by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Saolaíodh Áilleacht Uafar 5
Peadar Bairéad
.
Tús maith
Nach minic a dhéantar dearmad ar chumas an Phiarsaigh mar óráidí, faoi mar nár den tábhacht é a scil san ealaín sin a scrúdú agus a mheas. Caithfear a chur san áireamh, go mbíonn ar an óráidí a óráid a scríobh, agus a athscríobh, a shnasú, a bhearradh, agus a chur in oiriúint do chluas a lucht éisteachta. Chuir an Piarsach tús lena scil san ealaín seo le linn a óige, nó ba iad a chlann fhéin a chéad lucht éisteachta. Ba dhia beag ag a dheartháir Willie é, agus bhí meas an domhain ag a dheirfiúr óg, Mary Bridget, air, agus bíodh gur choinnigh a dheirfiúr eile, Margaret, faoi smacht é, ag an am gcéanna, mhisnigh sí, agus ghríosaigh sí é.
Má bhreathnaíonn tú ar a dhrámaí, tabharfaidh tú faoi deara, gur mhinic úsáid á bhaint aige as óráidí, faoi mar a bheadh sé ag iarraidh a scil san óráidíocht a shnasú. Tá samplaí dá leithéid le fail in “An Rí” agus arís in “The Singer”. Agus fiú i ndánta cosúil le “The Fool” feicimid go bhfuil an claonadh chun óráidíochta, le tabhairt faoi deara ann.
Cruthaíonn an ocáid an fear
Ach gan aon dabht, ba í an óráid a thug sé ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa, buaic a cheirde mar óráidí Le sin a mheas, caithfidh tú an óráid sin a léamh athuair. Tharla an tsochraid sin Lá Lúnasa na bliana 1915. Tugann muid faoi deara, go mbaineann sé úsáid as roinnt áirithe Gaeilge, le tús a chur lena adhmholadh. Feiceann muid go bhfuil 905 focal san óráid ar fad, agus gur thart ar 165 focal díobh sin atá i nGaeilge, rud a fhágann go bhfuil 740 focal de i mBéarla aige. Anois, bíodh nach ró-fhada an óráid í, ag an am gcéanna ní foláir nó chaith sé an-chuid ama ag scríobh, ag snasú, ag athscríobh, agus ag cleachtadh na hóráide céanna sin. Tá thart ar 39 bhfocal i nGaeilge, san óráid, a bhfuil iontaofacht an dúchais le fáil iontu, focail atá ar chomhchéim leis an ócáid sollúnta inar úsáideadh iad.
Blas an Dúchais
Breathnaigh mar a d’iompaigh an Piarsach ar an nDonnabhánach, agus mar a labhair sé go díreach leis an té sin, a raibh an chré á roinnt leis, ar an ócáid speisialta sin……..
“Ba chalma an fear thú a Dhiarmaid…….”
Féach mar a úsáideann sé a ainm baiste. Baineann an nós sin go dlúth le nós an Chaointe fhéin, agus b’in mar a labhradh na mná caointe, fadó, le linn dóibh a gcaoineadh a chanadh. – Is cuimhin liom fhéin gur chuala mé mná caointe i mbun oibre ag torramh, agus gan ionnam ach ‘leaidín óg’ ag an am. Fanann a chuimhne sin liom go dtí an lá atá inniu ann, nó rug sé ghreim ar chraiceann mo dhroma ag an am. – Tá sé snasta, gearrtha siar, bearrtha, feannta go dti an cnámh, beoga, lán fuinnimh, agus é chomh teann le sprionga.
In aon abairt amháin !
Má dhéanaim athlua ar chuid d’abairt as, tuigfidh tú céard é go díreach atá i gceist agam….
“It has seemed right, before we turn away from this place in which we have laid the mortal remains of O’Donovan Rossa, that one among us should in the name of all speak the praise of that valient man and endeavour to formulate the thought and the hope that are in us as we stand around his grave,…”
Abairt réasúnta fada atá ansin againn! ach abairt a shileann go héasca ón dteanga, agus a shásaíonn ár ndúil i rithim agus i gceol, ach abairt atá bearrtha, slíoctha, snasta, ó thús deireadh. B’fhéidir gur chomhoibrigh a chomhleacaí, Tomás Mac Donnchú leis, sa bhfiontar sin, nó ba sciliúil, ildánach é an fear céanna sin i mbun gnó dá leithéid.
