Bhuel, ar an gcéad ásc, tagann Inverewe faoi anáil Shruth Mhurascaill Mheicsiceo, murab ionann is an dá áit eile úd, agus sa dara háit, chuir Osgood crios crann, le fothain agus foscadh a chur ar fáil do chrainn agus do lusra leochaileacha, nach bhféadfaí a fhás ansin, gan chosaint dá leithéid a chur ar fáil dóibh, in aghaidh na gaoithe, agus an tsaile, a loitfeadh agus a mhillfeadh iad sula bhféadfaidís fréamhacha a dhaingniú i dtalamh gortach Inverewe.
Faoi láthair, is cosúil iad na gáirdíní seo le Gáirdíní a thógfaí faoi ghloine, iad te, teolai, tais, agus bláthanna agus lusra coimhthíocha ag fás go pléascánta, buacach, iontu. Dhá uair a chloig a chaitheamar fhéin ag déanamh turas na nGáirdíní. Ba ghearr gur thugamar faoi deara, go mba shaineolaí ar chúrsaí garraíodóireachta é Brian Ó Dónaill, amhránaí na buíne, agus d’iarramar air, turas tionlactha a chur ar fáil dúinn. Rinne, agus chuir sin go mór leis an taitneamh, agus leis an tairbhe, a bhaineamar as ár dturas ar Gháirdíní Inverewe. Mhínigh Brian scéal na gcrann is na lus dúinn. Ní gá dom a rá, gur thaitin na garraithe thar cionn linne. Chaitheamar lón i bProinnteach Inverewe, agus ansin, tar éis dúinn scathamh a chaitheamh ag siopadóireacht sa siopa suimiúil atá tógtha ar an láthair, le críoch taitneamhach a chur leis an gcuid sin den lá breá úd faoin dtor.
Iarsmalann Oidhreachta Ghairlocha
Tar éis dúinn cuairt a thabhairt ar an Poolhouse Hotel, agus tar éis scathamh a chaitheamh ansin, bhuaileamar bóthar arís. Isteach linn sa mhionbhus galánta Toyota, agus ar aghaidh linn, le cuairt a thabhairt ar Iarsmalann Oidhreachta Gairlocha. Ba spéisiúil ar fad an iarsmalann í. Rianaítear inti, stair na dúiche sin, ó thús ama anuas, agus chuige sin, bhaintear úsáid as cibé iarsmaí a fuarthas ansin thar na blianta, le feoil a chur ar chnámharlach lom na staire sin. Tá ann freisin, atógáil ar thithe na cosmhuintire, faoi mar a bhídís fadó. In áit eile, feictear bean, taobh le túirne, agus gan le déanamh agat ach clnaipe a bhrú, leis an mbean úd a chur i mbun sníofa. Nach iontach an seans é don té nach bhfaca túirne i mbun oibre riamh?
Bhí freisin muileann meilte ansin, a rachadh i mbun oibre, dá mbrúfá an cnaipe ceart. Bhí roinnt eile teaspeantas den chineál céanna ann, le saol na seanlaethe a mhíniú, agus a athchruthú do phobail an lae inniu. Míníodh geolaíocht na dúiche, agus stair an cheantair freisin, dúinn. Ach chuir mé fhéin suim, agus dhá shuim, sna hiarsmaí ó na seanlaethe, a bhí ar teaspáint ansin. Greithre, soithigh, uirlisí, agus gléasanna, díreach mar a bhí againn thiar in Iorras fadó. Chuir an chuid sin den Iarsmalann cumha agus uaigneas orm, nó smaoinigh mé ar na créatúir a bhain úsáid astu, agus atá anois ag tabhairt an fhéir. Smaoinigh mé freisin ar na seanlaethe thiar. “Muise! nach buaine gach uile shórt ná an duine daonna?” arsa mise liom fhéin, Bhí mo dhóthain mhór den Iarsmalann agamsa, nuair a d’fhágamar an áit, tar éis dúinn uair go leith a chaitheamh ag guairdeall timpeall i measc na dtaibhsí. Casadh orainn ansin, Roy Wentworth, Ceannasaí na hIarsmalainne. Gael lách, dúthrachtach, dáiríreach.
Coinne
Ar ais go hÓstán an ‘Poolhouse’, chuireamar orainn ar gcultacha Domhnaigh agus chun bóthair linn arís sa mhionbhus. Bhí coinne againn in Óstán ‘Dundonnell’, ag a hocht. B’álainn an tír trínar ghabhamar. Muid ag tiomáint linn feadh na farraige, áit a raibh radharc againn ar chuanta leathana, ar locha caola, agus ar chósta garbh, gágach. Ar an taobh eile dínn, bhí cnoic agus sléibhte agus iad ag athrú datha, agus crota, gach re meandar. Uair amháin, bhídís cosúil le spuaiceanna ardeaglaise, iad ag éirí leo isteach sna scamaill; tráth eile, ba chosúil le stucaí arbhair iad, agus tráth eile fós, chuiridís cruacha féir i gcuimhne dhuit, iad ag éirí, taobh leat, ina gcolúin teanna, chairdiúla. Corruair, thagadh an dá thaobh le chéile, agus ansin d’fheicfeá scáileanna na mBeann fút thíos i scathán na loch. Timpeall linn ar dheireadh, faoi bhruach ‘Little Loch Broom’ agus ag ceann an locha, thángamar ar Óstán galánta ‘Dundonnell’.
