by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
O I L E Á I N I N I S G É I D H .
.
*****************
.
Mayo’s Lost Islands
T H E I N I S H K E A S……………………………………………………….2000.
l e
B R I A N D O R N A N ………………………………………………………£10.00.
.
*****************
.
Rugadh an t-údar, Brian Dornan, i gCiarraí, agus tógadh é i nDún Laoghaire. Fuair sé a chuid oideachais i gColáiste na Toirbhirte, Glas Tuathail, agus bhain sé a chéim amach i gColáiste na hOllscoile, Áth Cliath, áit ar ghnóthaigh sé MA sa tSeandálaíocht. I dtús na seachtóidí, agus é ag tochailt i gContae Mhaigh Eo, tharla gur thug sé a chéad chuairt ar Oileáin Inis Géidh, agus ansin, sna nóchaidí, agus céim i Stair Áitiúil idir chamáin aige, dhírigh sé tóirse a thaighde ar na hoileáin chéanna sin do Dhochtúireacht a bhí idir lámha aige, in Ollscoil na hÉireann, Má Nuat. Tá Brian pósta, agus tá cónaí air fhéin agus ar a chlann, i nDún Droma, Áth Cliath. Feictear ón méid sin, nach raibh aon bhaint nó páirt aige leis na hOileáin, roimhe sin, agus gur thug sé aghaidh a scoláireachta orthu, toisc gur tuigeadh dó, go mba dhíol staidéir iad, ó tharla nár deineadh aon staidéar doimhin ar shaol sóisialta, nó ar chúrsaí eacnamaíochta an oileáin, roimhe sin.
Ní haon leabhrán gan toirt atá i gceist againn anseo, nó is leabhar mór toirtiúil é “The Inishkeas” a bhfuil 304 leathanach ann, agus é lomlán d’eolas agus de scoláireacht, ó thus deireadh
Ach cá bhfuil na hoileáin seo, Inis Géidh, an ea?
Bhuel, tá na hoileáin seo suite roinnt bheag mílte amach ó chósta Leithinis an Mhuirthead, in Iorras, i gContae Mhaigh Eo. Ní hoileáin mhóra iad, nó níl in Inis Géidh Theas ach thart ar 388 acra ar fad, agus téann an taoide trasna an oileáin sin, i roinnt áiteacha, le linn stoirme. Éiríonn “Cnocknaskea”, an pointe is airde ar an oileán seo, 72 mhéadar os cionn leibhéal na farraige, agus ar an taobh thiar den gcnoc sin tá faill rite, a thiteann 60 méadar, síos díreach, go leibhéal na farraige.
Tá Inis Géidh Thuaidh níos mó ná an t-oileán eile, nó tá thart ar 574 acra d’fhairsinge inti, ach ní éiríonn an pointe is airde inti seo thar 24 mhéadar os cionn leibhéal na farraige. Tá thart ar leath an oileáin seo insaothraithe, agus gan sa leath eile ach sraitheanna gainimheacha.
Ach céard faoi dhaonra na n-oileán? Cé mhéad duine a bhí ina gcónaí ar na hoileáin chéanna sin?
Breathnaigh ar dhaonra na n-oileán sa bhliain 1841. De réir dhaonáireamh na bliana sin, bhí 155 duine, ar Inis Géidh Theas, agus 62 ar an oileán thuaidh, agus tráth a raibh an daonra ag titim i ngach áit eile ar fud na hÉireann, bhí fás tagtha ar dhaonra Inis Géidh, faoin mbliain 1851, nó insíonn daonáireamh na bliana sin, go raibh 172 ar an oileán theas, agus 85 dhuine ag cur futhu ar an oileán thuaidh.
I dtús na haoise seo caite, sa bhliain 1901, de réir tuairisc dhaonáireamh na bliana sin,
bhí 130 duine ina gcónaí ar Inis Géidh Theas, agus 159 nduine ar Inis Géidh Thuaidh. Nár mhór an lear daoine é sin d’oileáin chomh beag sin? Sea, agus breathnaigh ar na huimhreacha a fhaigheann muid ó dhaonáireamh na bliana 1911. An bhliain sin, bhí 180 duine ar an oileán theas, agus 178 ar an oileán thuaidh. Léiríonn sin, gur tháinig fás sláintiúil ar dhaonra na n-oileán sa deichniúr sin, ó 1901 go 1911. Faraoir! níor lean cúrsaí mar sin áfach, agus tar éis bháthadh uafásach na bliana 1927, nuair a cailleadh deichniúr d’iasacairí Inis Géidh, agus nuair a cailleadh beirt eile, i dtimpist farraige, dhá bhliain ina dhiaidh sin, socraíodh go dtréigfí Inis Géidh, scun scan, agus nuair a d’fhág muintir Raghallaigh, dream a chaill beirt i mbáthadh mór na bliana 1927, nuair a d’fhág siadsan an t-oileán sa bhliain 1934, fágadh Inis Géidh gan cónaí daonna uirthi, don chéad uair, le scathamh maith de bhlianta.
