by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
Léim an Dá Mhíle……………………………………………..2009
Le
Pádraig Ó Fiannachta……………………………………….€10.00
*********************
Do thús na Mílaoise
Gafa i ngéibheann idir dhá shaol, ceann thall, agus an ceann eile abhus, atá an sagart cráifeach dáiríreach seo, an tAthair Pádraig Ó Fiannachta. Feictear dó, dár liomsa, go bhfuil laethe a ré fhéin ag druidim chun chríche, mo dhála fhéin freisin, agus dá bharr sin, caitheann sé súil ghéar tríd an nghloine shioctha a scarann an dá shaol óna chéile, le spléachadh neamhshoiléir a fháil ar úire an fhéir atá ag fás go buacach ar an dtaobh eile, agus ar an lúchair bhuan atá curtha in áirithe dúinn ansin ag íobairt Fhear na Gailíle. Samhlaítear dó, go bhfuil breith agus óige na Críostaíochta buailte isteach ina aigne níos daingne ná mar atá imeachtaí agus tarlúintí a óige fhéin, ina dhúiche fhéin. Micheál de Liostún a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin é, a chéaduair, i ndán leis a foilsíodh, thart ar thriocha bliain ó shoin, agus ba é a dúradh i seoladh an dáin sin nó…
“Rugadh Íosa in Áth Dara.
Bhí teach a mhuintire ar an tSráid Fhada…”
Nach éasca, i ndáiríre, Críost a shamhlú beo beathaíoch inár measc, ó tharla gur tógadh muid i measc Críostaithe díograiseacha an Iarthair, breis is an deich mbliana is trí scór ó shoin, nó an t-am sin, chloisfeá Críost ag labhairt leat amach as béal na gcomharsan, Domhnach agus Dálach, agus ó cheann ceann na bliana.
Dhá Mhíle Bliain
Léim an dá mhíle, ón lá atá inniu ann, siar go dtí laethe Chríost, níl ann i ndáiríre ach cupla truslóg, mar adeir an tAthair Pádraig linn.
Sa phíosa thuas, níl tagairt déanta agam ach do leath an tsaothair seo, nó téann aistriú fileata le Natalie Trump, taobh le taobh, le saothar an tsagairt. Saothar an tsagairt ar chlé, agus saothar Natalie ar an dtaobh dheis. Breá, taitneamhach an leagan amach é, agus nach breá an socrú é go bhféadfá breathnú ar chonas a rinne Natalie leagnacha cainte áirithe a láimhseail i mBéarla. Jesus in Dingle, a bhaist Natalie ar a leagan sise.
Turas chun an Tobair
Táim tar éis cupla turas a thabhairt ar an dtobar fíorálainn fíorGhaeluinne seo, a thochail na húdair ildánacha seo, cheana féin, agus tá mé meáite ar chupla cuairt eile a thabhairt air, sul má dtí i bhfad, nó ní hé amháin go sásaíonn chuile chuairt acu mo chion ar theanga mo mhuintire, ach níos tábhachtaí fós, beathaíonn sé an dúil do-shásta, spioradálta, atá neadaithe sa chroí, agus san anam, istigh ionnam. Ní shásódh cuairt amháin mé. Caithfidh mé cosán a bhualadh chun an tobair dhothaomtha seo. Is mór an mhaise ar an leabhar é freisin, na grianghrafanna agus na pictiúir dea-línithe a ghabhann leis. B’fhéidir gur mhaith leatsa triall a bhaint as?
Ach b’fhéidir gur chóir dom tagairt eicínt a dhéanamh don saothar fhéin.
I bhfoirm filíochta a chuirtear an saothar seo inár láthair, agus ní gá a rá, nach inné ná inniu a thosaigh an tAthair Pádraic ag shadhmadh focal ina ndánta sciliúla, ealaíonta, eolgaiseacha, agus ní taise don iarracht seo í.
Íosa ag an gCé sa Daingean, a bhaisteann an file ar an gcéad chaibidil filíochta dá dhán, agus breathnaigh mar a chuir sé tús leis an alt filíochta seo.
“Ní os comhair an tsáipéil
A bhí Críost ag caint an lá úd
Ach thiar ag Bun Calaidh
Agus amuigh ar Cheann an Ché….”
Ainmníonn sé na daoine a bhí ar an bhfód don ócáid, daoine ón áit ba ea iad. Bhí Aspail ann freisin, bhí Síomón agus Aindí beag i mbun a mbáid is a líonta. Bhí oíche caite acu ar thóir na scadán, ach ruball scadáin fhéin ní bhfuair siad, agus anois bhí siad tagtha i dtír, suncaithe, sáraithe.
Ba ghearr gur thuig Íosa go bhféadfadh sé labhairt leis an slua, dá dtarlódh amuigh i mbád Shíomóin é.
Seanmóir á thabhairt
D’iarr sé ar Shíomón teacht i gcabhair air sa mhéid sin. Rinne. Agus thug Íosa Seanmóir uaidh as tochta an bháid sin.
Labhair Íosa leo faoi éisc agus faoi iascaireacht, rud a chuir ionadh ar dhaoine, nó nár shiúinéir eisean, mac Iosaef? Nuair a bhí deireadh ráite aige, d’imigh na daoine, ach d’fhan na hiascairí, agus d’iarr Íosa orthu buaileadh amach píosa, “Agus déanaíg cor” ar seisean. Rinne mar adúradh leo, agus ba ghearr go raibh na líonta lán go scóig le héisc. Ghlaoigh Síomón ar Shéamas agus ar Eoin, agus ba é deireadh an scéil é nó go raibh…
“Na báid lán agus na líonta slán.”
Ag an bpointe sin, thuig Íosa go maith, go raibh Síomón gafa aige, agus go ndéanfadh sé iascaire fónta, ar ball, iascaire ar dhaoine.
“Dúirt leis: Tair agus lean mise,
Agus déanfaidh mé iascaire ar dhaoine díot.”
Mac an Duine
Sa chéad chaibidil eile, faigheann muid Íosa agus na hAspail, ag caint faoi Mhac an Duine fhéin. Agus ag breathnú ar Shíomón, labhair sé leis…
“Cé adeir siad is mé?” ar sé leis.
Cuid acu Eoin Baiste, a thuilleadh Éilias,
Nó duine de na fáithe.”
“Cé adeir tusa is mé?”
Is tú Críost Mac Dé Bhí…”
Shuigh an file an beart sin i gCeann Sléibhe. Agus roghnú déanta ag Íosa ar Pheadar, shocraigh sé ar a eaglais a bhunú ar an gCarraig sin.
Ina dhiaidh sin, déantar tagairt do eachtraí áirithe eile ó mhisean an Tiarna.
