by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Elections and Memories, past and present
Ba bheag a bhí i mbéal an phobail le ráithe anuas anois, ach caint faoin toghchán, an toghchán a bhí againn sa tír seo, tarraingt ar thrí sheachtain ó shoin anois. Ní dóigh liom go bhfaca mé an pobal s’againne riamh chomh corraithe, chomh tógtha, chomh dealaithe, is a bhí siad, le linn toghchánaíochta, is a bhí siad, ar na mallaibh. Ní raibh lá dá dtáinig nach raibh orainn cur suas le cláracha toghchánaíochta, ar theilifís agus ar raidió, agus chaithfeadh duine a rá, nach raibh cuid de na clárcacha céanna sin thar mholadh beirte. Bhí cláracha, a bhí in ainm a bheith ina ndíospóireachtaí, ach b’annamh a tugadh saoirse cainte don té nach raibh guth toirniúil trodach aige. Tríd is tríd, níor ghnáth dhíospóireachtaí a bhí ar siúl i rith an fheachtas toghchánaíochta céanna sin. Níorbh ea muis! ach cath fuilteach focal, sea, agus geallaimse dhuit é, nach í an bhó mhaol a bhuafadh cath dá leithéid, níorbh ea, ach bullán na n-adharc géar. Ach sin scéal eile ar fad, agus tá mé ag ceapadh go bhfillfidh mé ar an ábhar sin, amach anseo, ach ní chuige sin atá mé, an babhta seo, ach chuige seo. An bhfaca éinne riamh an oiread sin póstaeir agus pictiur, an oireadh sin bolscaireachta agus stocaireachta, is a bhí leata os comhair an phobail amach, i rith an fheachtais sin? Bhí sé deacair freisin, nuachtán nó iris a léamh, i rith an ama sin, gan teacht ar pholaiteoirí ag iarraidh a mbuanna mar Theachta a chur in iúl. Sea, agus nuair a shuífeá síos os comhair an teilifiseáin, le seal a chaitheamh ag éisteacht le clár taitneamhach teilifíse, ba ghearr i mbun na hoibre sin thú gur tuigeadh duit, go raibh a chlár oibre fhéin ag an láithreoir fiú, bíodh go mbeifeá ag súil nach luífeadh seisean, nó sise, ar thaobh amháin, nó ar an dtaobh eile. Ach, ní mar a shíltear a bhítear go minic, geallaimse dhuit é.
Balance ?
Is dócha gur chuimhin le chuile dhuine againn an Seó Déanach, nuair a cuireadh triúr saineolaí os ár gcomhair, le ceist an toghcháin a phlé go ciallmhar, meáite, sa chaoi go mbeadh a dtuairimí mar shlat tomhais ag na héisteoirí agus iad ag iarraidh teacht ar thoradh ár bhfadhbanna polaitíochta. Ach céard a tharla? Bhuel, in áit a raibh uainn a fháil, is amhlaidh a rinne cuid de na cainteoirí chuile iarracht ar a ndearcadh fhéin a chur ar a súile, scun scan, don lucht féachana. Caithfidh mé a rá, nach raibh mé ag súil le céapair dá leithéid, ar chlár chomh tromchúiseach, agus é faoi stiúir dhuine de na láithreoirí is cleachta amuigh. Ach, arís, sin scéal eile, do lá eicínt eile. Bhuel, is é críoch an scéil sin é, nó go raibh an toghchán seo chuaigh thart, ar cheann de na toghcháin ba mhó poiblíochta agus bolscaireachta ó bunaíodh an Stát daonlathach s’againne.
Ach céard faoi na toghcháin a bhíodh acu, blianta ó shoin?
’32 Memories
Bhuel, is dócha nach bhfuil mórán daoine sa timpeall, sa lá atá inniu ann, a bhfuil cuimhne acu fós ar thoghchán ’32! B’in bliain iontach, chorraitheach, spreagúil, anseo in Éirinn. Mar is eol do chách, tionóladh an Chomhdháil Eochairisteach in Éirinn, an bhliain chéanna sin. Tháinig maithe móra na hEaglaise, agus an Stáit, le chéile i mBaile Átha Cliath, an bhliain sin, agus rinneadar craobhscaoileadh an Chreidimh i measc na nGael, cúig chéad déag bliain roimhe sin, a cheiliúradh is a chomóradh. Is cuimhin liom fhéin na bratacha uilig a fheiceáil ar foluain os cionn na dtithe, thiar in Iorras fhéin, an tráth úd, bratacha an Phápa agus an Bhrathach Náisiúnta ar foluain taobh le taobh, ó cheann ceann na tíre sin. Is cuimhin liom freisin an Mháistreás ár dtabhairt ón scoil go dtí an Séipéal, le cupla paidir a rá leis an ócáid sin a cheiliúradh, agus is cuimhin liom fós í á rá linn, go raibh seainsín beag caol ann, go mbeadh duine nó beirt againne, páistí, ar an saol fós, nuair a tharlódh ceiliúradh an séú céad déag de theacht na Críostaíochta go hÉirinn, ach nach raibh dabht ar bith uirthi, ach go mbeadh sí fhéin ag tabhairt an fhéir, faoin am sin!