Séard tá sa leabhar seo, i ndáiríre, nó toradh na taighde a rinne an t-údar, Brian Dornan, agus é i mbun staidéir dá Chéim Dochtúrachta. Tuigeadh don údar, go raibh an cineál seo taighde déanta cheana, i gcás roinnt mhaith d’oileáin na hÉireann, ach nach raibh tada déanta, i gcás oileáin Inis Géidh. Cinnte, rinne Francoise Henri roinnt mhaith oibre seandálaíochta ar na hoileáin, sna triochaidí, agus is dócha gur dhein T.H. White, údar Sasanach, roinnt taighde freisin, ar chúrsaí Inis Géidh, tráth raibh sé ina chónaí in Iorras, le linn an chogaidh mhóir, ní raibh seisean sásta dul san arm thall, ag an am, agus is dócha nár theastaigh uaidh blianta a chaitheamh i bpríosún! Scríobh sé leabhar, ar ball, ar ar bhaist sé “The Blackamoor And The Godstone”. Ba é an Blackamoor, nó Gormach a thagadh go rialta go Béal an Mhuirthead, ar laethe aonaigh, le cleasa de chuile chineál a dhéanamh, agus bhain an “Godstone” le hoileáin Inis Géidh. Ag caint ar “an Naomhóg”, a bhí sé, Naomhóg Inis Géidh. Ní currach atá i gceist againn anseo, faoi mar a bheadh ag na Muimhnigh, ní hea, in aon chor, ach dealbh bheag, de chineál eicínt. Dealbh ársa, b’fhéidir, faoi mar a bhí coitianta go maith ar fud na Críostaíochta fadó, a raibh cumhachtaí áirithe aici, in am an ghátair. B’ionann Naomhóg agus Naoimhín. B’féidir gurbh í Deirbhile fhéin, nó Colmcille, a d’fhág an Naoimhín céanna acu, mar chuimhneachán, fadó. De réir na scéalta, choinnítí an dealbh sin i dteach áirithe, ar feadh bliana, agus ansin, ag deireadh na bliana sin, tar éis do mhuintir an tí culaith nua flainín a chur uirthi, sheoladh siad ar aghaidh í go teach eile, agus mar sin dóibh, ó bhliain go chéile. Bhí de bhua ag an “Naomhóg” chéanna sin, go gciúnódh sí an stoirm, nó ar ócáidí eile, go bhféadfadh sí stoirm a thógáil. Ba é a dhéanadh siad nó an dealbh a thógáil leo síos chun na farraige, agus ansin, agus na daoine timpeall uirthi i gciorcal, agus paidreacha áirithe á rá acu, agus an dealbh á thumadh san uisce acu, d’ísleodh an ghaoth, dá mba é sin a bhí á lorg ag na daoine. Feictear dúinn, mar sin, go raibh áit lárnach, áit mhíorúilteach, ag an dealbh chéanna sin i saol an phobail oileánaigh, nó d’fhéadfaidís an fharraige a thógáil, dá mbeadh tiarna talaimh nó a leithéid chucu, agus ar an dtaobh eile den scéal, dá mbeadh iascairí an oileáin ar an bhfarraige, agus dá n-éiroedh an ghaoth, bhuel, ansin d’fhéadfaidís an “Naomhóg” a thabhairt síos chun na trá, leis an bhfarraige a chiúnú, le deis a thabhairt do na hiascairí teacht i dtír, slán sábháilte. Anois, b’in mar a bhaintí úsáid as “Naomhóg” Inis Géidh, ach dár le T.H. White, bhí baint eicínt ag an “Naomhóg” le torthúlacht, agus chaith sé roinnt mhaith ama, ag iarraidh cosa a chur faoin dearcadh sin. Féach mar a chuireann an t-údar é….
“T.H. White thought that the naomhóg may have been used as a fertility symbol, and although this does not appear to have been the case, he pursued this concept throughout his research.”