Cuairt ar na hEasláin
Thug sé cuairt ar na heasláin, rud a tharlaíonn go rialta i saol an údair fhéin, nuair a théann sé ar ghlaoch ola b’fhéidir, chucu siúd a bhíonn ina ghátar. Thug sé compord agus suaimhneas dóibh..
“Is mó áras ata i dtigh mAthar.
Raghadsa agus cuirfead áit i gcóir daoibh.”
Ar ball arís, beannaíonn Íosa na créatúir uilig atá curtha i gCill Mhairéad, reilg an ghorta.
“Táid anois in aoibhneas na bhFlaitheas.
Is leo Ríocht Dé.”
Nach mar sin a labhraíonn an Tiarna leis an údar fhéin tráth fhéachann seisean ar an Reilg chéanna sin?
An tArán Beo
Déantar tagairt freisin don tSuipéar Deiridh, nuair a thug an Tiarna a chuid fola agus feola dá Aspail, á rá leo, sea, agus dhearbhaigh sé an ráiteas sin, trína rá leo…
“Is mise an t-arán beo
A tháinig anuas ó neamh.
Má itheann duine an t-arán seo,
Mairfhidh sé go deo.”
Sea, agus nach cóngarach do chroí an fhile an ráiteas céanna sin, nó nach cuid dá shaol laethúil é, bheith ag glaoch ar an bhfuil agus ar an bhfeoil chéanna sin teacht anuas ó na Flaithis agus tamall a chaitheamh os a chomhair amach, ar lic na haltóra, le linn dó an tAifreann a cheiliúradh.
Leagann an t-údar scéal Lazarus os ár gcomhair freisin, ach suíonn sé é ar an nGairtheanaigh é.
“Mise an tAiséirí agus an Bheatha.”
Clabhsúr
Le clabhsúr a chur ar a dhán, críochnaíonn an file an scéal dúinn trí thagairt a dhéanamh don Cháisc, agus don Aiséirí.
“Céad glóir le Dia!” arsa Síomón Peadar,
“Agus canaimis an Hallel.”
B’fhéidir nárbh olc an áit í seo, le críoch a chur lem’ smaointe fánacha faoi Léim an Dá Mhíle, an dán iontach, spreagúil, seo, a chuireann Críost ag taisteal arís inár measc, trínár mbailte, trínár gcuanta, agus trínár ndúichí, faoi mar a chuirimis fhéin an Teaghlach Naofa ar a n-aistear chugainn, Oícheanta Nollag, fadó. Sea, éiríonn leis an bhfile anseo, na sean chuimhní sin a mhúscailt arís inár gcroíthe. Gura fada buan é inár measc.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
dosheachanta, unavoidable; corruair, occasionally; saol ábhartha, material world; ní beo dó, it’s not alive; adhmad a bhaint as scéal, to make sense of it; d’fheac a nglúna, genuflected; cianta, ages; fíonghort, vineyard; comhluadar, community;
.
A Changing World
Peadar Bairéad.
Bíodh go bhfuil a fhios agam, go bhfuil athruithe áirithe dosheachanta, ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil, nach mó ná sásta a bhím leo, corruair. Athraíonn rialtais, páirtithe polaitíochta, impireachtaí, ceannairí, agus modhanna cogaíochta, ach tá’s ag an saol, go mbaineann na hathruithe uilig sin leis an saol ábhartha, saol a bhíonn ag síor-athrú, agus áit a gciallaíonn athrú beatha, ach nach scéal eile ar fad é, chomh fada is a bhaineann sé leis an saol spioradalta? Ní bhímid ag súil le hathruithe sa saol sin, ach i ndáiríre, nach iad an dá mhar a chéile iad? Agus sa réimse sin freisin, nach ionann athruithe agus beatha, nó an rud nach n-athraíonn ní beo dó. B’in cuid de na smaointe a rith liom, agus mé ag iarraidh adhmad eicínt a bhaint as an scéal a bhí sa Kilkenny People , dár dáta, an 15ú de Mheán Fómhair na bliana seo, 2005.
What story?
Cén scéal é fhéin, an ea?
An scéal le Sean Keane faoi thodhchaí an Black Abbey, agus an Friary, anseo i gCathair Chill Chainnigh. Táthar den tuairim anois, go bhfuil baol ann, nó b’fhéidir níos mó ná sin, fiú, go gcaithfidh na hOird sin cúlú ón gcathair s’againne, gan aon ró-achar, nó níl dóthain baill acu leis na Manistreacha sin a choinneáil sa tsiúl, go fadtéarmach. Bhí sé éasca go maith dul chun cainte liomsa, tar éis dom na scéalta céanna sin a léamh, nó chomh fada is a bhaineann sé liomsa, is chuid dílis de shaol ábhartha agus de shaol spioradálta na Cathrach Áille seo iad araon. Nach deacair an chathair seo a shamhlú gan na seoda luachmhara sin bheith ag spréacharnach go glé, geal, soilseach, ina coróin? Agus nuair a smaoiníonn tú ar na glúnta ar fad Cainneach, a d’fheac a nglúna, agus a d’adhair a nDia, i Séipéil na Mainistreacha céanna sin, thar na cianta, tuigeann tú ansin, méad agus meáchan an chinnidh sin. Sea, mh’anam, ní inné ná inniu a tháinig na hOird sin chun na Cathrach Áille seo, le saothrú i bhFíonghort an Tiarna anseo i bPríomhchathair Osraí. Ach caithimis súil siar i dtosach, sula ndéanfaimid iarracht ar bith ar an dá shúil a chaitheamh romhainn.
363 years
Tháinig na Caipisínigh go Cill Chainnigh, a chéaduair, sa bhliain 1642, sin trí chéad seasca is trí bliana ó shoin anois, sea, agus nach iomaí sin duine ar dhein siad freastal orthu i rith na tréimhse fada sin? Bhí meas ag daoine orthu ó thús, nó d’fhan na Caipisínigh cóngarach don chosmhuintir, chuile lá riamh, agus bíodh go raibh an saol crua go maith acu ar theacht go Cill Chainnigh i dtosach dóibh, níor chrua an saol sin ná saol na cosmhuintire fhéin ar dhein siad freastal orthu. Faoi dheireadh an seachtú haois déag áfach, nó go luath san ochtú haois déag, bhí ar a gcumas teacht chun cónaithe mar a bhfuil a Mainistir suite sa lá atá inniu ann, áit a raibh deis acu an uair úd “Alms House” a reachtáil. Ar ball, tharraing baill áirithe cáil ar Chomhluadar na gCaipisíneach i gCill Chainnigh, nó chaith an tAthair Maitiú fhéin, seal ag saothrú sa bhFriary. Tógadh an séipéal álainn atá acu sa bhFriary anois, sa bhliain 1848, agus dár ndóigh, ní call dom cur i gcuimhne don léitheoir, gur chaith an tAthair Albert Bibby seal anseo freisin, an fear úd a bhain cáil amach dó fhéin le linn Éirí Amach na Cásca 1916, agus fear a seoladh amach go Califóirnia ar ball, áit ar cuireadh i gceannas ar Mhisean Santa Ynez é, sa bhliain 1924, ach ar an drochuair, fuair an fear bocht bás ansin, sa bliain 1925.