Those Orators
Ach, fillimis ar na toghcháin. Is cuimhin liom fós na hóráidí taobh amuigh den tSéipéal, maidin Domhnaigh, agus na hóráidí tromchúiseacha á dtabhairt i lár an Aonaigh, i mBéal an Mhuirthead, sea agus corrdhuine ag béiceadh rudaí cosúil le…. ‘Céard faoi Document Number Two?’ ‘Up Dev!’, ‘Cé scaoil Michael Collins?’ nó arís, rud cosúil le.. ‘Cé ghoid coirce Mrs Lyons?’ Rudaí nár thuig mé fhéin in aon chor, ach, dhealródh sé gur bhain na daoine fásta an-spraoi go deo as an dtrasnaíl chéanna sin.
I ndiaidh an Toghcháin áfach, nuair a briseadh ar Chumann na nGael, sin an t-am a raibh an ceiliúradh, is an cómhaíomh, sna bailte a thacaigh le Dev. agus an brón is an bhuairt ar na bailte a thacaigh leis an tSaorstát. Is cuimhin liom fós gur mháirseáil slua mór daoine ó na bailte poblachtacha, lena ndrumaí, lena bhfliúiteanna, agus lena mboscaí ceoil, agus isteach leo trí bhailte a thacaigh leis an tSaorstát. Ba bheag nár dódh an teach s’againne an oíche chéanna sin, ach sin scéal eile, do lá eicínt eile. Sea, mh’anam! bhí daoine tumtha go dtí an dá chluais as pholaitíocht, an tráth úd, ach is dóigh gur fhoghlaim daoine ciall, le himeacht aimsire, agus gur tuigeadh dóibh go mbeadh orthusan leanúint leo ag sclábhaíocht, cuma cé bhuafadh, nó cé chaillfeadh sa toghchán. Ba iad na Teachtaí tofa a bhain an sochar ba mhó as a mbua, agus a chonách sin orthu!
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
D’imigh sin is tháinig seo
.
Nuair a bhreathnaím thart orm, sa lá atá inniu ann, agus nuair a thugaim faoi deara, na hathruithe ollmhóra uilig atá tagtha ar an saol, ó bhí mise im’ ghasúr agus mé ag fás suas in Iorras na nIontas, samhlaítear dhom, gur beag duine geal a tháinig trí athruithe chomh mór sin lena linn.
“Tuige sin?” adéarfadh duine, b’fhéidir.
Toisc go raibh an saol as ar fáisceadh mise gar go maith do shaol na meánaoiseanna, agus ar an ábhar sin, bhí turas na gcéadta bliain le taisteal agamsa, le bogadh isteach i ndomhan iontach, draíochta, na ré seo ina mairimid anois.
“B’fhéidir gur mhaith leat spléachadh a thabhairt dúinn ar an gcineál saoil a bhí i dtreis, tráth raibh tú id’ bhunóc, tarraingt ar cheithre scór bliain ó shoin anois?”
Ní raibh mé ach ag fanacht le gaoth an fhocail! nó, mar is eol do chách, is breá go deo le mo leithéidse bheith ag insint, agus ag snasú scéalta a óige.
Saol eile ar fad
Saol difriúil ar fad a bhí ann an tráth sin, agus tá sé beagnach dodhéanta comparáid ar bith a dhéanamh idir an dá shaol sin, nó bhí saontacht, simplíocht, agus soineanntacht, ag baint le pobal na ré sin. Bhí siad bocht, ó thaobh gustail de, i gcomparáid le pobal an lae inniu, ach ó tharla go raibh chuile dhuine chomh bocht lena chéile, níor thug éinne a bhochtaineacht fhéin faoi deara. Ba bheag a bhí uathu le blas a chur ar chúrsaí a saoil. Braoinín tae, gráinnín siúicre, agus ruainnín tobac! agus d’fhéadfaidís iad siúd a cheannach le toradh na feirme; sicíní, uibheacha, nó párdóg prátaí; agus gan le déanamh acu ach a leithéid a dhíol le fear an tsiopa. Ní raibh innealra le cabhrú leo amuigh sna goirt ach ag an gcorrdhuine, agus má bhí sclábhaíocht le déanamh, dhéanaidís fhéin é, leis an spád, leis an speal, leis an sleán, nó leis an sluasaid fiú. Ní call dom a rá, go mbíodh asail acu, agus capall, fiú, ag an gcorr dhuine, agus bhainfí úsáid as na na créatúir chéanna sin, le móin agus féar a tharraingt chun na hiothlainne, agus le treabhadh nó fuirse a dhéanamh, agus ar deireadh thiar, nárbh é an capall a tharraingíodh na cónraí ar chairt chun na reilge dóibh.