Dá mbeadh an chumhacht sin uilig ag an “Naomhóg” sin Inis Géidh, tuige nár baineadh úsáid aisti, le linn na stoirme uafásaí úd, a shéid ar na farraigí thiar, i nDeireadh Fómhair na bliana sin 1927, nuair a báitheadh an deichniúr sin, ar dhein mé tagairt dóibh, anois beag? Bhuel, tá cúis mhaith le sin, nó tharla sa dara leath den naoú haois déag, gur ghabh an sagart paráiste an “Naomhóg”, agus ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, chuir sé cos i bpoll lei. Ba é cúis a bhí leis an ionsaí sin ar an dealbh, nó go raibh daoine ag maíomh go raibh dia bréige á adhradh ag muintir Inis Géidh. Féach mar a scríobh an tUrramach T.A. Armstrong…
Some years later the Rev T.A. Armstrong, who was ordained in Ballina in 1846 wrote that…
“still more gross superstition in the neighbouring island of Inishkea where a stone idol was invoked for the protection of the inhabitants and vengeance on their enemies. This image was carefully clothed in flannel and when taken out for any special purpose was dressed in a new suit on return to the house in which it had been lodged. It was warmed by the fire and put into the comfortable bed that was alotted for it.
Is dócha gur spreag altanna dá leithéid na sagairt chun gnímh, agus ba é deireadh an scéil é nó gur báitheadh an “Naomhóg” i ndoimhneas na Farraige Móire.
Ní gá dhom a rá, go bhfuil an leabhar seo, “THE INISHKEAS,” lomlán d’eolas de chuile shaghas, faoi phobail na n-oileán, agus faoin gcineál saoil a chaith siad, le linn dóibh bheith ag cur fúthu ar Inis Géidh, ach le críoch a chur leis an bpíosa seo faoin leabhar iontach seo, b’fhéidir gur chóir dom tagairt a dhéanamh d’ábhar amháin eile.
Cén t-ábhar é sin, an ea?
Bhuel, an gcreidfeá é, dá ndéarfainn “foghail mhara” leat?
Sea, mh’anam, foghail mhara, b’in a dúirt mé.
Ach conas a d’fhéadfaidís an cheird sin a chleachtadh agus gan acu ach curracha agus clocha?
Bhuel, féach mar a chuireann an t-údar síos ar na cúrsai céanna sin….
The sea as a provider of less honest earnings through piracy developed in the 1830s and reached a peak in the 1840s. By this time, being becalmed in the waters around Inishkea was dangerous for any boat. The method of capture was relatively simple and made use of two things, the calm wind conditions in the sea area, especially in April and May, and the lack of an effieient coastguard network….The means whereby the currach crews subdued the sailing craft was described as follows. “The boats carried no arms but each carries a quantity of stones of which they shower such a volley on the deck, that the crew are dcriven below.
Ag an bpointe sin, théadh lucht na gcurach ar bord, agus ghlacaidís seilbh ar an mbád, agus d’ardaídís leo pe last a bhí ar bord. Le linn an Ghorta Mhóir, bhí plúr a ndóthair acu, tar éis dóibh last plúir a ardú leo, ó bhád seoil dá leithéid, féach mar a chuirtear síos ar eachtra dá leithéid.
The efficiency of the plunder can be guaged by the action on the Maris, already mentioned. Two boats came alongside, threw a shower of stones at the crew, men landed and took over the helm, unbattened the hatches and offloaded ten tons of flour. A short time later two more boats came alongside. In all, the captain estimated that fifty men were involved.
Má tá na huimhreacha sin intaofa, nár mhór ar fad an méid daoine a d’fhéadfaidís a bhailiú le chéile in achar gearr? Caithfidh go raibh córas éifeachtach comharthaíochta acu, le go bhféadfaidís glaoch ar a chéile, ar áiméar na faille. Tá cosúlacht ar an scéal ón leabhar seo freisin, nár ró-mhór an fháilte a chuiridís roimh bháid ón dtír mhór, ag an am sin, ach oiread, nó b’fhéidir nár mhaith leo dul sa tseans leosan, ach oiread.
Bhuel, caithfidh mé an chuid eile den obair a fhágáil fúibh fhéin. Má thagann sibh trasna ar an leabhar seo. “The Inishkeas” leigh é, nó tá mé cinnte go mbainfidh sibh taitneamh as.
Ní fhéadfadh duine gan smaoineamh ar na Blascaodaí, agus an leabhar seo a léamh aige, agus dhealródh sé go raibh pobail Inis Géidh i bhfad níos neamhspleáiche, agus níos treallúsaí ná pobail na mBlascaodaí, ar bhealaí áirithe, ach go háirithe….
Go dtí an chéad bhabhta eile.
Slán.
.
.
