by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 15
.
I Meán Fómhair na bliana 1947, chaith mé deich lá, nó mar sin, i gCathair na Gaillimhe, ag déanamh na Scrúduithe Céime. Bhí an aimsir go hálainn, agus chomh fada agus is cuimhin liom anois, ní raibh aon ró-dheacracht ag baint leis na scrúduithe céanna sin. Bhí an t-ullmhúchán uilig déanta agam i rith an tSamhraidh bhreá, bhrothallaigh sin, thiar in Iorras na nIontas, agus níor bhain aon cheann de na Páipéir Onóracha, sa scrúdú sin, aon stangadh asamsa. Bhí a shliocht orm, nó nuair a tháinig na torthaí chugam ar ball, fuair mé amach, gur éirigh liom go seoigh, sa Scrúdú Céime sin, agus bronnadh an Chéim sin orm, ar ball, an chéad duine de Bhairéadaigh Iorrais a bhain céim amach in Ollscoil Náisiúnta na hÉireann riamh. Ach, bíodh a fhios agat anois, nár tuigeadh domsa, nó dom mhuintir thiar, go raibh aon éacht speisialta déanta agamsa, nó ní raibh ann i ndáiríre, ach an rud a mbeifeá ag súil leis ó dhuine a chaith a shaol uilig, suas go dtí an pointe sin, d’fhéadfá a rá, ag gabháil do na leabhair. Dá dteipfeadh orm, bhuel, ansin, chuirfí nath ann, gan aon agó.
.
I ndiaidh scrúduithe na Céime a chríochnú, thugamar, mé fhéin agus mo chomhleacaithe, a bhí ag déanamh a Scrúduithe Céime, i nGaillimh, in éineacht liom, thugamar aghaidh ar Dhromantine, an Chliarscoil s’againne, a bhí suite taobh amuigh de bhaile an Iúir, nó bhí na mic léinn eile ónár rangna, nach raibh ag gabháil don Chéim Onórach, bhí siadsan imithe thar nais go dtí Droim an tSín, cheana féin..
.
Bhí an dara cogadh domhanda thart faoin am sin, agus ní raibh cúrsaí taistil chomh holc sin ar fad. Ar an traein is ea chuamar ó Ghaillimh go Baile Átha Cliath, agus bhaineamar sult is taitneamh as an turas sin. Chaitheamar seal maith ag imirt cartaí, b’fhéidir nach é sin an ealaín a mbeifeá ag súil lei ó ábhair shagairt, an t-am sin, ach, ag an am gcéanna, bhaineamarna toit agus spraoi as, agus nár bhreá an t-athrú é, ó bheith ag gabháil don staidéar agus do na scrúduithe. Shroicheamar an Ardchathair, ar deireadh thiar, agus bíodh go raibh bailte móra agus cathracha eile feicthe agam fhéin, roimhe sin, caithfidh mé a admháil gur bhain Áth Cliath radharc na súl díom. Ní raibh tada cosúil le Sráid Uí Chonaill feicthe agamsa riamh roimhe sin. Nár dheacair domsa sráid chomh fada lei, fiú a shamhlú, ach nuair a chuir tú le sin, leitheid na sráide, airde na bhfoirgneamh breá, a bhí suite ar chaon taobh den tsráid chéanna sin, agus furú agus fuirseadh na ndaoine, ní hamháin ar na taobhchasáin ach iad ag rith is ag sodar leo trasna na sráide sin, faoi mar a bheadh Dia á rá leo, agus iad beag beann ar mhéad, nó ar luas, an tráchta, a bhí ag greadadh leis, síos suas na sráide céanna sin, nár leor an radharc céanna sin, le duine mar mise a mhearú scun scan, sea, agus an t-anam a scanrú ann, go ceann roinnt mhaith blianta ina dhiaidh sin freisin. Is féidir liom an radharc sin a fheiceáil trí shúile na cuimhne anois fhéin, agus mé suite ag mo ríomhaire anseo, ag iarraidh athchuairt a thabhairt ar na laethe glórmhara úd.
Bhí an t-ádh orainn, ar bhealach, nó bhí cupla gasúr as an Ardchathair inár measc, agus rinne siadsan a ndícheall bealaí na cathrach a mhúineadh dúinn, ach tá faitíos orm, go raibh sé fánach acu bheith ag iarraidh a leithéid a dhéanamh domsa ach go háirithe, nó bhí bealaí na tuaithe ró-fhréamhaithe sa chroí istigh ionnamsa, faoin am sin. Ach chuamar isteach leo go Caffola’s agus chaitheamar uachtar reoite a raibh ainm glórmhar samhlaíoch air, ainm cosúil le, Knickerbocker Glory, nó rud eicínt dá leithéid, agus blas chomh hálainn, is a bhlais mé riamh, air.
.
Ar deireadh, thugamar uilig aghaidh ar Stáisiún na Traenach ag Sráid Amiens, agus ár málaí taistil á n-iompar againn, agus chuamar ar bord traenach ansin, tar éis dúinn na ticéid chuí a cheannacht. Ar ball, ghluais an traein sin amach as an stáisiún, agus thug a haghaidh ó thuaidh. Bhuel, ar bhealach eicínt nár thuigeas-sa fhéin in aon chor, ba ghearr gur thugas faoi deara, go raibh atmosféar na traenach athraithe, go huile is go hiomlán, agus bíodh go rabhamar fós ag taisteal i dtír na hÉireann, agus sa Stát s’againne, thugamar faoi deara, nach raibh sin le tabhairt faoi deara sa traein sin istigh. Bhí athrú tagtha ar chuile shórt. Ní raibh fonn grinn nó spóirt orainn, a thuilleadh. Níor ardaigh daoine a nguth agus iad i mbun cainte nó comhrá, agus ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, bheadh tuairim ag duine, go mbfhéidir go mba dhú-oráisteach, an fear, nó an bhean, a bhí suite os do chomhair amach ansin. Níor bhain mé fhéin aon toit nó spraoi as an turas sin ó thuaidh. Thugamar suntas don Bhóinn agus muid ar ár mbealach thairsti, agus dhúisigh sí smaointe ionainn, ar chathanna a troideadh, agus a briseadh orainn, siar tríd an stair, rud nár chuir lenár ngiúmar, ar ár mbealach go Droim an tSín.