Leas Farraige
Ó tharla go raibh cónaí ormsa in aice na farraige, bhí dlúth-bhaint againne leis an bhfarraige chéanna sin. Bhaintí leas ar na carraigreacha cois trá, le linn rabhartaí móra an Earraigh, sea, agus uaireannta, thagadh an leas farraige céanna sin isteach le tonn, agus ní bhíodh le déanamh ag daoine ansin, ach dul agus é a tharlú leo abhaile, le cur ar phrátaí, nó ar mhóinéir, agus ba dheacair an leas farraige céanna sin a bhualadh sa chré ghainmheach, a bhí coitianta sa dúiche sin. Tráth eile, dhéanfaí faochóga, báirneacha, cluisíní agus a leithéid a phiocadh cois trá, len iad a dhíol, sea, agus sleabhac agus carraigín mar a gcéanna, nó b’fheamainn inite iad na hearraí sin, a raibh an-ghlaoch orthu sna bailte móra timpeall, ag an am.
Ceilp freisin!
Sea, agus cá bhfágfainn an cheilp? Nó san Earrach, nuair a chaití slata mara agus agus leathach, ina bpoirt, isteach ar na tránna sa timpeall, thagadh daoine, leis na hearraí sin a chur ar bruach, agus a chur in airde ar fhallaí ísle, a thógadh siad in aice na duirlinge, len iad a thriomú, agus ar ball ansin, i dtús an tSamhraidh, dhéanaidís na hearraí céanna sin a dhó ansin os cionn na mara móire. Nach againne, gasúir, a bhíodh an spórt agus an spraoi ansin, agus muid ag tabhairt lóin chuig na daideanna a bhíodh ansin, i mbun na dtinte, agus muidinne ag rith tríd na múrtha toite agus deataigh, a dhalladh sinn, agus thaitníodh an boladh iontach sláintiúil a thagadh ó na tinte céanna sin thar barr linne. Ach ní ar mhaithe le spórt nó spraoi a chur ar fáil dúinne a dhéantaí an cheilp sin a dhó, níorbh ea muis! ach lena dhíol leis na Francaigh, a thagadh go hIorras, chuile bhliain, leis an earra sin a cheannach, nó bhí an-ghlaoch air thall, le híodaín a dhéanamh as.
Tithe agus eile
Sea, agus céard faoi na tithe a bhí ag daoine an tráth úd, in Iorras thiar?
Tithe ceann tuí, den chuid ba mhó, a bhí in úsáid i measc phobal Iorrais, na laethe úd, agus ní call dom a rá, nár thithe ró-mhóra a bhí iontu. Bhí iontu, seomra ollmhór, a d’fheidhmíodh mar sheomra suí, mar sheomra bia, mar phárlús, agus mar chistin ag an am gcéanna, agus chomh maith le sin, bhíodh seomra codlata nó dhó iontu freisin. De ghnáth, chodlaíodh na tuismitheoirí i gcailleach shúgáin sa chistin, cóngarach don tine. Aoldaite ar an dtaobh amuigh agus ar an dtaobh istigh a bhídís, agus de ghnáth, ní bhíodh iontu ach fuinneoga an-bheaga, agus d’dhéadfá a rá, gurbh é córas na dtiarnaí talaimh a d’fhág tithe dá leithéid ag pobal Iorrais an tráth sin.
Ach b’fhéidir go dtugann sin spléachadh eicínt dúinn ar an gcineál saoil a bhí sa treis, an tráth úd, agus nuair a bhreathnaím ar shaol an lae inniu, feictear dom go mba iontach iad na hathruithe atá tagtha ar an saol, le mo linnse, agus ní chuireann cúlú eacnamaíochta an lae inniu as dom in aon chor, nó is mór an dul chun cinn atá déanta ag an dtírín s’againne ó bhí mise i mo ghasúr, agus gan dabht ar domhan, éireoidh linn teacht i dtír arís, i ndiaidh dúinn na ndeacrachtaí seo uilig a chloí.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I’m Nóibhíseach dom sna Daichidí 4
Peadar Bairéad
(This week we continue to recall memories from Novitiate Days.)
.
Cúrsa Spioradálta Triocha Lá!