***********************
Peadar Bairéad.
***********************
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Democracy at work!
(An Domhnach, an 6ú lá de Mhárta, 2011.)
Tá an tOlltoghchán thart. Tá na vótaí comhairthe. Tá breith an Phobail tugtha. Tá na Teachtaí don Aonú Dáil Triochad tofa. Agus tá Comhrialtas úr réidh le dul i mbun oibre ón 9ú lá de Mhárta, 2011. Tá a fhios againn go léir, nach mbeadh sé éasca aon chineál eile Comhrialtais a chur i dtoll a chéile, leis an ngnó céanna sin a dhéanamh, ó tharla go raibh an oiread sin Teachtaí ag Fine Gael agus ag Páirti an Lucht Oibre, ach nuair a chuireann tú cuingir ar an dá Pháirtí sin, bhuel, tá Comhrialtas ar dóigh agat ansin.
Policy V Programme !
Tá sin uilig go breá, ach caithfidh tú breathnú ar na polasaithe a bhí leagtha amach ag an dá Pháirtí sin, roimh an toghchán. Ní féidir a shéanadh, gur mar sin a bhí, ach nuair a thagann an crú ar an táirne, caithfidh gach páirtí acu cuid den pholasaí sin a chur ar athló, más uathu teacht ar réiteach. Is féidir sin a fheiceáil go soiléir, má bhreathnaíonn tú ar pholasaí Fhine Gael i leith an dáta 2014, a bhi socraithe sa Chonnradh a rinne an Comhrialtas deiridh leis an IMF, agus le ECB, agus gur theastaigh ó Pháirtí an Lucht Oibre an bhliain 2016 a roghnú mar spriocdháta. Bhuel, shocraigh siad ar an mbliain 2015, sa chaoi go raibh cuid dá pholasaí fhéin, faighte ag gach Páirtí acu. Sin an prionsabal a chuirtaer i bhfeidhm agus Pairtithe ag iarraidh teacht ar réiteach, réiteach a théann cuid den bhóthar le chuile Pháirtí acu.
Principle V Compromise !
Ní chuile dhuine a thuigeann an prionsabal sin, nó nach raibh cinnlínte ag Nuachtáin áirithe, cheana féin, go raibh a bprionsabal tréigthe ag na páirtithe sin, agus go raibh siad ag cúlú óna ngeallúintí anois, ó tharla go raibh bua faighte acu san Olltoghchán. Ní féidir a shéanadh go dtarlaíonn a leithéid, i socrú dá leithéid, nó ní féidir le chuile pháirtí acu a bpolasaí iomlán fhéin a chur i gcrích, caithfidh comhghéilleadh a bheith ann. Ach, adéarfadh an dream sin, nach bhfuil siad ag tréigean a bprionsabal, má ghlacann siad le comhghéilleadh dá leithéid?
Tá, agus Níl. Má bhreathnaíonn tú ar an scéal go feallsúnta, caithfidh tú a admháil go bhfuil an ceart acu sin, ach ar an dtaobh eile den scéal, caithfidh tú breathnú ar an bpolasaí a leag siad os comhair an phobail, le linn a bhfeachtas toghchánaíochta. Cad é a gheall siad don phobal, i rith na tréimhse sin?
Gheall siad, go ndéanfadh siad seo agus siúd, dá dtabharfadh an pobal móram iomlán dóibh san Olltoghchán.
Ar thug an pobal an móramh sin dóibh?
Is follas nár thug, agus dá bhrí sin, ní féidir bheith ag súil, go gcoimhlíonfaí go hiomlán, ar gheallúint a tugadh.
What did the Voters say ?
Cad í an bhreith a thug an pobal sa chás seo?
Ba í breith an phobail, nó nach raibh siad sásta móramh iomlán a thabhairt do cheachtar acu, ionann sin is a rá, gurbh é a bhí uathu nó Comhrialtas, agus ó tharla gur mar sin a bhí, caithfidh an pobal a bheith sásta le pé comhréiteach a dhéanfaidh na Páirtithe sa Chomhrialtas, faoi pholasaí an Chomhrialtais sin.
Mar sin, níl sé ceart, cóir, nó feiliúnach, bheith ag caint ar thréigean prionsabal, nó faoi chúlú ó pholasaithe, agus na páirtithe céanna sin ag iarraidh teacht ar chomhghéilleadh áirithe, le breith an phobail vótála a shásamh, sa chaoi go mbeadh ar a gcumas Rialtas cóir, cothrom, a chur in úim, le leas an phobail a dhéanamh, idir seo agus an chéad olltoghchán eile, nuair a bheidh deis ag an bpobal céanna sin, a mbreith a thabhairt ar thoradh a n-iarrachtaí, san idirlinn.
