by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Craobh na hÉireann sa Pheil….1951
Peadar Bairéad
Spéis sa Pheil!
Fuair mé post mar mhúinteoir Gaeilge i gColáiste Mhuireadhaigh, i mBéal an Átha, sa scoil-bhliain 1950 – ’51, agus tar éis dom an bhliain sin a chaitheamh i mbun na hoibre sin, tugadh post seasmhach dom sa Choláiste sin. Bhí áthas an domhain orm dá bharr sin, nó níorbh fhurasta post da leithéid a fháil, ag an am. Bí ag caint ar chúlú eacnamaíoch!
Bhí spéis, agus dhá spéis agam sa pheil agus mé ag fás aníos in Iorras. Lean an spéis sin le linn mo bhlianta Meánscoile agus le linn mo bhlianta Ollscooile. Mar sin, nuair a d’iarr Uachtarán an Choláiste, An Dochtúir Ó Lachtnáin, nó an ‘Doc’, faoi mar a thugtaí air, bunús an ama. Nuair a d’iarr seisean orm teacht go Páirc an Chrócaigh leis Domhnach na Craoibhe, le go bhfeicfeadh muid Maigh Eo agus an Mhí ag imirt i gCraobh na hÉireann sa Pheil, 1951, ní call dom a rá, gur ghlac mé go fonnmhar lena thairscint, agus ar an Satharn bhuaileamar bóthar um mheán lae, agus an ‘Doc’ ag tiomáint a Phrefect breá, nua, agus mise ansin feistithe sa seas tosaigh, ag coinneáil cainte leis. Ní gá a rá, gur bheag é m’eolas fhéin ar Bhleá Cliath ag an am, ach thóg an Doc go teach lóistín mé, agus rinne chuile shocrú dom, agus dúirt go dtiocfadh sé do mo thuairisc i ndiaidh an chluiche, ar na mhárach.
.
Liúireach agus Soncáil
Bhí go maith! Maidin Domhnaigh, i ndiaidh an Aifrinn, agus tar éis dom béile a chaitheamh, thug mé Páirc an Chrócaigh orm fhéin. Ní gá a rá nach raibh ticéad agam, ach tar éis dom tamall a chaitheamh ag ciúáil, fuair mé cead isteach, ach ní raibh le fáil agam, ag an bpointe sin, ach áit seasta ar an Seastán Fada. Ach, nár chuma? Nach raibh mé breá, óg, scafánta, ag an am, agus ní cuimhin liom anois go raibh tuirse, nó tada dá leitheid orm. Is cuimhin liom an plód ollmhór daoine a bhí thart orm ar an ‘Long Stand’ sin. Is cuimhin liom an brú ar chlé agus ar dheis, agus chun tosaigh freisin, sea, agus is cuimhin liom go glé, glinn, an liúireach bhodhrúil gan sos, thart orm. Ní cuimhin liom tada anois faoin scóráil, nó faoin imirt, bíodh go raibh cuntas reatha ar na hearraí sin ag teacht chugam, ó chuile chearn, ón lucht féachana corraithe a bhí thart orm! Ní fhanann liom anois ach cuimhne na soncála chun tosaigh agus leataobhach, chuile bhabhta a dhéantaí scóráil, nó chuile bhabhta a dhéantaí feall. Agus bíodh go raibh daoine ó Mhaigh Eo, agus daoine ón Mhí, thart orm, ní cuimhin liom anois go raibh siad in adharca a chéile, am ar bith, le linn na himeartha. Cinnte, bhí roinnt áirithe den mhagadh agus den mhugadh ann, ach ní raibh ann i ndáiríre ach cogadh na mbó maol. Bhí slua ollmhór (78,201) ag an gcluiche céanna sin, agus bhuaigh Maigh Eo le, 2.8, in aghaidh, 0.9, don Mhí agus geallaim dhuit é, nach raibh caint ar bith faoi mhallacht an tsagairt úd, an lá sin, nó bhain sin ar fad leis an todhchaí, ag an am!!!