Nuair a bhi an cúrsa spioradálta ‘Triocha La’ sin críochnaithe, bhí seal saoire againn, Théimis ag snámh go minic nó bhí an fharraige an-chóngarach dúinn. Ar ár mbealach abhaile, tráthnóna amháin, chualamar eitleán chugainn isteach thar Chuan na Gaillimhe. Bhí sí ag eitilt an-íseal, agus na rothaí thíos aici, agus an chéad rud eile, bhí sí ag réabadh a slí trí bhallaí cloiche agus páircíní. Ar deireadh thiar, stop sí, tar éis do na ballaí cloiche sin na hinnill a stróiceadh aisti, agus a bolg a réabadh. Chuamar de ruaig reatha chun an eitleáin sin, agus b’uafásach an feic a chonaiceamar, Triúr a bhí de chriú ar an eitleán sin. Ní raibh éinne acu marbh, ach mura raibh fhéin b’olc an crot a bhí orthu . Bhí siad gortaithe go dona, agus iad clúdaithe le fuil, ach rinneadar cinnte de, nach ligfí éinne dínne isteach i gcábán an phiolóta, cibé ciste a bhí á iompar acu, sa chábán sin. D’iarradar orainne cabhair a fháil dóibh, rud a rinneamar. Tháinig na gardaí, gan mórán moille, agus rinneadarsan a raibh le déanamh acu, agus thugamarna an Coláiste orainn fhéin, ach ní gan chuimhneachán a d’imíomar. Thógamar lann liáin an eitlleáin abhaile linn, go Cloughballymore, agus roinnt laethe ina dhiaidh sin, d’éirigh linn an lann chéanna sin a shocrú i gcoincréit, in aice an Choláiste, mar chuimhneachán ar an eitleán úd, a thuairt in aice le cuan na Gaillimhe, sa bhliain sin 1946. Ar aon nós, d’éirigh leis na heitleoirí céanna sin na cosa a thabhairt slán leo, agus cuireadh thar teorainn ó thuaidh iad, áit a raibh ar a gcumas, eitilt ar ais abhaile chuig na Stáit Aontaithe arís, agus nach ait mar a fhanann a gcuimhne chomh glas sin liom, go dtí an lá atá inniu fhéin ann?
Eachtra eile
Ba mhaith liom tagairt a dhéanamh anseo d’eachtra amháin eile, a tharla domsa, an Samhradh sámh sin. Mhínigh mé cheana, go raibh de nós againn an fharraige a thabhairt orainn fhéin, bunús chuile lá, i rith an tSamhraidh, thíos ag an gcéibh, in áit ar a dtugaidís “Tarrea”, i mBéarla. Bhuel, tharla lá amháin, nuair a chuaigh ár gcomrádaithe arais chun an Choláiste, i ndiaidh doibh seal a chaitheamh ag snámh, d’fhan mé fhéin agus triúr eile ina ndiaidh, ag an gcéibh, nó bhí fúinn babhta bádóireachta a dhéanamh, linn fhéin, le cleachtadh a fháil amuigh ar an ndomhain. Bhí socraithe againn freisin, seal a chaitheamh ag iascaireacht sa bhá, nó bhí na ronnaigh chomh flúirseach, an t-am sin, gur bheag nach léimfeadh siad isteach sa bhád chugat! Bhí ceataí bheag sa scéal áfach, nó ní raibh leapacha iomartha nó cnogaí ar bith againn, leis na céaslaí a choinneáil socair, le linn dúinn bheith ag iomramh. Céard a bhí le déanamh againn áfach? Theastaigh tréimhse bádóireachta uainn, agus nach cuma nó muc fear gan seift. Bhuel, ba é a shocraigh muid, nó na maidí rámha a cheangal le rópa, ar ár mbealach trasna, agus ansin, tuigeadh dúinn, go dtabharfadh na hiascairí thall ar an dtaobh eile den chuan, go dtabharfadh siad leapacha iomartha dúinn, don turas ar ais. Bhí go maith. Bhí an bá chomh ciúin le pána gloine, agus chuamar trasna gan aon ró-dheacracht. Ach, ní mar a shíltear a bhítear, i gcónaí, agus ba é an dála céanna sin againne é, nó nuair a chuamar i dtír thall, agus nuair a thosaíomar ag cuardach leapacha iomartha, nó cnogaí, ba scéal eile ar fad é, nó thíos, thuas, thall, nó abhus, ní raibh fáil ar leapacha iomartha nó cnogaí. Is dócha nár tugadh mórán airde orainne, mic léinn, Bhí an tráthnóna ag dul i ndéanaí, agus tuigeadh dúinn, gur chóir dúinn aghaidh a thabhairt ar “Tarrea” arís, agus ár ndícheall a dhéanamh an trá thall sin a bhaint amach, ar ais nó ar éigean. Is dócha gur tuigeadh dúinn, ag an am, nach raibh an dara rogha againn. Rinneamar amhlaidh, ach mo bhrón is mo mhilleadh, mar adeireadh na scéalaithe fadó, ba ghearr gur éirigh an ghaoth, agus gur tóigeadh an fharraige! Ach, i ndeireadh na feide, bhaineamar an ché amach, agus muid scanraithe, sáraithe, suncaithe, go maith. Rinneamar an bád a fheistiú, mar ba chóir, agus thugamar an bóthar go dtí an Coláiste orainn fhéin. Ní call dom a rá gur tugadh íde na muc is na madraí dúinn, ach tuigeadh do chuile dhuine againne, go raibh an sciolladóireacht sin tuillte, agus tuillte go maith againn, agus dá bhrí sin, níor dhúirt muid cat dubh, nó cat bán, leis na huraráis, a thug an léasadh teanga sin dúinn. ligeadh ár gcosa linn, ar choinníoll go bhfanfadh muid glan amach ó na báid, fad is a bhíomar ag freastal ar Choláiste Chloughballymore. Gheallamar dó go bhfanfadh, agus rinne! B’in deireadh leis an eachtra mhí-ámharach sin.