Ar na prionsabail sin a bunaítear feidhmiú ár ndaonlathais, anois, agus sna blianta atá romhainn amach.
.
New Year's Resolutions
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Rúin Athbhliana arís
.
(Are ‘Rúin Athbhliana’ a waste of time?)
Peadar Bairéad
Súil romhat agus dhá shúil tharat
Seo an tráth den bhliain, nuair is cóir do dhuine súil a chaitheamh roimhe ar an tslí atá le taisteal aige, ach tá sé díreach chomh tábhachtach an tsúil eile a chaitheamh thairis, mar bíodh go bhfuil sé tábhachtach breathnú ar an ród atá romhat amach, tá sé díreach chomh tábhachtach breathnú siar ar na bólaí as ar tháinig tú. Seo an tráth den bhliain, nuair a shuíonn daoine síos agus nuair a leagann siad amach an treo a mbuailfidh siad i rith na bliana úire. Seo an tráth freisin, nuair a dhéanann daoine rúin athbhliana, agus cé déarfadh nach maith agus nach riachtanach iad na cleachtaí céanna sin? Caithfidh mé a admháil gurbh ‘in mar a dhéanainn fhéin thar na blianta fada, ach anois, agus uimhir réasúnta ard ar chlog na beatha agam, tá mé den tuairim, go bhfuil an t-am le rúin athbhliana a dhéanamh thart, agus in ionad bheith ag smaoineamh ar na rúin sin, tuigtear dom, go bhfuil an tráth gnímh tagtha anois, in ionad bheith ag smaoineamh ar na rúin chéanna sin.
Cogaí agus ráflaí cogaidh
Nuair a bhreathnaím thart orm anois, feictear dom, ar an gcéad ásc, go bhfuil an domhan seo ‘gainne i dtrioblóid, ó bhun go barr, nó tá cogaí, agus ráflaí cogaidh thart orainn, ó cheann ceann na cruinne. Ag an am gcéanna, tá tubaistí ollmhóra nádúrtha ag crá agus ag céasadh pobail eile, in áiteacha éagsúla, ar fud an domhain chláir, sea, agus galraí agus aicídí contúirteacha ag bagairt ar shláinte agus ar shó an duine daonna, cuma cá gcónaíonn sé. Sea, agus cuir le sin, an dochar – atá anois beagnach do-leigheasta – atá á dhéanamh ag an daonnaí céanna sin don chruinne agus don saol mór atá thart air, saol a fuair sé le huacht, ó na glúnta a d’imigh roimhe. Anois, ní dhéanfaidh mé tagairt in aon chor anseo, do…mans inhumanity to man…
Anois an t-am chuige
Dá dteastódh ó dhuine ar bith rúin athbhliana a dhéanamh, anois an t-am chuige sin, nó d’fhéadfadh duine a shocrú ina aigne, a dhúthracht a chaitheamh, i rith na bliana úire, ag iarraidh stop a chur le roinnt áirithe de na hoilc chéanna sin a chránn coitianta é. D’fhéadfadh sé a shocrú ina aigne, go ngearrfadh sé siar ar úsáid na gconnaí so-ídithe, ar nós guail, móin, artola, agus adhmad, agus sa tslí sin, dhéanfaí laghdú suntasach ar a lorg carbóin, rud a chuirfeadh go mór le sábháilteacht thimpeallacht na nglúnta a thiocfaidh inár ndiaidh. Caithfear a chur san áireamh feasta, nach linne an timpeallacht seo, níl againn ach a hiasacht, iasacht na hiasachta a gcaithfimid a fhágáil le huacht ag na glúnta atá le teacht. Ní seanmóireacht ar bith atá ar siúl agam anseo, ní hea, in aon chor, mar nach luíonn an scéal ar fad le réasún agus gan le déanamh ag duine ach breathnú thart air, le fírinne an ráitis sin a thuiscint.
Mo chuidse de, ó tharla nach mbeidh rúin athbhliana á ndéanamh agamsa i mbliana, déanfaidh mé mo dhícheall, sa bhliain úr, an t-iomaire atá romham a threabhadh glan, díreach, agus gan connadh so-ídithe a dhó chuige sin! Bheadh súil charthannach agam ar chomharsain agus ar chairde, agus fiú ar éinne eile a gcasfainn leis, nó lei, feadh an bhealaigh.
Miogarnach Airisteatail!