Bród agus mórtas
I ndiaidh an cluiche, d’éirigh liom éaló ón slua ollmhór sin, agus d’éirigh liom an teach lóistín a bhaint amach in am, agus ba ghearr go raibh muid ar ár mbealach abhaile go Béal álainn an Átha i bPrefect glioscarnach an Doc. Ní gá a rá, go raibh áthas agus mórtas an domhain orainn i ndiaidh na bua. Is cuimhin liom an plódú tráchta fan an bhealaigh abhaile. Ach nár chuma? Nár bhain Maigh Eo an Chraobh i bPáirc an Chrócaigh? Ar deireadh thiar thall, shroicheamar an Coláiste agus deireadh an aistir. Fanann cuimhne na laethe sin liom go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Ach, anois, agus sé bliana is trí scór sleamhnaithe leo isteach trí shúil dhroichead an ama, tharla nár éirigh le mo Chontae dhúchais a chómhaith de éacht a dhéanamh san idirlinn…..An bhliain seo, 2017, b’fhéidir…………
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
“Dá mbeinnse i mo sheasamh i gceartlár mo dhaoine” 1
*********************
(Ag ardú seolta)
Peadar Bairéad
An tráth sin den bhliain arís!
Nach deas, réidh, a shleamhnaíonn an t-am thart orainn, na laethe seo. Chomh luath is a bhíonn an Nollaig curtha dínn againn, tosaíonn na laethe ag sleamhnú uainn ar chosa inairde, agus an chéad rud eile a thugann muid faoi deara nó go bhfuil an lá is faide sa bhliain éalaithe uainn isteach faoi dhroichead an ama, agus is ansin a thuigtear dom fhéin, go bhfuil tráth na laethe saoire tagtha an doras isteach chugam, agus go bhfuil sé thar am agam laethe saoire na bliana reatha a eagrú agus a leagan amach go cúramach. B’in mar a tharla dom fhéin tamall ó shoin, agus tar éis chuile shocrú a dhéanamh, d’ardaíomar ár seolta agus as go brách linn siar, agus é d’aidhm againn, gan srian a tharraingt, go gcloisfeadh muid guth slóchtach, bodhrúil, an Atlantaigh arís, ach fan ort anois tamall, le seans a thabhairt dúinn taitneamh a bhaint as chuile shórt fan an bhealaigh siar.
Bhí an ghrian ag doirteadh anuas orainn
Bhí an aimsir mar a d’iarrfadh do bhéal fhéin é a bheith. Bhí an ghrian ag scoilteadh na gcloch, agus í ag taitneamh anuas orainn as spéir gan scamall, agus d’inis an teasmhéadar dúinn go raibh 23 chéim Ceilsius de theas san aer timpeall orainn.
Cé bhí sa charr in éindigh liom, an ea?
Bhuel! bhi mo bhean, agus mac agus iníon linn, sa charr freisin. Mo mhac, Micheál, a bhí ag tiomáint. Bhuaileamar bóthar thart ar mheán lae, ar an Máirt, an 4ú Iúil, 2017, agus ba ghearr go raibh muid ag lascadh linn siar. Bhí na bóithre ar fheabhas, agus an taobh tíre agus an radharcra thar mholadh beirte. Ní dóigh liom go bhféadfadh radharcra, nó aimsir, bheith níos fearr ná mar a bhíodar an lá beannaithe sin, agus dá ndéarfainn é, ní dóigh liom go bhféadfá mórán locht a fháil ar na bailte móra, fan na slí, ach oiread. Ach le filleadh ar an taobh tíre arís, nó ba uirthi a bhí mo shúil dírithe, bunús an ama. Thug mé faoi deara, go raibh a chuma air, go raibh sé ligthe chun fiántais, cuid mhaith. Mór idir an taobh tíre sin agus an taobh tíre s’againne, nó an taobh tíre idir Chill Chainnigh agus Áth Cliath. Ba bheag rud i bhfoirm curadóireachta a bhí le tabhairt faoi deara ón mbóthar siar. Bhí beithigh ag iníor leo go sásta anseo is ansiúd agus bhí cead fáis tugtha do ghiosadáin agus do luachair anseo is ansiúd freisin. Ar an dtaobh eile den scéal, breathnaigh ar pháirceanna agus ar ghoirt an Oirthir, agus léifidh tú scéal eile ar fad ansin. Sa taobh sin tíre sin d’fheicfeá páirceanna ag cur thar maoil le ba agus le beithigh, agus taobh leo, tá goirt mhóra saothraithe, ina bhfuil féar ag fás go buacach anseo, arbhar ansiúd, agus barraí éagsúla eile ag fás go spleodrach in áit eile.