The Dundonall Hotel
Isteach linn, D’ólamar deoch ar ár socracht, sular glaodh chun boird sinn. Ba dheacair comhluadar níos taitneamhaí, nó níos spreagúla a fháil, ná mar a bhí thart ar bhord linn, san Óstán ardchaigheáin sin, an oíche úd.
Bí liom arís, an chéad bhabhta eile, agus cloisfidh tú faoinár gcuairt ar ‘Chraoibh’, ar imeall na nGarbhchríoch, áit ar tháinig slua ollmhór chun an Halla galánta sa ‘Crieff Hydro’ mar ar léiríodh seó na hoíche sin.
Go dtí sin….Slán.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Partners and Pay ?
“Nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile fhéin, go bhfuil an tóin i ngeall le bheith tite as Eacnamaíocht na tíre s’againne, i láthair na huaire seo?” arsa mo sheanchara, Séimí a’ Droichid, liom, an lá faoi dheireadh, agus muid beirt suite chun boird, ar ár sáimhín só, i bProinnteach an Phuncáin, anseo i lár na Cathrach Áille.
“Agus céard ba chúis leis an dtubaiste sin uilig, a Shéimí, a chara” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh an scéal a mhealladh as.
“Tionscail na tógála a landáil an buille ba mheasa, díreach ar smig shaol tionsclach na tíre seo. Caithfear a admháil, i dtosach, go raibh eacnamaíocht na tíre seo ag brath an iomarca ar an dtionscal céanna sin. Bhí na mílte agus na mílte ag saothrú a gcoda ar an mbuildeáil, agus bhí an Stát ag brath ar na cánacha iomadúla a chrúigh sé as bó seo na tógála. Bhí de thoradh ar na cúrsaí sin uilig, nó go ndeachaigh praghas na dtithe sa tír seo suas díreach trí dhíon na céille, agus thuigfeadh an leath-amadán fhéin, nach bhféadfaí bheith ag súil, go leanfadh an bhó sin ag tál chomh flúirseach, fairsing, céanna sin, ar Údaráis an Stáit s’againne, go Lá Philip a’ Chleite. Agus níor dhein, nó faoi mar is eol do chách anois, tógadh an iomarca tithe, agus ar deireadh thiar, ní raibh an glaoch ag coinneáil cois ar chois le huimhir na dtithe a bhí á dtógáil. Ag an bpointe sin, thit an biorán, agus cluineadh an trup sa Domhan Thoir fhéin, agus dhúisigh an trup céanna sin daoine as a dtromshuan. Stop an ceannacht buile, agus tosaíodh ar phraghas na dtithe a ísliú, ag iarraidh an margadh a spreagadh arís, ach, faoin am sin, bhí sé ró-mhall, bhí an cat lighte as an mála, agus tuigeadh go raibh deireadh leis an mustar, agus ba ghearr ina dhiaidh sin gur thosaigh daoine ag cúbadh chucu, agus ag coinneáil greim daingean ar shreanga a sparáin.
Cut-backs followed
Ba ghearr gur tosaíodh ar an ngearradh siar, ar an spáráil do lá na coise tinne, ar an mbata agus ar an mbóthar a thabhairt do na hoibrithe tógála, go dtí sa deireadh, gur tuigeadh, nach raibh an t-airgead ag doirteadh isteach i sparán do-líonta an Stáit, faoi mar a bhíodh, le breis is scór bliain roimhe sin, agus bhí a thoradh fhéin ar an dtarlúint chéanna sin, agus ba é sin nó gur shocraigh an Stát ar ghearadh siar ar a chaiteachas, toisc nach raibh an fáltas céanna airgid le fáil sa sparán céanna sin. Shocraigh an Stát ar leath bhilliúin níos lú a chaiteamh ar sheirbhísí, idir seo is deireadh na bliana seo, agus a dhá oiread sin a ghearradh as bhuiséad na bliana seo chugainn.”
“Ach, a Shéimí, nach raibh a lán cúiseanna eile leis an dtubaiste eacnamaíoch sin, seachas ró-tháirgeadh tithe ag tionscal na tógála abhus. Céard faoi phraghas na hola, agus céard faoi fhadhbanna creidmheasa bhainc Mheiriceá, nó fiú, céard faoi chúrsaí iomaíochta i dtáirgeadh earraí?”
“Tá sin go breá ar fad” ar seisean, “agus d’aontódh duine ciallmhar ar bith go raibh gá le cúbadh chugainn, agus gearradh siar, ach is í an áit a tharlaíonn an t-easaontas nó nuair a deintear iarracht a shocrú, cé bheidh thíos leis na ngearradh siar uilig seo.
Roinnt na Caillí !
Is é adeir dream amháin nó gur chóir go dtitfeadh an crann sin ar lucht an airgid, nó ba iad a chrúig bó an Stáit, nuair a bhí sí ag tál chomh flúirseach sin, le linn laethe an Tíogair Cheiltigh, ach má sea, ní aontódh lucht an airgid leis an gcinneadh sin, nó dár leosan, orthusan a bheidh an todhchaí ag brath, ag súil go ndéanfadh siadsan a gcuid airgid a infheistiú in eacnamaíocht na tíre seo arís, leis an Tíogar a mhealladh ar ais chugainn athuair. Ar an dtaobh eile den scéal, is é adeir dream eile fós, nó gur chóir gur ar an lucht oibre, agus ar na Státsheirbhisigh go háirithe, a thitfeadh an crann, nó sa tslí sin, d’fhéadfadh tionsclóirí an Stáit seo dul in iomaíocht arís le tionsclóirí an domhain mhóir, agus murar féidir linn dul in iomaíocht leosan, bhuel, ansin beidh muid uilig in umar na haimiléise, agus an cluiche caillte againn, cheana féin.