(Tuilleadh an tseachtain seo chugainn.)
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
A History of Loneliness…by…John Boyne
Céadchló………..2014………..£12.99
.
Peadar Bairéad
.
Úrsceal Úr
Ní hé seo an chéad úrscéal a chuir an t-údar cáiliúil seo ar fáil dúinn, nó is dócha gur chuimhin le chuile dhuine againn an sár-leabhar sin, ‘The Boy in the Striped Pyjamas’, leabhar mór-ráchairte, a chuir sé ar an margadh, tamall de bhlianta ó shoin anois, agus freisin, na leabhair bhreátha, spéisiúla, inchreidthe, sin, ‘The Absolutist’ agus ‘Mutiny on the Bounty’. Áth Cliathach isea John Boyne a bhfuil clú agus cáil idirnáisiúnta bainte amach aige cheana, agus tá fáil ar a shaothar i gcúig theanga is caoga. Tá John pósta agus cónaí air san Ardchathair. Ach i dtaobh. A History of Lonliness, an leabhair seo is déanaí óna pheann….
Is é an tAthair Odhran Yates an príomhcharachtar sa leabhar seo. i gColáiste Chluain Life a cuireadh léann an tsagairt air, áit a ndeachaigh sé i mbun staidéir in aois a seachtdéag, sa bhliain 1970. Tuigeadh dó ó thús, go raibh glaoch chun na sagartachta faighte aige, nó b’in adúirt a mháthair leis, ar aon nós, agus níor cheistigh sé an dearcadh sin riamh thar na blianta fada. Ba é Tom Cardle a chomrádaí i gCluain Life ar feadh cúig bliana, ach ba bheag aithne a fuair an bheirt sin ar a chéile i rith na tréimhse sin. Bhí Tom cineál aisteach, agus ar ócáid amháin thréig sé Clonliffe, agus thug a bhaile air fhéin, ach má thug, fuair sé léasadh maith óna Dhaid, agus thóg an Daid céanna sin ar ais go dtí an Coláiste é agus rian na mbuillí fós le léamh ar a aghaidh. Ach níor dhein sé aon iarracht eile éaló ón gCliarscoil sin, ach ba bheag ní i bhfoirm ghairme, nó chreidimh, a bhí fanta aige i ndiaidh an léasta sin a thug a dhaid dó.
‘Ar strae’ sa Róimh’
Toisc go raibh ag éirí chomh geal sin le hOdran ina staidéar, cuireadh chun na Róimhe ar feadh tréimhse é. Ba mhór an onóir dó an a leithéid de phribbhléid a fháil. Ach b’ait mar a thit sé ag an gclaí céanna sin, nó thit sé i ngrá le bean ón mbialann mar a bhfaigheadh sé cupán caifé, anois is arís. Comhartha ab ea é sin nach raibh a ghlaoch chun na sagartachta chomh soiléir so-chloiste sin! Glaodh ar ais chun na hÉirinn é, agus ar ball, oirníodh ina shagart é. Chaith sé triocha bliain ina mhúinteoir, agus ina leabharlannaí, i gColáiste Thír an Iúir in Áth Cliath, agus ansin, d’aistrigh Ardeaspag Átha Cliath óna phost taitneamhach sa Choláiste go dtí paráiste i dtuaisceart na cathrach é, ach gheall sé dhó, nach raibh sa socrú sin ach rud sealadach, agus go gcuirfeadh sé thar nais chun an Choláiste é ar ball, ach go raibh an sagart a bhí sa pharáiste thuasluaite á aistriú aige go post eile sa bhFairche. Sea! agus cé bhí á aistriú aige ón bparáiste sin ach a sheanchara, Tom Cardle, fear nár fágadh ró-fhada in aon pharáiste sula ndéanfaí é a aistriú go háit eicínt eile. Dhealródh sé, nár thuig Odran céard a bhí taobh thiar de na hathruithe sin, ach thuig an tArdeaspag go maith é, ach is dócha go bhfuil an t-údar ag iarraidh leide a thabhairt dúinn go bhfuil aineolas agus aineolas ann! agus gur chóir go mbeadh a fhios ag Odran céard a bhí á dhéanamh ag a sheanchomrádaí, Tom. Ach b’in an sórt duine é Odran. Léirigh sé freisin, go mba shaonta, amach is amuigh, é, an tOdran céanna sin agus é ag tógáil an ghasúir úd ar ghreim láimhe, taobh amuigh de Brown Thomas, agus iad ag dul ar thóir mháthair an ghasúir! Cheapfá gur tuigeadh dó go raibh sé ar phlainéad eile ar fad, bunús an ama.
