by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Nollaig ‘07
Nollaig eile chugainn faoi dheifir,
Gearróga dubha linn, dár reo,
Ach cuimhní geala mar ré dár seoladh
Siar faoi ghradam go Ríocht na n-íg.
.
Ré gan fearthainn, gan sioc, gan sneachta,
Taitneamh gréine as spéartha glé,
Gaineamh leata ar chuile urlár
Ag fáiltiú roimh bhreithlá Mhac Dé.
.
Coinle geala mar chuireadh uainne
Don Mhaighdean óg is dá céile chaoin,
Teacht ar chuairt chugainn ó fhuacht na hoíche
Le foscadh fíor a thabhairt don Naí.
.
Maidin Nollag is sioc ar thalamh,
Spéir go drithleach, in omós don Rí,
Pobal tuaithe ag triall ar Aifreann
Le breithlá sona a ghuí don Naí.
.
D’imigh sin is shíothlaigh m’aisling,
Is táim anois ar ais im aois,
Ach fanfaidh fís gheal, ghlé, na hóige
Le teas is dóchas a adhaint im’ chroí.
.
Nollaig 2007.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
O I L E Á I N I N I S G É I D H .
.
*****************
.
Mayo’s Lost Islands
T H E I N I S H K E A S……………………………………………………….2000.
l e
B R I A N D O R N A N ………………………………………………………£10.00.
.
*****************
.
Rugadh an t-údar, Brian Dornan, i gCiarraí, agus tógadh é i nDún Laoghaire. Fuair sé a chuid oideachais i gColáiste na Toirbhirte, Glas Tuathail, agus bhain sé a chéim amach i gColáiste na hOllscoile, Áth Cliath, áit ar ghnóthaigh sé MA sa tSeandálaíocht. I dtús na seachtóidí, agus é ag tochailt i gContae Mhaigh Eo, tharla gur thug sé a chéad chuairt ar Oileáin Inis Géidh, agus ansin, sna nóchaidí, agus céim i Stair Áitiúil idir chamáin aige, dhírigh sé tóirse a thaighde ar na hoileáin chéanna sin do Dhochtúireacht a bhí idir lámha aige, in Ollscoil na hÉireann, Má Nuat. Tá Brian pósta, agus tá cónaí air fhéin agus ar a chlann, i nDún Droma, Áth Cliath. Feictear ón méid sin, nach raibh aon bhaint nó páirt aige leis na hOileáin, roimhe sin, agus gur thug sé aghaidh a scoláireachta orthu, toisc gur tuigeadh dó, go mba dhíol staidéir iad, ó tharla nár deineadh aon staidéar doimhin ar shaol sóisialta, nó ar chúrsaí eacnamaíochta an oileáin, roimhe sin.
Ní haon leabhrán gan toirt atá i gceist againn anseo, nó is leabhar mór toirtiúil é “The Inishkeas” a bhfuil 304 leathanach ann, agus é lomlán d’eolas agus de scoláireacht, ó thus deireadh
Ach cá bhfuil na hoileáin seo Inis Géidh, an ea?
Bhuel, tá na hoileáin seo suite roinnt bheag mílte amach ó chósta Leithinis an Mhuirthead, in Iorras, i gContae Mhaigh Eo. Ní hoileáin mhóra iad, nó níl in Inis Géidh Theas ach thart ar 388 acra ar fad, agus téann an taoide trasna an oileáin sin, i roinnt áiteacha, le linn stoirme. Éiríonn “Cnocknaskea”, an pointe is airde ar an oileán seo, 72 mhéadar os cionn leibhéal na farraige, agus ar an taobh thiar den gcnoc sin tá faill rite, a thiteann 60 méadar, síos díreach, go leibhéal na farraige.
Tá Inis Géidh Thuaidh níos mó ná an t-oileán eile, nó tá thart ar 574 acra d’fhairsinge inti, ach ní éiríonn an pointe is airde inti seo thar 24 mhéadar os cionn leibhéal na farraige. Tá thart ar leath an oileáin seo insaothraithe, agus gan sa leath eile ach sraitheanna gainimheacha.
Ach céard faoi dhaonra na n-oileán? Cé mhéad duine a bhí ina gcónaí ar na hoileáin chéanna sin?
Breathnaigh ar dhaonra na n-oileán sa bhliain 1841. De réir dhaonáireamh na bliana sin, bhí 155 duine, ar Inis Géidh Theas, agus 62 ar an oileán thuaidh, agus tráth a raibh an daonra ag titim i ngach áit eile ar fud na hÉireann, bhí fás tagtha ar dhaonra Inis Géidh, faoin mbliain 1851, nó insíonn daonáireamh na bliana sin, go raibh 172 ar an oileán theas, agus 85 dhuine ag cur futhu ar an oileán thuaidh.