Níl dabht ar domhan ach go bhfuil sláimín den bhfírinne ag an dá dhream sin, ach tá sé chomh soiléir céanna nach féidir linn freastal ar an dá thrá.”
Whither Now?
“Ach cad is féidir linn a dhéanamh mar sin?” arsa mé fhéin, nó tuigeadh dom, ag an bpointe sin, nach raibh mo Shéimí cóir ag éisteacht liom in aon chor, agus bheartaigh mé ar a cheann a ligint leis.
“Bhuel,” ar seisean, “dá mbeadh Solamh de chineal eicínt againn, d’fhéadfadh seisean idirbheartaíocht a dhéanamh, sa tslí go dtuigfeadh an dá dhream sin, go rabhthas ag géilleadh dóibhsean, agus sa tslí sin, d’fhéadfaí teacht ar chomhréiteach a shásódh an dá bhuíon. Murar féidir linn a leithéid a dhéanamh, bhuel, is féidir linn uilig ansin dul ag feadaíl, nó ní bheidh todhchaí, gurbh fhiú trácht air, in ndán feasta d’éinne in Éirinn iathghlas oileánach.”
“Bhuel, tá súil agam, mar sin, go mbeidh na Páirtithe Sóisialta ábalta, agus sásta, teacht ar chomhréiteach a dhéanfaidh an pobal s’againne a shlánú, agus todhchaí corraitheach, tairbheach, a chur ar fáil dúinn uilig. Nára fada uainn an socrú céanna sin.”
Hope Springs Eternal
Sa tslí sin, chuir mé críoch leis an agallamh le Séimí bocht a’ Droichid, nó tuigeadh dom, nach mbeadh againn, uaidh sin amach, ach comhrá na mbodhar, muid ag cur cúrsaí trí chéile, ach gan Séimí bocht sásta éisteacht le hargóint ar bith a bheadh ag teacht trasna ar a dhearcadh fhéin!
D’fhág mé slan aige ansin ar an bpointe, agus thug mo bhóthar abhaile orm fhén, agus ábhar smaointe, agus argóna, tugtha ag mo Shéimí cóir dom. Nár laga an Rí fhéin é sna laethe atá romhainn amach!
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
In am an Ghátair…
Peadar Bairéad
Mar is eol do chách, tá an tOlltoghchán thart anois. Tá na Teachtaí tofa. Tá an Rialtas roghnaithe, agus muid uilig anois ag súil le tús nua i saol polaitíochta, agus i saol sóisialta, na tíre seo. Táthar ag súil, go gcuirfí críoch le caimiléireacht, le héagoir, le bochtaineacht, le hanró, agus le soc sa trach ag lucht cumhachta. Dár ndóigh, tá’s ag an lá, nach bhféadfaí chuile dhuine a shásamh sna cúrsaí seo, nó dá gcuirfeá an cnoc thall ar an gcnoc abhus, bheadh duine eicínt fágtha amuigh, agus ábhar clamhsáin aigesean, ach… an leas is mó, don uimhir is mó… sin an sprioc daonlathach is ceart a shocrú don Rialtas nua. Ní gá a rá, go bhfuil ualach asail de mhí-shásamh, agus d’fhearg, lonnaithe ar dhroim daoine, in aois seo an chúlú eacnamaíochta.
Ina gcodladh i mbun stiúrtha!
Leis an scéal a dhéanamh i bhfad Éireann níos measa, tuigtear dá lán, nach de thimpiste a tharla a leithéid, ach gurbh é cúis a bhí leis, nó gur thit ar Rialtas ina gcodladh agus iad i mbun stiúrtha, agus gurbh é toradh a bhí ar an miogarnach sin nó gur caitheadh i dtír ar charraigreacha garbha fiachacha muid, gur polladh báidín an Stáit, agus gur fágadh muidinne sáinnithe agus i gcruachás ceart, gan slí ar bith éasca éalaithe fágtha againn. Ach, bíodh sin fíor bréagach, caithfidh muid ár mbealach a dhéanamh amach as an sáinn seo, ar ais nó ar éigean.
Margadh nua uainn
Agus mar is eol do chách anois, sé an gad is giorra don scórnach atá le scaoileadh againn ná go gcaithfidh muid an margadh a deineadh leis an AE, agus leis an IMF. a athscrúdú, agus a athstruchtúrú, nó má leantar le cúrsaí faoi mar atá i láthair na huaire seo, níl dabht ar domhan, de réir na saineolaithe, ach go mbeidh orainn loiceadh i nglanadh ár bhfiacha.
Ach nach gceapfá, go mbeadh sé éasca go maith a leithéid a dhéanamh?