Trasna na Sionainne
Ach tar éis dúinn an tSionnain a thrasnú, bhí scéal eile le léamh againn ansin. Cheapfá go ndeachaigh na goirt is na páirceanna i laghad, agus arís, ní raibh an talamh chomh saothruithe is a bhí thoir. Beithigh anseo is ba ansiúd, ach arís tuigeadh dom, go raibh cuma na faillí ar na tailte thiar. Ach,thar aon rud eile, ní fhéadfá gan aird a dhíriú ar an fallaí cloiche a bhí leagtha mar eangach cloiche anuas ar dhromcla na dúiche. Ba bheag rian de chéachta, nó de bhráca, nó fiú de spáid’ a bhí le léamh ar an dromchla céanna sin, ach sin uilig ráite, tuigeadh dom go raibh greim dofheicthe acu ar shreanga mo chroí istigh, chuireadh siad na línte úd as an amhrán i gcuimhne dhom..
“But those limestone walls of Connaught
They mean far, far, more to me,
Than the Lilies of Killarney,
Or the Roses of Tralee.”
Chaitheamar lón taitneamhach i dTuilsc, i lár na tíre, agus chun tosaigh linn ansin agus níor luíodh go trom ar na coscáin arís gur shroicheamar ceann ar scríbe, an ‘Ballina Manor Hotel’, agus déarfainn gur leor sin don bhabhta seo, ach bí linn anseo arís an tseachtain seo chugainn, nuair a bheidh tuilleadh le rá againn faoinár saoire thiar.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
.
.
DEACHÚ NA DÍCHUIMHNE.
.
Carnann ceo tiubh farraige
isteach ó Dhufair, is ó Charraig Bháite,
is líonann log is sraith
le toit draíochta,
aniar as Ríocht na Mara.
.
.
Slogtar is ceiltear
dumhach is biolla
i gcraos gortach do-líonta
Phéist ocrach an Cheo,
a sheoltar chugainn,
gach seachtú bliain,
le mil is uachtar Iorrais
a bhearradh go tostach ciúin,
Is le fáltas fial a sholáthar
do Shí stiúctha na n-Oileán,
lena bpotaí a líonadh,
is le cúl a chur ar a ngorta.
.
.
Tuigtear domsa, corruair,
go dtagann péist na díchuimhne,
de ruaig reatha orm fhéin,
le tobar m-eolas a bhearradh,
Is le cuinneog mo léinn a chreachadh,
nuair a sheolann péist na mblianta
ceo millteach na díchuimhne
isteach thar bhiolla is dumhach,
trí log is trí shraith an eolais,
a bhailíos fhéin le hallas is le cruatan,
thar bhlianta fada mo shaothair.
.
Nuair a ghlanann an ceo draíochta,
is nuair a chuartaím arís mo stór,
cuirtear ar mo shúile dhom,
nach ann dá leath, nó níos mó,
ach é ardaithe lei
ag péist ghortach na díchuimhne,
le freastal ar lucht na Sí
nach mbíonn ar a gcumas feasta,
eolas is léann a bhailiú,
amuigh faoi sholas na gréine,
nó seasann muidinne sa mbealach,
is fágtar a gcéadfaí folamh,
nuair a scalann grian nó ré,
as spéartha geala, ar thalamh.
.
Ach sin mo dheachú íoctha,
is caithfear bheith dá héaghmais,
maraon le gach bearna a líonadh
Le dua is le hallas mo shaothair,
Mar níl éaló as na fiacha,
Nó cúl le cur ar na blianta.
.
*********************************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
E A C H T R A I G H D Ú I N N . 7.
.
Is dócha gur thug sibh faoi deara, go mbím ag caint faoin bhfarrage minic go leor na laethe seo.
