Á i l l e a c h t a n t S a o i l S e o 10

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

a nascadh, to link; abb, abbot; mac altrama, foster-son; uaillmhianach, ambitious; íobairt, sacrafice; á ghaibhniú aige, being forged by him; mionn, oath; léim an chreidimh, leap of faith; buabhall, bugle; gaineamhlach, desert.

I mBéal an Phobail

Áilleacht an tSaoil Seo – 10 – (Final Instalment)

Peadar Bairéad

.

Pearse the Dramatist -Continued-

Labhair muid an tseachtain seo caite faoi “Íosagán”, mar dhráma, agus faoin nDráma Páise, a chuir an Piarsach ar an ardán, sa bhliain 1911, drámaí a thuill clú agus cáil dá n-údar, ach an tseachtain seo, caithfimid tamall ag breathnú ar an nDráma neamhghnách sin, “An Rí.” Sa bhliain 1912 a scríobh sé an Dráma sin, agus sa chás seo, d’éirigh leis, an laochas agus an creideamh a nascadh le chéile. Thaitin an Dráma céanna sin leis an Yeatsach, agus tar éis athruithe áirithe a dhéanamh ar an téacs, léiríodh ar ardán na Mainistreach é. Caithfidh go raibh síocháin snadhmtha idir an mbeirt sin, tar éis na mblianta! Bhí an Piarsach anois imeasc fhathaigh na Drámaíochta , agus chabhraigh na pingneacha, a shaothraigh sé as, le Scoil Éanna.

Sa Dráma seo, tá arm naimhdeach ag déanamh ar an Ríocht áirithe seo. Ba dhrochdhuine é Rí an Ríochta sin. I ngar dó, bhí Mainistir ina raibh daltaí ríoga á n-altramú ag Abb. Dúirt an tAbb leis an Rí, go mbrisfeadh an t-arm naimhdeach sin cath air, i ngeall ar a pheacaí, ach go bhfeadfaí buachaint orthu, trí cheannaire naofa a chur i mbun Arm an Rí. Troideadh an cath. Briseadh ar arm an Rí, agus chúlaigh sé chun na Mainistreach. Chuir an tAbb ar a shúile dó, a raibh le déanamh aige, lena Ríocht a shábháil. Ghéill an Rí. Thug suas a choróin. Ansin, roghnaigh an tAbb an té ab óige dá mhic altrama, agus dúirt leis, dualgaisí an Ri a ghlacadh air fhéin, mar oidhreacht, agus dúirt, go mbéarfadh an sé bua, i ngeall ar a mhacántacht, agus toisc nár dhuine uaillmhianach é. Thug Giolla na Naomh machaire an áir air fhéin, agus rug sé bua, bíodh gur cailleadh an Giolla fhéin bocht san iarracht sin. Sea, nárbh ‘in dearcadh an Phiarsaigh fhéin, faoi mar a léirigh ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa…….

“Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy”

One Man Can Save

Ag an bpointe seo da shaol, leag sé béim ar íobairt an duine aonair, ar mhaithe lena phobal, sé sin, íobairt an duine neamhchiontaigh, mhacánta. B’fhéidir gurbh é a dhán fhéin a chuireann sé inár láthair sa dhearcadh seo, agus b’fhéidir gur air fhéin a bhí sé ag smaoineamh, agus páirt Ghiolla na Naomh á ghaibhniú aige. Féach mar a thuig an beathaisnéisí, La Roux an scéal, nó dár leis-sean, ba é alter-ego fhéin a chuir sé os ár gcomhair, sa Dráma sin, “An Rí.” B’fhéidir gur chóir a lua anseo,

A N C H Í N L A E F A O I C H A I B I D I L

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

A N C H Í N L A E F A O I C H A I B I D I L .

.

*************************************

.

A R S C A R A D H G A B H A I L

An fhéiniúlacht in Cín Lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin – ………………….2000.

l e

Proinsias Ó Drisceoil……………………………………………………£10.00…(€12.70.)

.

************************************

.

Ar léigh tú an leabhar breá seo le Proinsias s’againne fós? Bhuel, murar léigh, déan do leas, agus faigh cóip, ar an dá luas, agus léigh, mar is dóigh nach bhfuil Cainneach ar bith nach gcuirfeadh suim, agus dhá shuim, sa leabhar seo faoi Chín Lae Amhaoibh Uí Shúilleabháin.

Ní call dom a rá, gur chuir mé fhéin spéis sa leabhar seo, ó thús, nó is mór é mo spéis sa Chín Lae chéanna sin.

Tuige? Adéarfadh duine liom, b’fhéidir.

Chuile thuige, ach thar aon chúis eile, is dócha go bhfuil baint ag an spéis sin leis an léacht a thug mé anseo, ag Daonscoil Osraí, i gCill Chainnigh, bliain is fiche ó shoin anois, i nDeireadh Fómhair na bliana 1980. Anois, níorbh í an Chín Lae fhéin a bhí idir chamáin agam, an tráth sin, ach mé ag iarraidh saol agus saothar Amhlaoibh Uí Shúilleabháin a mheas, agus a leagan os comhair mo lucht éisteachta. Níl fhios agam anois ar éirigh liom sin a dhéanamh, nó nár éirigh, ach tá fhios agam, go mbeadh cibé taighde a bhain leis an léacht céanna sin i bhfad Éireann níos éasca, dá mbeadh an leabhar breá seo “Scaradh Gabhail” i gcló ag an am, nó tá tóirse a scoláireachta, a smaointe, agus a thaighde, dírithe ag Proinsias ar an gCín Lae fhéin agus ar fhéiniúlacht Amhlaoibh, faoi mar a léirítear í sa saothar céanna sin. Is dócha gurbh í cúis ar iarradh ormsa an léacht úd a thabhairt ar shaol agus ar shaothar Amhlaoibh ag an Daonscoil áirithe úd 1980, nó gur tuigeadh ag an am, gur rugadh Amhlaoibh na Dialainne i gCill Áirne, sa bhliain 1780, agus gur tuigeadh ag an am, go mba fheiliúnach an tráth é, le scéal an Dialannaí Challainnigh a ríomh anseo in Osraí, mar ar chaith sé bunús a shaoil. Bhuel, b’in mar a thuig mé fhéin an scéal, ach go háirithe, ag an am, nó seo mar a chuir mé i dtús mo chuid chainte é…

Agus anois a chairde, siaraigí liomsa sa stair, go dtí an bhliain 1780, an bhliain in ar rugadh mac do Dhonnchadh Ó Súilleabháin, máistir scoile, agus do Mháire Ní Bhuachalla, a bhean, i gCill álainn Áirne, i gCiarraí cianaosta na Mumhan.