B’fhéidir go gceapfá, ach má sea fhéin, ní mar a shíltear a bhítear, go minic, nó deir an AE, go mbeidís fhéin sásta athruithe a dhéanamh ar an margadh a dhein Rialtas na hÉireann leo, i laethe deiridh an Rialtas deiridh, ar choinníoll go mbeadh Rialtas nua na hÉireann sásta Cáin Chorporáide na tíre seo a ardú go leibhéal an Aontais Eorpaigh. Anois, níl an Rialtas s’againne sásta géilleadh puinn ar leibhéal na Cánach céanna sin, agus dá bharr sin, níl an tAontas sásta ísliú úis, ar a n-iasacht, a thabhairt dúinne, agus sin mar a fágadh an scéal tar éis Chruinniú Mullaigh na dTaoiseach Eorpach, ar an Aoine, an t-aonú lá déag de Mhárta.
Ach, nach gceapfá go mbeadh ar Enda Kenny, ag feidhmiú thar cheann an Rialtais s’againne, go mbeadh air géilleadh, sa cheist sin, do na Ceannairí Eorpacha?
Bhail, b’fhéidir gur chóir a rá, gurbh iad an Fhrainc, an Ghearmáin, agus b’fhéidir, an Tír Fó Thoinn, is mó a chuir an leagan-amach sin chun tosaigh. Anois, b’fhéidir go bhfuil siadsan den tuairim sin, toisc go bhfuil toghcháin le reachtáil sna tíortha sin, amach anseo, agus go bhfuil a fhios go maith acu, nár chabhair in aon chor dóibhsean géilleadh do sheasamh na hÉireann, sa scéal seo.
Cairde móra!
Ach nár dhúirt duine eicínt liom, le déanaí, gur gheall tíortha an AE dúinn, sular ghlacamar le Conradh Lisboa, ar an dara iarraidh, nár gheall siad dúinn, go mbeadh cead ár gcinn againn, sa todhchaí, ár gCáin Chorporáide, agus cúrsaí cánach go ginearálta, a choinneáil díreach mar a bhí, dá mba é sin a theastaigh uainn. Ach, thugadar an gheallúint sin dúinn, nuair a theastaigh uathu, go nglacfadh pobal na tíre seo le Conradh Lisboa, ar an dara iaraidh. Ach, nuair a bhreathnaíonn muid anois ar éileamh na mboc mór san Aontas, nach bhfuil sé deacair go maith, bheith ag brath orthu sin, sa todhchaí. Sea, ar mhaithe leis fhéin a dhéanann an cat crónán! Tá faitíos orm, gurb é sin an chiall is cóir dúinn baint as “lámh chúnta” seo ár gcairde móra mór-roinneacha! “In am an ghátair a aithnítear na cairde” an chomhairle a shíneann ár sinsear anuas chugainn, thar taoide thréan na mblianta. Tugaimis cluas easóige dóibh.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
L e a b h a r B e a g N e a m h c h o i t i a n t a .
.
*****************************************
.
The Invention of Dr Cake………..céadchló…………2003.
l e……………………………………………………………………………..
A n d r e w M o t i o n ……………………………UK £12.99.
.
******************************************
.
Tháinig mé ar an leabhar beag neamhchoitianta seo, ar na mallaibh, agus bíodh go raibh orm é a léamh cupla babhta, le ciall iomlán a fháisceadh as, ag an am gcéanna, cheap mé gurbh fhiú dom, píosa a scríobh faoi, anseo i mBéal an Phobail, nó is annamh a thagann duine trasna ar leabhar dá leithéid. Tá an leabhar seo neamhchoitianta, ar dhá chúis, ar a laghad.
.
Ar an gcéad dul síos, is leabhar é le file Chúirt Shasana, nó leis an “Poet Laureate”, mar a thugtar air thall. Is annamh go maith a chloisimid faoin bhfear céanna sin, bíodh go bhfuil an-chuid curtha i gcrích aige, mar fhile, agus mar scríbhneoir. Rugadh an fear céanna sin, sa bhliain 1952, rud a fhágann go bhfuil an leathchéad sáraithe aige, faoin am seo. Cuireadh scolaíocht air in Ollscoil Oxford, agus tá mám duaiseanna liteartha gnóite aige, cheana. Duaiseanna ar nós, “The Whitbread Prize for Biography”, duais “Dylan Thomas”, agus tuilleadh. Tá sé ina Ollamh le Filíocht, in Ollscoil East Anglia, agus faoi mar adúirt mé thuas, ceapadh é ina Fhile Cúirte, sa bhliain 1999. Is féidir linn, mar sin, glacadh leis, go bhfuil fios a cheirde, i mbun pinn, foghlamtha, agus foghlamtha go maith aige, faoi’n am seo.
.
Ar an dara dul síos, is leabhar neamhchoitianta é, toisc gur leabhar lorgaireachta, leabhar beathaisnéise, agus leabhar fiannaíochta fiú, (fiannaíocht le – f – beag, dár ndóigh,) curtha i dtoll a chéile ag an bhfear seo a bhfuil a ainm in airde mar bheathaisnéisí, agus mar fhile, le blianta fada anois. I ndáiríre, is mó de leabhar lorgaireachta nó de leabhar beathaisnéise é.
.