Anois, do dhuine a dúirt, anois beag, nach ndéanfadh sé aon rún athbhliana, nach bhfuil an ráiteas thuas an-chosúil le rún inmholta athbhliana. Ó! Bhuel! nach dtagadh miogarnach chodlata ar Airiseatail fhéin fadó, biodh nach aon Airisteatail mise.
Céard fút fhéin? Ar smaoinigh tú fós ar cheist úd na rún athbhliana? Bhuel! b’fhéidir gurb é seo an t-am oiriúnach chuige sin! Déan do mharana air, ar chuma ar bith!
Ádh mór oraibh uilig san athbhliain chéanna sin.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
S A O I R E G A N S Ó .
.
.
I bPlaya den Bossa anocht,
Anuas ar óg, ar shean,
Luíonn an t-aer mar luaidhe
Ar fhir, ar mhná, is a gclann,
Is teipeann ar ghaothráin na gcrann
Aer trom na hoíche a bhogadh.
Codlaíonn spéir is réalta
Ar thóin na Linne goirme.
Nó níl oiread gaoithe amuigh
Le duilleoga crann a luascadh
Nó a chorródh an scathán gorm
Le spiorad na Linne a dhúiseacht.
.
Rangaithe go néata ciúin,
Tar éis saothar crua an lae,
Neadaíonn cathaoireacha is trioc,
Beag beann ar chioth, nó ar ghaoth,
Ag feitheamh leo le foighid,
Go scalfaidh grian arís,
Le sluaite a mhealladh ina dtreo.
Ag lorg faoisimh is sos.
.
.
Gealbhain is fáinleoga faoi shuan
I ngaothráin chiúine na gcrann,
Na fámairi fhéin ar fán,
Le hocras is tart a chloí
I mbialanna spíosraithe
Phlaya den Bossa.
Is gan tada le clos,
Ach monabhar buan an tráchta
Dár mealladh gan stad chun suain.
.
Ach anois is arís, gan choinne,
Stróiceann scaird shuanmhillteach
Bráillín sítheach an tsuain
Lena búir bharbartha, bhuile.
.
Ach gealfaidh lá eile, go luath,
Is ardóidh grian gheal seol,
Is meallfar sean is óg
Lena bpáirt a ghlacadh athuair
I ndráma buile na mbeo.
Ar Oileainín ársa Ibiza.
.
************************
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Saolta ag athrú
Peadar Bairéad
Athnuachan nó Athrú?
Is dócha go bhfacamar uilig na cuntais sna nuachtáin, tamall o shoin anois, faoi na pleananna uilig seo, i dtaobh thodhchaí an GPO, atá á n-ullmhú i láthair na huaire seo, ag an Rialtas s’againne. Deirtear linn, go bhfuil ar intinn acu, an foirgneamh stairiúil sin a dhúnadh mar ArdOifig an Phoist, agus ar chostas dhá chéad go leith milliún Euro, é a athnuachan, agus a athfhorbairt, mar ionad ollmhór pobail. Tá socraithe acu díon gloine a chur os cionn an fhoirgnimh ar fad, sa chaoi go mbeadh ar chumas daoine, cruinniú istigh ansin, beag beann ar an aimsir. Agus ó tharla go bhfuil ArdOifig an Phoist tógtha ar shuíomh breá, fairsing, mar a bhfuil foirgnimh agus clóis leata amach ó Shráid Uí Chonaill siar go dtí an Stuara.
Agus, ó tharla gur leagadh roinnt mhaith den bhfoirgneamh sin le pléascáin, agus le tine, le linn Éirí Amach na Cásca, táthar den tuairim, nár mhór an chailliúint é, a mbunús sin a leagan, le spás a chruthú don tionscadal nua seo.
Ionad Cuimhneacháin
Tuige a bhfuil an Rialtas s’againne meáite ar an oiread sin airgid a chaitheamh ar thionscnamh ollmhór athnuachana mar seo?
Cúis amháin, adeirtear linn, agus sé sin go bhfuiltear ag ullmhú do cheiliúradh céad an Éirí Amach a tharla um Cháisc, sa bhliain 1916. Sea, agus tugtar le tuiscint dúinn, go bhfuil na pleananna athnuachana á n-ullmhú cheana féin, ag Oifig na nOibreacha Poiblí agus ag Comhlacht Sasanach Ailtirí, sa chaoi go gcreidtear, go bhfuiltear ar aon fhocal, ar bhundhréacht don athnuachan.
Buail isteach chugainn!
Ach céard a bheadh ar fáil sa bhfoirgneamh athnuaithe?