Thug! Bhuel, ní haon ionadh sin, i ndáiríre, nó rugadh mise i ngiorracht scread asail don bhfarraige, agus b’í an fharraige mhórthonnach chéanna sin a mheall chun codlata, chuile oíche mé, lena suantraí shámh, shuanmhar. Agus ó tharla go raibh cónaí orainne ar Leithinis an Mhuirthead, in Iorras, i gContae Mhaigh Eo, bhí an fharraige thart timpeall orainn, ar chuile thaobh. Taobh thiar agus taobh thuaidh dínn, bhí an Fharraige Mhór, Farraige a théadh ar buile le mórtas agus le mustar le linn stoirme agus doininne, agus Farraige a mbíodh cuma chiúin, chneasta, chairdiúil uirthi, le linn soininne agus séimhe. Agus ar an dtaobh thoir agus ar an dtaobh theas dínn, bhí uiscí fiala, fairsinge, fáilteacha Chuan an Fhóid Duibh. Ní raibh an Leithinis mórán thar mhíle ar leithead, ag an áit a raibh cónaí orainne, i mbaile na Droime, fágann sin go raibh radharc agamsa ar aghaidh na mara, chuile uair a raghainn taobh amuigh de dhoras an tí.
.
Ar an taobh thiar dínn, ach go háirithe, bhí tránna fada, fairsinge, bána, le duine a mhealladh chucu, tráth ar bith den bhliain, agus tránna nach mbíodh tarraingt daoine orthu, go háirithe an tráth úd, a raibh mise ag fás suas thiar, tarraingt ar dheich mblaina is trí scór ó shoin. B’fhéidir gur cuimhin leat an dán beag úd a scríobh mé faoi na tránna céanna sin, agus mé im fhile óg, ag foghlaim mo cheirde, sna caogaidí, beagnach leithchéad bliain ó shoin anois! Bhuel, nach cuma? mar ó tharla go bhfuil an deis agam, déanfaidh mé é a aithris dhuit, anois díreach, ar lic mo thinteáin fhéin. Seo chugat é…..
.
**************************************
.
C O I S T R Á .
Trá bhán, leathan, fhairsing,
Ag miogarnach faoin ngréin.
Tonn chúrbhán ag sleamhnú
Thar ghaineamh shleamhain, shéimh.
.
Seana-bhó ag lapaireacht,
Currach ar thóir na n-iasc,
Creasa leathaigh mar leathar,
Leata sa mbruth fó thir.
.
Rón mór, sleamhain, slíoctha,
Á ghrianú fhéin ar thrá,
Roilleach ag fanacht go foighdeach,
Gainéad ag tumadh sa Bhá.
.
Faoileán codlatach in airde,
Ag marcaíocht ar an ngaoth,
An saol go léir ar meisce,
Is poitín an aeir á chloí.
.
Thiar in Iorras atáimse,
Ag ól na gréine buí,
Gan Chríostaí anseo im fhochair,
Ar an ngaineamh bhog im luí.
.