Ach tá na laethe sin uilig thart anois, agus caithfidh Bráithre an lae inniu socrú a dhéanamh, sna blianta atá romhainn amach, cé acu a fhanfaidh siad anseo i gCill Chainnigh, nó an mbeidh orthu a seolta a ardú, agus bogadh leo amach as dúiche Osraí. Níl dabht ar domhan, ach go mothódh muid uainn iad, dá n-imeodh siad.
The Black Abbey
Ach céard faoin Ord eile a luaitear san alt spéisiúil thuasluaite? Céard faoi chomhluadar Doiminiceach an Bhlack Abbey?
Is é an scéal céanna acusan é, is dócha, toisc go bhfuil titim mhór tagtha ar uimhir na mball den Ord i gcomhluadar na Mainistreach sin. Agus arís nach é an feall go deo é, go bhfuil an baol ann go ndúnfaí an Mhainistir chéanna sin.
Agus an bhfuil an tOrd sin i bhfad ag freastal ar phobal Chill Chainnigh, an ea?
Abair é, a mhac! nó ba e William Marshall the Younger fhéin, a bhunaigh an Mhainistir seo do na Doiminicigh, ar bhruach abhann na Bréagaí, sa bhliain 1225! Smaoinigh air, go bhfuil na “Dominican Friars” ina gcónaí i measc na gCainneach, le tarraingt ar ocht gcéad bliain anois! Cuireadh an Mhainistir faoi chois, sa bhliain 1543. Baineadh úsáid aisti mar Theach Cúirte ar feadh tréimhse fada, agus ansin, teacht deireadh an ochtú haois déag, deineadh a séipéal a athchóiriú, ach níor baineadh úsáid aisti mar theach pobail, go dtí lár an naoú haois déag. Anois, ní dóigh go bhfuil baol ar bith ann go ndúnfaí an séipéal gleoite sin, fiú dá ndúnfaí an mhainistir fhéin, agus cinnte, sé an scéal céanna é, i gcás Séipéal an Friary. Ach nach deacair saol caitliceach na Cathrach Áille seo a shamhlú fiú, gan na hOird sin a bheith ag paidreoireacht anseo in ár measc. Deireadh Ré a bheadh ann dúinne uilig, gan aon agó.
Think of the future
Ach, mura bhfuil an dara rogha ag na hOird sin, na Caipisínigh agus na Doiminicigh, ach cúlú ó Chill Chainnigh, amach anseo, nach bhfuil sé in am ag Críostaithe na Deoise seo, i gcomhar le húdaráis na nOrd sin, smaoineamh ar thodhchaí na mainistreacha úd, anseo cois Feoire, tar éis ar fulaingíodh ina dtógáil, ina reachtáil, agus ina n-athchóiriú, thar na cianta, nár chóir go mbeadh leanúnachas eicínt ina n-ionad, agus ina gcuspóir, i bhfíonghort an Tiarna. Bhuel, sin mo chuidse den scéal agaibh anois, agus níl le déanamh agam anois ach rath Dé a ghuí ar na hOird chéanna sin, anois, agus sa todhchaí, freisin.
PS.
Mar aguisín leis an scéal seo, chuir mé glaoch telefóin ar an dá institiúd thuasluaite, agus d’fhiafraigh mé an raibh beartaithe acu an chathair seo a thréigint? Dúradh liom nach raibh siad fiú ag smaoineamh ar thada dá leithéid a dhéanamh, ach bíodh sin fíor nó ná bíodh, nach deacair a dhéanamh amach céard a tharlóidh sa todhchaí, agus fiú, nuair a smaoiníonn tú air, nach beag tionchar atá againne ar na cinnidh a thógfar sna blianta ata rómhainn amach, ach nach bhfuil ar mbuíochas uilig tuillte ag Sean Keane as an ábhar seo a fhiosrú agus a chur i mbéal an phobail.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
M a c a s a m h l a
.
“Never Let Me Go”
le
Kazuo Ishiguro
Peadar Bairéad
.
Sa bhliain 2005 a cuireadh cló ar an leabhar neamhghnách seo, a chéaduair, agus seo an séú húrscéal a shil chugainn ó pheann líofa an tSeapánaigh seo, a bhfuil cónaí air, óna óige, i Londain Shasana. Rugadh Kazuo sa tSeapáin, i dtús na gcaogaidí, ach tháinig sé go Sasana, agus é ina ghasúr, thart ar sé bliana d’aois. Scríobh mé píosa, tamall de bhlianta ó shoin, faoi leabhar eile dá chuid, “When We Were Orphans”, leabhar a bhí ainmnithe don Booker Prize, sa bhliain 2000. Agus ní call dom a rá, go bhfuil clú agus cáil bainte amach i ngort guagach na litríochta, ag an údar ildánach seo. Bhronn na Sasanaigh an OBE air, sa bhliain 1995, i ngeall ar a sheirbhísí do shaol liteartha na tíre sin, agus bhronn na Francaigh, “Chevalier de l’Ordre des Arts et des lettres” air, sa bhliain 1998, lena n-aitheantas siúd dá shaothar, a chur in iúl.
Suíonn an t-údar a scéal i Sasana, i nóchaidí déanacha na haoise seo caite. Sa scéal seo, tugann an t-údar ar thuras rúnda sinn, le saol an ghrúpa speisialta seo ógánach, a chur faoin mhíocrascóp. Caithfear a rá, nach bhfuil sé ró-shoiléir, i dtosach, céard é go díreach atá ar siúl aige, agus déanta na fírinne, bíodh go mbeadh tuairim eicínt ag dhuine, ní leagtar an fhírinne lom faoi shrón an léitheora, go dtí deireadh an leabhair, d’fhéadfá rá.
Féach mar a chuireann sé tús lena scéal…
“My name is Kathy H. I’m thrity-one years old, and I’ve been a carer now for over eleven years. That sounds long enough, I know, but actually they want me to go on for another eight months, until the end of this year. That’ll make it exactly twelve years.”
Is dócha, go dtabharfadh duine faoi deara, nach dtugtar sloinne ar bith di, agus arís, chuirfeá ceist ort fhéin, cén sórt Cúramaí, nó “Carer” a bhí inti. Ar aon nós, fágadh ina “Carer” í, chomh fada sin, toisc go raibh sí ar fheabhas i mbun na ceirde sin.
“You do your best for every donor, but in the end it wears you down.”