D’fhéadfá a rá, gurb é an Dochtúir Cake, an príomhcharachtar sa scéal seo, fear a chaith seal ag staidéar, agus ag cleachtadh a cheirde, i gcathair Londain, a d’imigh ansin ar seachrán ar fud na hEorpa, ar feadh seal de bhlianta, agus ansin ar deireadh thiar, a d’fhill ar Shasana arís, ach an babhta seo, in ionad leanúint leis ag cleachtadh a cheirde i gcathair Londain, d’imigh leis amach faoin tuath, agus chuaigh i mbun a oibre arís, i mbaile Woodham, áit ar chaith sé an chuid eile dá shaol, ag saothrú ar a mhíle dhícheall, ar son a phobail. I rith an chuid deiridh sin dá shaol, níor tharraing sé aird na tíre air fhéin, ach amháin, nuair a d’fhoilsíodh sé altanna sna hIrisí Leighis. Ní raibh ag cónaí in éindí leis ach a bhean tí. Bhí an-chuid leabhar aige, agus an té a scrúdódh na leabhair sin, ní fhéadfadh sé gan tabhairt faoi deara, go raibh spéis faoi leith ag an nDochtúir Cake i bhfilíocht agus i ndráma. B’fhear lách, cineálta, carthannach é, a raibh “gnaoi agus gean ag gach n-aon air”.
.
Nuair a bhí an t-údar ag déanamh taighde le leabhar faoi John Keats a chur i dtoll a chéile, roinnt bheag blianta ó shoin, tháinig sé ar charachtar, ar chuir sé suim ann, an Dochtúir Tabor.
…”partly because I’d discovered someone else during my researches, whom I felt would stretch still further the way I thought about the connection between life and art. His name was William Tabor.”
Ar ball, agus an leabhar faoi Keats curtha dhe aige, d’fhill sé ar an nDochtúir Tabor arís, agus i Leabharlann Choláiste Ríoga na Máinlianna, tháinig sé ar pháipéir an Dochtúra.
“… and was led in due course to the Library of the Royal College of Surgeons, where Tabor’s papers were deposited soon after his death in 1850. When I began to look at them properly, I saw that the real fascination with Tabor’s story didn’t lie with the man himself, but with someone he had met; a certain Dr. John Cake.
.
Choinnigh an Dr. Tabor cuntas ar chuile chuairt a thug sé ar othair, agus ar thug othair air, le linn na mblianta a chaith sé ag cleachtadh a cheirde i Finchley, ar imeall chathair Londain. Ba iad na cuntais sin an chuid ba mhó de na páipéir a tugadh do Choláiste Ríoga na Máinlianna, sa bhliain 1850. Ach i measc na bpáipéar sin freisin, bhí roinnt bheag eile, ar chuir an t-údar, Andreaw Motion, suim ar dóigh ionntu. Bhí le fáil sna páipéir sin, cuntas ar an bhfógra mairbh a scríobh an Dr. Tabor faoi John Cake, agus chomh maith le sin, bhí dhá phíosa eile ina gcuireann sé síos ar an teangmháil a bhí aige fhéin leis an nDochtúir Cake, agus ar an gcomhrá a tharla eatarthu, ar na hócáidí sin. Breathnaigh ar an gcaoi a chuireann sé síos ar an gcaoi ar casadh ar a chéile iad, a chéaduair….
My acquaintance with Dr John Cake of Woodham in the county of Essex has been occasioned by my knowledge of his medical work. While preparing my Survey, I have taken it upon myself to complement my findings, and solidify my conclusions, by seeking out various others whose interests coincide with my own. Dr. Cake, having produced a number of articles which report on the circumstances of his neighbourhood, was an obvious choice, and I did not hesitate to write to him, even while he was still a stranger to me.
Ba de thaisme, mar sin, a tharla an teangmháil sin eatarthu, agus ar ball, chuadar níos fuide na sin leis an gcaradas a snaidhmeadh eatarthu, nó thug Tabor cupla cuairt ar an nDochtúir Cake, ina theach fhéin, i Woodham. I rith na gcuairteanna sin, tharla comhráite scolártha eatarthu, iad ag cíoradh, agus ag spíonadh, cúrsaí morálta, filíochta, liteartha, agus pearsantachta. Níl fúm anseo, cur síos mion a dhéanamh ar na comhráite céanna sin, nó is féidir leis an léitheoir cúr síos mion fúthu sin, a léamh sa leabhar seo, “The Invention of Dr. Cake”, ach faoi’n am ar tharla na comhráite sin, bhí an Dr. Cake in ísle brí, i ndáiríre, agus ba é críoch an scéil é, go bhfuair sé bás, go gairid ina dhiaidh sin. Ní gá a rá, go raibh Tabor i láthair ag an sochraid, agus tar éis dóibh an chré a dháileadh leis an Dr. Cake, casadh bean tí an dochtúra ar Tabor, agus thug sí cuireadh dó, teacht ar chuairt chuici, ach níor dhein sé rud uirthi, agus ansin, d’iarr sí air, fógra mairbh a scríobh, don pháipéar áitiúil. D’aontaigh sé chuige sin, agus dhein sé amhlaidh, ar ball. Fuair Cake bás i Lúnasa na bliana, 1844, agus bhí rud ait amháin ag baint lena chónra. Rud a chuir a sháith ionaidh ar an nDochtúir Tabor, agus sin, nach raibh ainm ar bith ar phláta brollaigh na cónra céanna sin. Ní gá a rá, gur chuir sé ionadh freisin ar ár n-údar, Andrew Motion.
.