.
Ag stáisiún an Iúir, thuirlingíomar, agus nach orainn a bhí an t-áthas, go rabhthas romhainn ansin le gluaisteáin, le sinn fhéin agus ár málaí taistil, a tharlú leo abhaile go Cliarscoil Dhroim an tSín.
.
Níor thóg sé i bhfad orainn, an turas a dhéanamh, ón stáisiún traenach go dtí an Coláiste Sagartachta sin, a bhí suite i lár dhúiche na bhfear buí, faoi mar a tuigeadh dúinne, ach go háirithe. Nuair a shroicheamar an Coláiste, bhí roinnt mhaith dár gcairde ansin, le fáilte a chur romhainn, nó bhí ansin na fir a raibh aithne againn orthu onár mblianta ag staidéar leo, i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, Béal an Átha Fhada, i gColáiste Sheosaimh, Corcaigh, agus i gCloughballymore House, i gContae na Gaillimhe. Bhí sagairt ansin freisin, le chuile eolas a chur ar fáil dúinn, agus lenár gceisteanna a fhreagairt. Níor thóg sé i bhfad orthu uilig ár seomraí a theaspáint dúinn, agus b’in difir mhór idir an Choláiste seo Dhrom an tSín agus na Coláistí ar dhein muid freastal orthu roimhe sin, nó bhí seomra dá chuid fhéin ag chuile dhuine againn anois, agus ba mhór go deo an chéim chun tosaigh é sin ar an gcineál saoil a chaitheamar, mar mhic léinn, go nuige sin. Nuair a bhí na socruithe sin uilig déanta againn, tógadh ar chuairt sinn, thart ar an bhfoirgneamh ar fad. Ní call dom a rá, gur chuireamar spéis faoi leith sa Phroinnteach, nó bheadh tábhacht thar na bearta ag an teach céanna sin, i gcúrsaí ár saoil, chuile lá, uaidh sin amach, ar feadh na gceithre bliana a bhí os ár gcomhair amach, mar mhic léinn Diagachta, i gColáiste Dhrom an tSín, ansin i gContae an Dúin.
Bhí béile breá leagtha amach dúinn ansin sa Phroinnteach céanna sin, agus caithfidh mé a rá leat, gur bhaineamar toit agus cnagarnach as, nó bhíomar stiúctha leis an ocras, faoin am sin. Nuair a bhí an béile sin ite againn, tógadh ar chuairt chun an Aireagail sinn. Ó, a Thiarna, nár mhór idir an Aireagal seo agus na hAireagail a bhí againn sna Coláistí eile. Bhí an tAireagal seo leagtha amach go hálainn, ealaíonta, sciliiúil, agus é maisithe ornáidithe, snasta, ó bhun go barr. B’Aireagal faoi leith é seo, nó b’Aireagal do Chliarscoil Sinsearach é, agus ní hé amháin go raibh Príomhaltóir álainn, snoite, neamhaí ann, ach bhí thart ar scór altóir eile, thart le falla, san Aireagal céanna sin, nó caithfear cuimhneamh, go mbíodh foireann mhór sagart ag cur fúthu ansin, agus go mbíodh nós an Aifrinn aonair faoi lán-tseol, an tam sin, murab ionann is anois, nuair a deintear Aifreann a chomhcheiliúradh, i gcúinsí dá leithéid. Chuaigh an tAireagal céanna sin i bhfeidhm go mór orainn uilig, agus bíodh go bhfuil mám maith blianta imithe isteach i muileann an ama, san idirlinn, tagann cuimhne an Aireagail álainn sin ar ais go seoigh chugam, anois fhéin, agus mé ag iarraidh pictiúr na laethe sin a athdhathú, i ndathanna beoga, bríomhara, glinne, dhachaidí déanacha na haoise seo caite.
Ach b’fhéidir gur chóir dom an chuid eile den ghnó seo a fhágáil don chéad chaibidil eile
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
E a c h t r a i g h D ú i n n 28 A.
.
**********************
.
Ba ghearr gur tháinig muid isteach ar chlár ár laethe sa Choláiste Sagartachta sin, nó i ndáiríre, bhí seanchleachtadh faighte againne, cheana féin, ar an gcineál sin saoil. Ní seomraí ranga a bhí againn anois áfach, ach hallaí léachta, agus in áit ranganna, is amhlaidh a thugtaí léachtaí dúinn. Bhíomar ag staidéar anois ar an tríú leibhéal, cé go raibh céim bainte amach ag ár mbunús, cheana féin, agus diaidh ar ndiaidh thángamar isteach ar bhealaí na hInstitiúide sin. Nuair a bhí chuile rud feicthe, scrúdaithe, againn, bhí sé in am soip, agus tar eis dúinn paidreacha na hoíche a rá, thugamar ár seomraí orainn fhéin. Saol eile ar fad a bhí againn anois, i gcomparáid leis an saol a bhí againn sna Coláistí eile, agus b’iontach go deo an bhuntáiste é, do sheomra fhéin a bheith agat. D’fhéadfá seal a chaitheamh ag léamh, nó ag staidéar, nó ag gabháil do cheird ar bith a bheadh idir lámha agat, ag an am. Chomh fada anois agus is cuimhin liom, ní bhíodh aon chlúdach ar bith ar na hurláir againn, sna seomraí chéad bhliana sin, ach bhí cófra éadaigh, leabhragán, báisín lámh, leaba, agus bord, nó crinlín, le do chuid staidéar a dhéanamh air, agus chomh maith leo sin uilig, bhí scuab urláir agus méisín deannaigh ansin, le leide thabhairt duit, go rabhthas ag súil go gcoinneofá an áit deas, glan, néata. Bhíomarna thuas ag barr an tí, ar an dtríú, nó ar an gceathrú hurlár, sílim anois, ach nár chuma faoi sin, nó thart orainn, bhí na daltaí a rinne a gcuid saighdiúireachta linn, le mám blianta roimhe sin, cuid acu mar chomrádaithe againn, ó laethe Bhéal an Átha Fhada, anuas.