Is soiléir nár ghnáthchúramaí, nó “Carer” a bhí inti, mar dhealródh sé, gur Donors a bhíodh á mbanaltracht aici. Sea, agus bhí sí ag éirí tuirseach dá gairm, is docha, agus dá thairbhe sin, thosaigh sí ag dul siar ar bhóithrín na smaointe, go dtí gort glórmhar glan na hóige, nuair a bhí sí fhéin agus a comrádaithe, á n-oiliúint, i Scoil speisialta, ar a dtugtaí Hailsham. Níor ghnáthmhúinteoirí a bhíodh ina mbun i Hailsham, níorbh ea, ach “Guardians”, a dheineadh chuile iarracht ar shaol sona, sásta, a chur ar fáil dóibh, sa Scoil speisialta sin. Spreagtaí na dálta chun filíochta agus chun chuile shaghas ealaíne, agus chomh maith le sin, bhíodh a sáith cluichí á n-imirt acu.
Bhí cairde speisialta ag Kathy H, nó ag “Kath”, mar a thugadh a cairde uirthi. Ruth, a bhí ar dhuine acu, agus Tommy, ar dhuine eile, agus d’fhás gaol faoi leith eatharthusan, gaol a mhair ar feadh a laethe i Hailsham, agus níos fuide anonn freisin, go deireadh a laethe. Níorbh í Kathy an t-aon duine sa scoil sin, a bhí gan sloinneadh, níorbh ea muis, nó ní raibh sloinneadh ar dhuine ar bith acu. Tá le tuiscint ó thús an scéil, nach raibh na Guardians ag tabhairt iomlán na fírinne dá ndaltaí, agus chomh maith le sin, rinne siad iad a dhíonadh ar chúramaí troma an tsaoil mhóir amuigh. Agus bíodh go gcuireadh corrdhalta ceist ar dhuine de na Guardians, b’in a bhíodh acu dá bharr, nó ní roinnfí an fhírinne leo. Rud eile a thugann an léitheoir faoi deara, nó nach bhfuil trácht ar bith ar Laethe Saoire, nó ar Thuismitheoirí! Cuma faoi sin, áfach, mar thug na Guardians le fios dá n-daltaí, go mba dhaoine faoi leith iad, agus rinne siad chuile iarracht ar charadas faoi leith a shnadhmadh eatarthu, caradas a bheadh ag teastáil go géar uathu, ar ball, nuair a bheidís mar chúramuithe, nó mar “Carers” dá chéile.
Tar éis do na daltaí sin, blianta fada a chaitheamh i Hailsham, théadh siad ar aghaidh ansin, le tamall a chaithamh in institiúd eile, ar a dtugtaí “The Cottages”.
“Eight of us who left Hailsham that summer ended up at the Cottages. Others went to the White Mansion in the Welsh hills, or to Poplar Farm in Dorset. We didn’t know then that all these places had only the most tenuous links with Hailsham.”
Ach cuireadh Kathy K, Ruth, agus Tommy chun na “Cottages” céanna sin, agus ar feadh tamaill, tuigeadh dóibh, go raibh dlúthbhaint idir Hailsham agus na Cottages sin, ach de réir a chéile, d’fhoghlaim siad, conas cúram a thabhairt do dheontoirí, agus diaidh ar ndiaidh, ina nduine agus ina nduine, cuireadh amach i mbun na ceirde sin iad. Tar éis dóibh tamall a chaitheamh ag banaltracht mar sin, d’iompaigh siad fhéin ina ndeontóirí. Tá an chuma ar an scéal, nár thuigeadar go bhféadfaidís a mhalairt a dhéanamh, toisc gurbh é sin a bhí i ndán dóibh, ó thús.
Léirítear an fhírinne dóibh, agus dúinne freisin, i ndeireadh an scéil, nuair a chuaigh Kath agus Tommy ar ais chuig beirt de “Ghuardians” Hailsham, – cé go raibh Hailsham fhéin dúnta go buan, faoin am sin, – le fáil amach, an bhféadfaí cead a thabhairt dóibh, éirí as an deonú, agus as an mbanaltracht sin, ar feadh roinnt bheag blianta, le deis a thabhairt dóibh maireachtáil i bhfochair a chéile, mar ghnáthlánúin. Ba ghearr gur tugadh le fios dóibh, nach raibh a leithéid indéanta, ar aon tsaghas cuma, agus nach raibh rompu, ó thús, ach an t-aon dán amháin, agus b’in a bheith ina ndeontóirí, sa chaoi go bhféadfaidís a mbaill bheatha a dheonú, ar mhaithe le gnáthdhaoine, nó níor ghnáthdhaoine iadsan, olc maith nó dona, mar i ndáiríre, ba é a bhí iontusan nó, Macasamhla, nó “Clones”, faoi mar thabharfadh lucht an Bhéarla orthu, agus ba é cúis ar gineadh iad, nó le baill bheatha oiriúnacha a chur ar fáil dóibh siúd ar ar bunaíodh a mbeith, a chéaduair. Ag an bpointe sin den scéal, leathann gruaim dorcha trasna spéir an úrscéil, agus mothaíonn an léitheoir fhéin trua agus comhbhá leis na créatúir sin, a thosaigh a saolré, i Hailsham. Níl dabht ar domhan, ach go ndéanann an t-údar an-iarracht ar cheist seo na “Macasamhla” a ionramháil, ar bhealach báúil, agus ag an am gcéanna, éiríoinn leis ábhar conspóideach, corraitheach, scannraitheach, a chur i mbéal an phobail, tri shaol fodhaonna, duairc, éadóchasach, a chruthú mar chúlra dá scéal.
Gura fada uainn an saol fodhaonna céanna sin.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Seán Ó Dálaigh: Éigse agus Iomarbhá
Le
Proinsias Ó Drisceoil
.
I mí na Bealtaine seo chuaigh tharainn, fuair mé cóip den leabhar thuasluaite ó na foilsitheoirí, Cork University Press, ag súil go ndéanfainn é a léamh agus léirmheas de chineál eicínt a dhéanamh air. Ní gá dhom a rá, gurb é ár gcara, agus ar gcathróir fhéin anseo i gCill Chainnigh, Proinsias Ó Drisceoil, a chuir an sárleabhar seo i dtoll a chéile, tar éis dó achar fada a chaitheamh i mbun taighde agus staidéir ar an nDálach ildánach agus ar a shaothar. Anois, ní gá dhom a rá, ach oiread, go mbímse sásta i gcónaí, píosa a scríobh faoi na leabhair a léim, ach b’eisceacht, amach is amuigh, é an leabhar seo, nó tar éis dom tamall a chaitheamh á léamh, tuigeadh dom, nach mbeadh im’ iarrachtaí le léirmheas a dhéanamh air, ach an sop in áit na scuaibe. Sea, d’fhágfainn an gnó ag scoláire eicínt, a bheadh inniúil ar an ngnó sin a dhéanamh go héifeachtach, críochnúil. Bhuel, rinne mé beart dá réir, ach, mo léan! Dheamhan scoláire ar bith a léim isteach sa bhearna baoil le s in a dhéanamh. Ansin, smaoinigh mé ar fhocail an Phiarsaigh nuair adúirt seisean:-
Where Angels ………..