Nach deacair a chreidiúint anois go bhfuil bliain is fiche sleamhnaithe uainn ó ghaibhnigh mé na focail chéanna sin, ach nach ‘in an saol agat, a mhiceo! Ach ní chuige sin atá mé, ach chuige seo, ní 1780 dáta a bhreithe, de réir Phroinnsiais, ach 1783, nó de réir fho-nóta (1), ar chaibidil a Dó, tá seo le léamh againn…

“Tá léirithe ag Éamonn Ó hÓgáin, i bhfianaise Dhaonáireamh 1821, gur i 1783 agus nach i 1780, mar a bhí ceaptha, a rugadh Amhlaoibh.”

Ach níor cuireadh an t-eolas sin ar fáil go dtí an bhliain 1985, rud a chuireann leithscéal eicínt ar fáil dom fhéin as mo bhotún, sa bhliain 1980! Ní ag iarraidh mé fhéin a chosaint atá mé anseo, ach mé ag iarraidh a chur ar do shúile dhuit, go bhfuil a thaighde déanta, agus déanta go maith, ag Proinsias Ó Drisceoil, sa leabhar seo.

Baineann an t-údar úsáid as an gCín Lae fhéin, na láimhscríbhinni atá le fáil in Acadamh Ríoga na hÉireann, sé sin, bunláimhscríbhinní na Dialainne a chuir Amhlaoibh de, idir an bhliain 1827 agus 1835. In éineacht le sin, baineann sé úsáid freisin as “Cín Lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin”, i gceithre imleabhar, leis an Athair Micheál Mac Craith, “an chéad duine (agus an duine deireanach) ar éirigh leis eagar a chur ar na dialanna ina n-iomláine. Foilsíodh toradh a shaothair sna blianta 1936 agus 1937. Is dócha go rabhthas ag iarraidh iad a chur i gcló sa bhliain 1935, toisc gur críochnaigh Amhlaoibh a shaothar dialainnúil, sa bhliain 1835, céad bliain, díreach, roimhe sin.

An tríú leabhar a dheineann an t-údar tarraingt as, ina shaothar taighde, nó Cín Lae Amhlaoibh” le Tomás de Bhaldraithe, sé sin “eagrán ciorraithe den dialainn a bhfuil caighdeánú déanta ar an téacs ann, maraon le réamhrá, nótaí, foclóir, agus liosta de fhoirmeacha na láimhscríbhinne”, faoi mar a chuireann an t-údar é.

Ní gá a rá go bhfuil liosta de na foinsí eile, ar dhein an t-údar staidéar orthu, le linn dó bheith i mbun an tsaothair scolártha seo, táid sin le fáil idir leathanach 137 agus leathanach 146.

Féach mar a chuireann an Drisceoileach an scéal os ár gcomhair amach ar leathanach 12 den Réamhrá….

Is í an phríomhthéis atá á chur chun cinn anseo ná gur téacs í An Chín Lae a chaitheann léas ar an bhféiniúlacht mar a thuig Amhlaoibh agus cuid áirithe de lucht a linne é, féiniúlacht a bhí ar scaradh gabhail idir an dúchas Gaelach lenar oileadh é agus saol nuachóirithe a bhí fréamhaithe ar Bhéarla. (Ar ndóigh, cé go dtráchtar ar ‘Amhlaoibh’ agus ar ‘Amhlaoibh Ó Súilleabháin’, is ar fhianaise ó théacsanna a scríobh sé, An Chín Lae ach go háirithe, agus ní ar an duine féin per se atáimid ag trácht ó cheart). Is dearbhú lárnach de chuid na téise é gur géaraíodh go mór ar thábhacht na féiniúlachta i saol Amhlaoibh de bharr na coimhlinte cultúrtha agus sóisialta seo agus de bharr coimhlintí ar lámh amháin idir an dúchas Ciarraíoch ar de é agus an saol Cainneach a chaith sé, agus ar an lámh eile idir a oiliúint mar mhac múinteora scairte agus an saol só a chaith sé mar cheannaí gearr. I mbeagán focal, is féidir an téacs a léamh mar théacs a bhfuil aothú ointeolaíoch féiniúlachta mar bhunús leis.”

Ní call a rá, gur scrúdaigh Proinsias na staidéir a bhí déanta ar Amhlaoibh ag údair agus ag scoláirí eile, ach dár leis, níor chuir na húdair sin ceisteanna áirithe faoi Amhlaoibh nó faoin gCín Lae…

Níor deineadh ach go háirithe, aon chíoradh ar an tuiscint bhaileach a bhí ag Amhlaoibh Ó Súilleabháin air fhéin mar bhall de shochaí Challainn, sochaí a raibh mórfhórsaí cultúrtha, polaitiúla agus sóisialta ag teannadh leis, fórsaí a d’fhágfadh saol na hÉireann sna 1820í agus 1830í faoi mhalairt reachta.

D’fhágfadh na fórsaí sin Amhlaoibh fhéin, dár leis an údar, ina “Janus” ag féachaint roimhe agus ina dhiaidh agus an stair ag scríobh a scéil fhéin thart timpeall air.