.
Bhí an áit an-mhór go deo, nó cé gur cheannaigh an SMA, Dromantine House, thart ar lár na bhfichidí, níor osclaíodh é mar Choláiste Diagachta an SMA, go dtí an bhliain 1926. Ba é an tAthair Slattery, a bhí taobh thiar den tionscnamh sin uilig. Anois, ba é an scéal a chuala mise nó, gur cuireadh an Teach agus an fheirm mhór a bhí ag gabháil leis, ar an margadh, agus cé gur chuir lucht an SMA suim agus dhá shuim sa sealúchas céanna sin, nó d’oirfeadh siad go seoigh dá riachtanais, agus biodh go raibh an t-airgead acu chuige, ag an am gcéanna, tuigeadh dóibh nach mbeadh seans ar domhan go ndíolfaí d’eagraíocht Chaitliceach, cosúil leis an SMA, iad, agus ba é dhein siad, nó é a cheannacht trí dhlíodóir. Ní raibh na dúchasaigh ró-shásta, nuair a chuala siad faoi na húnéirí nua, agus arís, bhí sé ina scéal scéil inár measc, gur deineadh cupla iarracht nimh a chur ina soláthar uisce, ach, ní raibh aon chruthú riamh againne, gur mar sin a tharla. Faoi mar adúirt mé, ní raibh ann ach, “dúirt bean liom, go ndúirt bean lei, gur chuala sise bean eile á rá”. Nó ar chóir dom an focal, “bean”, a fhágáil ar lár ansin, agus focal ar nós, “duine,” a chur isteach ina áit? Ní dóigh liom go mbeadh an dúchas céanna sa leagan athraithe!! Ag an am gcéanna, níor mhothaigh mé fhéin riamh, go raibh na comharsana, a bhí againn i nDroim an tSín, ró-chairdiúil linn, agus tharlaíodh corr rud, anois is arís, a chuireadh sin ar ár súile dúinn.
.
Mo chuidse de, tharla am eicínt, le linn mo laethe sa Choláiste Diagachta sin Dhroim an tSín, go raibh orm seal a chaitheamh in Ospidéal an Mhater, i mBéal Feirste. Bhí cupla gearán ag cur as dom, ag an am, agus b’éigean dom seal a chaitheamh istigh. Tráth raibh mé istigh ansin, chuir mé aithne ar roinnt mhaith daoine, agus caithfidh mé a admháil go raibh a mbunús cairdiúil, carthannach, lách, ach ní chuige sin atá mé, ach chuige seo.
Nuair a bhí mo sheal san ospidéal sin caite, bhí orm, mar a d’inis mé dhuit cheana, mo bhealach a dhéanamh ar ais go dtí an Coláiste, ach nuair a thuirling mé den bhus, ag an mbus-stad ba chóngaraí do Dhrom an tSín, bhí rothar fágtha ansin dom, le mo bhealach a dhéanamh abhaile dom fhéin. Bhuel, níor luaithe suite ar mo rothar mé, agus mé ag tosú ar mo thuras abhaile, nó chonaic mé beirt fhear ag léimt ar rothair, taobh thiar díom, agus thuig mé láithreaach, go raibh siad sa tóir orm. Agus bíodh go raibh mé fhéin lagaithe go maith, tar éis mo sheal san ospidéal, ag an am gcéanna, thuig mé go brí an tseanfhocail go rí-maith “nuair is crua don chailleach caithfidh sí rith”, agus geallaimse dhuit é, go mbeadh sé deaair go maith teacht suas liom, ar an rás sin go dtí geata mór an Choláiste. Ar aon chuma, d’éirigh liom geata an Choláiste a bhaint amach rompu, agus níor lean an bheirt ghaiscíoch isteach thar an ngeata céanna sin mé. Dúradh liom, ar ball, go mba bhaill de na “B Specials” a bhí iontu, agus chuile sheans, dá mbéarfaidís orm, go dtógfaí chun na beairice mé, le mo cheistiú, cibé cén saghas ceisteanna a bheadh i gceist acu? Ar aon nós, tuigeadh domsa, nach gcuirfí aon ró-fháilte romham sa mbeairic chéanna sin, nó tuigeadh dom, nach maith an nós é bheith ag brú ar an ndoicheall, agus bí cinnte dhe, go mothófá an doicheall amh, oscailte, céanna sin, romhat, sa dúiche chéanna sin.