Ba mháistriúil an t-adhmholadh é, snasta, gonta, éifeachtach, agus ón nóiméad sin amach, tuigtear gur glacadh leis, gurbh é an Piarsach príomhóráidí an traidisiúin phoblachtánaigh. Thug an t-adhmholadh céanna sin ardú céime dó, i measc an dreama úd, ar mhór acu oidhreacht agus neamhspleáchas an náisiúin Ghaelaigh. Ba mhór é meas an Ghaeil, chuile lá riamh, ar an óráidí, ar an bhfile, ar an saoi, agus ar an ndraoi focal.
Tuilleadh le teacht.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Tús Tuile….2
Peadar Bairéad
.
(We continue our re–view of a piece published here some time ago.)
.
Poll an Phíobaire
Chonaic muid, an tseachtain seo caite, gur dhein an Piarsach a dhícheall le roinnt scríbhneoirí Gaeilge a spreagadh le gearrscéalta nua-aoiseacha a scríobh i nGaeilge, ach ba bheag aird a tugadh air, agus i ndeireadh na dála, tuigeadh dó nach raibh aon rogha aige ach rogha an chircín rua fhéin, sé sin, tabhairt faoi’n ngnó é fhéin! Sa bhliain 1905, d’éirigh leis an gearrscéal “Poll an Phíobaire” a chur de, ach níor chuir sé a ainm fhéin leis an scéal sin, ach bhain sé úsáid as, Colm Ó Conaire, mar ainm cleite.
Thaitin sé le XYZ
Thaitin an scéal le Sgeilg, (Seán Ó Ceallaigh), agus rinne sé léirmheastóireacht air san Irish People, faoin ainm cleite, XYZ. Seo mar a chuir seisean é:-
“The most artistic and suggestive publication of its kind yet issued by the League…..easily the most vigorous and idiomatic piece of modern Irish that has so far been given to us by the Western writers.”
Rinne an “Claidheamh Solais” an scéal a léirmheas freisin, agus mhol go hard na spéire é, agus cé go ndúirt an léirmheastóir, nach raibh aon aithne aige ar an údar óg, ach, ag an am gcéanna, tuigeadh dó, go raibh a stíl an-chosúil le stíl an “Chlaidheamh Solais” fhéin. Ba é ba chúis le sin, dár leis, nó an tionchar a bhí ag an Nuachtán úd ar an údar óg sin, Colm Ó Conaire.
Níor mealladh an tAthair Ua Duinnín, áfach!
Níor buaileadh aon bhob dá leithéid áfach, ar an Athair Ua Duinnín, an foclóirí. Ba bheag a mheas siúd ar scríbhneoirí an Iarthair, agus rinne sé spior spear de léirmheas XYZ,
“As regards a certain Irish Storyette with a nauseous name…..”
“I have tasted Conemara butter before now, it has its defects..but it is natural….over-salted, yes…and over-dosed with the water of the béarlachas..yes…but it is genuine mountain butter all the same, and not clever margarine…This storyette however smacks more of the margarine of the slums, than pure mountain butter….”
Leag an Duinníneach béim ‘ar theideal masmasach’ an scéil, mar adúirt sé, agus chuaigh an saighead sin go dtí an beo sa Phiarsach, nó b’fhuath leis gáirsiúlacht de chineál ar bith, agus dá chruthú sin, féach gur fhág sé ina uacht é, go n-athrófaí ainm an scéil sin, agus go nglaofaí “An Uaimh” feasta air, in áit Poll an Phiobaire.
As an bhFoinse céanna !