Ceilt na Fírinne
Tríd is tríd, san úrscéal seo, díríonn an t-údar tóirse a thaighde agus a scileanna ar an Eaglais Chaitliceach, ar shagairt, agus ar easpaig, a raibh a fhios acu, go raibh mí-úsáid ghnéasach á dhéanamh ag cléirigh áirithe ar ghasúir, agus a raibh sin á cheilt ag idir easpaig agus shagairt, agus dár leis an údar, bhí an Pápa fhéin fiú, ciontach sa cheilt chéanna sin. Ag deireadh thiar áfach, thuig Odran go raibh sé fhéin ciontach ina shaontacht, agus ina aineolas, faoi chúrsaí, go háirithe nuair a thug a sheanchomrádaí léasadh teanga dhó as a easpa tuisceana sna cúrsaí sin. Gan dabht ar domhan, bhí a chuid taighde déanta go maith ag an údar, agus bheadh sé deacair go maith a dhíograis ar son an chirt a cháineadh. B’fhéidir nach í an Eaglais a raibh aithne agamsa uirthi, atá idir chamáin aige, bunús an ama, ach ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil, gur léigh mé chuile fhocal den leabhar seo, go dílis, díoigraiseach.
Ní féidir a cheilt go bhfuil John Boyne ar dhuine de na scríbhneroirí is fearr atá ag saothrú an úrscéil inár measc, i láthair na huaire seo. Éiríonn leis greim a fháil ar aird an léitheora ó thús an scéil. Breathnaigh air seo mar thús…
“I did not become ashamed of being Irish until I was well into the middle years of my life.”
Más uait an scéal iomlán a fháil, níl le déanamh agat ach an leabhar breá seo a léamh duit fhéin. Ní bheidh a chathú ort, nó is deacair an leabhar seo a chur uait go dtí go gcríochnaíonn tú é.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Laethanta na Bó Riabhaí
Ag smaoineamh ar phíosa na seachtaine seo a chur i dtoll a chéile a bhí mé, an lá faoi dheireadh, nuair a scannraigh clog an dorais mé. Duine eicínt amuigh, agus a mhéar coinnithe ar chnaipe an chloig aige, faoi mar a bheadh an riach fhéin sa tóir air. Chuir mé uaim mo pheann is mo nótaí, agus as go brách liom chuig an doras tosaigh, féachaint cén bhroid a bhí ar an té úd a bhí amuigh.
Nuair a d’osail mé an doras, caithfidh mé a admháil gur baineadh stangadh asam, nó cé bheadh ansin, ina staic, ar lic mo dhorais agam, ach mo Shéimí breá a’ Droichid, ach má ba ea fhéin, chuir sé ionadh an domhain orm chomh préachta is a bhí an fear bocht.
“Tar isteach, a Shéimí”, arsa mé fhéin leis, “déarfainn go bhfuil tú préachta, nó tá a chuma sin ort, ar aon nós.”
“Abair é! nó i ndáiríre, ní préachta atá mé ach sioctha, reoite, agus cuirfidh mé cnaipe leat, gurb annamh a thagann lá chomh fuar feanntach leis, an tráth seo bliana”
“Bhuel, tá morc mór tine againn sa seomra seo istigh, buail isteach agus suigh síos ansin ina haice, agus geallaimse dhuit é, go ndéanfaidh sé sin thú a chascairt i ngearraimsir.”
Gáilleog den Stuif Chrua
Isteach leis, agus ba ghearr go raibh cúl curtha aige ar an bhfuacht, agus é ag teacht chuige fhéin. Ach lena theacht-chuige-fhéin a dheifriú, líon mé fhéin gáilleog den stuif chrua, as an gcuinneog, agus thairg dó é. Ní raibh orm aon tathaint a dhéanamh air, nó ba bheag nár sciob sé an gloine as mo láimh, agus scaoil siar ina chraos é, d’aon shlog amháin. Thug an ghloine ar ais dom, bhain searradh as fhéin, shuigh siar sa chathaoir agus cuma na sástachta air.
“Tá sé fuar amuigh” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh scéal nó duan a mhealladh as.
“Bí ag caint ar fuar! Ní dóigh liom, gur chuimhin liom fhéin Geimhreadh chomh crua, feannaideach, leis, ó tháinig ann dom, ach chuala mé na seandaoine ag rá, go raibh Geimhreadh crua, righin acu sa bhliain 1947.”