**********************************
Bhuel, b’in é díreach mar a bhíodh sé thiar in Iorras, le linn m’óigese. Annamh a théadh daoine ag snámh sa bhFarraige Mhór áfach, an tráth úd, nó bhí sí ró-gharbh, agus ró-chontúirteach freisin. Dá bhfeicfeá éinne ag snámh ansin, d’fhéadfá a bheith cinnte gur strainséar a bhí ann. Ní hionann sin is a rá nach dtéadh na dúchasaigh ina gar, in aon chor. Ní hea, muis, nó bhíodh an-tóir ar thránna na Farraige Móire, an tráth úd, go háirithe le linn an chogaidh, nó bhí seans ann i gcónaí, go bhfaighfeá éadáil luachmhar eicínt caite isteach ar an trá, nó bhí longa móra á gcur go tóin poill ag na Gearmánaigh agus a mbáid fó-thoinn. Olc an ghaoth nach séideann maith do dhuine eicínt, adeirtear, agus bhíodh baraillí ola, saileanna adhmaid, burlaí ruibéir, agus earraí dá leithéid á gcaitheamh i dtír, go rialta, ar thránna fairsinge Iorrais, an tráth úd. Cupla babhta, caitheadh baraille ‘moonshine’ i dtír, agus geallaimse dhuit é, nár fágadh ró-fhada ar an trá iad, na baraillí céanna sin. Nuair a chuaigh an scéal sa timpeall, go raibh an ‘moonshine’ ar fáil, ba ghearr go raibh tarraingt na dúthaí ar an síbín, a bhí i mbun a dhíolta. Thagadh daoine. D’óladh taoscán. D’imíodh siad leo go breá, sásta, ag rothaíocht leo abhaile. Tar éis dóibh míle slí, nó mar sin, a chur díobh, d’fheicfeá ag longadán ó thaobh taobh an bhóthair iad. Ansin thitfidís ina bpleist ar thaobh an bhealaigh mhóir, agus d’fhanaidís ansin go mbeadh codladh na meisce curtha díobh acu, agus ansin d’éirídís go breá, bríomhar, agus raghaidís abhaile, gan bhascadh gan bhárthainn. Ní i gcónaí a thagadh éadáil dá leithéid isteach, mar corruair, is amhlaidh a chaití corp duine i dtír, corp ó long eicínt a chuaigh go tóin poill, le linn stoirme, nó eachtra cogaidh. Is maith is cuimhin liom fós, an lá a caitheadh corp Iodálaigh, dárbh ainm, Luigi Taparo, isteach ar an trá bhreá sin a shíneann ó Chorrán na gcloch go Gualainn na dtonn. Nach iomaí ainm a chuala mé idir an dá linn atá dearmadta agam, ach nach glas a fhanann cuimhne Luigi bocht im chuimhnese, go dtí an lá atá innu fhéin ann. Chuaigh an tarlúint sin i gcionn go mór orm fhéin agus ar mo chomhaoiseanna, ag an am sin. Bean a tháinig ar an gcorp sin, a chéaduair, agus d’éirigh lei é a tharraingt lei, go dtí go raibh sé ó bhaol ar uachtar cladaigh. Cuireadh fios ar na gárdaí agus ar an sagart, agus ba ghearr go raibh slua bailithe thart ar an gcorpán, á thórramh, d’fhéadfá a rá. Ar ball, tháinig an t-adhlacthóir, gur chuir i gcónra é, agus gur thóg chun siúil é. Cuireadh scéala chuig a mhuintir, san Iodáil, ach socraíodh ar an gcorp a chur in Iorras, ag an am sin, ach bhí ar intinn a mhuintire é a thabhairt leo abhaile, ar ball, nuair a bheadh an cogadh thart, rud a dhein.
Amuigh píosa ón gcósta Atlantach, luíonn, mar a bheadh braisléad d’oileáin. Cheapfá go bhféadfá do lámh a leagan orthu, ach i ndáiríre, tá na hoileáin chéanna sin tamall maith amach ón gcósta. Nach minic a chuala tú mé ag cur síos ar chuid de na hoileáin sin cheana, ar Inis Géidhe Theas, agus Inis Géidhe Thuaidh, ar Dhufair, ar Inis gCaorach, agus ar Inis Gluaire fhéin, mar ar bhaist Naomh Breandán Clann Lir fadó.
Ní haon ionadh mar sin, go bhfuil áit faoi leith ag an bhfarraige im chroí istigh, nach bhfuil rithim na mara fite fuaite im anam istigh? Nach cuid dem bheith fhéin í? Agus nach bhfuil meon na mara gafa i bhfeidhm ar m’aigne agus ar mo bheatha? Nach raibh sí ansin agus mé im’ pháiste óg ag breathnú amach, trí shúile neamhurchóideacha na hóige, ar a haghaidh inathraithe? Nach raibh sí ansin agus mé im scoláire óg, agus í taobh liom ar mo bhealach chun na scoile, chuile mhaidin. Nach bhfáiltíodh sí romhainn, na maidneacha breátha Samhraidh sin, nuair a théimis gasúir ag snámh inti, ar ár mbealach chun na scoile, agus nach mbíodh sí ansin arís, ar ár mbealach abhaile, agus na múrtha fáilte aici romhainn arís. Agus nuair a d’fhás mé suas im fhear óg, nárbh é an scéal céanna aici é? Sea, ní fhéadfainn locht ar bith a leagan ar an bhfarraige mar chomharsa béal dorais, agus níor agair an mhuir mhórchroíoch chéanna díoltas riamh orm fhéin nó ar mo mhuintir. Ní haon ionadh mar sin, gur mhaith liom í a ríomh im’ dhánta agus im’ scéalta, chomh rialta sin, mar is í cara mo chroí is m’anama í. Ach anois, ag an am gcéanna, ní bheadh aon dímheas agam riamh uirthi, agus ní raghainn sa tseans lei, ach oiread. Le críoch a chur leis an bpíosa seo, b’fhéidir nárbh olc an tseift í, cupla véarsa eile a lua as dán a scríobh mé faoi oileáin agus bailte cois cuain in Iorras thiar, le linn m’óige……
DRAÍOCHT NA MARA.