Ach le filleadh ar an nDuinníneach, ní raibh sé críochnaithe fós le Colm Ó Conaire, nó cibé cé hé a scríobh Poll an Phíobaire, agus chuir sé críoch lena alt fhéin, ag súil go n-éireodh leis an údar óg tuilleadh scéalta a sholáthar dúinn as an bhfoinse chéanna sin, sé sin, as poll an phíobaire! Fair Play! don Duinníneach. Níor chaill sé riamh é! Dá mba rásúr a theanga, níor ghá faobhar a chur riamh air le duine a bhearradh! Is dócha gur tuigeadh dó, go mba é an Piarsach fhéin a chum an “Storyette”, mar a thug sé air, agus tá’s ag an lá nárbh é an Piarsach a rogha scríbhneoir, agus nár mhinic a rinne sé ceap magaidh de Chéimeanna Léinn an Phiarsaigh, sé sin, BA agus BL, nuair a thugadh sá, BABL, air, ag cur an Túir cháiliúil úd fadó, i gcumhne dhúinn!
Ach faoi mar a scríobh Ruth Dudley Edwards ina beathaisnéis dea–scríofa, dea–thaighdithe…..
“….but as with oratory so with writing. Pearse had to learn his craft, he was only beginning.”
Sea, ní raibh sa scéal sin i ndáiríre ach tús tuile.
B’fhéidir go bhfillfeadh muid ar an ábhar sin arís, amach anseo.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
.
SHELTER……………….céadchló……………….2011
by
Harlan Coben………………£12.99 (sa UK amháin)
.
Peadar Bairéad
.
Mhínigh mé dhaoibh, tamall ó shoin, go raibh mé an-tugtha, na laethe seo, do thabhairt faoi shaothar údar nua a léamh, nó tuigeadh dom, ar deireadh thiar, to raibh fiúntas inspéise le fáil i roinnt mhaith acu, mar sin, ní haon ionadh gur thug mé faoin leabhar seo le Harlan Coben, údar nach raibh cur amach agamsa air, go dtí le déanaí. Tá cónaí ar an údar seo i Newark, New Jersey Mheiriceá, é pósta agus ceathrar clainne air, agus ní raibh sé ach sé bliana is fiche nuair a foilsíodh a chéad leabhar. Fuair mé amach ansin, go raibh an t-údar seo ar cheann de choirscríbhneoirí móra an lae inniu, agus a chruthú sin, go dtuigtear go bhfuil sé ar cheann de na coirscríbhneoirí mór-ráchairte is cáiliúla, atá ag cleachtadh a cheirde, sa lá atá inniu ann. Ní call dom a rá, go bhfuil roinnt mhaith duaiseanna gnóite aige, cheana féin, agus tá fáil ar a shaothar i gcupla scór teanga, agus deirtear go bhfuil thart ar leathchéad milliún cóip dá leabhair i gcló sa saol mór. Ní beag ná suarach an cháil é sin, a bheith saothraithe ag údar ar bith, agus gan é ach thart ar chaoga bliain d’aois fós. Ba chóir a lua anseo, gurb é seo an chéad leabhar, i sraith nua leabhar, a scríobh sé go speisialta do dhaoine óga. Chonaic muid, tamall ó shoin, gur dhein John Grisham an cleas céanna, nuair a scríobh sé, Theodore Boone, mar chéad leabhar ina shraith nua do dhéagóirí freisin. Sna leabhair seo úsáideann na húdair cáiliúla seo daoine óga mar phríomhcharachtair, agus an corrdhuine fásta caite isteach acu, le léitheoirí fásta a mhealladh len iad a léamh freisin, agus caithfidh mé a admháil, go n-éiríonn go geal leo sa chuspóir sin, nó, tríd is tríd, is leabhair shuimiúla, lán teannais, tarraingteacha, iad, a chuireann an léitheoir faoi gheasa fanacht ina mbun go dtí go mbíonn an leathanach deiridh léite aige. Agus nach é sin cuspóir scríbhneoir coirleabhar ar bith?