Since the wise men have not spoken……
Agus shocraigh mé ar phíosa eicínt a scríobh faoin sárleabhar léannta seo. Ach arís tháinig focail an Dálaigh fhéin chugam, le lagmhisneach a chur orm. Seo an Dálach ag labhairt le lucht éisteachta scolártha.
“I much regret that the subject which I am going to treat of this evening has not fallen into abler and better hands than mine to do it that justice which it deserves…….
B’in mar a labhair an Dálach, agus é ag tabhairt léachta uaidh, don Chonaidhm Éireannach, sa bhlain 1847, faoi athbheochan ár dteanga dhúchais.
Ach le filleadh ar an leabhar scolártha seo. Caithfidh mé a admháil, i dtosach, go mba bheag é m’eolas fhéin ar an nDálach seo, sular léigh mé an saothar seo, nó i ndáiríre, ba bheag a bhí scríofa faoi, go nuige seo, ach ní bheidh an leithscéal sin ar fáil ag Gaeil feasta, nó anois, tá leabhar den scoth ar fáil dár muintir faoin bhfathach léannta, scolártha, eolgaiseach, seo, a chaith bunús a ré ag saothrú don tír, agus don teanga, a ghráigh sé.
Cérbh é an Dálach seo ?
Ach, cérbh é an fathach léannta seo?
Féach mar a chuirann an t-údar in aithne dhúinn é, ar leathanach a haon, dá shaothar iomráiteach.
“Rugadh Seán Ó Dálaigh i bhFearnán, baile fearainn i bparóiste Leic Dhobhráin, i mBarúntacht Dhéise, lasmuigh den Drom, in 1800 (?) Cailleadh i mBaile Átha Cliath é sa bhliain 1878 agus saol tairbheach caite aige mar scríobhaí, mar bhíoblóir, mar eagarthóir, mar fhoilsitheoir, mar bhunaitheoir cumann agus mar shiopadóir leabhar.”
Agus sin agat ábhar an leabhair seo in aon alt gearr amháin. D’fheidhmigh an Dálach mar dhroichead idir rí na láimhscríbhinní, agus ré an chló, nó bhí goile do-shásaithe do bhaliú láimhscríbhinní aige, agus ar ball, chuir sé cló ar roinnt mhaith de na láimhscríbhinní céanna sin, agus dhíol don phobal iad, ar shladmhargadh, d’fhonn eolas ar an teanga agus ar an litríocht ab ansa leis, a leathadh i measc na ndaoine. Tuigeadh dó, go ndéanfadh an teanga dhúchais anam ár náisiúin a shlánú, ach í a scaipeadh go forleathan i measc an phobail.
Seal tamaill I gCill Chainnigh
Chaith an Dálach seal i mbun oibre, i gCill Chainnigh, mar oifigeach den Irish Society, eagraíocht a bunaíodh le léamh na Gaeilge a leathadh i measc na cosmhuintire, ionas go mbeadh ar a gcumas an Bíobla Naofa a léamh ina dteanga dhúchais, mar áis len iad a iompú ina bProtastúnaigh. Níorbh é slánú na teanga a bhí uathu; i ndáiríre, a mhalairt ar fad a bhí uathu, agus ní raibh sa teanga ach meán, a sheargfadh ar an gcraobh, ar ball, faoi mar a tharla in áiteacha eile inar baineadh leas as an gcur chuige céanna sin . Ba bhall díograiseach den Chumann Gaelach sin é, an Dálach, agus é iompaithe ina Phrotastúnach, faoin mbliain 1826. Bhuel, b’in mar a thosaigh an Dálach céanna in Eochaill, i dtosach, agus ansin ar ball, i gCill Chainnigh. Fad is a bhí sé i gCill Chainnigh, ghlac sé páirt an-ghníomhach ina mhisean, agus cuireann sé ionadh orainn, an lear uafásach litreacha a scríobh sé chuig na nuachtáin ar ábhair éagsúla. Díol spéise dúinne freisin, réimse leathan ábhar na litreacha céanna sin.
Bunú Cumann
Ar ball, áfach, d’éirigh idir é fhéin is an Irish Society, agus ba é críoch na mbeart é, nó gur fhill sé ar an Eaglais Chaitliceach arís, sa bhliain 1843, agus scar sé, scun scan, leis an Society,. Chuaigh sé go Baile Átha Cliath ansin, áit ar bhunaigh sé an Cumann Ceilteach, d’fhonn téacsanna Gaeilge a fhoilsiú. Ní mó ná sásta a bhí sé le saothar an Chumainn sin, agus dá thoradh sin, bhunaigh sé Cumann eile, sa bhliain 1852, An Cumann Oisíneach, a bhaist sé air, le litríocht na Fiannaíochta a thiomsú agus a fhoilsiú. Thaitin an obair sin go mór leis, agus d’fheidhmigh sé mar eagarthóir, mar fhoilsitheoir, agus mar dhioltóir leabhar freisin, don Chumann sin.
Déantar cur síos freisin sa leabhar iontach seo, ar Reliques of Irish Jacobite Poetry, agus ar, Poets and Poetry of Munster, bhailiúcháin faoi leith, a rinne an Dálach, lena linn, ar ábhar a bhí gar dá chroí.
Faoi chomaoin mhór
Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil Aos Léinn na tíre seo go mór faoi chomaoin ag an údar cumasach seo, Proinsias Ó Drisceoil, agus níl dabht ach oiread, ach go mbainfear an-leas as a thaighde, as a scoláireacht, agus as a chur chuige, sna blianta atá romhainn amach. Mo chuidse de, caithfidh mé a rá, gur bhain mé an-sásamh go deo, agus tairbhe freisin, as an leabhar dea-scríofa, dea-chumtha seo. Thaitin an cuma inar shníomh sé a thagairtí go healaíonta, sciliúil, isteach sa scéal. Léitheoireacht éigeantach, don té a chuireann spéis i litríocht an naoú haois déag.
Bain triail as.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Teidil Onóra? Adeir tú !
.
Is dócha gur chuala muid uilig an seanfhocal úd i nGaeilge, adeir, nach ndéanfadh an saol capall rása d’asal, agus cé déarfadh nach bhfuil lomlán na fírinne sa tseanfhocal céanna sin. Ag cur madraí i bhfuinnoega! adéarfadh duine eile, b’fhéidir?