Bhí dhá ní eile i measc pháipéirí an Dr Tabor, a fritheadh i Leabharlann Ríoga na Máinlianna, agus b’in dhá litir a scríobh, bean tí an Dr. Cake, Mrs Aileen Reilly, chuig Tabor. Sa chéad cheann, gabhann sí a buíochas leis, as a chomhbhrón ar bhás an Dochtúra Cake, agus sa dara ceann, luann sí gur sheol sí beart chuige, nó, dár lei, thuig an bheirt acu, faoin am sin, nach raibh mórán ama fágtha aici fhéin ar an saol seo.
.
I gcás an dara litir úd, féach mar a scríobh sí…
Please find enclosed the packet of which we have often spoken during your visits……Now that we both understand my time is short, my mind is made up. It will be yours for you to do with it as you decide.
A.R.
Scríobhadh an litir sin, ar an 26 Deireadh Fómhair, 1849, cúig bliana tar éis bháis Cake fhéin, agus cuireadh cóngarach dó í, i Reilg Naomh Mhuire, Woodham.
Téann an t-údar i mbun oibre ansin, agus é ag iarraidh ciall eicínt a bhaint as an bhfaisnéis, agus as an bhfianaise uilig, a bhailigh sé, i Leabharlann na Máinlianna.
Anois, mar is eol dúinn, bhí dianstaidéar déanta cheana ag an údar, ar bheatha agus ar shaothar John Keats, agus tuigeadh dó, go raibh an-chosúlachtaí idir Keats agus Cake.
• Cosúil le Cake, rugadh Keats sa bhliain 1795. Fuair a chuid scolaíochta i gcathair Londain. Chuaig mar phrintíseaach chuig Poitigéir, agus ansin, chuaigh ag staidéar Leighis, i Guys Hospital. Tuigeadh ansin go n-éireodh go seoigh leis mar dhochtúir.
• Déirigh sé as an ndochtúireacht seal, agus chuaigh ag fánaíocht timpeall, agus ag scríobh.
• Bhuail eitinn é, agus chaith sé dhá bhliain, ag iarraidh an lámh uachtair a fháil ar an ngalar uafásach céanna sin. Ba sa tréimhse sin, a scríobh sé na dánta a chuir a ainm in airde i measc lucht litríochta. Ní hionann sin is a rá, gur thuill na dánta sin clú agus cáil uilíoch dó, nó bhí daoine áirithe ann, a cháin go géar iad, ach tá siad ansin, mar oidhreacht uaidh.
• Sa bhliain 1820, agus é ag iarraidh bua a fháil ar a ghalar, sheol sé chun na hEadáile, mar ar bhásaigh sé, sa Róimh, an tEarrach dár gcionn, agus gan ach na cúig bliana fichead slánaithe aige.
Anois, bhí tuairim eicínt ag Tabor, gurbh é Cake Keats, agus b’fhéidir go raibh sé chun leabhar a fhoilsiú, le sin a chruthú, ach pé scéal é, níor chuir sé an chuspóir sin i gcrích i ndeireadh na dála, nó b’fhéidir gur cheap sé, go ndéanfaí ceap magaidh de, os comhair an tsaoil mhóir, dá ndéanfadh, agus céard a rinne sé ach saothar filíochta a fhoilsiú, agus d’fheicfeadh duine ar bith, nach raibh cosúlacht dá laghad ag na dánta sin, leis na dánta a scríobh Tabor, mar fhear óg, ach go raibh an-chosúlacht eatarhtu agus dánta Keats, agus fiú an t-ainm a bhaist sé ar an saothar filíochta sin, “Hyperion and Other Poems, nach raibh macalla shaothar Keats le sonrú ar an teideal céanna sin.
Cá bhfuair Tabor na dánta Keatsacha sin, an ea?
.
Nach cuimhin leat an beart úd a luaigh Mrs Reilly ina litir dheiridh chuig Tabor? Nach bhféadfadh go raibh slam de dhánta Keats bailithe sa bheart sin, ag Cake fhéin, le tabhairt do Tabor, ó tharla gur chuir Tabor an oiread sin suime i Keats fhéin, agus a shaothar. Agus freisin, nach bhfuil chuile sheans ann, gur tuigeadh do Cake, go raibh a rún scaoilte ag Tabor, agus dá bharr sin, nárbh aon dochar é, na dánta úd a fhágáil le huacht aige?
.
Sin an scéal atá á mheá, agus á mheas, ag an údar, ag Andrew Motion, sa leabhar seo, agus caithfear a rá gur éirigh leis, méar na féidearthachta a shíneadh i dtreo na teoirice, gurbh é Cake Keats. Ní hé mo thuairim go gcreidfear é, ar an mór gcóir, ach ag an am gcéanna, cuirfidh sé daoine ag smaoineamh arís, ar shaol agus ar shaothar an fhile úd, John Keats.
.
Caithfidh mé a admháil áfach, gur bhain mé taitneamh as mar leabhar, nó in éineacht leis an teoiric úd, a luaigh mé, is iontach an píosa lorgaireachta a dhéanann an t-údar a leagan os ár gcomhair amach.
Má thagann tú trasna ar an leabhar seo, tá mé cinnte go mbainfidh tú taitneamh as.
.
.
******************
Peadar Bairéad.
******************
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
L e a b h a r C o n s p ó i d e a c h !****************************
Stupid White Men………….Céadchló Penguin sa Bhreatain………..2002.
Le
Michael Moore……………………………………………………………………….11.95 Euro.