Deirtear linn, go mbeadh cead ag an bpobal siúl isteach ann ó chuile shráid sa timpeall, agus go mbeadh ar fáil istigh ansin, iarsmalanna. tithe bia, siopaí, áiléir, agus a leithéid. Is dócha gurb é atá uathu nó tuilleadh daoine a mhealladh go dtí an taobh ó thuaidh den Ardchathair, agus ní hé amháin i lár an lae ghil, ach go déanach san oíche freisin. Tá mé cinnte, go bhfuil daoine amuigh ansin adéarfadh, go bhfuil sé deacair go leor smacht de chineál eicínt a choinneáil ar an méid daoine a bhíonn le fáil istigh sa limistéar sin i láthair na huaire seo, gan na céadta, agus na ceadta eile, a mhealladh isteach ann.
Sea, agus rud eile, cé dúirt gurb é sin a theastaíonn ó mhuintir na hÉireann? Caithfidh mé a rá, nárbh é sin a theastaigh ó bhunús na ndaoine a casadh ormsa, le scathamh anuas. A mhalairt ar fad a bhí uathu. Dár leosan, foirgneamh speisialta isea an GPO, foirgneamh a fheidhmíonn mar Shanctóir Náisiúnta. Foirgneamh ar chóir dúinn é a choinneáil, agus a chosaint, trí ordú caomhnaithe, in ionad ollmhargadh a cheadú do shuíomh chomh coisricthe, chomh tábhachtach, chomh gar sin do chroí agus do bhreith an Náisiúin s’againne. Is é mo thuairim freisin, gur chóir an GPO a choinneáil mar ArdOifig Poist na tíre seo, in ionad ollmhargadh a dhéanamh di.
Ionad Mínithe ?
Ach, an bhfuil fiúntas ar bith sna pleananna freacnairce seo, atá a dhréachtadh ag Oifig na nOibreacha Poibli, i láthair na huaire seo?
Cinnte, tá, agus an-fhiúntas, ach is é mo thuairim, gur féidir linn an dá thrá a fhreastal ar an ócáid seo.
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá, seo. An GPO a choinneáil mar atá faoi láthair, ar an ionad stairiúil céanna, mar a raibh sé, nuair a mháirseáil na hÓglaigh isteach inti, um Cháisc, 1916. Cinnte, d’fhéadfaí é a athchóiriú, a athnuachan, agus a thabhairt suas chun dáta. Agus nuair a bheadh sin déanta, ansin d’fhéadfaí an chuid eile den suíomh a fhorbairt trí “Ionad Mínithe” taibhseach, álainn, spreagúil, a thógáil ar an suíomh, maraon le Proinntithe, agus siopaí díolta chuimhneachán. Ná bac leis an díon gloine, nó ba chóir go mbeadh gnó an phoist scartha ón “Ionad Mínithe” agus na gnóthaí eile.
Caomhnaigh chuile Shaoránach
Más uainn an tÉirí Amach a cheiliúradh, faoi mar ba chóir, cuirimis Stát ar bun anseo ina ndéanfar chuile shaoránach a chumhdach, a chaomhnú, agus a chosaint, faoi mar a ghealltar i bhForógra na Poblachta, a léadh os comhair an GPO, um Cháisc, 1916.
Ar chuala tú aon smid ón Rialtas faoi na pleananna sin, ar na mallaibh?
Sílim nár chóir dom a thuilleadh a rá anseo, ach céard fútsa? An gcoraíonn na pleananna sin thú?
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
(In “I mBéal an Phobail” this week, we revisit the Rambling House tradition.)
.
Peadar Bairéad
Seanchas Iorrais….1….
Nach iomaí oíche fhada Gheimhridh a chaith mé fhéin, sa teach s’againne, i mbaile na Druime, in Iorras, ag éisteacht leis na daoine fásta ag seanchas dóibh fhéin go sona sásta, ar bhruach thine mhór móna. Ba iad na hábhair a bhíodh idir chamáin acu, de ghnáth, nó na laethe a chaitheadar ag sclábhaiocht, is ag nábhaíocht, in Albain, agus ar bhain dóibh agus iad ina ndeoraithe i bhfad ó bhaile, sa tír eachtrannach sin. Scaití eile, bhíodh a n-aird acu ar sheanchas a ndúiche fhéin, agus ba bheag áit i bparáiste na Cille Móire nach raibh a scéal agus a stair ar eolas go paiteanta acu. Is maith is cuimhin liom fhéin iad ag cur síos ar “Shaen’s Cut” agus ar Dhroichead Bhéal an Mhuirthead, agus ba dá bharr sin, a scríobh mé fhéin an píosa seo leanas, in eireaball na bliana 1993, inar éirigh liom scéal úd na seanfhondúirí a thabhairt suas chun dáta, agus sin an scéal a bheidh idir chamáin agam, an babhta seo.