Comhartha eile nach raibh aon ró-fháilte romhainne, sna bailte in aice láimhe linn, nó,
teacht an tSamhraidh, go hiondúil, nuair a thosaíodh na fir bhuí ag cleachtadh drumadóireachta, don “Twalfth”, níor neamhchoitianta in aon chor an rud é, go dtiocfadh díograiseoir oráisteach eicínt suas go geata tosaigh an Choláiste s’againne, agus é ag leadradh a Dhruma Mór, faoi mar a bheadh Dia á rá leis, nó b’fháidir gur ón dtaobh eile a fuair sé a inspreagadh! Chuirfeadh an torann millteanach, cluasphléascach, aduain sin, an croí trasna ionat, nuair a chloisfeá é i lár na hoíche ciúine, agus gan a fhios agat, i ndáiríre, cén fuadar a bhí faoi na fir bhuí a bhí timpeall ort, ag an am. Ar aon nós, thangamar slán ó na hionsaithe sin uilig, ach má tháinig fhéin, fanann cuimhne na n-oícheannta sin, go glas fós i gcroí mo chuimhne, agus fanfaidh go leagfar na hordóga orm, nó tuigeadh domsa, ach go háirithe, gur le drochrún agus le drochchroí, a buaileadh chuile buille dár chualamar uathusan. Bhíodh faitíos orm fhéin i gcónaí, go gcuirfidís an áit trí thine, ach bhíodh an t-ádh orainn go mbíodh an Coláiste dúnta thart faoin “Twalfth”, agus bhínn fhéin ar mo sháimhín só, thiar in Iorras na nIontas, agus gan spéis dá laghad agam sna fir bhuí, nó ina gcuid máirseála. Ach ó tharla gur luaigh mé Dromantine House, sa chomhrá sin, is dócha gur chóir dom a lua, gur thréigh an SMA an t-ionad sin, sa bhliain 1973, nuair a shocraigh siad ar a gcuid staidéar Diagachta a dhéanamh feasta, i Má Nuat.
.
Bheadh sé deacair teach níos áille, níos dea-dheartha, níos dea-thógtha, ná Teach Dhroim an tSín a fháil i do shiúl lae. Is dócha go ndéarfadh duine, go raibh cuma claisiceach air, mar fhoirgneamh, agus é mór, maisiúil, téagartha, agus cuma air, go mba chuid den dúiche timpeall é, ach ní call dom a rá, gur deineadh an t-uafás tógála timpeall ar an dteach bunaidh, ach fiú sa chás sin fhéin, níor chaill an seanteach a dhínit, nó a uaisleacht, nó a shnas, riamh. Ó! sea, agus bí ag caint ar gharraithe! Bhí siad sin ann, nó timpeall an Tí Mhóir ar fad, bhí garraithe de chuile shórt. Bhí toir agus bláthanna den scoth, ina mílte sa timpeall, agus chuile cheann acu níos áille agus níos maisiúla ná an ceann eile. Bhí ansin freisin, crainn ina gcéadta, agus iad ag baint barr áille dá chéile trí éagsúlacht a ndatha, agus a gcuma. Leagadh amach na garraithe, agus cuireadh na crainn, go healaíonta, cliste, sciliúil, sa tslí go dtógfadh siad croí an té a chaithfeadh seal ina measc.
.
Bhí ann freisin, fuaráin, agus linnte uisce thart orthu, agus i gclúideanna cúlráideacha, i measc na gcrann is na dtor, bhí tigíní cluthara agus suíocháin fhoscúla, le deis a thabhairt do dhuine, seal a chaitheamh ar a sháimhín só ansin, agus é i dteangmháil leis an dúlra. Sea, b’álainn an Teach a bhí acu ansin, agus b’álainn na garraithe a bhí timpeall ar an dTeach Mór céanna sin, agus timpeall ar an áitreabh sin ar fad, bhí, dár ndóigh, feirm an-mhór, agus ní athraíonn cúrsaí chomh mór sin riamh, nó tomhas, céard a tharlaíodh nuair a bhíodh cruóg ar lucht na feirme, tráth mbídís ag cur na bhfataí san Earrach, nó á bpiocadh sa bhFómhar, nó ag bualadh an arbhair b’fhéidir? Sea, tá an ceart agat, chuireadh siad fios ar na spailpíní fánacha leis an sclábhaíocht a dhéanamh. Ní gá dhom a rá, go mba fhuath liom fhéin an cineál sin oibre, chuile lá riamh, ach amháin ar ár bhfeirmín fhéin sa bhaile fadó, ach sin scéal eile ar fad. Ba í cúis nár thaitin an cineál sin oibre sin liom, ag an am, nó go mbíodh an t-asma ag cur as dom, i gcúinsí dá leithéid. Ach, b’fhéidir gur chóir dom an scéal a fhágáil mar sin, don bhabhta seo, agus fillfidh mé ar an ábhar sin, sa chéad ghála eile, nuair a bheidh mé ag cur síos ar an gcineál saoil a bhí againn, agus muid ag treabhadh linn trí na Cúrsaí Diagachta agus Fealsúnachta, thuas ansin, i nDroim an tSín, i gContae álainn daingean an Dúin, faoi scáth Shléibhte Mughdhorna.
Go dti an chead ghala eile…….Slan……..
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Fís le fíorú
Peadar Bairéad
Comóradh an Chéid
Anois, agus muid ag druidim i dtreo Chuimhneamh Céad an Éirí Amach, táthar ag smaoineamh ar bhealaí áirithe leis an mbeart sin a chomóradh mar ba chuí agus mar ba chóir. Deir dream amháin gur chóir seo a dhéanamh, deir dream eile gur chóir siúd a dhéanamh, dár leis an bhfear thall, gurbh fhearr ócáid mhór chomórtha amháin a eagrú a mbeadh cuimhneamh uirthi lá is faide anonn, agus ceapann an fear abhus, gur chóir ócáid cheiliúrtha áitiúil a eagrú i ngach paráiste sa tír. Sea, faoi mar a chuireadh na Rómhánaigh é fadó – quot homines tot sententiae – nó faoi mar a chuirtear sa chéad teanga oifigiúil é, -Ní lia duine ná tuairim – Ach nach ndéarfadh an leathshaoi fhéin, gur mar a chéile ab fhearr iad. Ar an gcéad dul síos, tá muid ag iarraidh ár mbród as ár náisiúntacht, agus as iarrachtaí ár ndaoine sin a bhaint amach a cheiliúradh; agus ar an dara dul síos, nach bhfuil ár bpobail fhéin ansin freisin, agus nach é ár ndualgas é an dearcadh céanna sin a chur ar a súile dóibhsean freisin.