Is é an chéad rud a dhéanann an t-údar nó eagráin agus eagarthóirí na Dialainne a scrúdú, agus tagann sé le Tomás de Bhaldraithe nuair adeir sé, go gcruthaíonn saothar Amhlaoibh “deacrachtaí go leor do dhuine ar bith a fhéachann leis an mbunleagan a léamh” toisc gur scríobhadh é go “deifreach sleamchúiseach” “ar dhrochpháipéar, anuas uaireanta ar cheachtanna peannaireachta scoláirí scoile, nó ar sheanleabhair chuntais”. Cáineann De Bhaldraithe freisin a chaighdeán litrithe. Nach maith an scéal é mar sin, go bhfuil saothar Mhic Craith againn, mar a bhfuil eagar curtha aige ar shaothar uilig Uí Shúilleabháin.

Sa dara chaibidil den leabhar, scrúdaítear “An Ghné Phoibli” den Dialainn, ach i dtosach, scrúdaíonn sé an “Chín Lae” mar mheán litríochta. Cinnte, níor tháinig an cineál seo litríochta anuas chuige, nó ní raibh an traidisiún sin sa teanga, ach léiríonn an t-údar dúinn, conas a tharla Amhlaoibh ar an modh iontach seo lena smaointe a chur in iúl, ó ló go ló…”Gach lá líne”, an mana a thugann an Dialannaí dúinn sa Chín Lae fhéin.

Tar éis dó an ghné phoibli den Dialainn a scrúdú, iompaíonn an t-údar ansin ar an ngné phearsanta, sa tríú caibidil. Agus cuireann sé óige Amhlaoibh, agus an chaoi ar tháinig sé go Cill Chainnigh, agus an chaoi ar éirigh leis ansin, faoin míocrascóp. Ba dhuine é a d’fhás suas i dtraidisiún na láimhscríbhinní agus an léinn Ghaelaigh, agus ní hé amháin go mba dhuine é a chuir go mór le litríocht na teanga sin, é fhéin, ach lena chois sin, ba bhailitheoir láimhscríbhinní den scoth é, agus déantar tagairt do na láimhscríbhinní céanna sin i saothar an Drisceoileaigh.

Sa cheathrú caibidil, “An Ghné Intleachtúil” déantar trácht ar “Féiniúlacht na nGael in An Chín Lae,” agus ar an gcaoi ar caitheadh na sean-nósanna Gaelacha i dtraipisí, ar mhaithe le heigeamanaí na hEaglaise Caitlicí a thabhairt i gcrích. Sa chaibidil seo freisin, déantar tagairt do na fórsaí ón dtaobh amuigh, a chuaigh i gcionn ar Amhlaoibh, agus ar an dearcadh freacnairc a bhí aige ar shaol a linne. Dhírigh sé ar ábhair cosúil le heolaíocht, an dúlra, luibheolaíocht, seanfhocail, ársaoícht, an traidisiún liteartha, agus tuilleadh ar an dtéad céanna sin.

Ar deireadh thiar, chuireann Proinsias críoch lena shaothar scolártha le “Suimiú”, mar a gcuireann sé ar fáil dúinn a smaointe fhéin ar ábhar a thaighde agus a staidéir, agus caithfear a rá, gur díol spéise an piosa seo do dhuine ar bith ar mór aige Amhlaoibh Ó Súilleabháin agus a Chín Lae.

Níl fúm a thuilleadh a rá faoin leabhar breá seo, ach amháin gur léitheoireacht suimiúil, spreagúil, é do Chainneach ar bith , ach gur léitheoireacht éigeanatach é do dhuine ar bith, a dteastaíonn uaidh eolas eicínt a chur ar an gCín Lae, agus ar a údar. Is bocht an leabhragán nach bhfuil spás ann don sár-leabhar seo.

Tréaslaim a shaothar don údar. Nára fada go raibh leabhar eile uaidh, le méar ar eolas a dhéanamh dúinn ar bhóthar anacair, casta, an léinn.

.

***********************

Peadar Bairéad.

***********************

.

A r n a M i s i n …….1…….

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

.

.

I mBéal an Phobail

Peadar Bairéad

……………Ar leanuint on tseachtain seo caite………….

.

Bhíomar ag caint, an tseachtain seo caite, faoi eachtraí agus imeachtaí an 18ú Lúnasa, 2003, agus muid ar ár slí ó Chardiff by the Sea go Pismo Beach, fan chósta álainn Chalafóirnia. Seo cuntas ar imeachtaí an lae ina dhiaidh sin

.

An Mháirt, an 19ú Lúnasa 2003

Santa Barbara

In ár suí le giolc an ghealbhain, bíodh nár chualamar gíog nó míog ón éinín céanna sin, nó ó éan ar bith eile, dá ndéarfainn é, nó bhí an tÓstán, an Encina Lodge & Suites, suite i lár na cathrach, agus tar éis dúinn seal a chaitheamh dár n-ullmhú fhéin, agus tar éis dúinn bricfeasta blasta a chaitheamh, chaitheamar seal ag iarraidh rud eicínt a fhoghlaim faoi stair na cathrach seo, Santa Barbara. Is fada siar a théann scéal an ionaid álainn seo, nó bhí Indiaigh ag cur fúthu sna bólaí seo, i bhfad sular tosaíodh ag coinneáil cuntais ar stair a gciníocha. “Chumash” a thugtaí ar na daoine sin, agus táthar den tuairim, go mbíodh idir 8,000 agus 10,000 den chine sin, ag cur fúthu, an tráth úd, sa dúiche ina bhfuil Santa Barbara suite anois. Thógadar tithe dóibh fhéin, ach ó tharla gurbh as craobhacha, agus giolcacha, a tógadh iad, ní haon ionadh nach bhfuil a dtásc nó a dtuairisc le fáil ag seandálaithe, sa lá atá inniu ann. Mhair na daoine sin ar thoradh nádúrtha na talún, sa limistéar thart orthu. Bhíodh sméara, caora, préamhacha, síolta, coiníní, ioraithe, agus a leithéid, maraon le héisc agus sligéisc, mar bhia agus mar bheatha acu. Ba dhream iad a sheol fan an chósta freisin, i gcuracha móra fada, curacha a d’iompródh idir dheichniúr agus dháréag!