************************
Ar mo bhealach go Meiriceá a bhí mé, i Lúnasa na bliana seo caite, nuair a thug mé faoi deara, agus mé ag aerfort Átha Cliath, nach raibh a dhath le léamh agam ar bord an eitleáin. Anois, nílim ag rá anseo, go léim an t-uafás ar fad, agus mé craptha, dingthe, leath-scanraithe, i mo chúng-shuíochán ar eitleán, ach ag an am gcéanna, níor mhaith liom bheith ar bord, gan leabhar de chineál eicint, a bheith faoi mo láimh agam, ar eagla go mbuailfeadh fonn léitheoireachta mé, agus mé cupla míle os cionn na talún, nó ní bheadh sé ró-aisiúil, ag an bpointe sin, dul ag cuardach leabhair, tharla nach mbíonn siopa leabhar, de chineál ar bith, le fáil ar thaobh shráideanna an aeir. Bhuel, le scéal gairid a dhéanamh de, agus ó tharla nach raibh an oiread sin ama le spáráil agam i mbun an ghnó, phioc mé suas an leabhar thuasluaite, “Stupid White Men” le Michael Moore, nó cheap me, go ndéanfadh sé cúis, an babhta sin. Thug mé faoi deara freisin, ón méid a bhí maíte acu ar an gclúdach, go raibh sé roghnaithe mar Leabhar na Bliana ag British Book Awards, cibé ciall atá le baint ag duine as an méid sin? agus chomh maith le sin, bhéic fógra beag eile, ar choirneél an chlúdaigh cheanna sin, The Number 1 Bestseller. Agus murar leor sin do dhuine ar bith, cuireadh in iúl dom freisin, gurbh é tuairim Time Out go raibh sé…”Furious and funny. A great book”
Caithfidh go raibh mé sásta leis an moladh sin ar chlúdach an leabhair, nó rinne mé é a cheannacht, ar an toirt, gan aird dá laghad a thabhairt ar a raibh le rá ag ár seanfhocal fhéin, i gcás dá leithéid, sé sin, gan leabhar a cheannacht riamh ar a chlúdach! Thug mé mo €11.95 dóibh ar an sladmhargadh seo, agus chun bealaigh liom, agus an rí-leabhar sin, go mórtasach, faoi m’ascaill agam.
Rinne mé a raibh le déanamh agam roimh dhul ar bord dom, agus ansin, ghlac mé m’áit sa scuaine a bhí ag fanacht le dul ar bord Eitilt EI 145, Eitilt de chuid Aer Lingus s’againne. Tuigeadh dúinn nach mbeadh orainn fanacht ró-fhada, ach ní mar a shíltear a bhítear, go minic, nó in áit dhul ar eite ag a 11.45 r.n. níor éirigh linn éirí den talamh go dti a trí a chlog san iarnóin! Níor insíodh tada dhúinn faoin mhoill sin go dtí 2.30 i.n. agus míníodh dúinn ansin, gurbh é an ceo bradach ba chúis leis an trioblóid ar fad, agus déanta na fírinne, d’fhéadfadh cúrsaí a bheith i bhfad níos measa, nó ba é ár n-eitiltne an eitilt deiridh a chuaigh ar eite an tráthnóna beannaithe sin. Ach, is é atá i gceist agam anseo, nó go raibh mo sháith ama agam, le mant maith mór a bhaint as Stupid White Men, sula ndeachaigh muid ar eite, an tráthnóna sin.
Ní call dom a rá, gur leabhar an-neamhghnách é an leabhar céanna seo, agus ón aithne atá faighte againn ar Mheiriceánaigh, ní bheifeá ag súil go scríobhfadh Meiriceánach ar bith leabhar chomh frithMheiriceánach leis an leabhar seo. Ní hé sin amháin é, ach scríobhadh an leabhar seo sna míonna roimh 11/ 9/ ’01, agus bhí 50,000 cóip den chéad eagrán clóite agus réidh le dul ar an margadh, tráthnóna an 10 Meán Fómhair, 2001, ach mar adeir an t-údar ina Réamhrá……
“I wrote Stupid White Men in the months preceding September 11, 2001. The first 50,000 copies of it came off the presses on the evening of September 10. Needless to say, those books were not shipped out to bookstores across the nation on the following day as had been scheduled.”
Theastaigh ón údar moill cupla seachtain a chur ar dháileadh an leabhair. Thoiligh na foilsitheoirí chuige sin, agus dúradar leis go dtiocfadh siad ar ais chuige, ar ball. Bhuel, d’imigh na seachtainí, agus níor chuala sé faic ó na foilsitheoirí, agus nuair a chuir sé scairt orthu, ag fiafraí cathain a chuirfí an 50,000 cóip úd den leabhar ar díol sna siopaí?
Ba é freagra a fuair sé, ar ball, nó nach bhféadfaidís an leabhar a chur ar an margadh faoi mar a bhí sé scríofa, toisc go raibh aeráid pholaitíochta na tíre athraithe ó cuireadh cló air, ach
1.dá mbeadh sé sásta a leath a athscríobh,
2. tagairtí géara don Uachtarán Bush a fhágáil ar lár,
3.a dhearcadh frithRialtais fhéin a mhaolú, agus ansin,
4.thart ar $100,000.00 a íoc leis an gComhlacht, as an 50,000 cóip úd a athfhoilsiú,
5.agus, chomh maith le sin, dá bhfágfadh sé cupla caibidil ar lár,
6. Ansin, bheadh siad sásta a leabhar a chur ar an margadh.
Ní call dom a rá nach raibh an t-údar sásta a leithéid a dhéanamh dóibh, agus féach mar a chuir sé sin in iúl dóibh, ina fhreagra chucu….
