by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Straitéis Fiche Bliain don Ghaeilge 1
.
Peadar Bairéad
.
(This week we take a look at “Straitéis Fiche Bliain don Ghaeilge 2010 – 2030” – a seoladh in eireaball na bliana 2010, le beannacht traspháirtíoch, agus le gártha buabhaill. – as we recall what was written then, in this column, concerning same.)
Dea-scéal ó Dhia chugainn!
“Dea-scéal ó Dhia chugainn, faoi mar adeireadh an tseandream fadó. B’in iad na focail a rith liom, tráth chuala mé faoi Straitéis nua seo an Rialtais s’againne. Is fearr go deireanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, nó bíodh go bhfuil na Rialtais s’againne ag útamáil le cúrsaí na hathbheochana le tarraingt ar cheithre scór bliain anois, ní fhéadfadh duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith acu deireadh a chur le cúlú na teanga i rith an achair chéanna sin. Is fíor freisin, gur tuigeadh, blianta fada roimhe sin, go raibh an Ghaeilge i mbaol a báis, agus go raibh gá le holliarracht ón náisiún seo leis an mbaol sin a mhaolú. Nach iomaí iarracht a deineadh, nach iomaí coimisiún a cuireadh i mbun taighde, agus nach iomaí páipéar bán agus páipéar glas a foilsíodh, d’fhonn an gnó sin a chur i gcrích, ach bheadh sé deacair ag duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith dár deineadh, talamh slán a dhéanamh de shlánú na teanga s’againne, go nuige seo.
.
Nach mithid?
Tuigeadh dúinn áfach, go raibh an Rialtas meáite, le tamall anuas, ar iarracht amháin eile a dhéanamh leis an dteanga a shlánú, agus uimhir na gcainteoirí Gaeilge a mhéadú ó thart ar 83,000, faoi mar atá i láthair na huaire seo,( i 2010) go 250,000, ag deireadh thréimhse fiche bliain (i 2030). Is fearr déanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, agus más maith fhéin, nach míle mithid? Ba chóir a thabhairt faoi deara freisin, an bláthú as cuimse a tháinig, ar litríocht na Gaeilge, agus ar chineálacha eile ealaíon trí mheán na Gaeilge, le tamall de bhlianta anuas.”
.
Aon dul chun cinn déanta san idirlinn?
Bhuel! tá geall le cúig bliana caite anois ó seoladh an “Straitéis Fiche Bliain” úd, agus nach bhfuil sé tar am againn anois, breathnú ar chúrsaí, féachaint an bhfuil aon dul chun cinn déanta againn i réalú pholasaí na Straitéise céanna sin. Bheadh duine ag súil anois go mbeadh fonn ar an Rialtas a ndul chun cinn sna cúrsaí céanna sin a fhógairt os ard, le gártha buabhaill, fiú, dá mbeadh aon cheo suntasach curtha i gcrích acu san idirlinn. Bheadh duine ag súil freisin, go mbeadh fonn ar na hEagraíochtaí Gaeilge, maraon leis na hIrisí Gaeilge, aon dul chun cinn, nó a mhalairt, a deineadh, a chur i mbéal an phobail, leis an bpobal a mhisniú le dul i gcionn mhisin na Straitéise le fonn agus le flosc sna blianta atá fágtha fós den bhfiche bliain úd a luaitear sa Straitéis Fiche Bliain.
.
Ar an Méar Fhada?
“B’fhéidir go bhfuil corrdhuine inár measc adéarfadh gur trua nár shocraigh siad (sé sin an Rialtas a bhí i gcumhacht sa bhliain úd 2010) ar an Straitéis chéanna sin blianta ó shoin, nuair a bheadh deis eicínt acu an Straitéis sin a chur i gcrích go hoifigiúil, in ionad é a dhéanamh anois, nuair nach bhfuil fágtha acu sa diallait ach thart ar mhí amháin? Agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, nuair atá príomhailtirí an Rialtais nua meáite ar ábhar deonach a dhéanamh den Ghaeilge san Ard Teistiméireacht, feasta! Cuir le sin ar fad, an scéal a chuala mé, ar na mallaibh, go raibh socruithe déanta ag an Rialtas gearradh siar ar an méid airgid a chuirfí ar fáil d’obair na Gaeilge feasta, agus tuigfidh tú an fáth a bhfuil lagmhisneach orm i dtaobh na Straitéise Fiche Bliain seo.”