Ach, ag caint faoin scéal seo, ‘SHELTER’, le Harlan Coben, is é Mickey Bolitar an príomhcharactar, fear óg a bhfuil anchuid taistil déanta aige lena thuistí, agus é thar barr mar chispheileadóir. Fuair a athair bás i dtimpiste bóthair, agus bhí a mháthair tugtha do dhrugaí, agus í sáinnithe i dteach leighis, ag an am airithe seo. Nach gceapfá go mbainfeadh sin an ghaoth as seolta dhuine ar bith? Ach chuaigh Mickey chun cónaithe lena uncail, Myron, Fear atá ina phríomhcharachtar i gcoirscéalta eile leis an údar cáiliúil seo, agus cuireadh Mickey ag freastal ar scoil nua, áit ar chas sé le, Ashley, chailín spéiriúil, spéisiúil, tarrraingteach, agus cheapfá go mbeadh leis, feasta, ach ní mar a shíltear a bhítear, go minic, agus níorbh eisceacht ar bith é Mickey Bolitar sa chás seo. Ní raibh sé i bhfad sa scoil sin go bhfuair sé amach go raibh bulaithe ansin agus iad réidh, ullamh, le piocadh air. Chomh maith le sin, de phlimp, d’imigh Ashley as radharc, agus ní raibh fáil uirthi áit ar bith. Cá raibh sí imithe? Ar fudaíodh í? nó arbh amhlaidh a d’imigh sí dá deoin fhéin? Ní raibh Mickey sásta, cibé ar bith é, cur suas leis an imeacht obann seo, agus shocraigh sé ar dhul ar a tóir. Shocraigh beirt dá chomhscoláirí dul i gcabhair air sa bhfiontar neamhghnách seo, gasúr agus girseach, Spoon a bhaist sé ar an ngasúr agus Ema a bhí ar an ngirseach. Ní call a rá, go raibh a uncail, Myron, ansin freisin, le glaoch air, dá dtiocfadh crua air. Ba ghearr go bhfuair Mickey amach nár chathair mar a tuairisc iad a lán de na daoine a bhí thart air. Tríd an scéal seo uilig, léiríodh ceangal idir tarlúinití áirithe sa scéal seo agus géarleanúint na nGiúdach, le linn an Dara Chogadh Domhanda, agus faigheann an léitheoir amach freisin, go raibh scéal ar dóigh taobh thiar de dhuine de na charachtair rúnda, a ritheann tríd an scéal, ó thús deireadh. Sí an Bat Lady, atá idir chamáin agam anseo, nó Lizzy Sobek, lena hainm cheart a thabhairt uirthi, duine díobh siúd a tháinig slán ó ghéarleanúint na nGiúdach sna Campaí Géibhinn, agus a mhair le díoltas eicínt a bhaint amach, ar deireadh thiar. Faigheann an léitheoir amach freisin faoi theach drochcháile, ina gcoimeádann an coirpeach, Buddy Ray, agus a chuid bullaithe, cailíní óga i ngéibhinn, gan fuascailt i ndán dóibh go deireadh an scéil.
Má tá locht le fáil agam ar an scéal seo, is é go bhfuil an iomarca charactar drochcháile curtha os ár gcomhair ann, ach, tríd is tríd, is scéal spéisiúil, tarraingtheach, lán-teannais é, agus caithfidh mé a admháil, gur bhain mé fhéin toit agus taitneamh as, agus fuair mé amach go luath, go raibh sé deacair é a leagan ar leataobh, go dtí go raibh an leathanach deiridh léite agam.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
SPÓRT! adeir tú?
Peadar Bairéad
(This week we take another look at our understanding of sport)
Spórt agus Maimeonna!
Is docha, mo dhala fhein, go gcaitheann tu roinnt airithe ama os comhair an teilifiseain na laethe seo, sea, agus hoicheanta seo freisin, ag breathnu ar na peileadoiri is fearr ar domhan ag iomaiaocht le cheile i gComortas Chorn an Domhain. Nil dabht ar bith ach go mbeadh se deacair, no do-dheanta, fiu, a chomhaith de sheó a fhail ait ar bith ar domhan na laethe seo. Ni hionann sin is a ra gur feidir linn breathnu air mar eiseamlair do lucht spoirt an tsaoil mhoir. Bheadh duine ag suil go bhfeadfai a ra leis an aos-og go bhfeadfaidis aithris a dheanamh ar iompar na bpeileadoiri sin, ach bheadh dul amu orainn a leitheid a mholadh doibh no is suaracdh, dioltasach, nimhneach, iompar roinnt airithe de pheileadoiri an chomortais, fiu, nar bhain iomroir amhain greim fiacla as peileadoir eile agus an bheirt acu ag iarraidh buntaiste a bhreith ar a cheile imeartha. Bhi cuid eile den iompar a leiriioch le linn na himeartha, bhi se michuibhiuil, meirgeach, tutach. Leirigh cuid airithe de na himreoiri go raibh siad confach taghdach.