I dtús na haoise seo caite, sa bhliain 1901, de réir tuairisc dhaonáireamh na bliana sin,
bhí 130 duine ina gcónaí ar Inis Géidh Theas, agus 159 nduine ar Inis Géidh Thuaidh. Nár mhór an lear daoine é sin d’oileáin chomh beag sin? Sea, agus breathnaigh ar na huimhreacha a fhaigheann muid ó dhaonáireamh na bliana 1911. An bhliain sin, bhí 180 duine ar an oileán theas, agus 178 ar an oileán thuaidh. Léiríonn sin, gur tháinig fás sláintiúil ar dhaonra na n-oileán sa deichniúr sin, ó 1901 go 1911. Faraoir! níor lean cúrsaí mar sin áfach, agus tar éis bháthadh uafásach na bliana 1927, nuair a cailleadh deichniúr d’iasacairí Inis Géidh, agus nuair a cailleadh beirt eile, i dtimpist farraige, dhá bhliain ina dhiaidh sin, socraíodh go dtréigfí Inis Géidh, scun scan, agus nuair a d’fhág muintir Raghallaigh, dream a chaill beirt i mbáthadh mór na bliana 1927, nuair a d’fhág siadsan an t-oileán sa bhliain 1934, fágadh Inis Géidh gan cónaí daonna uirthi, don chéad uair, le scathamh maith de bhlianta.
Séard tá sa leabhar seo, i ndáiríre, nó toradh na taighde a rinne an t-údar, Brian Dornan, agus é i mbun staidéir dá Chéim Dochtúrachta. Tuigeadh don údar, go raibh an cineál seo taighde déanta cheana, i gcás roinnt mhaith d’oileáin na hÉireann, ach nach raibh tada déanta, i gcás oileáin Inis Géidh. Cinnte, rinne Francoise Henri roinnt mhaith oibre seandálaíochta ar na hoileáin, sna triochaidí, agus is dócha gur dhein T.H. White, údar Sasanach, roinnt taighde freisin, ar chúrsaí Inis Géidh, tráth raibh sé ina chónaí in Iorras, le linn an chogaidh mhóir, ní raibh seisean sásta dul san arm thall, ag an am, agus is dócha nár theastaigh uaidh blianta a chaitheamh i bpríosún! Scríobh sé leabhar, ar ball, ar ar bhaist sé “The Blackamoor And The Godstone”. Ba é an Blackamoor, nó Gormach a thagadh go rialta go Béal an Mhuirthead, ar laethe aonaigh, le cleasa de chuile chineál a dhéanamh, agus bhain an “Godstone” le hoileáin Inis Géidh. Ag caint ar “an Naomhóg”, a bhí sé, Naomhóg Inis Géidh. Ní currach atá i gceist againn anseo, faoi mar a bheadh ag na Muimhnigh, ní hea, in aon chor, ach dealbh bheag, de chineál eicínt. Dealbh ársa, b’fhéidir, faoi mar a bhí coitianta go maith ar fud na Críostaíochta fadó, a raibh cumhachtaí áirithe aici, in am an ghátair. B’ionann Naomhóg agus Naoimhín. B’féidir gurbh í Deirbhile fhéin, nó Colmcille, a d’fhág an Naoimhín céanna acu, mar chuimhneachán, fadó. De réir na scéalta, choinnítí an dealbh sin i dteach áirithe, ar feadh bliana, agus ansin, ag deireadh na bliana sin, tar éis do mhuintir an tí culaith nua flainín a chur uirthi, sheoladh siad ar aghaidh í go teach eile, agus mar sin dóibh, ó bhliain go chéile. Bhí de bhua ag an “Naomhóg” chéanna sin, go gciúnódh sí an stoirm, nó ar ócáidí eile, go bhféadfadh sí stoirm a thógáil. Ba é a dhéanadh siad nó an dealbh a thógáil leo síos chun na farraige, agus ansin, agus na daoine timpeall uirthi i gciorcal, agus paidreacha áirithe á rá acu, agus an dealbh á thumadh san uisce acu, d’ísleodh an ghaoth, dá mba é sin a bhí á lorg ag na daoine. Feictear dúinn, mar sin, go raibh áit lárnach, áit mhíorúilteach, ag an dealbh chéanna sin i saol an phobail oileánaigh, nó d’fhéadfaidís an fharraige a thógáil, dá mbeadh tiarna talaimh nó a leithéid chucu, agus ar an dtaobh eile den scéal, dá mbeadh iascairí an oileáin ar an bhfarraige, agus dá n-éiroedh an ghaoth, bhuel, ansin d’fhéadfaidís an “Naomhóg” a thabhairt síos chun na trá, leis an bhfarraige a chiúnú, le deis a thabhairt do na hiascairí teacht i dtír, slán sábháilte. Anois, b’in mar a bhaintí úsáid as “Naomhóg” Inis Géidh, ach dár le T.H. White, bhí baint eicínt ag an “Naomhóg” le torthúlacht, agus chaith sé roinnt mhaith ama, ag iarraidh cosa a chur faoin dearcadh sin. Féach mar a chuireann an t-údar é….
“T.H. White thought that the naomhóg may have been used as a fertility symbol, and although this does not appear to have been the case, he pursued this concept throughout his research.”
Dá mbeadh an chumhacht sin uilig ag an “Naomhóg” sin Inis Géidh, tuige nár baineadh úsáid aisti, le linn na stoirme uafásaí úd, a shéid ar na farraigí thiar, i nDeireadh Fómhair na bliana sin 1927, nuair a báitheadh an deichniúr sin, ar dhein mé tagairt dóibh, anois beag? Bhuel, tá cúis mhaith le sin, nó tharla sa dara leath den naoú haois déag, gur ghabh an sagart paráiste an “Naomhóg”, agus ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, chuir sé cos i bpoll lei. Ba é cúis a bhí leis an ionsaí sin ar an dealbh, nó go raibh daoine ag maíomh go raibh dia bréige á adhradh ag muintir Inis Géidh. Féach mar a scríobh an tUrramach T.A. Armstrong…
Some years later the Rev T.A. Armstrong, who was ordained in Ballina in 1846 wrote that…
“still more gross superstition in the neighbouring island of Inishkea where a stone idol was invoked for the protection of the inhabitants and vengeance on their enemies. This image was carefully clothed in flannel and when taken out for any special purpose was dressed in a new suit on return to the house in which it had been lodged. It was warmed by the fire and put into the comfortable bed that was alotted for it.