Geimhreadh crua righin
“D’fhéadfá Geimhreadh crua righin a thabhairt ar an nGeimhreadh céanna sin, gan dabht, nó mhair sé ó Eanair na bliana sin go dtí dhá lá i ndiaidh Lá ’le Pádraig, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa ar fad, an bhliain sin, bhí sneachta ar an dtalamh ó Mhí Feabhra go dtí gur thosaigh sé ag cascairt, ar Lá ’le Pádraig na bliana sin. Ní gá a rá, nach raibh cúrsaí chomh heagraithe an tráth sin is atá siad inniu. Nó ní raibh an tír ach ag teacht chuici fhéin, i ndiaidh an Chogaidh Mhóir, ag an am. Bhí mé fhéin ag cur fúm i gColáiste Cónaithe an bhliain sin, agus ní gá dhom a rá, nárbh é saol an mhada bháin a bhí againn, in ionad dá leithéid, ag an am sin. Ach, sin uilig ráite, admhaithe, nach fíor freisin, go bhfuil Geimhreadh na bliana seo 2010, níos righne ná Geimhreadh na bliana céanna úd ’47, cé go ndéarfaí nach bhfuil sé chomh crua leis.”
“Tagaim leat sa mhéid sin, ach cogar mé seo leat, agus nach crua, fuar, an aimsir atá againn le scathamh anuas. Ní haon ionadh go bhfuil na daoine óga ag rá, go bhfuil cúrsaí aeráide, agus aimsire, imithe as alt ar fad, na laethe seo.”
“Bhuel! Tá agus níl. Níl dabht ar bith ann ach go bhfuil cúrsaí aimsire, frí chéile, imithe le craobhacha, le cupla bliain anuas, ach ar an dtaobh eile den scéal, ní haon rud nua é, aimsir dá leithéid a bheith againn thart ar an tráth seo chuile bhliain, nó nach bhfuil an téarma, Laethe na Bó Riabhaí, sa Teanga againn, le sinsearacht?”
“ Minic a chuala an téarma sin, ceart go leor,” arsa Séimí, “ach i ndáiríre, cén t-údarás atá leis an leagan cainte céanna sin?”
Laethe na Riabhaí
“ Tugadh faoi deara go dtagadh stoirmeacha agus cruatan geimhriúil, chuile bhliain, i ndiaidh na heacaineachta, agus bhaist siad Laethe na Bó Riabhaí ar an ndrochaimsir sin, agus sin an cineál aimsire atá againn, le scathamh anuas anois.”
Bhí mé réidh leis an gcuid eile den scéal sin faoin mBó Riabhach chéanna sin a ríomh dó, ach chuir mo chara, Séimí an Droichid, a lámh in airde ag an bpointe sin, le mo stopadh, agus bhris isteach orm, gan chuireadh gan iarraidh…..
Beidh lá eile ag an bPaorach!
“Fóill ort ansin anois, nó an bhfeiceann tú an t-am ar an clog matail úd os do chomhair amach ansin, agus mise tar éis a ghealladh do Naipí bhocht s’againne, go mbeinn ar ais sa bhaile aice, leathuair a chloig ó shoin. Slán leat anois, agus críochnoidh muid an seanchas sin, an chéad bhabhta eile. Beidh lá eile ag an bPaorach!”
Agus le sin, scuab mo Shéimí breá leis an doras amach, faoi mar ba chat scólta é, ach bhí mé fhéin sásta freisin, nó nach raibh píosa na seachtaine seo tugtha aige dom. Chuir mé mo shlán abhaile leis, bíodh go raibh sé as éisteacht, agus as radharc, faoi’n am sin………………..
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Misean Santa Ynez
…..(Atheagar ar phíosa a scríobh me blianta ó shoin.)…..
Ar an gCéadaoin, an fichiú lá de Lúnasa, 2003, thug mé cuairt ar Mhisean Santa Ynez, i gCalafóirnia, nó tharla ag an am, go raibh mé ag iarraidh cuairt a thabhairt ar na Misin uilig sin, a thóg na Spáinnigh fan chósta Chalafóirnia, nó tuigeadh dóibh, go go bhféadfaidís cumhacht na Spáinne a leathnú sa tír ollmhór sin, dá n-éireodh leo an Soiscéal a chraoibhscaoileadh i measc na náisiún Indiach a bhí ag cur fúthu sna dúthaigh sin, ag an am. Chuireadar rompu fiche Misean a thógáil sna bólaí sin, idir San Diego agus San Francisco, agus ba é Misean Santa Ynez, an naoú ceann déag den scór sin. Agus ní hamháin go n-éireodh leo cumhacht na Spáinne a leathnú sa tír sin, trí thógáil na Misean céanna sin, ach ag an am gcéanna, tuigeadh dóibh, go raibh súil bhradach á chaitheamh ag na Rúisigh ar an dtaobh céanna tíre, agus é d’aidhm acusan, a gcumhachtsan a leathnú, ó dheas, ansin freisin, ach, dá n-éireodh leis na Spáinnigh i bhfiontar na Misean, chuirfeadh sin críoch obann le sainnt na Rúiseach, sa taobh sin tíre. Bhí go maith. D’éirigh leis na Spáinnigh ina bhfiontar siúd, agus ní dheachaigh na Rúisigh níos faide leis an scéal.