… Ba é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé, an babhta seo, nó an chaint uilig úd a bhí acu i nDáil Éireann, ar na mallaibh, faoi theidil uaisleachta a bhronnadh ar dhaoine áirithe, sa Stát s’againne.
Tuige, adéarfadh duine, a’ gcuireann siad a gcuid ama amú ag cur cúrsaí dá leithéid i mbéal an phobail, nó, ar an gcéad dul síos, Poblacht atá againne anseo, agus nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile fiú, nach mbronntar teidil dá leithéid ar shaoránaigh Poblachta, mar nach é bunphrionsabal an phoblachtachais gurb ionann céimiocht do chuile shaoránach, os comhair an Stáit, agus os comhair an dlí.
Ag coinneáil suas leis na…….
Sách fada a chaith cuid áirithe dár muintir, ag sodar i ndiaidh na n-uasal, ag umhlú rompu, agus ag iarraidh coinneáil suas leo! Tá córas dá leithéid fóirstineach go maith do thír a bhfuil rí nó banríon neadaithe sa chóras rialaithe acu, nó bíonn gá i gcónaí acusan, i leagan amach dá leithéid, le scaoth uaisle le freastal orthu, agus le dallamullóg a chur ar an bpobal, frí chéile, go bhfuil na huaisle seo ar chéim beatha níos airde ná an gnáthdhuine.
Conas a deintear a leithéid, an ea?
Trí theidil a bhronnadh orthu! agus trí chur ina luí ansin ar bhaill an phobail úsáid a bhaint as na teidil sin, agus iad ag dul i dteangmháil leis na daoine céimiúla sin. Níl le déanamh agat ach breathnú ar an gcóras onóra atá oibrithe amach ag ár gcomharsain bhéal dorais, agus tuigfidh tú céard tá idir chamáin agam. Má ghlaonn tú Diúc, nó Iarla, nó Barún, ar dhuine, caithfidh tú glacadh leis, go bhfuil céimíocht no folaíocht uasal eicínt ag baint leis. Sea, agus nuair a bhaineann tú úsáid as téarma cosúil le, A Thiarna! nó Sir! agus tú ag dul ‘un cainte le duine acu sin, nach beag nach gceapfá gurb é Dia fhéin a bhí os do chomhair amach, bhuel, dia beag, ar a laghad b’fhéidir!
Anois, tá Poblachtaí ann, a bhfuil teidil onóra á n-úsáid acu, le blianta fada, ach, ní bhíonn i gceist sna teidil sin, ach go mbronntar bonn, nó ribín, nó a leithéid d’áilleagán, ar dhuine, le teaspáint don tsaol mór, go ndearna mo dhuine éacht, nó gaisce de chineál eicínt, a chruthaigh don phobal, gurbh fhiú a leithéid a bhronnadh air, ach ní dóigh liom, go dtéann daoine timpeall ag bronnadh teidil orthu, ina saol laethúil. Sampla maith den chineál sin ruda isea an Fhrainc, mar a bhronntar an Légion d’Honneur, ar dhaoine a dhéanann seirbhís luachmhar don Stát Francach. Sea, agus bronntar an onóir sin ar lear mór daoine ansin, idir Fhrancaigh agus Eachtrannaigh.
Liberty, Equality…………
Níor chóir dúinn, ach oiread, dearmad a dhéanamh ar na Stáit úd, a rinne chuile iarracht ar ionannas a chothú i measc daoine, agus an chaoi ar shocraigh siadsan an cheist sin. Smaoinigh arís ar an bhFrainc i ndiaidh na Réabhlóide. Ba é a ghair siadsan ar ghnath-shaoránaigh nó Citoyen, nó cathróir, chuireaedarsan críoch le teidil uaisleachta don uasaicme, agus chuireadar tús le teidil úrnua, teidil a bhronnfaí feasta ar shaoránach, nó ar eachtrannach, ar bith, a shaothródh a leithéid. Agus arís breathnaigh ar an Rúis, i ndiaidh a réabhlóide-sean. Ba é an teideal a bhronn siadsan ar chuile shaoránach nó Comrádaí, nó teideal eicínt dá leithéid. chuireadarsan críoch freisin le teidil uaisleachta nach mbronnfaí roimhe sin ach ar an uasaicme. Is dócha go raibh cuid mhaith den cheart ag na Réabhlóidigh chéanna sin.
Céard fúinne?
Ach, céard fúinne anseo i bPoblacht seo na hÉireann?
Is dócha go bhfuil a chuma ar an scéal go bhfuil polaiteoirí inár measc, ar mhaith leo córas Onóra dá leithéid a bheith againn anseo. Dá mbeadh, bhuel! ansin d’fhéadfaidís teidil dá leithéid a bhronnadh ar an gcairde, nó níos measa fós, ar a chéile, nó fiú orthu fhéin! mar is dócha gurb é an Rialtas a bheadh i mbun na dteideal onóra úd a bhronnadh!
Ní dóigh liom, gur chóir dúinn baint dá laghad a bheith againn le córas onóra, nó uaisleachta, dá leithéid, olc, maith, nó dona. Ach, adéarfadh duine, b’fhéidir, gur maith an rud é, dá mbeadh teideal onóra againn, le bronnadh ar eachtrannach ar bith a dhéanfadh éacht, nó gaisce, don Stát s’againne. Bhuel! nach féidir linn Céim Onórach, ó Ollscail eicínt, a bhronnadh air, nó nach féidir linn saoirse cathrach, nó contae faoi leith, a bhronnadh air, agus nach fearr sin i bhfad Éireann nó bheith ag bronnadh teideal gan chiall air.
Leor sin !
Caithimis uainn “na hAindriú Martins” sin uilig, agus bíodh trí splaideog céille againn, mar nuair a chuireann tú chuile shórt san áireamh, feicfidh tú nach bhfuil maitheas an diabhail i dteidil fholmha onóra dá leithéid. Má tá gaisce, nó éacht, déanta ag saoránach ar bith, bhuel, beidh meas ag a phobal air, agus beidh urraim acu dó. Sin an onóir is mó a d’fhéadfadh duine ar bith a fháil óna phobal, nó tá dáiríreacht agus macántacht, i gceist, agus ní bhíonn aon chur i gcéill, nó plamás, ag baint leis. Mar sin, na bronnaimis ar shaoránach ar bith ach an onóir a thuilleann sé as a chonlán fhéin, agus diúltaimis glan dóibh siúd a chreideann, gurbh fhearrde sinn, teidil mar Diúc, nó Iarla, nó Ridire Phádraig fiú, a bheith bronnta orainn ag an Stát. Nach leor mar íocaíocht do dhuine ar bith, a fhios a bheith aige, go ndearna sé éacht, nó gaisce, ar son a phobail, agus go n-admhaíonn an pobal é sin.