Is dócha gur spreag altanna dá leithéid na sagairt chun gnímh, agus ba é deireadh an scéil é nó gur báitheadh an “Naomhóg” i ndoimhneas na Farraige Móire.
Ní gá dhom a rá, go bhfuil an leabhar seo, “THE INISHKEAS,” lomlán d’eolas de chuile shaghas, faoi phobail na n-oileán, agus faoin gcineál saoil a chaith siad, le linn dóibh bheith ag cur fúthu ar Inis Géidh, ach le críoch a chur leis an bpíosa seo faoin leabhar iontach seo, b’fhéidir gur chóir dom tagairt a dhéanamh d’ábhar amháin eile.
Cén t-ábhar é sin, an ea?
Bhuel, an gcreidfeá é, dá ndéarfainn “foghail mhara” leat?
Sea, mh’anam, foghail mhara, b’in a dúirt mé.
Ach conas a d’fhéadfaidís an cheird sin a chleachtadh agus gan acu ach curracha agus clocha?
Bhuel, féach mar a chuireann an t-údar síos ar na cúrsai céanna sin….
The sea as a provider of less honest earnings through piracy developed in the 1830s and reached a peak in the 1840s. By this time, being becalmed in the waters around Inishkea was dangerous for any boat. The method of capture was relatively simple and made use of two things, the calm wind conditions in the sea area, especially in April and May, and the lack of an effieient coastguard network….The means whereby the currach crews subdued the sailing craft was described as follows. “The boats carried no arms but each carries a quantity of stones of which they shower such a volley on the deck, that the crew are dcriven below.
Ag an bpointe sin, théadh lucht na gcurach ar bord, agus ghlacaidís seilbh ar an mbád, agus d’ardaídís leo pe last a bhí ar bord. Le linn an Ghorta Mhóir, bhí plúr a ndóthair acu, tar éis dóibh last plúir a ardú leo, ó bhád seoil dá leithéid, féach mar a chuirtear síos ar eachtra dá leithéid.
The efficiency of the plunder can be guaged by the action on the Maris, already mentioned. Two boats came alongside, threw a shower of stones at the crew, men landed and took over the helm, unbattened the hatches and offloaded ten tons of flour. A short time later two more boats came alongside. In all, the captain estimated that fifty men were involved.
Má tá na huimhreacha sin intaofa, nár mhór ar fad an méid daoine a d’fhéadfaidís a bhailiú le chéile in achar gearr? Caithfidh go raibh córas éifeachtach comharthaíochta acu, le go bhféadfaidís glaoch ar a chéile, ar áiméar na faille. Tá cosúlacht ar an scéal ón leabhar seo freisin, nár ró-mhór an fháilte a chuiridís roimh bháid ón dtír mhór, ag an am sin, ach oiread, nó b’fhéidir nár mhaith leo dul sa tseans leosan, ach oiread.
Bhuel, caithfidh mé an chuid eile den obair a fhágáil fúibh fhéin. Má thagann sibh trasna ar an leabhar seo. “The Inishkeas” leigh é, nó tá mé cinnte go mbainfidh sibh taitneamh as.
Ní fhéadfadh duine gan smaoineamh ar na Blascaodaí, agus an leabhar seo a léamh aige, agus dhealródh sé go raibh pobail Inis Géidh i bhfad níos neamhspleáiche, agus níos treallúsaí ná pobail na mBlascaodaí, ar bhealaí áirithe, ach go háirithe….
Go dtí an chéad bhabhta eile.
Slán.
.
.
***********************
Peadar Bairéad.
***********************
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Bord Snip agus an Ghaeilge
.
Níor ghnóthaigh an Bord Snip Nua mórán “Brownie Points” ó lucht na Gaeilge, ar na mallaibh, lena dTuarascáil ar Uimhreacha agus ar Chaiteachas san Earnáil Phoiblí. Bhí sé dona go leor, tamall ó shoin, nuair a fógraíodh, ón Roinn Oideachais agus Eolaiochta, nach mbeadh cead ag Gaelscoileanna tumoideachas sa Ghaeilge a chleachtadh feasta. Ach bhí sé i bhfad níos measa, nuair a moladh i dTuarascáil úd Bhord Snip, go smaoineofaí ar Roinn na Gaeltachta a chur ar ceal, scun scan, agus go n-aistreofaí graithí na Roinne sin go Roinn eicínt eile, nó go Ranna eile, fiú. Tuigtear gur ar an Roinn Oideachais agus Eolaíochta a thitfeadh an crann sin, rud nach sásódh lucht na nGaelscoileanna, nó lucht na Gaeilge, ach oiread, nó tuigtear nach mbeadh ar chumas na Roinne sin an gnó úd a chur i gcrích, faoi mar ba chóir, toisc nach bhfuil sa Roinn sin ach thart ar 3% den bhfoireann a bheadh inniúil ar an tseirbhís sin a chur ar fáil trí mheán na Gaeilge.