Ach céard tá le ceiliúradh againn gur fiú é a chur i mbéal an phobail, um an dtaca seo? Deir daoine áirithe, gur éirigh le lucht an Éirí Amach a bhfís a fhíorú le neart a lámh. Ceart go leor, táid ann adeir, gur éirigh leo saoirse a bhaint amach, ní don tír uilig, ach do sé chontae fichead di, agus faoi mar a bhí cúrsaí ag an am, bheadh sé do-dhéanta, dár leo, an tsaoirse sin a bhronnadh ar Shé Chontae an Tuaiscirt, nó bheadh an pobal ó thuaidh réidh le cur i gcoinne a leithéid de shocrú, mar bhí siadsan meáite ar fanacht sa Ríocht Aontaithe. B’in an chaoi ar fágadh an scéal i ndiaidh na troda go léir, ach nach raibh na clocha corra faighte againn sa Chonradh, ar ghlac an pobal leis, i ndiaidh an iomláin? Fiú má ghlacaimid le fírinne an ráitis sin, chaithfeadh duine a admháil, nach raibh sa mhéid sin ach leath na físe, nó nárbh é a theastaigh uathusan nó Éire Saor Gaelach a bhaint amach. Má ghlactar leis anois go raibh an tSaoirse bainte amach acu, céard faoin gcuid eile den bhfís? Bhuel, caithfimid glacadh leis, nárbh fhéidir an chuid sin den bhfís a bhronnadh ar an náisiún, d’aon iarracht, nó láithreach bonn, ach bhí an deis acu anois tabhairt faoin chuid sin den bhfís a réaladh le himeacht aimsire.
Iarracht inmholta
Caithfear a admháil gur dhein an Saorstát iarracht inmholta le cuid den bhfís sin a thabhairt i gcrích trí bhéim a leagan ar mhúineadh na teanga sna scoileanna, agus is dóigh gur tuigeadh, ag an am, go leathfadh polasaí oideachais dá leithéid, go leathfadh sé labhairt na Gaeilge i measc daoine le himeacht aimsire. ach ní dóigh liom gur tuigeadh ag an am chomh deacair is a bhí sé teanga a bhí i mbéal an bháis a athbhunú i bpobal, agus feictear anois freisin, chomh gann is atá samplaí de thír ar bith ag tabhairt go dáiríreah faoin bhfiontar céanna sin, taobh amuigh d’Iosrael, b’fhéidir . Ní gá a lua anseo, go bhfuil samplaí eile den Ghaelachas beo beathach inár measc go dtí an lá atá inniu ann, mar atá, rinncí, ceol, amhránaíocht ar an sean-nós, cluichí, agus rud ar bith eile, a shil anuas chugainn, mar chuid dár n-oidhreacht. B’in iad na rudaí a bhí i gceist ag laochra na Cásca nuair a léadh Forógra ár bPoblachta ar Shráid Uí Chonaill, sa bhliain 1916, beagnach céad bliain ó shoin anois. Ghlac an pobal lena bhfís, agus dá chomhartha sin, tá an fhís sin beo inár measc go dtí an lá atá inniu ann, ach anois, nach bhfuil sé thar am againn breathnú ar an bhfís chéanna sin arís. An é nach raibh inti i ndáiríre ach leagan gaelach de Útóipe? agus an é atá le déanamh againn anois, mar chine, nó ár leagan fhéin den bhfís chéanna sin a fhógairt don aonú haois fichead? leagan a chuirfeadh san áireamh na hathruithe atá tagtha ar ár bpobal san idirlinn,agus áit sa bhfís sin a chur in áirithe do na mílte agus na mílte “thar toinn do ránaig chugainn,” agus áit faoi leith freisin a chur in áirithe dán Lucht Taistil fhéin. Sea, agus caithfimid sainmhíniú a thabhairt ar ‘shaoirse’ agus ar ‘ghaelachas’ dóibh siúd atá suas anois, sa chaoi go mbeidh fís nua, suas chun dáta, againn, a bheidh mar mhéar an eolais d’Éireannaigh na haoise seo, agus iad ar a dturas chuig an Éirinn idéalach sin, atá folaithe i gceartlár chroí na muintire a áitíonn cúig cúigí Éireann, i láthair na huaire seo. Faoi mar adúirt an té adúirt...breathnaigh isteach i do chroí fhéin, más uait spléachadh a fháil ar fhís an dara céad.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
G A E L S C O I L O S R A Í .
**************
Thug mé cuairt ar Ghaelscoil Osraí, ar na mallaibh, agus caithfidh mé a admháil dhuit anseo, gur bheag nár bhain an radharc an anáil díom, nó san áit a raibh na seomraí beaga ísle réamhdhéanta ina seasamh, an uair dheiridh ar thug mé cuairt orthu, bhí anois, foirgneamh breá, aerach, nua-aoiseach, ina sheasamh, mar phirimid, le díon a chur ar fáil d’fhís an oideachais lánGhaeilge, a réalaíodh san ionad seo, mám beag blianta ó shoin. Seo mar a chuirtear síos ar bhunú na Gaelscoile, sa leabhrán suimiúil a cuireadh i gcló le hoscailt oifigiúil na scoile nua, ar an 28 Meán Fómhair 2000, a chomóradh ….
“Gairid roimh oscailt na scoile ní raibh cóiríocht chuí faighte. In am an ghátair tháinig C.L.G. Shéamais Stiofáin i gcabhair orthu, nuair a d’ofráil siad a gclubtheach don scoil nua-shaolaithe, ar feadh bliana.
Mar sin, I Meán Fómhair 1984, thosaigh Gaelscoil Osraí, le 22 dhalta, agus Múinteoir óg as an gColásite Oiliúna, Gobnait Ní Choitir, mar Phríomh Oide.
Caitheadh bliain taitneamhach fiúntach i nGort na Learóg.