Dúirt an Cinnéideach é!
Is dócha go raibh an ceart ag an Uachtarán, J.F. Kennedy, nuair adúirt sé:-
Ask not what your country can do for you,
But ask rather what you can do for your country.
Sea, agus sin i dtír nach ngairtear Sir nó Iarla ar shaoránach ar bith dá gcuid. Agus bíodh go mbronann Sasana teidil ar eachtrannaigh fiú, ní bhíonn cead acusan teidil mar, Sir, nó a leithéid, a úsáid ina saol laethúil, sin mura saoránaigh Bhriotanacha iad.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Clann Mhuireadhaigh ag ceiliúradh
A Century of Service
by
Martin Halloran
(St. Muredach’s College 1906 – 2006)
Cupla lá ó shin, fuair mé cóip den leabhar seo tríd an bpost. Iardhalta dem chuid fhéin, Pádraig Ó hEadhra, a sheol chugam é. Is maith a thuig Pádraig go gcuirfinnse suim, agus dhá shuim, sa leabhar céanna sin, toisc gur sa Choláiste sin a chleacht mé mo scileanna múinteoireachta, a chéaduair, agus chomh maith le sin, bhí an t-údar, Máirtín séimh, cneasta, Ó hAllmhuráin, mar chomhleacaí agam i rith na mblianta spreagúla a chaith mé i mbun mo cheirde ar bhruacha maorga, méithe, na Muaidhe. Áit ag bord an Tiarna go raibh ag an Máirtín céanna, anois, agus i dtolámh.
Nach spéisiúil anois breathnú ar ghrianghraf na hoscailte a tógadh ar an 10ú lá de Mheán Fómhair, sa bhliain úd, 1906, beirt shagart agus cúigear tuata a bhí mar fhoireann teagaisc acu, agus a mbunús sin suite ar bhinsí. Taobh thiar díobh sin feiceann muid, ina seasamh, na daltaí, breis is trí scór díobh, agus iad gléasta ina gcultacha Domhnaigh, bóna agus carabhat ar chuile mhac a’ pheata acu. Cuireann an t-údar síos dúinn ansin ar chomh deacair is a bhí sé na pingneacha a bhailiú, leis an gColáiste sin Mhuireadhaigh a thógáil, i dtús an chéid seo caite, nuair a luigh an bhochtaineacht go trom ar phobail na deoise sin Chill Ala. Sea, agus nuair a bhí an talamh ceannaithe, agus chuile shórt, idir thógáil, fheistiú, troscánú, agus maisiú, críochnaithe, agus íoctha as, fuarthas amach ansin gur chosain an t-iomlán gar go maith don £20,000. Suim ollmhór airgid, ag an am gortach sin, nuair a chuireann tú pá an ama sin i gcomórtas le teacht isteach daoine sa lá atá inniu ann.
Pátrúin agus Uachtaráin
Faigheann muid ansin liosta, maille le grianghrafanna, Éarlamh agus Uachtarán an Choláiste, i rith an chéid seo caite. Ní call dom a rá, go raibh aithne agam ar a mbunús. Ní call dom a rá, ach oiread, go gcuireann sin brón orm anois, nuair a thuigtear dom go bhfuil a mbunús mór ag iompar na bhfód, faoin am seo.
Faigheann muid liosta na ndaltaí ar deineadh sagairt díobh ar ball, daltaí a fuair a gcuid léinn agus oideachais ansin ar bhruacha na Muaidhe. D’fhan an chuid ba mhó de na sagairt sin le freastal ar a muintir fhéin, i nDeoise Chill Ala, ach d’imigh roinnt mhaith freisin, lena ndúthracht a chaitheamh ar an gcoigríoch, agus iad ag leanacht an casán a bhuail misinéirí na tíre seo dóibh ó bhronn Pádraic Mac Calprainn bua an chreidimh orainn, sa chúigiú haois. Tá sa leabhar freisin, liosta iomlán na ndaltaí ar cuireadh léann orthu sa Choláiste sin.
Cuireann an t-údar síos freisin dúinn ar chleachtadh an chreidimh, agus ar mhúineadh agus ar theagasc na ndaltaí i rith an chéid, sea, agus tugtar spléachadh maith dúinn ar an gcineál saoil a chaitheadh Clann Mhuireadhaigh, agus iad ag freastal ar a nAlma Mater álainn le linn blianta glórmhara a n-óige. Féach mar a chuir Pat Lindsay é, ina dhírbheathaisnéis, “Memories”:-
“The five years I spent in Muredach’s were happy…. Had I a choice I wouldn’t change…”
Sea, agus déarfainn nár chlaoigh an Pat céanna sin ró-dhlúth le rialacha an Choláiste, corruair! Ní gá a rá, go raibh pionós corportha i réim, tráth, agus bhaintí leas as, anois is arís, le smacht a choinneáil ar dhaltaí ceanndána. Agus bíodh go ndeachthas thar fóir leis an bpionós sin, corruair, bhí cúrsaí níos measa in áiteacha eile :-
“However, overall, Muredach’s would have been moderate enough in comparison with other colleges of its kind.”
Déanann an t-údar cur síos freisin ar an gcaoi ar deineadh ealaíon, drámaíocht, ceol, agus a leithéid, a fhorbairt, agus a chothú, thar na blianta, i gColáiste Mhuireadhaigh. Tá cur síos aige freisin ar chluichí, agus a n-áit i saol na Scoile sin.
An Grianghraf úd!
Chuir mé fhéin suim faoi leith i ngrianghraf ar leathanach 129. Foireann teagaisc an Choláiste sa bhliain 1956, nuair a ceiliúradh an caogadú bliain i saol an Choláiste, atá i gceist agam anseo, nó sa ghrianghraf sin, tá pictiúr díom fhéin agus mé im mhúinteoir óg, ag an am. Ní raibh ach beirt tuata ar an bhfoireann ag an am! murab ionann agus caoga bliain roimhe sin, nó caoga bliain ina dhiaidh sin, dá ndéarfainn é. Ba chóir a lua freisin, gur beag duine den bhfoireann sin a mhair le ceiliúradh an chéid a chomóradh. Ba mhaith liom, mar sin, thar a gceann, “Ad Multos Annos” a ghuí ar Choláiste Mhuireadhaigh, bíodh nár tugadh an deis dom fhéin bheith ar an bhfód d’ócáid chomórtha an chéid.
Más iarscoláire, nó iarmhúinteoir fiú, thú, ba chóir duit, anois teacht na Nollag, áit a choinneáil id leabhragán don leabhar spéisiúil, spreagúil seo, agus arís, má bhreathnaíonn tú ar dhromlach an leabhair, feicfidh tú mo phictiúr fhéin, thíos ag a bhun! Nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac! Ach ná cáin an leabhar ar a chlúdach!