De réir Phreasráitis, ó Thuismitheoirí na Gaeltachta, tá le tuigbheáil, go bhfuil cinneadh an Aire Oideachais, Batt O’Keefe, TD., deireadh a chur leis an Ionad Oideachais don nGaeilge, a bhí beartaithe do Bhaile Bhúirne, cáinte go géar ag Tuismitheoirí na Gaeltachta, agus dealraíonn sé, ón dTuarascáil thuasluaite, go bhfuiltear meáite ar COGG (Comhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscoileanna) a chealú freisin, bíodh gur bunaíodh an Chomhairle sin faoi fhorálacha an Acht Oideachais, 1998, tar éis feachtais a chuir Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge , Gaelscoilanna Teoranta, agus Eagraíocht na Scoileanna Gaeltachta, ar bun, le go mbeadh sainstruchtúr ann, le freastal a dhéanamh ar riachtanais oideachais na Scoileanna Gaeltachta agus na Scoileanna lán-Ghaeilge. Tá chuile chosúlacht ar an scéal mar sin, nach bhfuiltear sásta, nó leath-shásta fhéin, le moltaí an Bhoird Snip i leith na Gaelige.
Cúlú
Ach is dócha go ndéarfadh roinnt mhaith daoine nach mbeidís fhéin ag súil lena mhalairt, nó cathain a dhein an Stát s’againne, adeiridís, aon chinneadh dearfach i leith na teanga céanna sin? Breathnaigh siar ar pholasaithe an Stáit i leith na chéad teanga oifigiúla le blianta fada anois. Céard tá le feiceáil againn trí bhunús na mblianta sin uilig? Bhuel, tá daoine ann adéarfadh, nach raibh i gceist i rith an achair sin ach cúlú, neamart, agus faillí. Sea, agus cén toradh a bhí ar an obair sin go léir? Cúngú na Gaeltachta, agus laghdú ar uimhreacha na gcainteoirí dúchais.
Ach, adéarfadh duine b’fhéidir, céard faoi fhás na nGaelscoileanna, agus úsáid na Gaeilge, frí chéile, i gcúrsaí spóirt agus i gcúrsaí gnó, sea, agus céard faoi fhás na litríochta, idir phrós agus fhilíocht, síos tríd na blianta céanna sin?
Mian an Phobail is cúis leis an bhfás a tháinig ar na tionscnaimh sin, thar na blianta. Níl le déanamh agat ach cupla ceist a chur ort fhéin, le fírinne a bhfuil á dhearbhú anseo, a chruthú.
Arbh é an Stát s’againne a bhunaigh na Gaelscoileanna? Tá’s ag an lá fhéin nárbh é! Baill den phobal, a chonaic nach raibh aon ró-dháiríreacht ag baint le polasaí an Stáit i leith na hathbheochana, a thuig gur fúthu fhéin a bhí sé tús a chur le polasaí cinnte i leith na Gaeilge, nó tuigeadh dóibh, go mbeadh aithbheochan do-dhéanta, geall leis, mura n-éireodh leo an teanga a chur ar ais ar bhéal na n-óg, i dtosach. D’fhéadfaí í a choinneáil, mar theanga marbh, b’fhéidir, ach le teanga bheo a dhéanamh di, bheadh gá le cabhair, cúnamh, agus díograis, na n-óg chuige sin. Shocraíodar, mar sin, ar scoileanna speisialta Gaeilge a bhunú, le deis a thabhairt dóibh, trí thumoideachas, an teanga a athphréamhú arís ar bheola páistí. Ní gá dhom a rá anseo, go raibh an ceart acu, agus nach raibh ag teastáil ón Stát ach go dtabharfadh sé cabhair agus cúnamh dóibh sa bhfiontar sin, agus caithfear a admháil anseo gur deineadh sin, i dtosach, ar aon nós.
Toil an Phobail
Agus céard faoin méid Gaeilge a chloistear á labhairt ar shráideanna agus ar bhóithre; i siopaí agus in oifigí; i dtithe agus in árais, ó cheann ceann na tíre seo?
Eagraíochtaí deonacha, eagraíochtaí ar nós Conradh na Gaeilge, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge, Comhaltas Uladh, agus tuilleadh dá leithéid, sea, agus cúnamh na nIrisí, agus na Nuachtán Gaeilge, gan trácht in aon chor ar Raidió agus Teilifís le Gaeilge, a spreagann daoine le húsáid a bhaint as an dteanga, le gnáth-chúrsaí an tsaoil a láimhseáil. Caithfear a admháil, go dtugann an Rialtas s’againne cúnamh airgid do eagraíochtaí dá leithéid, agus ba chóir dúinn an t-áth sin a mholadh mar a bhfaightear, ach ní bhíonn i gceist sna cúrsaí sin, i ndáiríre, ach pingneacha beaga, agus nuair a chuirtear tábhacht na Teanga i saol an náisiúin sa mheá, tuigtear go bhfuil dualgas ar an Rialtas spiorad an náisiúin a chosaint, a chothú, agus a spreagadh, trí pholasaithe cuí, agus trí mhaoiniú fial, flaithiúil. Dá mba iasc, nó ainmhí, nó fiú seilide púcaí, a bhí i mbaol a bhasctha, thiocfadh an Stát i gcabhair air, sna bealaí céanna sin. Sea, agus dhéanfaidís a leithéid gan dochma, gan sprionlaitheacht, agus dá mbeidís sásta a leithéid a dhéanamh do sheilide púcaí, tuige nach mbeidís sásta sin, agus níos mó, a dhéanamh, le spiorad an náisiúin a shlánú?