Draíocht na Mara Móire,
Mar bhrat geal cúir anuas
Ar aigne ghlinn na hóige,
In Iorras binn na gcuan.
.
Tránna fairsinge, bána,
A mheallann fós mo dhán
Go tír dheas lách na meala,
Tar éis blianta fada ar fán.
.
Gualainn, Corrán, Inis Gluaire,
Carraig Mhainnín agus Inis Géidhe,
Dufair, Bearnach, is Sáilín,
Mar phéarlaí im’ bhraisléad.
.
Draíocht na Mara Móire,
Ag buaileadh ar thrá mo shaoil,
Mar othra fós dom chumhdach
Ar bhuairt, ar bhrón, ar aois.
.
Greadaigi libh a thonnta,
Ar thránna geala, buí,
Caith chugainn ar phort na beatha,
Síocháin, lúcháir, is maoin.
Anois tuigeann tú cén fáth a bhfuil an oiread sin measa agam ar an Mhuir Mhór Bheannach agus ar an bhfarraige chiúin, shéimh, nó nach iad dhá thaobh an aon bheith amháin iad?
B’fhéidir gur leor sin do thuras na huaire seo, ach bí liom an chéad bhabhta eile, nuair a bheidh cuimhní eile á léiriú agus á snasú agam daoibh. Go dtí sin…
Slán………
.
*********************
Peadar Bairéad.
*********************
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
dámh, faculty; ag súdaireacht, cadging; ar an ngannchuid, having little; scoil dianstaidéir, a grind-school; crá croí, torture; leannán, girlfriend; folúntas sealadach, temporary vacancy; mo chip is mo mheánaithe, all my belongings.
I mBéal an Phobail
Ea c h t r a i g h D ú i n n 3 2
Peadar Bairéad
Money talks
Bhí mé ag cur síos daoibh, an tseachtain seo caite, ar an mbliain bhreá thaitneamhach úd, a chaith mé fhéin is mo sheanchara Albanach, Jimmy, in ár mic léinn in Ollscoil na Gaillimhe, ó Dheireadh Fómhair na bliana 1950, go dtí Meitheamh na bliana dár gcionn, agus bíodh nár den dámh céanna sinn, ba dhlúthchairde sinn, dá ainneoin sin. Ceann de na rudaí ba mó a chuireadh isteach ar mhic léinn Ollscoile, an tráth úd, nó ganntanas airgid. Bhíodh mic léinn áirithe ag súdaireacht leo ó thús go deireadh na bliana. Cúrsaí óil, nó cúrsaí cearrbhachais, ba chúis le sin, bunús an ama, ach i gcás roinnt áirithe eile daltlaí, ba é ba chúis leis na tsúdaireacht chéanna sin nó go raibh orthu teacht i dtír ar an mbeagán. Nílim ag maíomh anseo go mbíodh sparán teann agam fhéin, i gcónaí, i rith na bliana céanna sin, ach i gcomparáid le hógánaigh eile, bhí dóthain mhór agamsa, chuile lá den bhliain sin.
I Earned It !
Cá bhfuair mé an t-airgead sin uilig, nó ní raibh mórán fáltais, nó gustail, ag mo mhuintir, sa bhaile, i mbaile na Druime in Iorras?