Rinne mé tagairt thuas, do ghrianghraf den bhfoireann teagaisc, a tógadh do chomóradh chaogadú bliain Choláiste Mhuireadhaigh sa bhliain 1956, agus ní gá dhom a rá, gur eisigh Clann Mhuireadhaigh, mar a thugtar ar iarscoláirí na scoile céanna sin, gur eisigh siad Irisleabhar, an bhliain sin, le Iubhaile Órga an Choláiste a chomóradh. Ní gá a rá, ach oiread, go ndeachaigh mé ar thóir an Irisleabhair chéanna sin, féachaint an raibh an grianghraf úd ann, agus ceart go leor, tháinig mé ar an ngriangraf sin ar leathanach 45 d’Irisleabhar Choláiste Mhuireadhaigh 1956, agus ní call a rá, gur bhain an grianghraf céanna sin deoir asam nuair a bhreathnaigh mé air, mar nach beag duine den dream breá, óg, scafánta sin, atá fanta i dtír na mbeo anois? Ach nach ’in an saol agat?
Saol eile a bhí ann, an tráth úd
Tugaim faoi deara freisin, go raibh saol eile ar fad i réim anseo, caoga bliain ó shoin, nó tá sé soiléir ó chuid de na hAilt san Irisleabhar sin, go raibh béim nár bheag, ag an am, ar an nGaeilge agus ar an nGaelachas. Ar an gcéad dul síos, bhí alt ansin uaim fhéin, i nGaeilge, faoin teideal “Ní bheidh ár Leithéidí ann arís” faoi athbheochan na teanga sna blianta a bhí romhainn amach. Is soiléir gur chreid mé, ag an am, go ndéanfaí an teanga a athbheochan roimh dheireadh na haoise seo caite. Deacair a chreidiúint anois, gur mise a scríobh, ach is dócha go bhfuil an mise sin beo fós, áit eicínt sa chroí istigh ionnam.
Gaeilge agus Gaelachas i dtreis
Tá ann freisin, alt brea le Seán Ó Dubhthaigh, O.S. faoi shaol agus faoi shaothar Riocard Bairéad, file. Alt scolártha, dea-scríofa, ina ndéantar saothar an fhile a scrúdú agus a mheas. Tá alt eile faoi Chumann Lúthchleas Gael i gColáiste Mhuireadhaigh, faoin teideal, “Fifty Years of Gaeilic Games in Saint Muredachs”, ina gcuirtear síos ar chúrsaí Peile sa Choláiste, agus faoin chaoi ar éirigh le hiardhaltaí an Choláiste mar imreoirí dá gContae, ar ball.
Téann Rev.John P. Gilroy, siar go dtí an séú haois, le hoidhe an Easpaig, Ceallach, a ríomh dúinn. déanann sé tagairt don “Lebor Breac”, áit a gcuirtear síos ar Chathréim Cellaig, “The Career of Cellach Bishop of Killala”. Déanann sé cur síos ar an gcaoi a sníomhtar dánta agus rannta isteach tríd an scéal, faoi mar ba ghnáth a dhéanamh go minic, sa tsean-am. Cuireann alt breá eile síos ar scéal na bhfothracha a shíneann fan bhruacha na Muaidhe, idir Bhéal an Átha, agus Cill Ala, faoin teideal, “The Mute Memorials of Moyne agus Rosserk”, Mainistreacha Proinsiascánacha ba ea iad, a tógadh sa chúigiú haois déag. leanann sé scéal na Mainistreacha sin, anuas go dtí an lá atá inniu ann, nuair nach bhfuil fágtha anois, i gceann ar bith acu, ach faoi mar a chuireann an file é,
“fothrach folamh gan aird”.
Baineann an t-údar leas as línte Uí Choileáin ina alt, le scéal na Mainistreacha sin a chur ina sheasamh ina steille bheatha, os ár gcomhair amach…
“Mar a nglaodhadh an fhuiseog mhoch
do chléir ag canadh a dtráth
Níl teanga ag corruighe anois
Acht teanga gliogair na gcág.”
Ach nach mar sin a tharlaíonn i scéal cinniúnach an chine dhaonna.
Agus le críoch a chur leis an bpíosa seo faoi Choláiste Mhuireadhaigh, ba mhaith liom tagairt a dhéanamh d’alt breá eile san Irisleabhar úd, agus do bharúil, cén teideal atá air? Sea, “Not Gaelic Merely” leis an Rev Thomas Finan, agus is dóigh go raibh sé ag tochrais ar an gceirtlín céanna, a raibh mé fhéin ag tochrais air, agus muid beirt ag smaoineamh ar dhán na Gaeilge agus an Ghaelachais. Breathnaigh ar thús a ailt..
“The Irish speaking districts……are shrinking from year to year…..and unless some plan can be devised, and devised quickly, to preserve what is left of them, the language is undoubtedly doomed.”
Sin aiste bhreá eile ar an dtéad chéanna sin, agus aiste den scoth, dá ndéarfainn é. Ach ní féidir liom imeacht uaibh gan tagairt a dhéanamh don alt breá fada le Peter J. McGuire, faoin teideal, “When Ireland Made a Bid for Empire…….Canada in 1866. Sea, nach mór a bhí cúrsaí teanga agus tírghrá i dtreis in ár measc, sna laethe úd, sa bhliain 1956.
“Irisleabhar eile”…..1956 – 2006 ?
Nach trua, ar bhealach, nach bhféadfaí na píosaí breátha sin a chur ar fáil arís, don ghlún atá ag éirí aníos faoin am seo, agus dá gcuirfí, faoin gclúdach céanna leo, sraith altanna le múinteoirí an lae inniu, nár oiriúnach an chríoch a chuirfeadh Irisleabhar dá leithéid le ceiliúradh an chéid. D’fhéadfaí a leithéid a chur ar fáil roimh dheireadh na scoilbhliana seo, mar chuid den cheiliúradh. Ní fúmsa atá sé áfach, moltaí dá leithéid a chur i gcrích. Sea, agus nár bhreá an compánach a dhéanfaidh an tIrisleabhar sin do Stair úd an Choláiste, “A Century of Service,” leis an Athair Máirtín Ó hAllmhuráin,
Nach mór idir inné agus inniu, nó ní raibh sa Choláiste céanna sin ach Coláiste aonsruthach, i lár na gcaogaidí, nuair a tógadh an pictiúr úd a ritheann mar snáithe trí scéal seo chomóradh an chéid. Ní bréag ar bith a rá, gur fhás agus gur fhorbair an Coláiste céanna, ón am sin i leith, agus gura céad fearr a bheas sé ag deireadh an chéad cheid seo.
.
.
.
.
.
English 
Gaeilge