Fís don Todhchaí
Cá bhfuil fís an Rialtais i leith na teanga, agus i leith an náisiúin?
Más uainn an teanga a shlánú feasta, caithfimid polasaithe cuí a dhréachtú, agus a mhaoiniú chuige sin,
agus mura bhfuil….Bhail! tugaimis aghaidh mhacánta ar an ndán sin………..
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
New Year's Resolutions
Tá an tráth sin bliana linn arís! Na Gearróga dubha curtha dínn againn, agus muid ag druidim linn go cúramach i dtreo na Féile Bríde. Seo an t-am le rúin athbhliana a dhéanamh. Seo an t-am le seolta a ardú arís agus le dúshlán na mara móire moingscaoilte a thabhairt. Seo an tráth den bhliain le soithigh ár mbeatha a ní is a scóladh agus le bainne úr milis na beatha a scaoileadh isteach iontu, ar eagla a mhillte. Sea, gan dabht ar domhan, Seo an tráth le claíocha bearnaithe na beatha a dheisiú, agus le gortghlanadh éifeachtach a dhéanamh ar fhiaile shantach, bharrphlúchtach ár laethe. Seo an tráth den bhliain, nuair a dhírím fhéin ar alt a scríobh faoin ábhar thuasluaite.
A Thriochadú breithlá
Bliain faoi leith domsa isea bliain seo ár dTiarna, 2009, nó triocha bliain ó shoin go díreach, sea a thosaigh mé ar an gcéad alt dem Cholún, “I mBéal an Phobail”, a scríobh. B’in í bliain an Phápa, an bliain 1979, nuair a chuir mé tús leis an gColún seo. Tharla cupla uair, san idirlinn, gur cheap mé fhéin go gcuirfínn deireadh leis an gColún céanna sin, ach, ar chúis amháin, nó ar chúis eile, tháinig sé slán, agus beidh sé ag ceiliúradh a thriochadú breithlá, am eicínt, amach anseo, i dtóin na bliana seo.
Ach le filleadh ar na rúin athbhliana sin………..
Deireadh leis an Mustar!
Tugann an bhliain áirithe seo deis faoi leith dúinn breathnú athuair ar chúrsaí an tsaoil s’againne. Is dócha go dtuigtear do chuile mhac a’ pheata againn anois, go bhfuil deireadh leis an mustar! nó bhailigh an Tíogar Ceilteach a chip is a mheanaithe leis anuraidh, agus thug Críocha Coimhthíocha Grianmhara Dofhála air fhéin, agus caithfidh muidinne é a thuiscint athuair, nach bhfuil Cathair bhuan ar bith againn ar an saol seo, agus nach bhfuil buaine ar bith ag baint le saol, le saibhreas, nó le gradam. Bliain ó shoin, bhíomar uilig ar dhroim na muice, agus féach orainn anois! Nár thapaidh a leagadh sa mhoirt sinn? Tá laethe anróiteacha romhainn amach, laethe an anró, agus an chruatain, nuair a bheidh dífhostaíocht forleathan go maith inár measc arís, agus nuair a bheidh ganntanas airgid ag cur as do roinnt mhaith daoine. Ach, faoi mar adeireadh an tseandream fadó, “an rud is measa le duine na a bhás, b’fhéidir gurb é lár a leasa é,” agus b’fhéidir gurbh acusan a bhí an chiall, nó ní tagann olc i dtír nach fearrde duine eicínt é! agus mar sin, is é is lú is gann dúinn a dhéanamh, nó leas a bhaint as an anachain.
Sea, ach conas is féidir le duine a leithéid a dhéanamh?
Bhail! caithfidh sé dul ar a mharana agus leas a bhaint as na coinníollacha nua beatha a scaoiltear chuige. caithfidh muid breathnú ar na botúin a rinneamar, agus atá á ndéanamh fós againn, agus fáil réidh leosan feasta. Níl dabht ar domhan, ach go raibh airgead agus am á gcaitheamh go diomailteach againn, in áit iad a dhíriú ar an ngad ba ghiorra don scornach. Bhail! feasta, is féidir linn ceachtanna a fhoghlaim ó na dearmaid a rinneamar le linn laethe na flúirse, nuair a bhí saol na bhfuíoll á chaitheamh, ag íseal is ag uasal. Caithfidh muid cúbadh chugainn feasta, agus deireadh a chur le diomailt, le fábhraíocht, agus leis an teanga liom leat.
Athbhreithniú
Tabharfaidh na laethe seo deis dúinn freisin, féachaint ar na bealaí éagsúla a úsáidtear inár measc, le pá, teacht isteach, agus tuarastal, a mheas, agus a shocrú, sea, agus nár chóir breathnú freisin ar na liúntais éagsúla, a íoctar le hoibrithe áirithe, nó nach liúntais saor ó cháin a leitheid, gur fiú mórán d’oibrí ar bith iad, bíodh sé ina dhochtúir, ina theachta dála, nó ina iascaire. Nár chóir, ag an am áirithe seo freisin, breathnú arís ar na pinsin a íoctar do dhreamanna áirithe sa Stát s’againne, nó níl dabht ar domhan, ach go n-éiríonn le dreamanna áirithe an córas úd a chrú, ar mhaithe leo fhéin.