Ni ga a ra gur cheap me fhein, nos a lan eile, go mba dhaoine uaisle chuile mhac a pheata acu, ach nach orm a bhi an breall nuair a chonaic me na maistini trodacha a sheas an fod da dtir is da bpobal, ach nach ‘in an saol agat, agus nach ndeirtear futhu go mbitear ag suil go n-imreoidis go fearuil misniuil ar fhaiche na himeartha. Biodh sin mar ata, ach baineadh stangadh asamsa oiche amhain nuair a bhi na saineolaithe sna cursai sin ag cur iompar na bpeileadoiri tri cheile. ag pointe airithe labhair fear de na saineolaithe sin, go rabhthas ag dur na cursai sin tri cheile agus ag pointe airithe labhair fear amhain faoi pheileadoir iontach, peileadoir ar cheap nach raibh a sharu le fail sna tri riochta. Peileadoir maith e gan amhras ar bith, ach is i an cheist ata agamsa no an mbeadh se sasta a mhaimeo a mharu ar mhaithe le bua a bhaint. Nil a fhios sin agamsa arsa an fear eile, agus i ndairire ni bheinn ag suil go mbeadh se sasta a mhaimeo a mharu, no ta se an-cheanuil ar a mhaimeo. Bhuel, arsa an saineolai eile, ni huige sin ata me in aon chor no ni bheinn fhein ag suil go maireodh se a mhaimeo no a dhaideo ach oiread, ach is e ata a mhaiomh agam no ni ligfeadh an sar-pheileadoir do chonstaaic ar bith teacht idir e fhein agus bua a fhail sa chluiche, sea, ni bheadh a mhaimeo fhein sabhailte da dtiocfadh si sa bhealach air agus e ag deanamh ar an gcul le an scor bhuaite a chur idir an da chuaille.
B’in an chead uair riamh, Dia idir sinn is an anachain, a chuala me go mbeadh crioch da leitheid i ndan do mhaimeo ar bith! Ta me ag ceapadh nach gcuirfidh na maimeonna ceanna failte ar bith feasta roimh Comortas Chorn an Domhain, mura n-athraionn siad a mbeasa is a stil imeartha.
Chuala me anois beag gur gearradh pionos sach trom ar an bhfear ud a bhain greim fiacla as an Eadaileach bocht. Taid ann adearffadh go raibh a leitheid tuillte agus tuillte go maith aige, ach, ag an am gceanna, nach mbedh trua agat do freisin no nil ann ach duine daonna ar deireadh thiar a rinne beart amaideach mi-chomharsanuil, agus ag an am gceanna caithfear a chur sanb aireeamh go bhfuil se ar pheileadoiri mora an domhain, fear og nach bhfuil aon pheileadoir eile in aon ghaobhar do bheith chomh maith leis.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
An séú húrscéal is fiche ón Máistir
.
Sycamore Row……….by…John Grisham………£19.99.
(This week we take a look at John Grisham’s 26th Novel.)
.
Easaontas ciníoch
Nuair a cuireadh cló ar chéad úrsceal John Grisham, ‘A Time to Kill’, sa bhliain 1989, is dócha gur tuigeadh dó, go raibh bóthar fada le taisteal aige, má theastaigh uaidh teacht i dtír ar a chuid scríbhneoireachta, nó dhiúltaigh roinnt mhaith foilsitheoirí glacadh leis an úrscéal sin, ach i ndeireadh na dála, tháinig Wynwood Press i gcabhair air, agus d’fhoilsigh siadsan ‘A Time to Kill’. Ar ball, bhí foilsitheoirí ag baint na sál dá chéile ag iarraidh a shaothar a fhoilsiú. D’fhéadfá a rá, go bhfuil baint éigin ag an gcéad úrscéal úd leis an úrscéal seo is déanaí óna pheann, sa mhéid go bhfuil cuid áirithe de na charactair ón gcéad scéal le fáil arís san úrscéal nua seo, Sycamore Row, agus iompaíonn sé athuair ar easaontas ciníoch an Deiscirt, na bánaigh i gcoinne na ngormach mar bhuntéama don leabhar nua seo freisin.