In aimsir an Dara Chathal, sa bhliain 1676, fuair Sir James Shaen seilbh ar dhá dtrian de thailte Iorrais, i gContae Mhaigh Eo, ach dhealródh sé, gur bheag spéis a chuir an Sir James céanna sna tailte sin. Nuair a d’éag an fear saibhir sin áfach, sa bhliain 1695, thit na tailte uile sin, mar oidhreacht, ar a aonmhac, Sir Arthur Shaen, fear a chuir suim, sea, agus dhá shuim, i bhforbairt na n-eastát úd thiar.
Rinne sé na heastáit sin a choilíniú, agus bhunaigh sé coilíneacht sa Mhuirthead, áit ar shocraigh sé buíon Sasanach, gona Ministir, an tUrramach John Tollet. Thug sé a shealúchas fhéin do gach uile choilíneach acu, agus d’fhéach sé chuige, gur éirigh thar barr lena thionscadal thiar.
“Shaen’s Cut”
Faoin mbliain 1715, chuir Sir Arthur roimhe, baile beag a thógáil, san áit a bhfuil Béal an Mhuirthead suite anois. Ní raibh san áit an t-am sin ach riasc, nó bhí leithinis an Mhuirthead ceangailte den tír mhór an t-am sin, le cuing chaol talaimh. Chuir Sir Arthur daoine i mbun oibre, le canáil a ghearradh idir an Inbhear Mór agus Cuan an Fhóid Duibh. Ba é an t-ainm a baisteadh ar an ngearradh sin nó “Shaen’s Cut”. Bhí an gearradh sin leathan go leor le báid bheaga a ligean ón Inbhear Mór isteach i gCuan an Fhóid Duibh.
D’fhág Shaen’s Cut go mba oileán é an Muirthead feasta. Ar ball, tógadh droichead trasna na canálach sin, agus lean cúrsai ar aghaidh go seoigh, ar feadh tamaill. Faoin mbliain 1752 áfach, bhí drochbhail ar an gcanáil, ach bhí Sir Arthur fhein ag tabhairt an fhéir, faoin am sin, nó fuair sé bás, ar an 24 Meitheamh, sa bhliain 1724
Ní raibh de shliocht ar Arthur Shaen ach beirt iníon, agus ar ball, nuair a phós siad, thit eastáit Shaen le John Bingham, agus le Henry Boyle Carter. Ba dhuine de shliocht Henry Boyle Carter a thóg baile Bhéal an Mhuirthead, nuair a d’iarr sé ar Patrick Knight, innealtóir, pleananna do bhaile mór Bhéal an Mhuirthead, a dhréachtadh, sa bhlain 1824. Faoin mbliain 1829, bhí baile mór tógtha ar an ionad. B’fhéidir nár leanadh pleananna Knight sa tionscadal sin, ach istigh i lár an bhaile, bhí, agus tá, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, Cearnóg Chartair, “Carter Square”, le cuimhne an bhunaitheora a choinneáil glas.
Ach le filleadh ar scéal na ndroichead…
I nDeireadh Fómhair na bliana 1845, chuir an rialtas £5,000.00 ar fáil, mar dheontas, le canáil cheart a thochailt, idir Chuan an Fhóid Duibh agus an Inbhear Mór, ar choinníoll go gcuirfeadh muintir na háite £4,000.00 dá gcuid airgid fhéin, leis an ndeontas sin. Chuathas i mbun oibre láithreach, ach níor críochnaíodh an obair go dtí an bhliain 1851, nó chuir an Gorta Mór isteach go tubaisteach ar thionscadal na canálach. Tógadh an chanáil nua in áit “Shaen’s Cut”, a gearradh breis agus céad triocha bliain roimhe sin. Tógadh sclóindroichead nua thar an chanáil, mar nasc idir an Leithinis agus an tír mhór. Bhí an chanáil nua, thart ar chaoga troigh ar leithead, agus cúig throigh déag ar doimhneas.
Droichead Dhoire
Faoin mbliain 1900, bhí drochbhail ar an sclóindroichead úd thar an gcanáil, agus shocraigh Comhairle Chontae Mhaigh Eo agus Bord na gCeantar Cúng ar dhroichead nua a chur ina ionad.
…….Fillfidh mé ar scéal na ndroichead úd an chéad bhabhta eile. Bí linn……
.
English 
Gaeilge