Ionradh na Meicsiceach
Faoin mbliain 1836 áfach, ghabh na Meicsicigh seilbh ar an gcuid sin de Chalafóirnia, choigistigh na misin, agus rinne iad a dhí-eaglaisiú. Baineadh úsáid as Misean Santa Ynez mar Choláiste, ar feadh scathaimh, ach faoin mbliain 1862, tugadh thar nais don Eaglais arís é, agus uaidh sin i leith, baineadh úsáid go leanúnach as, mar Theach Pobail, ag freastal ar phobal Dé sa limistéar sin. Misean an-mhór is ea Misean Santa Ynez, agus chomh maith le bheith ag freastal ar an bpobal sin mar Shéipéal, bhí sé acu freisin mar Iarsmalann, leis na seoda iomadúla a bhain le ré na Spáinneach a chur ar teaspáint inti. Agus arís, chuir sé ionadh ár gcroí orainn, an oireadh sin iarsmaí ón tseansaol a fheiceáil bailithe, rangaithe, feistithe, agus ar teaspáint ansin.
An tAthair Albert arís
Ar ár mbealach amach as an Misean áfach, isea a baineadh stangadh ceart asainn, nó ansin ar fhalla, agus in áit fheiceálach, chonaic muid pictiúr den Sagart Gaelach sin, an tAthair Albert Bibby, fear a chuaigh, nó a cuireadh, ar imirce, óna Mhainistir fhéin anseo i gCill Chainnigh, le dul ag freastal ar phobal Críostai i bhfad ó bhaile, i Misean Santa Ynez. Ní gá a rá, gur stadamar tamall, ag breathnú ar a raibh le feiceáil, agus le léamh againn, i bhfógraí timpeall an phictiúir chéanna sin. Bhí le léamh againn ansin freisin, gearrthóga as nuachtáin an ama, ina bhfuair muid amach gurbh é an tAthair Albert an chéad Tréadaí Capaisíneach, a ceapadh ar Mhisean Santa Ynez. Chaith sé bliain iomlán i mbun an ghnó sin, agus b’in sin, nó ag deireadh na tréimhse sin, sa bhliain 1925 Cailleadh an fear bocht ansin, i bhfad ó bhaile. Cuireadh i Reilg an Mhisin é. Agus le meas na tíre seo ar an gCapaisíneach Gaelach úd a léiriú os ard, chuaigh Seán T. Ó Ceallaigh (fear a bheadh ina Uachtarán ar Éirinn, ar ball) amach le labhairt thall, le linn na socraide. Labhair an Ceallach faoi’n sagart díograiseach sin, agus mhol é, as a spioradáltacht, as a náisiúntacht, as a dhílseacht dá thréad, agus as an bpáirt a ghlac sé in Éirí Amach na Cásca sa bhliain 1916, agus as a thóir ar shaoirse Éireann.
Ar ball, agus muid istigh i siopa na gcuimhneachán ar thóir neathanna beaga le tabhairt linn, le cuimhne an Mhisin a choinneáil glas, cheannaigh mé fhéin roinnt leabhar agus tráth raibh mé ag íoc astu, labhair mé leis an bhfreastalaí.
Interesting conversation
An bhfuil aon chuimhne anseo in bhur measc fós, ar shagart Éireannach, a shaothraigh in bhur measc anseo, sa bhliain 1925?
Cén t-ainm a bhí air? a d’fhiafraigh sí díom.
An tAthair Albert, arsa mé fhéin, á freagairt.
An é ár nAthair Bibby atá idir chamáin agat? Ar sise.
An fear ceannan céanna, arsa mé fhéin.
Chuir duine eile a ladar isteach sa scéal ag an bpointe sin….
Cailleadh sa bhliain 1925 é, agus cuireadh anseo é, ach caithfhidh go raibh ard-mheas air ina thír fhéin , nó tháinig maithe móra na tíre sin chun a shochraide, ach níor fágadh a chorp anseo againne, nó thángthas sa bhliain 1958, rinneadar a chorp a dhíadhlacadh, agus a thógáil leo abhaile, lena chur i measac a phobail fhéin.
Mhínigh mé dóibh ansin, gur tháinig mé fhéin chucu ó Chathair Chill Chainnigh, áit a raibh Mainistir an Athar Bibby ag feidhmiú fós i measc an phobail chríostaí ansin, agus dúirt me freisin, go raibh áthas an domhain orm, go raibh cuimhne fós air i Misean Santa Ynez.
Bhí sin tuillte, agus tuillte go maith, aige, arsa’n freastalaí.
D’fhág mé Misean mór Santa Ynez i mo dhiaidh ansin, nó bhí Misin eile le feiceáil fós agam, ach ní dhéanfaidh mé dearmad go luath ar an gcuairt iontach spéisiúil a thug mé ar an ionad céanna sin, i gCalafóirnia na gréine gile. Súil agam gur bhain túsa taitneamh freisin as píosa na seachtaine seo.
English 
Gaeilge