Juan Rodriguez Cabrillo

Briseadh isteach ar shaol sona na dtreabhanna sin áfach, sa séú haois déag, sa bhliain 1542, caoga bliain i ndiaidh do Cholumbus spág a leagan ar chósta an Domhain Úir a chéaduair, nuair a shroich Juan Rodriguez Cabrillo agus a lucht leanúna, i ndá long, an San Salvador agus an Victoria, nuair a shroich siad cósta Shanta Barbara, agus nuair a d’fhógair siad gur le Rí na Spáinne feasta, an fearann sin. Ba Phortaingéileach é Cabrillo, i seirbhís na Spáinne, agus é ag iarraidh teacht ar an “Northwest Passage”, agus tá’s ag an saol mór inniu, go mba shaothar in aisce dó é, a leithéid de shaothar a chur air fhéin, ach ní raibh a fhios sin aige, nó ag a lucht leanúna, ag an am sin. Chaill na Spáinnigh suim sa dúiche sin, ar feadh trí scór bliain, agus ansin, i Nollaig na bliana 1602, tháinig Vizcaino ar an dúiche sin arís, ar an gceathrú lá, de Mhí na Nollag, féile Santa Barbara, agus b’in mar a baisteadh Santa Barbara ar an ionad álainn sin.

Praesidiónna á dtógáil

Ach arís, níor ró-shuim leis an Spáinn an limistéar sin, nó i ndáiríre, níor chuir siadsan spéis ar bith i gCalafóirnia, go dtí déanach go maith san ochtú haois déag, nuair a chonacthas dóibh, go raibh cumhachtaí móra eile, an Rúis ina measc, ag cur suime nár bheag, i gcósta Chalafóirnia. Ba ansin a thug an Rí an t-ordú dá mhuintir i Ríocht Spáinneach Mheicsiceo, bunáiteanna, nó Presidiónna, a bhunú i San Diego agus i Monterey, le cos i dtaca sa limistéar sin, a thabhairt don Spáinn fhéin. In Aibreán na bliana 1782, thóg an lieutenant Jose Francisco de Ortega, agus a chuid saighdiúirí, Presidió mór, le freastal ar an limistéar sin. Anois, bhí ár seanchara, Junipera Serra, fear ar labhair muid faoi cheana, ar an bhfód freisin, agus é ar intinn aige Misin a thógáil ar na láithreacha sin freisin, ach cuireadh ina choinne, agus dhiúltaigh an Gobharnóir cead tógála dó i Santa Barbara, go dtí go mbeadh an Presidió tógtha, ach bhí Serra aosta, lag, spíonta, ag an am, agus ba é a dhein sé nó filleadh ar Mhonterey, le bás d’fháil. Sa bhliain 1793 d’fhógair Gobharnóir Chalafóirnia, go raibh Presidió Santa Barbara ar an bPresidió ab fhearr i gCalafóirnia uilig, agus nuair a bhí sé críochnaithe ar fad, sa bhliain 1797, chlúdaigh sé bloc cathrach. Ach le filleah ar scéal an Mhisin…

Misean Santa Barbara…1785…

Sa bhliain 1785, dhá bhliain i ndiaidh bhás Junipero Serra, tháinig aiféala ar an nGobharnóir nua, agus thug cead do na Proinsiascánaigh Misean a thógáil i Santa Barbara.

An bhliain dár gcionn, tháinig an Padre Fermin la Lasuén, agus beirt bhráthar ina chomhluadar, agus chuireadar rompu an Misean sin a thógáil. Bhí socraithe acu, an Misean a choisreacan, go hoifigiúil, ar an 6ú lá de Nollaig na bliana sin 1786, Lá ‘le Santa Barbara fhéin, agus cé nach raibh an Gobharnóir ar an bhfód, le páirt a ghlacadh sa cheiliúradh, leanadar ar aghaidh dá éagmais. Chuireadar searmanas eile ar siúl, tamall ina dhiaidh sin, nuair a tháinig an Gobharnóir ar chuairt chucu. Chuir Rí na Spáinne fhéin cloig chucu, don Mhisean sin. Tar éis dóibh bheith tamall i mbun oibre misinéireachta sa dúiche sin, bhí de thoradh ar a gcuid oibre, gur baisteadh 70 de threibh an Chumash, agus tháinig siadsan chun cónaithe sa Mhisean. “Neophytes” a tugadh orthusan, agus múineadh an creideamh dóibh, agus chomh maith le sin, múineadh scileanna i bhfeirmeoireacht, i siúinéireacht, i gcócaireacht, i mbuildeáil, agus i bhfíodóireacht dóibh. Taobh istigh de bhliain, bhí 307 Nuachreidmhigh ina gcónaí sa Mhisean, agus bhíodar tar éis Séipéal adóibe a thógáil, maraon le teach na mbráthar, gráinseach, cistin, ceardlann adhmadóireachta, agus seomra súdaireachta.

Fás as cuimse

Ní gá a rá, gur éirigh, thar na bearta, leis an Misean sin Santa Barbara, agus i ngearraimsir, bhí fás thar cuimse tagtha ar chuile ghné den tionscadal céanna sin. Agus, murab ionann is an Presidió, mar a raibh na saighdiúirí beo, bocht, gan léinte, gan airgead, gan pá, gan tada len iad a choinneáil sa Phresidió, ach a ndílseacht dá dtír agus dá n-oifigigh. Bhí lucht an Mhisin ag cur fúthu i dtír na flúirse, sa chaoi go raibh an áit féinchothaíoch, taobh istigh d’achar an-ghearr.

.

“N’hfeadar ar mhaith libh tuilleadh a léamh faoin turas céanna sin, fan an Chosta, suas chomh fada le Pismo Beach?

Slán go fóill……….

.

.

.

.

.

An Máistir

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

léirmheas, review; fiúntas, worth; doleigheasta, incurable; castacht, complexity; truiféis, rubbish; sna hadharca ag a chéile, in conflict with one another; cóisir, party; iomrascáil, wrestling; ganntan, want.

.