.
…..Tuilleadh le teacht, an tseachtain seo chugainn…..
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Teacher Man
le
Frank McCourt
————————————
Peadar Bairéad
.
Méaróg ar a charn
Tá a fhios ag an Saol Gaelach, faoi seo, gur bhásaigh an t-údar cáiliúil, Frank McCourt, ar na mallaibh, agus mar mhéaróg ar a charn, ba mhaith liom píosa beag a scríobh sa cholún seo, faoin leabhar deiridh a shil óna pheann líofa. Níl mé ag tagairt anseo do, Angela’s Ashes, nó do, ’Tis, an dá leabhar ba cháiliúla uaidh, ach tá mé ag tagairt don leabhar deiridh dá chuid, sé sin, do Teacher Man, leabhar a scríobh sé, le cur síos a dhéanamh ar ar bhain dó, agus é i mbun a cheird mar mhúinteoir, i Scoileanna éagsúla i gCathair mhór Nua Eabhrac. Tá sé soiléir ó thús, go bhfuil muid ag plé le duine umhal, carthannach, fiosrach, agus le duine a raibh tine ina bholg, de shíor á thiomáint i dtreo na foirfeachta i gceird na múinteoireachta.
Clú agus Cáil
Tá’s ag madraí an bhaile anois, faoi mar a d’éirigh leis dul i gcionn ar an saol mór, lena dháiríreacht, agus lena mhacántacht in Angela’s Ashes. Táid ann adeir, nach bhfuil sa leabhar sin ach cumadóireacht agus fiannaíocht, agus gur scríobhadh é le freastal ar bhrionglóidí Ghael Mheiriceá, ach ní mar sin atá, in aon chor, nó sa leabhar sin, déanann an t-údar cur síos ar an saol, faoi mar a bhí i measc a mhuintire, le linn a óige-sean i gcathair Luimní. Ní hamháin go raibh siad bocht, ach bhí siad an-bhocht. Thug sé faoi deara, faoi mar a diúltaiodh dó fhéin is dá mhuintir, nuair a rinne a athair iarracht ar áit a fháil dó mar chléireach Aifrinn. Agus arís, thug sé faoi deara, an chaoi a raibh ar a mháthair déirc a lorg ó shagairt, le goblach a choinneáil lena hál. Ach taobh ar taobh leis an mbochtaineacht uilíoch sin, feicimid mar a chabhraigh daoine lena chéile, agus an chaoi ar theastaigh ón údar fhéin a bhealach a dhéanamh chun tosaigh. Tuigtear dó fhéin gur mhill an bhochtaineacht chéanna sin a mhisneach agus a spiorad, agus gur leag sí é i mbogach an easpa muiníne, agus d’fhéadfadh cuidín eicínt den cheart a bheith aige sa mheid sin, ach le filleadh ar Teacher Man… caithfidh mé a rá, go ndeachaigh an leabhar céanna sin i bhfeidhm go mór orm fhéin, nó tá dáiríreacht, macántacht, agus neamhurchóid, le feiceáil go soiléir tríd na scéilíní uilig, ó thús deireadh. An Máistir ag plé lena ranganna, a chéaduair, agus ansin, lena dhaltaí mar dhaoine daonna, atá á chur os ár gcomhair ag an údar, sa leabhar seo.
That Irish Childhood !
Breathnaigh ar an gcaoi a chuireann sé tús leis an scéal, sa chéad chaibidil…
“If I knew anything about psychology, I’d be able to blame all my troubles on my miserable childhood in Ireland. That terrible childhood took away my confidence and filled me with self-pity; it made me afraid of my emotions, jealous of other people, unable to obey orders, and frightened of the opposite sex…..So, it’s surprising that I ever managed to become a teacher.