Bhuel, ba é ba chúis leis an bhflúirse sin uilig nó go mbíodh deiseanna agamsa le hairgead a shaothrú, agus níor scaoil mé na deiseanna céanna sin tharam, geallaimse dhuit é! Ach rug mé orthu go daingean docht, agus b’in a d’fhág go mbíodh na pingneacha agamsa, nuair a bhíodh mic léinn eile ar an ngannchuid, agus iad ag iarraidh iasacht a fháil ó mo leithéidse!
Grealy’s College
Ach, conas a tharla go mbíodh na deiseanna sin agamsa, an ea?
Bhuel, bhí Scoil Dianstaidéir á reachtáil ag Mr Grealy sa chathair ag an am, scoil ina ndéantaí daltaí a ullmhú do Scrúduithe Teistiméireachta, trí dhianstaidéar a chur ar fáil dóibh, le cúrsaí áirithe a phulcadh isteach iontu, roimh na scrúduithe. Bhuel, tharla go raibh múinteoir Laidine ag teastáil ón nduine uasal céanna sin, agus chuir sé fógra sna páipéir, ag iarraidh ar mhúinteoirí cur isteach ar an bpost sin, ag maíomh go raibh oiread áirithe uaireannta an chloig sa tseachtain i gceist, agus b’fhéidir go n-oirfeadh sé do mhac léinn Ollscoile. Bhuel, chuir mé fhéin isteach ar an bpost sin, agus iarradh orm teacht isteach go Coláiste Uí Ghriallaigh, le go gcuirfí faoi agallamh mé. Rinne mé sin, agus ó tharla go raibh bliain san Ollscoil caite agam i mbun na Laidine, dúirt Mr Grealy go raibh sé lán-tsásta an post a thabhairt dom. Chraitheamar lámh air, agus b’in sin. Bhí post agam. Bheadh teacht isteach rialta agam feasta, agus bhí mé fhéin lán-tsásta leis an dtaobh sin dem’ mhargadh.
Conas a d’éirigh liom leis na “Grinds” sin, an ea?
D’éirigh go maith liom, tríd is tríd, agus ní hamháin go mbíodh ranganna den chineál sin á dtabhairt agam sa Laidin, ach bhí Mr Grealy sásta obair eile a thabhairt dom, ó am go chéile, sa tslí go mbíodh mo dhóthain oibre le fáil agam i gColáiste úd Uí Ghriallaigh, i nGaillimh, i rith na bliana áirithe sin 1950 – ’51. D’éirigh go maith liom i gcás daltaí áirithe, ach bhí dalta amháin agam, agus a leithéid de chrá croí níor fhulaing mé riamh roimhe, nó ó shoin i leith, ach oiread, agus mé ag iarraidh díochlaontaí agus réimnithe Laidine a mhúineadh don dalta céanna sin! Ní raibh spéis dá laghad aigesean sa Laidin, ach is amhlaidh a thugadh a athair a ghluaisteán dó, chuile lá, le freastal ar na ranganna sin, le go n-éireodh leis pas d’fháil sa Mhaithreánach. Rinne mé chuile iarracht é a spreagadh le roinnt áirithe Laidine a fhoghlaim, ach dúirt sé liom, go neamhbhalbh, gur chuma sa diabhal leis mé fhéin is mo chuid Laidine, agus nár theastaigh uaidh ach leithscéal a bheith aige teacht go Gaillimh, chuile lá, le bualadh lena leannán! Bhuel, nach féidir le duine ar bith capall a thabhairt chun an uisce, ach ní fhéadfadh fir uilig an rí iachall a chur air an t-uisce sin a ól!
Temporary Full Time Teacher
Tharla an bhliain áirithe sin freisin, gur tharla folúntas sealadach i gColáiste na bProinsiascánach, sa Chlocán, agus tháinig lucht na scoile sin chun cainte le Pat Larkin, ár nOllamhna, agus d’fhiafraigh siad de, an mbeadh aon mhac léinn aige, an bhliain sin, a mholfadh sé don phost áirithe sin, ar feadh míosa, nó mar sin. Bhuail an Lorcánach bleid orm fhéin, agus mhínigh an scéal dom, ó thús deireadh, agus dúirt, go mbeadh seisean sásta mé a ligint go dtí an Clochán, ar feadh míosa, nó bhí sé sásta go mbainfinnse tairbhe as an gcleachtadh, agus go mbeadh ar mo chumas staidéar a dhéanamh ar cibé léachtaí a chaillfinn, i rith na míosa sin, ach na nótaí a fháil ó mhac léinn eicínt im’ rang.