B’fhéidir go bhfuil mo dhóthain ráite agam, don bhabhta seo, agus gur leor é, le daoine a chur ag cur is cúiteamh faoi na cúrsaí céanna sin. Má d’éirigh liom sin a dhéanamh, beidh mé breá sásta liom fhéin.
*******************************************
Peadar Bairéad.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I m B é a l a n P h o b a i l .
.
August Monday. 2.
Ar Lá Saoire Lúnasa, shocraíomar ar gheábh a thabhairt siar go Dún Chaoin, le go bhfeicfimis arís, áilleacht agus éagsúlacht na dúiche sin. Ní dheachamar amach thar na sléibhte an babhta seo, faoi mar a dheineamar ar an nDomhnach, ach is amhlaidh a thugamar an bóthar trí Abhainn na Scáil orainn fhéin, agus tar éis dúinn tamall a chaitheamh sa Daingean, ag tabhairt chuile shórt faoi deara, leanamar orainn i dtreo Fionn Trá, agus uaidh sin arís i dtreo Cheann Sleibhe, mar a raibh an Fharraige Mhór ar thaobh na ciotóige, agus Sliabh scanraitheach an Fhiolair ar thaobh na láimhe deise againn. Nach deachair do thiománaí ar bith súil a choinneáil ar an mbóthar roimhe amach, agus é ag treabhadh leis trí dhúiche chomh hálainn sin? Cinnte, d’fhéadfadh duine stopadh anois is arís, agus béile na háilleachta sin a chaitheamh ar a shástacht, ach ag an am gcéanna, nach deacair dul thar radharcra chomh corraitheach sin gan lán na súl a bhaint as, anois is arís, fiú. Ach, sa lá atá inniu ann, agus an oiread sin tráchta sin ar bhóithre dá leithéid seo, ní bhíonn an dara rogha ag duine, ach na súile a choinneáil dírithe ar an ród a shníonn roimhe amach.
Slea Head .
Nach álainn, amach is amuigh, an tír sin a shíneann ó Cheann Sléibhe go Dún Chaoin? An féidir na radharcanna mara is sléibhe sin a shárú, áit ar bith ar domhan? B’éigean dúinn stopadh ag na Leataobhanna speisialta tamall, le deis a thabhairt dúinn na radharcanna céanna a thabhairt faoi deara i gceart. Ach bíodh gur chaith muid tamall maith i mbun an ghnó sin, i ndáiríre, níor chucu a bhíomar. Ba é an ceann scríbe a bhí socraithe againn don lá áirithe sin nó “Ionad an Bhlascaoid Mhóir”, atá suite cóngaraach do bhaile Dhún Chaoin fhéin. Níorbh í seo an chéad uair againn cuairt a thabhairt ar an Ionad céanna seo, ach caithfidh mé a admháil, go n-éiríonn leis mé fhéin a chur faoi gheasa, agus mé a mhealladh ar ais chuige, chuile uair a tharlaíonn sna bólaí céanna sin mé.
The Great Blasket Centre .
Ar deireadh, shroicheamar an tIonad. Pháirceáil muid an gluaisteán in ionad páirceála an Ionaid, agus ar aghaidh linn isteach. Nuair a bhí mé ansin, roinnt blianta ó shoin anois, tuigeadh dom, nár ró-fháiltiúil an áit í, agus lena chois sin, mhothaigh mé nach raibh aon ró-fhonn ar fhoireann an Ionaid an Ghaeilge a labhairt liom, ach an babhta seo, a mhalairt ar fad a bhí le tabhairt faoi deara agam. Bhí togha na Gaeilge blasta le fáil ag an té ar theastaigh a leithéid uaidh, sea agus flúirse di freisin. Caithfidh mé a admháil, gur thaitin sin go mór liom. Fuaireamar ár dticéid, agus isteach linn san Ionad álainn dea-thógtha, dea-fheistithe, sin.
Bhí daoine óga linn, agus bhí ceisteanna acusan le cur orainn, agus thug sin deis dúinne, scéal an oileáin agus a phobail a mhíniú dóibh, chomh fada is a d’fhéadfaimis é sin a dhéanamh, agus chuamar ar thuras leo, ó sheomra go seomra, le scéal uilig an oileáin a léamh, agus a fheiceáil sna pictiúir iomadúla a bhí crochta chomh cliste sin ar fallaí na seomraí céanna sin. I lár na hoibre sin go léir, tugadh leid dúinn, go raibh an Scannán Faisnéise faoi’n mBlascaod ar tí tosú san Amharclann álainn atá acu san Ionad Mínithe sin. Thugamar cluas don leid chéanna sin, agus thugamar aghaidh ar an Amharclann. Ní raibh ann ach go raibh muid suite go deas, compórdach, istigh ansin, nuair a cuireadh tús leis an Scannán sin faoi Oidhreacht an Bhlascaoid. Ní bréag ar bith a rá, gur thaitin an seó sin thar barr linne. Fuaireamar an-tuiscint ar phobal an oileáin, agus ar a slí bheatha agus maireachtála, sular chuir eacnamaíocht an fichiú haois críoch lena ré mar oileanáigh, agus mar iascairí, a bhí sásta dul i ngleic le cumhacht agus le fíochmhaireacht na Farraige Móire, lá i ndiaidh lae. B’fhearr, agus ba shoiléire ár dtuiscint, ar shaol agus ar shaothar mhuintir an Bhlascaod, tar éis dúinn an scannán úd a fheiceáil. Chuamar isteach ansin i seoimrín eile, agus istigh ansin, bhí mionsamhail an oileáin fhéin, leata os ár gcomhair amach, ar bhord. B’éasca dúinn ansin, cósta, cé, tithe, páirceanna, bóithre, agus eile, a thabhairt faoi deara ansin, agus arís, chuir an mhionsamhair sin lenár dtuiscint ar an timpeallacht inar mhair oileanáigh cháiliúla úd an Bhlascaoid. In áit eile fós, bhí scéal na n-oileánach úd a thug an tOileán Úr orthu fhéin, tráth raibh ré a n-oileáin fhéin thart. Bhainfeadh na pictiúir chéanna sin deoir asat, nó thuigfeá, dá mbeadh an gustal ag an tír s’againne, an tráth úd, nár chóir dúinn saibhreas na hoidhreachta sin uilig a ligean le sruth, ach nach ‘in an saol agat a mhiceo!