Sea, mh’anam! Ach ní dóigh liom go gcreidfeadh mórán daoine go raibh an t-údar lom dáiríre sa ráiteas sin, go háirithe, nuair a chuireann tú san áireamh, gur chaith an fear céanna sin triocha bliain dá shaol i mbun na múinteoireachta céanna sin, i gcathair mhór Nua Eabhrac, áit a chuirfeadh sceon i gcroí múinteora ar bith! Sea, agus i rith na mblianta sin freisin, bhí de mhisneach aige, tuilleadh staidéir Ollscoile a dhéanamh, staidéar a chuirfeadh ar a chumas dul chun cinn a dhéanamh sa chóras scolaíochta, agus sa tslí sin, go n-éireodh leis dul i gcionn níos fearr ar a dhaltaí.
Ach ag tagairt dá ráiteas thuas, go ndeachaigh a thabhairt suas agus a scolaíocht fhéin go mór ina choinne, nuair a chuaigh sé i gcionn oibre thall, nach luífeadh sé le réasún, gurb é a mhalairt ar fad a bheadh fíor, nó nár chuir a thabhairt suas fhéin ar a chumas, na daltaí bochta ó chúlshráideanna Nua Eabhrac a thuiscint níos fearr ná mar a dhéanfadh a chomhmhúinteoirí thall?
“Angela’s Ashes”
Tugann muid faoi deara freisin, an t-ionad gradamach a thuill a chéad-leabhar, Angela’s Ashes dó, agus an chaoi ar tugadh aird domhanda air, as ucht an leabhar sin amháin sin a scríobh, agus ar an dtaobh eile den scéal, níor thug éinne aird ar bith air as an triocha bliain a chaith sé mar mhúinteoir i gcathair mhór Nua Eabhrac!
B’iontach mar a bhain Frank McCourt úsáid as an scéalaíocht mar uirlis oideachais i measc na ndaltaí sin. Agus níos iontaí ná sin fhéin, gur chuir na daltaí stóinsithe sin suim ina scéalta, ó thús. Ní raibh siad cinnte riamh céard a dhéanfadh an tÉireannach buile sin a bhí acusan mar mhúinteoir, agus dá bhrí sin, bhídís ag faire amach i gcónaí, féachaint cén toradh a bheadh ar a mbligeardaíocht fhéin i rang Mhic Cuarta.
Tá mé cinnte go mbainfidh tú taitneamh agus toit as an leabhar seo, nó tá slua iontach carachtar ann, carachtair a bhainfidh gáire as anois, agus a bhainfidh deoir asat ar ball, nó bíodh go bhfuil siad stóinsithe, seanaimseartha, ag an am gcéanna, tá siad macánta, neamhurchóideach, dáiríreach.
Críoch Chuí ?
Breathnaith mar a chuireann an t-údar críoch leis an leabhar seo. Tá sé ag éirí as an múinteoireacht, agus seo a rang deiridh críochnaithe aige. Buaileann an clog, agus……………
“The bell rang, and they all said goodbye to me. I was told to have a good life. I wished them, the same. As I left the classroom for the last time, a voice called out to me.
‘Hey, Mr. McCourt, you should write a book.’
I’ll try.”
Críoch chuí, oiriúnach, le triocha bliain múinteoireachta, agus comhairle chuí ó dhuine anaithnid dá dhaltaí. Níor bronnadh fiú uaireadóir óir air, tar éis a shaothair go léir!
Ach, nach ’in an saol agat, a mhiceo?
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
The Last Runaway…by…Tracy Chevalier…Ceadchlo 2013...£7.99
.