Don Scoilbhliain 1985/86, d’aistrigh gach duine don tseanascoil i Sráid Phádraig, go gearr-théarmach. I ndiaidh na Samhna bogadh isteach go dtí seomraí réamh-dhéanta, a bhí tógtha ar shuíomh a fuarthas ó Pharóiste Phádraig sa Loch Buí. Um Nollaig 1986 bhog an Príomhoide go Corcaigh agus bhí ar Phroinnsiasa Ní Chathasaigh feidhmiú mar Phríomh Oide go dtí gur tháinig Micheál Máirtín go dtí an scoil mar Phríomh Oide, I Mí Aibreáin 1987
Tógadh cúig aonad réamh-dhéanta le 11 seomra ranga ar an suíomh.”
Bhuel, b’in mar a tharla, triocha bliain ó shoin anois, agus sin mar a tharlaíonn go bhfuil Gaelscoil den chéadscoth againn anseo cois Feoire, um an dtaca seo.
Ní gá a rá gur chuir mé fhéin suim, agus dhá shuim, sa Ghaelscoil chéanna sin, ó bunaíodh í, agus is maith is cuimhin liom an lá ar thug mé cuairt ar an scoil chéanna sin, agus í faoi lán-tseol faoina Príomh Oide, Gobnait Ní Choitir, agus is cuimhin liom fós an t-ionadh a bhí orm, nuair a chuala mé na chéad-daltaí sin ag spalpadh Gaeilge go líofa, agus gan ach tamall gearr caite acu ag freastal ar an nGaelscoil an t-am sin. Chuireadar seó ar siúl dom, ar an toirt, cé nach raibh fhios acu, roimh ré, go raibh mé le bualadh isteach chucu, in aon chor. B’in mo chéad chuairt ar Ghaelscoil Osraí, ach ón lá sin amach, bhí áit speisialta bainte amach ag an scoil sin im chroí istigh. Ní call dom a rá gur thug mé cuairt orthu, ó am go ham, san idirlinn, agus fiú nach raibh mé im Dhaidí na Nollag acu, uair nó dhó, freisin! Cé nach raibh na seomraí réamh-dhéanta céanna sin thar mholadh beirte, ag an am gcéanna, bhain idir dhaltai agus oidí leas astu, nuair nach raibh a mhalairt ar fáil dóibh, agus deineadh an Ghaeilge a mhúineadh iontu chomh maith is a d’fhéadfaí í a mhúineadh i bhfoirgneamh den scoth, sea, agus chuireadar daltaí den scoth ar fáil do Choláiste Pobail Osraí, nuair a tháinig an scoil sin ar an saol, in am tráth. Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil ag éirí thar na bearta le múineadh agus le cothú na Gaeilge, sa dúiche seo, agus déanann an Ghaelscoil s’againne a cion fhéin den obair sin. Nár laga an Rí iad sna blianta atá romhainn amach, agus gura seacht fearr a bheas siad sna blianta atá le teacht.
Tharla áfach, gur tuigeadh, ar ball, do dhaoine áirithe, go raibh gá i gCill Chainnigh le foirgneamh buan, le tinteán dá gcuid fhéin a chur ar fáil do lucht na scoile LánGhaeilge sin, agus chuige sin, cuireadh feachtas ollmhór ar siúl, le suíomh oiriúnach a cheannacht agus le bunscoil LánGhaeilge a thógail ar an suíomh sin. Ar deireadh thiar, d’éirigh le lucht an fheachtais sin suíomh oiriúnach a cheannacht ó Pharóiste Phádraig, anseo ar an Loch Buí, i mbéal an dorais ag seanscoil na seomraí réamh-dhéanta. Seo mar a chuirtear e sa leabhrán a luaigh mé thuas….
“Chas an tAire Oideachais agus Eolaíochta, Micheál Ó Máirtín, an Chéad Fhód i mBealtaine 1998.
Don Scoilbhliain 1998/99 bhí orainn bogadh go dtí Aonad na nGasóg ar Bhóthar Dhroichead Bhinéid, fad a bhí tógáil an fhoirgnimh nua ar siúl. I Meán Fómhair 1999, bhogamar isteach san fhoirgneamh álainn, nua. Is lá an-stairiúil é inniu i saol na Gaeilge, agus i saol oideachas LánGhaeilge i gCill Chainnigh. Tá bród orainn ar fad go bhfuil an lá seo sroichte againn. Buíochas do chuile dhuine a chabhraigh linn.
“Beatha teanga í labhairt”, agus cinnte tá an Ghaeilge beo beathaithe i nGaelscoil Osraí.”
Fair play dhóibh uilig, a chonách sin orthu, agus go maire siad uilig a nuaíocht.
Ach le filleadh ar an gcuairt úd a thug mé ar an nGaelscoil nua, ar na mallaibh…D’fháiltigh an Príomh Oide, Micheál Máirtín, go Ceallach romham Shuíomar tamall, ar dtús ina oifig néata, fhairsing, agus nuair a bhí ár gcomhrá déanta againn, thug an Príomh Oide ar chuairt na scoile mé. Ó, a Thiarna! nach mór idir scoil álainn an lae inniu, agus seanscoil úd na seomraí réamh-dhéanta? Bhí an foirgneamh dea-dheartha, dea-dhéanta, dea-mhaisithe seo, lán d’atmosféar Gaelach, nó bhí idir phictiúir agus fhógraí, a bhí crochta go flúirseach ar bhallaí agus ar chláir, ag fógairt do chách, go raibh meas ar an gcéad teanga oifigiúil, sna bólaí sin. Bhí an scoil leagtha amach mar a d’iarrfadh do bhéal fhéin í a bheith, sé sheomra ranga ar ‘chaon taobh, agus halla breá fairsing istigh i lár baill, áit a d’fhéadfaí an scoil a chruinniú, ar ócáidí speisialta. I gcás na seomraí ranga, bhí a ainm fhéin ar chuile cheann acu, agus ní call dom a rá, go bhfuil siad ainmhnithe as seanríochtaí agus as sean-ionaid tábhachtacha i dtír seo na hÉireann fadó. Tá le fáil ansin, istigh i lár baill, Osraí, agus taobh lei, tá Caiseal. Ansin tá seomraí ainmnithe as Cruachan, Dal gCais, Corca Dhuibhne, Sceilig, Tír Chonaill, agus Breifne, agus ar an dtaobh eile den teach, tá Fotharta, Teamhair, Uisneach, Oirial, Dal Riada, Aileach agus Eamhain Mhacha. Tá seomraí eile, a bhfuil Múscraighe, Déise, agus Cairbre, orthu. Bhí seomraí beaga ansin freisin, le freastal ar ghrúpaí beaga, agus le deis a thabhairt do na múinteoirí feabhais a gceird fhéin a chleachtadh iontu. Istigh i lár baill, tá clós speisialta, mar a raibh an ghrian gheal ag spalpadh anuas orainn, clós é sin a thug spás oscailte isteach i gcroílár “Scoil na Gréine Gile”, mar adéarfá.