Bhí go maith, is ní raibh go holc, mar adeireadh lucht scéalaíochta fadó. Bhuel, bhailigh mé mo chip is mo mheánaithe, agus bhuail mé an bóthar go dtí an Clochán. Ar veain an Phosta a fuair mé síob, le moiche na maidine, ó Chathair na dTreabh go dtí baile mór an Chlocháin. Thug mé aghaidh ar an dTeach Ósta, in a raibh seomra curtha in áirithe dhom ar feadh na míosa, agus ansin, casadh orm an fear a bheadh ag feidhmiú mar ardmháistir, le linn dom bheith im mhúinteoir ansin. Nach orm a bhí an t-ádh gur chaith mé seal ag múineadh i Scoil Náisiúnta na Cille Móire, in Iorras, roimhe sin, nó i rith an ama sin, d’fhoghlaim mé roinnt mhaith faoi cheird na múinteoireachta. Chaith mé an chuid eile den lá sin dom ullmhú fhéin don obair a bhí romham amach, an mhaidin dár gcionn, bhí mé i láthair sa scoil sin go breá luath agus mé réidh le dul i mbun oibre, ar bhuille a naoi.
Conas a d’éirigh liom, i rith na míosa sin, an ea? ís dócha gur féidir liom a rá anois, gur éirigh liom go seoigh sa phost sin. Tús Mhí na Nollag a bhí ann, agus ba ghearr go raibh muid ag ullmhú do scrúduithe na Nollag. Rinne mé mo dhícheall mór dul i gcionn ar na daltaí a bhí faoi mo chúram, agus mé á n-ullmhú don scrudú céanna sin. Bhí orm roinnt mhaith ábhar a mhúineadh sa scoil sin, nó, chomh fada is a théann mo chuimhne anois, ní raibh i mbun oibre sa scoil sin, ag an am, ach triúr againn, Bráthair den Ord Proinsiascánach, tuatach eile, agus mé fhéin, rud a d’fhág nach raibh mórán am saor ag éinne againn, ach muid ag treabhadh linn, ar ár míle dhícheall ó thús deireadh chuile lá. Ní call a rá, nach raibh aon chleachtadh agam fhéin ar obair den tsórt sin i Meánscoil, agus sí an chuimhne a éiríonn chugam anois, as loch na gcuimhní, nó go mbínn tuirseach, traochta, ag deireadh gach lae, agus sin ó cheann ceann na seachtaine. Ní raibh aon chleachtadh agam, ach oiread, ar scrúduithe a ullmhú, a chóipeáil, nó a cheartú, ach mar adeireadh an tseandream, cleachtadh a thugann máistreacht, agus ag deireadh mo thréimhse sa Chlochán, bhí an-chleachtadh faighte agam ar bhuntáistí, agus ar mhí-bhuntáistí na múinteoireachta.
Back again
An chéad lá ar ais san Ollscoil dom, d’iarr an tOllamh orm cuntas ar m’imeachtaí, mar mhúinteoir sealadach sa Chlochán a thabhairt don rang. Ag breathnú siar anois ar na cúrsaí sin, tá mé cinnte, gur chabhraigh an cleachtadh céanna sin go mór liom, agus mé ag ullmhú don “H Dip. in Ed”, nó ní dóigh liom, go raibh aon bhealach níos fearr leis an gceird a fhoghlaim, ná seal a chaitheamh á cleachtadh, agus chomh maith le sin, d’fhág sé pingneacha im sparán, earraí nach raibh sé éasca teacht orthu ag an am!
Tá mé buíoch fós don Ollamh Pat Larkin, as an deis sin a thabhairt dom. Sea, ba dhuine faoi leith é Pat s’againne, gan aon agó.
.
English 
Gaeilge