Jake Brigance, dlíodóir
Is dócha go bhféadfá a rá, gurb é, Jake Brigance, dlíodóir, an príomhcharactar sa scéal seo, díreach faoi mar a tharla in, A Time to Kill. Agus ar eagla go ndéanfainn dearmad air, ar ball, ba mhaith liom a rá anseo, gurb é mo thuairim fhéin, gurb é seo an t-úrscéal is fearr, agus is greamaithí fós, ó pheann líofa an tsainscríbhneora seo. Féach mar a chuireann an t-údar tús leis an scéal seo…
“They found Seth Hubbard in the general area where he had promised to be, though not exactly in the condition expected. He was at the end of a rope, six feet off the ground and twisting slightly in the wind….”
Ní chuireann an t-údar aon am amú agus é ar a bhealach go croí an scéil. Chuir an Hubert seo lámh ina bhás fhéin. Bhi clann air, mac amháin agus iníon, agus d’fhág sé garchlann ina dhiaidh freisin, agus deartháir amháin. Bheifeá ag súil go bhfágfadh Hubert lab maith airgid ag chuile dhuine dá shliocht ina uacht, ach bheadh breall ort sa mhéid sin, nó leithphingin rua fhéin as an fiche milliún Dollar a d’fhág sé ina dhiaidh, níor fhág sé ag duine ar bith acu san uacht lámhscríofa úd a dhréacht sé fhéin, nó ba é a rinne sé, i ndáiríre, san uacht sin ba dhéanaí uaidh, nó tromlach mór na hoidhreachta sin, 90% de, a fhágáil ag a chailín aimsire, Lettie Lang, ar ghormach dathúil, meánaosta í. D’fhág sé 5% de ag eaglais eicínt, agus 5% eile ag a dheartháir, Ancil. Tuigeadh go maith dó, go gcuirfí i gcoinne na huachta sin, agus le teacht thairis sin, scríobh sé litir chuig ár laoch, ó, ‘A Time to Kill’, Jake Brigance, á ainmniú, go speisialta, leis an uacht chéanna sin a chosaint go tréan, i gcoinne cibé ionsaí a dhéanfaí air. Shuigh an t-údar an scéal seo, Sycamore Row, i gClanton, i Stát Mhississippi, sa bhliain 1988, áit ar shuigh sé, A Time to Kill, thart ar thrí bliana roimhe sin.
Cumas tiomnach
Tharla faoi mar a thairngir Seth Hubbard. Cuireadh i gcoinne na huachta lámhscríofa sin. Bhailigh tréad dlíodóirí agus iad uilig ag súil le lab airgid a shaothrú as bheith ag iarraidh an uacht sin a chealú, cuid acu ag rá, nach raibh an uacht sin dleathach, cuid eile ag rá, go raibh an seanfhear as a mheabhair ag an am, agus dá bharr sin, nach raibh cumas tiomnach ann agus an uacht sin á dhréachtadh aige, agus daoine eile fós ag maíomh gur chóir glacadh le huacht a rinne sé tamall roimhe sin. Ba é an Breitheamh Atlee a bhí sa chathaoir, le súil a choinneáil ar na himeachtaí.
Ar na táirní sin uilig a chroch an t-údar a scéal. Ar éirigh le Jake an uacht sin a chosaint, nó ar éirigh leis an ealta dlíodóirí í a chealú? Ar éirigh le sliocht Seth an lab airigid sin, a raibh súil acu leis, a fháil. Nó cén chrioch a chuir an t-údar lena scéal, agus é ag iarraidh súil amháin a choinneáil ar an dlí, agus an tsúil eile a choinneáil ar chiall agus ar dhearcadh an ghnáthdhuine?
English 
Gaeilge