Beautiful Dún Chaoin .
Ní call dom a rá, nach bhfuil ansin ach roinnt an-bheag den mhéid a bhí le feiceáil againn in Ionad Oidhreachta an Bhlascaoid, Ionad álainn a tógadh ansin i nDún Chaoin, agus é ag breathnú amach ar an mBlascaod Mór agus ar an ál oileán atá scaipthe thart air, amuigh ansin i ngiorracht fad urchar méaróige don tír mhór, faoi mar a cheapfá. Sular fhágamar an tIonad, chaitheamar seal ag breathnú ar na leabhair, agus ar na cuimhneacháin uilig, atá ar díol ansin i siopa an Ionaid, le freastal ar na cuairteoirí iomadúla a mbíonn a dtrial ar an Ionad céanna sin, le linn séasúr na cuartaíochta. Chhomh luath is a d’fhágamar Dún Chaoin, ar ár mbealach arais, d’ísligh dlúthchheo draíochta anuas ar mhuir is ar tír, ionas nach raibh radharc le fáil againn a thuilleadh, ar oileán álainn an Bhlascaoid, nó ar na hoileáin eile a mhaireann faoina scáth. Ach, nár chuma linne, nach raibh ár ndóthair feicthe againn don lá áirithe sin, agus nach mbeidís uilig ansin, nuair a d’fhillfeadh muid an chéad bhabhta eile.
Ar ár mbealach ar ais ar an gCom, bhuaileamar isteach tigh Phaudí Uí Shé, i bhFionn Trá, agus geallaimse dhuit é, gur cuireadh cóir mhaith orainn sa tigh céanna sin, nó chaitheamar lón breá, sásúil, ann, lón a chuir cúl ar ár dtart agus ar ár n-ocras, go ceann scathaimh mhaith, ach go háirithe. Thugamar cuairt ar Sháipéal Chaitlíona atá in aice láimhe, agus chuir áilleacht agus atmosféar ciúin,síochánta, an tSaipéil cheanna faoi gheasa sinn.
The Son of the Virgin Lives !
Chuireamar an-spéis go deo sa phictiúr atá deartha go healaíonta taobh thiar den altóir, sa tSáipéal céanna sin.
Cén pictiúr, an ea?
Coileach, ina sheasamh ar imeall phota, agus é ag glaoch….. “Mac na hÓighe Slán.” Sea, agus bhí daoine sa timpeall, sa phictiúr sin freisin, agus ionadh an domhain orthusan, cheapfá. Ní call dom a rá, gur smaoinigh mé láithreach ar Pheig Sayers, agus ar an scéal atá le léamh ag duine, sa leabhar sin “Peig”, faoin aiséirí. Nach cuimhin leat, nuair adúirt mo dhuine, go raibh sé ina scéal imeasc a dheisceabal in Iarúsailéim, go n-éireodh Íosa ó mhairbh, agus an freagra a tugadh airsean, go raibh an seans céanna ag an gcoileach a bhí á bhruith sa phota, a bhí crochta os cionn na tine, éirí as an bpota sin, is a bhí ag Íosa éirí ó mhairbh. Ag an bpointe sin, d’éirigh an coileach de léim ar imeall an phota, agus chuir glaoch as, ach in ionad a ghnáthghlaoch, ag fógairt an lae, a dhéanamh, b’amhlaidh a scread sé “Mac na hÓighe Slán”. Nach breá mar a shníomhadh an scéal sin ón mbéaloideas isteach sa phictiúr sin, le croíthe daoine a thógail, agus scéal na hAiséirí a chur i gcuimhne dóibh, chuile uair a bhreathnóidís ar an altóir, agus ar an dtaibearnacal.
I ndiaidh an tsosa sin i bhFionn Trá, thugamar aghaidh arís ar an gCom, agus ní haithristear scéala ar bith orainn gur bhaineamar ceann ár scríbe amach. Agus le sin, cuirfidh mé críoch le scéala ár saoire ar an gCom, i Lúnasa na bliana seo. Mar chríoch, seo cupla véarsa a chum mé, i bhfad siar, i seascaidí na haoise seo caite, faoi thigh Pheig Sayers.
.
Tigh Pheig Sayers.
Tigh Pheig Sayers sa Bhlascaod tréighte, Náire shaolta do chine Gael, Fothrach fuar go hainnis spréite, Anuas ar theaghlach geal na scéal.