Amuigh ar chúl, bhí spás le cluichí a imirt, cluichí ar nós leadóige, agus ar thaobh na scoile, tá faiche imeartha, mar a bhfuil spás leibhéalta, réidh, le deis a thabhairt do chuile rang sa scoil ionad imeartha a bheith in áirithe dóibhsean amháin. Ní gá a rá, gur chuir an leagan amach sin uilig áthas ar mo chroí, nó tá deiseanna curtha ar fáil i nGaelscoil Osraí, do lucht foghlamtha trí Gaeilge, atá ar aon leibhéal, nó inchomórtais le haon rud atá curtha ar fáil dóibh siúd a dhéanann a gcuid foghlama trí Bhéarla, agus nach cúis áthais agus mórtais dúinn, a leithéid a fheiceáil anseo in ár measc, sa Loch Buí?
Anois, ní gá a rá nach bhfuil an scéal ar fad inste agam anseo, I ndáiríre, níl ach fíorbheagán de scéal na scoile sin inste anseo agam daoibh, ach ní fál go haer é sin, sa lá atá inniu ann, nó nach bhfuil a suíomh fhéin ar an idirlíon faighte anois ag Gaelscoil Osraí, sa chaoi go bhfuil ar chumas duine ar bith anois, chuile eolas faoin scoil fhéin, agus faoi dhúiche seo Osraí, a fháil amach trí bhualadh isteach chucu, ag http://homepage.eircom,net/~osrai
Le críoch a chur leis an bpíosa seo, déanfaidh mé tagairt amháin eile don leahrán álainn sin, a chuir an scoil ar fáil anuraidh agus oscailt oifigiúil na scoile nua á comóradh acu, nó ar chlúdach cúil an leabhráin sin, tá…Rosc na Gaelscoile, mar atá….
G a e l s c o i l O s r a í.
Gaelscoil Osraí, Gaelscoil Osraí,
Scoil na gréine gile.
Gaelscoil Osraí, Gaelscoil Osraí,
Grá mo chroí go huile.
.
Níl ár sárú mar dhaltaí le fáil
In Osraí na scéal is na ndán.
Ní bhímidne crosta gan chiall,
Ach muid dílis don scoil is dá riail.
.
Tá dhá véarsa eile sa Rosc sin, agus is dócha gurb é fáth a bhfuil an oiread sin suime agam fhéin ann, nó toisc gur mise a cheap is a chum an Rosc céanna sin, agus caithfidh mé a admháil, go gcuireann sé an-áthas orm a chlos, go gcantar an Rosc sin go rialta, murab ionann is an Rosc a chum mé do Choláiste cáiliúil áirithe sa Chathair Álainn seo ‘gainne! Ach sin scéal eile, do lá eicínt eile. An turas seo áfach, molaimse Gaelscoil Osraí, maraon lena foireann agus lena daltaí. Rath Dé orthu uilig, sna blianta atá romhainn amach.
.
*************
Peadar Bairéad.
*************
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Grianghraf mo Mháthar
.
Aghaidh chaoin chneasta mo mháthar
Ag breathnú go dáiríreach glé
Isteach idir an dá shúil orm,
T’réis blianta fada faoin gcré.
.
Aghaidh nár leag mé súil uirthi
le breis agus leathchéad bliain,
Ón tráth a roinneamar gaineamh bog bán lei
I Reilg na Croise, faoi chian.
Aghaidh a bhí nach mór clúdaithe
Faoi dheannach dhearmadach na mblain;
Aghaidh a bhí beagnach síobtha
Ag gaotha is ag gálaí gan chríoch.
.
Ach ansin, nuair a d’osclaíos-sa le fonn
Clúdach úd litir na rún,
Thit grianghraf glé úd na gcuimhní
ar chlár os comhair mo dhá shúl,
Tugadh srian ansin do na chumhní
A bhí glasáilte le fada gan bhrí
Ag blianta fánacha fuara
faoi screamh sobhriste na mian
.
.
Is anois is féidir liom athuair
Cuimhní a aoireacht go sámh,
Nuair a bhreathnaím idir an dá shúil,
Ar aghaidh chaoin chneasta mo Mham.
.
Is titeann ualach na mblianta
Siar agus síos go tóin poill,
Siúlaim go calma misniúil,
Is tarraingím dallóg’ na mblian.
.
Chun tosaigh liom anois agus feasta
Ag siúl cos ar chois leis an mbean,
A bhronn a bhfuil agamsa orm,
Is a d’ídigh í fhéin sa mbeart.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Maith dhúinn ár gCionta…..