“I am not going to change 50 percent of even one word of this book. I can’t believe what you are telling me. You already accepted this book and printed it! Now you are afraid – or worse, you are trying to censor me to conform to the corporation’s political philosophy…..
Ní gá a rá, nach raibh na foilsitheoirí, HarperCollins le Mr Rupert Murdoch, sásta géilleadh puinn don reibiliúnach seo, Michael Moore,
“Things rested so”…ar feadh tamaill, agus ansin, thug an t-údar caint uaidh, ar an gcéad la de Mhí na Nollag, 2001, áit eicint….off the New Jersey Turnpike, i seomra ina raibh thart ar chéad duine. Mhínigh sé don lucht eisteachta, nach raibh fonn air, an óráid a bhí ullamh aige, a thabhairt dóibh, agus tugadh cead dó a scéal fhéin, faoina leabhar, Stupid White Men, a insint dóibh. Bhí go maith. Chuaigh sé i gcionn go mór ar a lucht éisteachta, agus tharla go raibh leabharlannaí mná ar an bhfód, agus shocraigh sise an scéal a chur ar an idirlíon dá comhleabharlannaithe. Bhí toradh céatach ar a scéal, agus ba ghearr gur thosaigh leabharlannaiathe na tíre ag scríobh chuig na foilsitheoirí, ag áiteamh orhtu, go gcuirfí leabhar Moore ar díol láithreach. Le scéal gairid a dhéanamh de, shocraigh siad ar an 50,000 cóip úd a chur ar an margadh, ach dúirt siad nach ndéanfaí é a phoibliú, sna meáin chumarsáide. Ach dá ainneoin sin, chuaigh an t-údar fhéin ar an idirlíon, lena scéal a chur i láthair an phobail, agus ba é toradh a bhí air sin, nó gur díoladh an 50,000 cóip sin, taobh istigh de chupla uair a chloig. Faoin chúigiú lá ina dhiaidh sin, bhí an leabhar ina naoú chlóbhualadh, agus é ar bharr liostaí na leabhar mór-ráchairte, ar nuachtáin ghradamúla Mheiriceá. Sea, agus d’éirigh leis sin a dhéanamh, gan aon chabhair ó na Foilsitheoirí, nó ó na meáin, frí chéile. Ansin tharla rud ait. Thosaigh an leabhar ag baint amach an chéad áit ar liostaí na leabhar mór-ráchairte sa Bhreatain. Conas a tharla sin, an ea? Bhuel, bhíothas ag ceannacht na leabhar i Meiriceá, ar phraghas an-ard. Le freastal ar an trá sin, chuir na Foilsitheoirí eagrán speisialta ar fáil don Bhreatain agus d’Éirinn, agus é sin daor go maith freisin.
Ar ball, tháinig “Penguin” i gcabhair ar an údar, agus shocraigh siadsan, ar eagrán Penguin den leabhar a chur ar an maragadh, sa Bhreatain agus in Éirinn dó….
Well I am now free of the Murdoch machine – and to my aid have come the good people at Penguin Books in the UK with their offer to publish the foreign paperback edition of this book. Their letter to me was one of the most generous and powerful shows of commitment to my work that I have ever seen and I am very grateful for their support.
Bhuel, b’in mar a tharla go raibh an t-eagrán Penguin seo den leabhar le ceannacht agamsa, i siopa leabhar an Aerfoirt, i mBaile Átha Cliath, an mhaidin sin, an t-ochtú lá de Lúnasa 2003, agus sin an fáth gur cheap mé, gurbh fhiú dhom scéal an leaahar fhéin a insint daoibh anseo, nó ar bhealach, tá an scéal sin chomh spéisiúil leis an scéal atá á insint sa leabhar fhéin. Ach sin ráite, caithfidh mé a rá, gur bhain mé an-phléisiúr as an leabhar céanna sin, nó léiríonn an t-údar seo, de shliocht Gael, léiríonn sé misneach agus crógacht, sa tslí a ionsaíonn sé George W. fhéin, agus Rialtas agus Údaráis na Stát Aontaithe, gan fiacail a chur ina bhfuil le rá aige!
Mar sin, má theastaíonn uaitse, an scéal seo, ó údar, atá, mar adeir an…blurb…
Stupid White Men tells you everything you need to know about how the great and the good screw us over. It reveals – among other things – how ‘President’ Bush stole an election, aided only by his brother, cousin, his dad’s cronies, electoral fraud and tame judges; how the rich stay rich while forcing the rest of us to live in economic fear, and how politicians have wh**ed themselves to big business…..
A hilarious must-read for anyone who wants to know what the con is and how ‘they’ get away with it….
Agus rud is iontaí fós, nó go bhfuil an leabhar seo ag baint áite amach fós, ar liostaí na leabhar mór-ráchairte, abhus is thall.
Léigh é, agus faigh amach duit fhéin conas a d’éirigh leis an údar seo an lámh in uachtar a fháil ar Fhoilsitheoirí, ar Rialtas, agus ar Údaráis, ní hamháin thall, ach abhus, freisin.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
English 
Gaeilge