Díon lag lúbach, pollta réabtha, Doras gíoscach, cistin lom, Fuinneog dhallta, a mogall caillte, Os cionn mórmhara ard na dtonn.
Ach tógtar Músaéim in iarthar tíre I mbuanchuimhne lucht scríofa scéal Músaéim daonna, d’óg is d’aosta, San oileán cianda, i dtigh Pheig Sayers.
Peadar Bairéad.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad.
(This week we take a look at how quickly things can change)
Saolta ag athrú
Ní gá dhom a rá go mbíonn an saol athraíoch seo ag athrú is ag síor–athrú, ó lá go lá agus ó bhliain go chéile. Ní rud é sin a tharlaíonn anois is arís nó is comhartha beatha é an síor-athrú céanna sin. Tharla roinnt laethe ó shoin go raibh mé ag smaoineamh ar mhám aistí a chur i dtoll a chéile faoi na hathruithe uilig a bhí ag teacht ar an saol mór, le tamall de bhlianta anois. Bhí fúm tosú an lá dár gcionn. Bhí go maith. Ach níor tuigeadh dom go mbeinn fhéin tarlaithe chuig an Ospidéal sár a bhreacfadh an lá dár gcionn. Thart ar a trí ar maidin, thóg an t-Otharcharr mé fhéin chuig Ospidéal San Lúcás, anseo i gcathair Chill Chainnigh. Isteach i Roinn Timpiste agus Éigeandála a tógadh mé agus ba san áit sin a chaith mé an chuid eile den oíche sin agus an lucht leighis ag iarraidh a fháil amach céard a bhí cearr liom. Anois, níl fúm chuile ghné den scrúdú sin, nó chuile ghné den leigheas a moladh, a chraobhscaoileadh os ard anseo, nó ní bheadh fonn ar léitheoir ar bith a leithéid a léamh. Leor a rá, gur tuigeadh don lucht leighis céard a bhí ag déanamh tinnis dom, agus gur chinneadar ar mé a choinneáil istigh san Ospidéal sin ar feadh roinnt laethe fad is a bheadh cóir leighis á chur acu orm.
Ón leaba inar shocraigh siad mé bhí radharc breá agam ar an mbóthar mór isteach chun na cathrach, agus chaithinn tréimhsí ag breathnú ar an trácht céanna sin agus mé ag smaoineamh ar tiománaithe na gcarranna sin, agus an deifir uilig sin a bhí orthu, ag brostú, ag dul thar a chéile, agus adharca á séideadh acu, corruair fiú, lena mífhoighid a chur in iúl, fad is a bhí na scórtha agus na scórtha ina luí go lag i ngiorracht scread asail dóibh. Ach tríd is tríd, ní orthusan a bhí a n-aire, ach ar an lá crúógach a bhí rompu amach, agus ar an méid oibre a bhí le cur i gcrích acu roimh thráthnóna. Beag smaoineamh a bhí ag a mbunús, go raibh seans ann, gurb é sin an dán a bhí ag fanacht orthu fhéin, lá is fuide anonn.
Chuaigh a mbroid i bhfeidhm orm fhéin agus thosaigh mé ag smaoineamh ar na píosaí seo a bhí á scríobh agam anseo dhaoibh, le breis mhaith is triocha bliain anois. Cheap mé nach mbeadh ar mo chumas píosa a chur ar fáil dhaoibh don tseachtain seo.
.
.
Anois nuair a istigh,tharlaíonn i ngéirchéim dá leithéid mé, is é a dhéanaim, de ghnáth, nó téim siar thar na píosaí uilig a scríobh mé anseo i rith na tréimhse sin, agus dár ndóigh, tá thart ar mhíle go leith alt foilsithe uaim sa tréimhse sin, agus sin an chúis ar chuir mé romham an píosa beag seo a leagan os bhur gcomhair amach, an tseachtain seo, nó bhí mé ag ceapadh, go mbeadh orm tréimhse saoire a thógáil ón gcolún seo, ach tráthúil go leor, d’éirigh liom teacht slán ón Ospidéal, le cabhair an lucht leighis. Ach, caithfidh mé a admháil, gur cuireadh ar mo shúile dhom, i rith mo thréimhse istigh, chomh dian, dícheallach, is a oibríonn chuile dhuine den bhfoireann iontach sin, a oibríonn san ionad céanna sin, agus ní haon bhéal bán, nó cur i gcéill, é sin, ach lomchlár na fírinne, agus ní hé amháin go n-oibríonn siad go crua ó mhoch na maidne go dul faoi na gréine, agus arís uaidh sin go héirí na gréine arís, ach oibríonn siad go sciliúil, cliste, oilte freisin. B’in iad na tréithe a chuir ar mo chumas-sa na cosa a thabhairt slán liom, an babhta seo, agus bíodh gur bhain mé lán mhála de leigheas as mo thréimhse istigh ansin, tá súil agam nach mbeidh gá le hathchuairt i ngearr–aimsir.
Sin agaibh anois cion na seachtaine seo, agus an-ríméad orm go raibh ar mo chumas alt na seachtaine seo a sholáthar daoibh agus le críoch a chur le halt na seachtqaine seo, ba mhaith liom sláinte an bhradáin a ghuí ar chuile dhuine againn, agus go mbeirimid beo ar an am seo arís.
English 
Gaeilge