Nuair a chuir mé romham an colún seo a scríobh, a chéaduair, i mbliain an Phápa, tarraingt ar thriocha bliain ó shoin anois, ba é an chéad cheist a bhí le scaoileadh agam nó, cén t-ainm a bhaistfinn air, agus tar éis dom dul ar mo mharana, ar feadh scathaimh, ba é an cinneadh a dhein mé nó “I mBéal an Phobail” a thabhairt air. Caithfidh mé a admháil anois nach raibh a chathú sin orm riamh ó shoin, nó tuigeadh dom, go mba fheiliúnach an teideal é do cholún a dhéanfhad iarracht ar thagairt a dhéanamh d’ábhair a bheadh i mbéal an phobail, sea, agus a dhéanfadh iarracht freisin, ar ábhair áirithe a chur i mbéal an phobail chéanna sin, ó am go chéile. Bhuel, má theastaíonn uaim cloí leis an gcur chuige sin, caithfidh mé a admháil anois, nach bhfuil an dara suí sa bhuaile agam ach tagairt a dhéanamh don ábhar atá i mbéal gach éinne, na laethe seo, sé sin, ceist na Scoileanna Saothair agus na Scoileanna Ceartúcháin.
Ní dóigh liom, go bhfuil gá leis an téarmaí sin a mhíniú dom léitheoirí, nó is beag ábhar atá le léamh chomh minic sin ar ár nuachtáin, nó le clos ar na meáin chumarsáide, na laethe seo, le Ceist na Scoileanna céanna sin. Ba é a bhí i gceist, nó Scoileanna a bunaíodh a chéaduair, le freastal ar bhuachaillí, agus ar chailíní óga, ar tuigeadh do na hÚdaráis, agus do na Cúirteanna, ag an am, go raibh gá le Scoileanna dá leithéid, le freastal ar a riachtanaisí. Socraíodh go gcuirfí Oird áirithe, agus Cumainn Chrábhaidh faoi leith, i mbun na Scoileanna sin, agus go n-íocfadh an Stát iad as an saothar sin a dhéanamh dóibh. Go teoiriciúil, ba leis an Stát na Scoileanna sin, agus na hOird, agus na Cumainn Chrábhaidh sin fostaithe len iad a bhainistiú agus a sheoladh. Sea, agus thuigfeá uaidh sin, go mbeadh dualgas ar an Stát cigireacht a dhéanamh orthu. Is dócha gur tuigeadh, ag an am, go mba fheiliúnach an leagan amach é sin. Ach caithfear a chur san áireamh anois, nach raibh i gcuid de na daltaí a cuireadh chuig na Scoileanna sin ach gasúir óga, agus ina measc, bhí an corr-naíonán fiú.
Anois, cé go mbíodh an smacht dian go leor i ngnáthscoileanna ag an am, tharla gur éirigh an smacht sna Scoileanna Speisialta seo, níos géire, nios cruálaí, agus nios deine ar fad, ná mar a bheadh inghlactha. Sea, agus anuas ar na diansmacht cruálach sin, d’éirigh cleachtadh na mí-úsáide gnéasaí coitianta go maith ina measc freisin. Caithfear a thuiscint anois, go mba iad lucht stiúrtha na Scoileanna sin, a bhí ciontach sa mhí-úsáid ghnéasach sin. Ní gá dhomsa anois cur síos go mion ar na cúrsaí céanna sin, nó tá an scéal céanna sin le léamh, agus le clos, ar na meáin uilig, na laethe seo, ach ba chóir a lua, gur bhain Tuairisc an Bhreithimh Uí Riain stangadh asainn-ne, gnáthphobal na tíre seo, nuair a foilsíodh í ar na mallaibh. Glactar leis go raibh a fhios ag roinnt áirithe daoine, agus na daltaí úd ar deineadh an leatrom sin uilig orthu, ina measc, go raibh a leithéid ag tarlú sna Scoileanna céanna sin, ach bíodh gur tuigeadh don phobal, frí chéile, gur caitheadh go holc leis na daltaí úd, níor tuigeadh dá mbunús go raibh an droch-úsáid chéanna sin, chomh holc, chomh diabhalta, chomh huafásach, nó chomh forleathan, is a léiríodh dúinn í a bheith, sa Tuairisc sin an Bhreithimh Uí Riain.
Ach céard is féidir linn a dhéanamh anois, le cúiteamh de shaghas eicínt a chur ar fáil dóibh siúd a d’fhulaing an leatrom sin uilig, thar bhlianta fada. Deineadh an chéad ghála den chúiteamh sin a chur ar fáil, sé nó seacht de bhlianta ó shoin, ach ní leor in aon chor ar deineadh an tráth sin. Caithfear anois, mór-iarracht amháin eile a dhéanamh, lena bhfuil ó na daltaí sin, a chur ar fáil dóibh, agus sin go luath, neamhchoinníollach, flaithiúil. Caithfidh an Stát Iontaobhas Speisialta, Neamhspleách, a bhunú le cúram a dhéanamh den ghnó náisiúnta seo, agus caithfidh na hOird agus na Cumainn Chrábhaidh an tIontaobhas sin a mhaoiniú, cuma faoi thada eile.
Agus an méid sin uilig ráite, agus glactha leis, níor chóir dúinn dearmad a dhéanamh ar phrionsabail áirithe, ach oiread, prionsabail cosúil le “due process” agus “Cothrom na Féinne”, nó caithfidh mé a rá, go raibh cuid de na ráitis a chuala mé ó dhaoine áirithe ar na meáin dulta thar fóir ar fad. Gan dabht ar domhan, ba chóir an dlí a chur i bhfeidhm, ach ag an am gcéanna, ba chóir cearta an tsaoránaigh a chosaint, nó mura ndéana muid sin, céard a bheidh fágtha againn den Áilleacht Uafar úd a saolaíodh inár measc, tarraingt ar chéad bliain ó shoin anois?
Fútsa atá sé, a léitheoir…………
English 
Gaeilge