I mBéal an Phobail

Léirmheas

Peadar Bairéad

.

“T h e M a s t e r”

Ba mhaith liom, an tseachtain seo, píosa beag a scríobh faoi “The Master”, an leabhar is déanaí ó pheann líofa an údair ildánaigh sin, Colm Tóibín. Ní hé seo an chéad uair agam piosa a scríobh sa cholún seo faoi leabhar le Colm Tóibín, nó tharla gur scríobh mé léirmheas faoi “The Blackwater Lightship” agus faoi “The Sign of the Cross: Travels in Catholic Europe” anseo cheana, agus chomh fada is a bhaineann sé liomsa, is é seo an leabhar is fearr fós uaidh.

Duine dínn fhéin isea Colm, fear a rugadh agus a tógadh sa tír seo. Tá cónaí air faoi láthair i mBaile Átha Cliath. Tá úrscéalta eile scríofa aige freisin, The South, The Heather Blazing, agus The Story of the Night, agus lena gcois siúd, tá roinnt mhaith eile scríbhneoireachta déanta aige freisin, Lady Gregory’s Toothbrush, Homage to Barcelona, Bad Blood: A Walk Along the Irish Border, agus tuilleadh. Bhí an Blackwater Lightship ar an ngearrliosta don Booker Prize, sa bhliain 1999, rud a léiríonn fiúntas agus aitheantas an údair líofa seo.

Biographic

Bheadh ar dhuine a admháil i dtosach anseo nach gnáthúrscéal atá faoi chaibidil anseo againn, nó ar bhealach, is cosúla le beathaisnéis é, ina n-éiríonn leis an údar a bhealach a dhéanamh isteach go smior anama Henry James, an scríbhneoir cáiliúil, sciliúil, déanta, sin, a rugadh is a tógadh sna Stáit Aontaithe, ach ar thaistealaí doleigheasta é, a chaith bunús a laethe ar fán i measc chathracha móra na hEorpa, ó chathair ársa na Róimhe go Londain Shasana, agus ó Florence go Páras álainn na Fraince. Is féidir le duine a rá, faoin úrscéal seo, go bhfuil a bhuaic sroichte ag an údar sa saothar suimiúil seo, nó níl bun chleite amach, nó barr chleite isteach, ó thús deireadh an tsaothair ildánaigh seo. Bheadh ar dhuine a rá, i dtosach báire, go bhfuil cuma na taighde agus blas na scoláireachta ar chuile fhocal sa leabhar seo, nó caithfhidh go bhfuil chuile shórt dár scríobh James, léite agus tuigthe ag Colm Tóibín, agus ní focal beag nó suarach é sin, mar ba scríbhneoir líofa líonmhar é an Henry James céanna sin. Amanta, cheapfá gurbh fhearr a thuig an Tóibíneach é, ná mar a thuig James castachta a aigne agus a anama fhéin. Níl dabht ach oiread, ach go bhfuil cuma na foirfeachta agus na snastachta ar stíl an údair sa leabhar seo.

Féach mar a chuireann sé tús lena scéal, tráth raibh James i Londain Shasana, in Eanair na bliana 1895, céad is deich mbliana ó shoin anois. Tamall roimh bhreacadh an lae a bhí ann, agus dhúisigh sé de thoradh na mbrionglóidí aisteacha a bhí á chrá le tamall anuas.

“Sometimes in the night he dreamed about the dead – familiar faces and the others, half-forgotten ones, fleetingly summoned up. Now as he woke, it was, he imagined, an hour or more before the dawn; there would be no sound or movement for several hours; He touched the muscles on his neck which had become stiff; to his fingers they seemed unyielding and solid but not painful. As he moved his head, he could hear the muscles creaking. I am like an old door, he said to himself.”

Ach ba é an bhrionglóid ba mhó a chuaigh i gcionn air, nó brionglóid ina bhfaca sé aghaidh a mháthar agus í ag impí air, rud eicínt, nach raibh fáil aici air, a fháil di, ach sula bhféadfadh sí cúrsaí a mhíniú dó, dhúisíodh sé as a chodladh. Níl dabht ar domhan ach go raibh spéis neamhghnách aige i mbrionglóidí, agus i ngach uile shórt a bhain leis an saol eile.

The staging of “Guy Domville”

Thart ar an am seo, bhí dráma dá chuid, “Guy Domville”, á ullmhú le chur ar an ardán, agus chuir sin ar bís é freisin. Nuair a tháinig oíche an léirithe, an cúigiú lá d’Eanair, ní fhéadfadh sé suí isteach san Amharclann áirithe sin, agus tharla go ndeachaigh sé isteach in Amharclann eile, ina raibh dráma le Wilde á léiriú. Thug sé faoi deara gur bhain an lucht éisteachta an-taitneamh go deo as, bíodh gur cheap James fhéin nach raibh ann ach truiféis. Bhuel, tháinig nóiméad na fírinne, ar deireadh thiar, agus ba é a tharla dá dhráma fhéin nó gur theip glan air, ar an ardán. Níor thaitin sé leis an lucht éisteachta, olc, maith, nó dona.

“They hooted and roared and when the curtain came down they catcalled and yelled abuse…..”

Shocraigh a údar éirí as drámaí a scríobh feasta, rud a dhírigh a pheann ar úrscéalta agus ar chineálacha eile scríbhneoireachta. Agus bíodh gur bhain sé cáil amach dó fhéin sna réimsí sin, ní raibh sé ag brath feasta ar mholadh an tslua lena spreagadh chun pinn.

An Irish Visit

D’iompaigh sé ón ndrámaíocht, agus ba é toradh a bhí ar sin, nó gur éirigh leis sraith de leabhair den scoth a scríobh, ach níl dabht ar domhan ach gur chuir teip a dhráma isteach go mór ar James, agus i bhFeabhra na bliana 1895, ghlac sé go fonnmhar le cuireadh ó Lord Wolseley dul go hÉirinn ar feadh scathaimh. Tharla ag an am sin, go raibh an Lord céanna sin i gceannas ar Arm Shasana in Éirinn, agus ag an am gcéanna, fuair sé cuireadh ó Lord Houghton, a bhí tar éis a cheaptha mar Lord Lieutenant ar Éirinn. Bhí an bheirt sin sna hadharca ag a chéile ag iarraidh ar James a mhealladh chucu fhéin mar aoi in Éirinn. Chuaigh sé, nó cheap sé go ndéanfadh tamall saoire maitheas dó, agus go raibh chuile sheans ann go mbeadh dearmad déanta ag daoine, ar a theip sa drámaíocht, faoin am a bhfillfeadh sé ar Londain arís.

“He went to Ireland since it was easy to travel there and because he did not believe it would strain his nerves. Neither Lord Houghton, the new Lord Lieutenant, whose father he had also known, nor Lord Wolseley, who had become Commander-in-Chief of Her Majesty’s forces in Ireland, had seen his play; he agreed to spend a week with each.”

Thuig sé an chúis ar ball, nó tharla ag an am go raibh uaisle na tíre seo tar éis diúltú dá n-aoicht, agus sa chás sin, bhí orthu aoinna a iompórtáil ó Shasana, le frestal ar a gcóisirí is ar a rincí.

Orientation

Tráth raibh sé anseo in Éirinn, feiceann muid é ag iomrascáil lena dhearcadh i leith chúrsaí gnéis, téad a théann tríd an leabar ar fad, agus dála an scéil, fadhb nár éirigh leis an Máistir, le Henry James fhéin, a scaoileadh roimh dheireadh an scéil. Dhealródh sé go raibh an fear céanna i gcás idir dhá chomhairle sna cúrsaí céanna sin, agus díríonn an t-údar, an Tóibíneach, tóirse a thaighde, go minic tríd an scéal, ar an bhfadhb dhaonna chéanna sin. Féinscrúdú, spéis i mbrionglóidí agus sa saol thall, ábhair a spreagann James, arís agus arís eile tríd an scéal, sin agus fonn pinn nach ligfeadh dó mórán sosa a ghlacadh, feadh a shaoil, sea, agus b’fhéidir freisin, eagla go dtiocfadh an ganntan ar chuairt chuig a dhoras, i ndeireadh a laethe thiar, a choinnigh ag saothrú é feadh a shaoil. Is iontach go deo an tuiscint atá ag an údar ar mheon, ar aigne, ar éirim, agus ar phearsantacht an Mháistir; toradh a thaighde, a shaothair chrua, agus a ghéarchúis dhúchais, is cúis leis an dtuiscint céanna sin, gan dabht. Féach mar a chuirtear é, sa phoiblíocht i dtús an leabhair…..

“Colm Tóibín captures the exquisite anguish of a man whose artistic gifts made his career a triumph but whose private life was haunted by loneliness and longing, and whose sexual identity remained unresolved. Henry James circulated in the grand parlours and palazzos of Europe, he was lauded and admired, yet his attempts at intimacy inevitably failed him and those he tried to love.”

An-leabhar, ach caithfidh mé é a fhágáil fút fhéin ag an bpointe seo, mar tá mé cinnte go mbainfidh tú adhmad as an scéal suimiúil, spéisiúil, spreagúil, seo.

.

.

.

.

.

.

.

An Gabhar sa Pharlús

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

An Pocán sa Pharlús!

.

Cáil a cailleadh

“Nach minic a chloistear an leagan cainte sin ‘The Elephant in the Room’ i mBéarla an lae inniu, nuair a theastaíonn ó dhuine a chur in iúl go bhfuil fadhb dhoscaoilte os ár gcomhair amach, agus gan éinne ag déanamh tagairt di.”

B’in mar a chuir Séimí an Droichid tús lena chomhrá liom, an oíche faoi dheireadh, agus muid beirt sáite go dtí na cluasa, istigh sa Smugairle Róin, thíos ag tóin an bhaile, áit a raibh muid beirt ag cur cúl ar thuirse an lae.

“An bhfuil aon Ghaeilge agat ar an leagan dothuigthe sin?” arsa mé fhéin.

“Ní héasca, dár ndóigh, an leagan sin a thabhairt isteach sa Ghaeilge, ar bhealach a bheadh nádúrtha, dúchasach, ach d’fhéadfá cnaipe a chur air, nach ndéanfadh an cainteoir ó dhúchas iarracht ar é a aistriú, focal ar fhocal ón mBéarla. Mar sin, caithfear teacht timpeall air, ar bhealach eicínt eile. Céard faoi ‘An Pocán sa Pharlús’ a úsáid. Mar díreach sa chaoi nach bhféadfaí dearmad a dhéanamh den Elephant sa Seomra, ar a mhéid, is ar a chontúirt, is féidir leat a bheith lán chomh cinnte, nach bhféadfaí dearmad a dhéanamh den phocán úd, ach oiread, ar a bholadh, nó ar a mheigeallach. B’in iad na smaointe a rith liom fhéin, an lá cheana, agus mé ag éisteacht le diospóireacht faoi Chluichí Oilimpeacha Bheijing,” arsa mo Shéimí liom, go deas réidh.

Cuimhní ar Chuairt

“Ach cén bhaint atá ag na Cluichí Oilimpeacha leis an bPocán sin agatsa?”

“Bhuel! sa diospóireacht úd, bhíothas ag caint faoin ndornálaí seo, agus faoin reathaí úd, faoin snámhaí seo, agus faoin mbádóir úd eile. Chuathas siar ar stair na gCluichí sin go dtí na tráth ar cuireadh tús leis na Cluichí Oilimpeacha Nua-aoiseacha, a tionóladh san Ataen, sa naoú haois déag. Ní call dom a rá, nár ligeadh i ndearmad an chéad bhonn óir a buadh sna Cluichí stairiúla sin, an bonn úd a bhuaigh an tÁrainneach cáiliúil sin, Ó Conghaile, sna cluichí sin, lena Phreab, Céim, agus Léim. Deineadh tagairt do Ronnie s’againne, an reathaí, agus do Mhicheál, an Dornálaí cáiliúil, beirt a bhuaigh boinn óir ina ndisiplin fhéin. Tagairt déanta freisin do na hiarrachtaí ollmhóra a rinne lúthchleasaithe eile le cáil a bhaint amach dóibh fhéin sna Cluichí Oilimpeacha, ach tharla nach raibh an t-ádh ina gcaipín, ar an lá, agus nár éirigh leo a raibh saothraithe acu a bhaint amach, daoine cosúil le Sonia O Sullivan, agus Eamonn Coughlan, bíodh gur bhaineadar siúd cáil domhanda amach dóibh fhéin, ar ball, i gcomórtaisí domhanda eile.!

Bodhaire Uí Laoghaire

“Ach a Shéimí! cén bhaint atá aige sin go léir lenár bPocán buile?”

“Bhuel, i rith na diospóireachta sin uilig, ó thús deireadh, bíodh go raibh chuile dhuine ag súil leis, níor deineadh oiread is tagairt amháin do na héachtaí uilig a rinne ár snámhaí cáiliúil, Michelle Smith de Bruen. Níor deineadh an tagairt ba lú di, sa chaint uilig sin, agus nach é an scéal céanna é, i gcás na meán cumarsáide uilig? Ní bheadh duine ag súil lena leithéid uathu, mar nárbh í an Michelle chéanna sin a thóg ár gcroíthe ag Cluichí Oilimpeacha na bliana 1996, Cluichí a tionóadh in Atlanta, Georgia, i Stát Aontaithe Mheiriceá

Brosna Bonn

Is cuimhin liom fhén go maith,” arsa Seimí, “an bród a bhí orm as ár mbanlaoch sna Cluichí céanna sin. Sea, agus an brosna bonn a bhuaigh sí. Nár mhór an t-éacht é trí bhonn óir, agus bonn cré-umha, a bhuachaint i Linn stairiúil Snámha Chluichí na bliana sin 1996. Tuigeadh domsa, nach ndéanfaí dearmad ar an mbanlaoch chéanna sin go raghadh soir anoir. Ach bhí breall orm áfach, nó cheana féin, taobh istigh de dhá bhliain déag, tá sí ligthe i ndearmad ag taoisigh na meán.”

“Tuige? a d’fhiafraigh mé fhéin.”

“Cúrsaí Drugaí, adéarfadh na saineolaithe.”

“Ach, ar cruthaíodh gur bhain sí úsáid as drugaí, le linn na gCluichí Oilimpeacha sin Atlanta, mar sin?”

“Níor cruthaíodh, go bhfios domsa,” arsa mo Shéimí cóir.

Táid ann a chreideann….

“Cén fáth, mar sin, ar cuireadh na líomhaintí sin ina leith?” arsa mé fhéin.

“Toisc gur cruthaíodh gur baineadh úsáid as substaint neodraithe i sampla múin a bailíodh uaithi, tamall i ndiaidh na gCluichí sin, agus dár leis na hÚdaráis, ba leor sin. N’fheadar mé an gchruthódh a leithéid nárbh fhiú an deich triuf na boinn a buadh lei sna Cluichí in Atlanta? Ach, táid ann a chreideann go ndéanann, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, ní féidir liom an bród a chuir éachtaí Mhichelle orm, i rith na gCluichí sin, a chealú, agus chomh fada is a bhaineann sé liomsa, fanann Michelle ina banlaoch Oilimpeach fós, agus ní cosúil go n-athróidh na cúrsaí sin, go ceann i bhfad. Fanann sí ansin i measc ar gcuimhní, ach gan éinne sásta tagairt a dhéanamh di. Bí ag caint ar Phocán sa Pharlús! Ó a Thiarcais!” arsa Séimí, “tá mé déanach. Maróidh Naipí s’againne mé.” agus amach an doras leis, gan fanacht le torann a bhróg, ach d’fhág sé ábhar smaointe ina dhiaidh, sea, agus ábhar an ailt seo, freisin!!!

An tAth Albert Bibby

by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized

An tAthair Albert

.

.

Peadar Bairéad

Early Days

Rugadh an tAthair Bibby i Muine Bheag, sa bhliain 1877, ach ba i gCathair Chill Chainnigh a tógadh é, cóngarach do Mhainistir na gCaipisíneach, sa chathair sin, agus ba ansin a dhéanadh sé Aifreann a éisteacht go rialta. Cuireadh scolaíocht air i Scoil na mBráithre, sa Chathair Álainn, agus ar ball, chuaigh sé le sagartacht go Coláiste na gCaipisíneach, i mBaile an Róistigh, Contae Chorcaí, áit ar glacadh leis mar bhall den Ord sin, sa bhliain 1894. Oirníodh ina shagart é sa bhliain 1902, tar éis dó cáil a bhaint amach dó fhéin mar mhac léinn Ollscoile. Chaith sé seal ina Ollamh le Fealsúnacht, agus le Diagacht, agus mhúin sé na hÁbhair Naofa sin do baill a Oird fhéin. I rith an ama sin, casadh scoláire óg leis, An tAthair Doimnic, fear a d’fhan ina chara buan, agus ina chomrádaí dílis, ag an Athair Albert, i rith na mblianta cinniúnacha sin idir 1917 agus 1925. Ba shagart i measc sagart é an tAthair Albert, fear a chaith a dhúthracht i measc na mbocht, agus é ag iarraidh chuile chúnamh a d’fhéadfadh sé, a thabhairt dóibh. Bhí meas an domhain aige ar an nGaeilge, agus ba bhreá leis cuairt a thabhairt ar an nGaeltacht, le cainteoirí ó dhúchas a chlos ag spalpadh na teanga ab ansa leis. Choinnigh sé súil ghéar ar Éirí Amach na Cásca, sa bhliain 1916, agus thug faoi deara an sléacht a rinne sé ar an gcosmhuintir, ar na hÓglaigh, agus ar a muintir siúd.

During the “Rising”

Ar oíche an 3ú Bealtaine 1916, cuireadh scéala chuig Mainistir na gCaipisíneach i Church Street, go raibh baill den Ord ag teastáil, i bPríosún Chill Mhaighneáin, nó go rabhthas le hÓglaigh áirithe a scaoileadh ar maidin. Cuireadh an tAthair Albert agus an tAthair Augustine chun an Phríosúin, agus rinneadar freastal ar na hÓglaigh dhaortha ansin, Oíche Dhomhnaigh, an 7ú Bealtaine, 1916, fuarthas scéala eile i Church Street, go mbeadh an tAthair Albert agus an tAthair Augustine ag teastáil arís, i bpríosún Chill Mhaighneáin, an mhaidin dár gcionn, nó bhíothas le tuilleadh Óglaoch a scaoileadh. Chaith an tAthair Albert seal ag cabhrú leo siúd a bhí daortha. Ina dhiaidh sin, thug sé cuairt ar Sheán Heuston. Nuair a shroich sé cillín Sheáin, bhí an fear sin ag rá a phaidrín. Ní raibh ar a aire aige, an t-am sin, ach é fhéin a ullmhú mar ba chóir le dul i láthair a Shlánaitheora. Chaith an bheirt acu seal ansin ag paidreoireacht. Ar ball, tháinig saighdiúir Sasanach, le cur in iúl dóibh, to raibh an t-am tagtha. Amach leo. Rinneadh a raibh le déanamh. Shiúl an bheirt acu amach go láthair an scaoilte. Dúradh le Seán suí ar bhosca a bhí ansin sa chlós, agus scaoileadh rois mharfach piléar leis, rois a chuir lán stad lena théarma ar an saol seo. Chuaigh an tAthair Albert chuige agus chuir an Ola air láithreach.

After the “Rising”

Ní gá a rá go raibh na hÓglaigh fhéin, agus a muintir, buíoch do na Caipisínigh a rinne freastal chomh fial sin, orthu siúd a scaoileadh, i gclós Chill Mhaighneáin, i ndiaidh Éirí Amach na Cásca, 1916. Agus nach bhfuil sé ina scéal i measc daoine áirithe, gur chuir James Connolly fios ar Father Aloysius, OFM Cap., agus gur dhúirt sé leis, gur theastaigh uaidh buaileadh leis mar shagart, nó go raibh scéalta cloiste aige faoin éacht a rinne idir shagairt agus mhná rialta le linn an Éirí Amach. Deirtear go ndearna sé a fhaoistin agus gur ghlac sé Comaoineach Naofa freisin, ar an ócáid. Nuair a bhí chuile shórt thart, agus an tÉirí Amach curtha faoi chois, níor dhein an tAthair Albert dearmad ar mhuintir na nÓglach a scaoileadh, agus ba é a nós cuairt a thabhairt orthu, go rialta.

Nuair a tharla Cogadh na Saoirse, idir na blianta 1917 agus 1921, lean an tAthair Albert ag friotháil ar phríosúnaigh Poblachtacha, i bpríosún, nó ar a gcoimeád dóibh. Ar ball, áfach, ghabh na Dúchrónaigh é fhéin agus a chara dhil, an tAthair Doimnic. Tógadh chun an Chaisleáin iad, mar ar deineadh iad a chiapadh agus a chéasadh.

Into Exile

Nuair a bhí ár Stát fhéin bunaithe anseo againn, chuir Údaráis an Oird an tAthair Albert go Meiriceá, i Meithemh na bliana 1924. N’fheadar cén fáth? Ach ar bhealach amháin, d’fhéadfá a rá go raibh toil Dé fhéin á léiriú dó sa deoraíocht chéanna sin, nó tharla go raibh áit faoi leith ag Naomh Úna i spioradáltacht agus i gcráifeacht an tsagairt chráifigh, Ghaelaigh seo, agus bhíodh pictiúr an Naoimh sin crochta i gcónaí ina chillín aige. Cuireadh i gceannas ar Mhisean Santa Ynez, i gCalafóirnia é, mar Phastor, agus nach bhfuil a fhios ag cách gurb ionann Úna agus Ynez, nó Agnes i mBéarla. Níor tugadh deis dó, i ndáiríre, mórán oibre a dhéanamh sa Mhisean cáiliúil céanna sin, nó faoi dheireadh na bliana sin 1924, bhuail taom trom tinnis é, agus cuireadh go hOspidéal Naomh Proinsias, i Santa Barbara é, mar a bhfuair sé bás i bhFeabhra na bliana 1925. Is dócha gurbh é mian a chroí é go gcuirfí a chorp faoin bhfód i dtír a dhúchais, ach chuile sheans nach raibh sin indéanta, ag an am, agus dá bharr sin, cuireadh i Reilg na SeanMhainistreach sin Santa Ynez é.

Home, at last

Ar feadh blianta ina dhiaidh sin, bhíothas ag iarraidh anseo go dtabharfaí a chorp abhaile go hÉirinn, maraon le corp a charad, an tAthair Doimnic, lena gcur i measc a mBráithre anseo, i gcré bheannaithe na tíre seo, ar thug siad grá a gcroí di. Ar deireadh thiar, deineadh sin, agus le toil na hEaglaise, le toil an Oird, agus le toil an Stáit s’againne, tógadh a gcoirp, faoi ghradam, abhaile go tír seo na hÉireann, ar an 13u Meitheamh 1958. Taobh amuigh de chathair Chorcaí, chuir Ard Mhéara Chorcaí agus Bardas na Cathrach sin Fáilte Oifigiúil rompu abhaile, agus ar an bhfód freisin an lá sin, bhí Ard Mhéara Átha Cliath, maraon le Méaraí Chill Chainnigh agus Luimní. Cuireadh i Reilg an Oird iad, i mBaile an Róistigh, i gContae Chorcaí. Bhí maithe agus móruaisle na tíre i láthair don athadhlacadh sin, le meas an náisiúin a chur in iúl, os ard, do bheirt laoch Éireannach a rinne a gcion fhéin le linn an Éirí Amach anseo, um Cháisc na bliana 1916.

.

.

.