Peadar Bairéad
Ó ‘Dorset’ go ‘Ohio’
Suíonn an t-údar an scéal seo, faoi’n saol in Ohio i lár an naoú haois déag agus bíodh go bhfuil scéal na gcarachtar éagsúil á sníomh go cliste, ealaíonta, aici i muabhrat ildaite a saoil, ag an am gcéanna, ní féidir éaló ó phríomh aidhm an scéil, i. éagóir agus leatrom na sclábhaíochta, faoi mar a chleachtaítí í i Stáit Deisceartacha Mheiriceá, ag an am sin. Braitheann inchreidteacht an scéil ar chruinneas, agus ar dhoimhneas, na taighde a deineadh mar dhúshraith don scéal seo. Ach le filleadh ar an scéal fhéin, is dócha go bhféadfá a rá, gurbh í Honor Bright, imirceach ó Dorset Shasana, ar bhall de Chuallacht na gCáirde ansin í, is dócha gurb í príomhcharachtar an scéil seo í. Bean óg, ar thréig a leannán Sasanach í, agus a shocraigh ansin go raghadh sí ar imirce go hOhio Mheiriceá in éineacht lena deirfiúr Grace, a bhí ag dul anonn le go bpósfadh sí a leannán, thall i dtír na bPuncán. Níor thaitin an turas farraige go ró-mhaith le Honor, ach bhí dán níos measa fós roimpi amach, nó níorbh fhada thall iad, nuair a sciob an fiabhras buí a deirfiúr, Grace, chun siúil. Fágadh Honor ar an mblár folamh ansin, ach d’éirigh lei bheith istigh a fháil ó, Bhelle Mills, haitéir áitiúil, mar ar tugadh deis di a ceird mar fhuálaí oilte a chleachtadh, rud a leath a cáil mar fhuálaí sciliúil, a raibh an-ghlaoch ar a saothar thall, ach tar éis di tamall a chaitheamh ar lóistín le Belle, d’imigh sí chun cónaithe, go hOberlin, mar a mhair ‘fiance Grace agus a dheirfiúr, Abigail. Níor éirigh go ró-mhaith lei san ionad sin, agus ar ball, phós sí feirmeoir áitiúil, Jack Haymaker.
An Bóthar Iarainn faoi Thalamh
Níor éirigh go ró-mhaith lei ansin, ach oiread, mar níor ró-chairdiúil, nó ró-chomharsanúil iad máthair a céile, Judith, nó deirfiúr a céile, Dorcas, ach oiread. Bhí ceataí eile sa scéal sin freisin, nó thosaigh Honor ag cabhrú le Gormaigh a bhí ag taisteal ar an ‘mBóthar Iarainn faoi Thalamh’, mar a thugtaí ar bhealach éalaithe na sclábhaithe gorma, agus iad ar a mbealach ó thuaidh, ar thóir saoirse ón sclábhaíocht ina raibh siad gafa gan dóchas, go nuige sin. Ní go ró-mhaith a thaitin sin le muintir a céile, nó bíodh go mba bhaill de Chuallacht na gCáirde iad, ag an am gcéanna, ba dhream iad nár theastaigh uathu dlí na tíre a bhriseadh, go háirithe ó bhí pionóis throma le gearradh orthu siúd a bhrisfeadh na dlíthe céanna sin, dlíthe a chosain cearta únéireachta sna Stáit Deisceartacha. Ba é deireadh an scéil sin nó gur fhág Honor teach a céile agus gur thug sí siopa Bhelle Mills uirthi fhéin, áit ar mhair sí ar feadh scathaimh, í ag obair sa siopa, ag cabhrú le Belle, a raibh galar a báis tolgtha aici faoin am sin. I rith an ama seo uilig, bhí Belle agus Honor ag cabhrú leis an gormaigh a bhí ag éaló ón sclábhaíocht agus iad ar a mbealach ó thuaidh go Ceanada go hairithe, áit ina mbeadh siad slán, sábháilte agus saor ó dhaoine cosúil le Donovan, daoine a bhíodh de shíor sa tóir orthu d’fhonn iad a thabhairt ar ais chuig a n-úinéirí ó dheas, nó b’in an tslí bheatha a bhí acu ag an am.
Tá an-trácht ar chuilteáil sa scéal seo freisin, nó ba scíl í imeasc baill de Chuallacht na gCáirde i Sasana, agus ar bhealach freisin, imeasc bhaill an Chumainn in Ohio. Feictear go soiléir go bhfuil Honor an–bhródúil as a scil fhéin sa cheird seo, agus léiríonn sí freisin an drochmheas a bhí aici ar iarrachtaí mhuintir Ohio caighdeán réasúnta a shroichint sa cheird ealaíonta sin.
Críoch oiriúnach?
Ar an muabhrat sin a chrochann an t-údar seo a scéal, scéal a thugann deis di a taighde ar shaol agus cultúr na bPuncán a leagan os ár gcomhair amach, agus chomh maith le sin, tugtar deis di an cultúr thall a chur i gcomparáid le cultúr mhuintir Dorset, ag an am sin. Conas a thiúrfaidh an t-údar an scéal spéisiúil seo chun críche? Cad a dhéanfaidh Honor? An éireoidh le Donovan í a mhealladh? Nó an ndíbreofar Honor as Cuallacht na mBráithre ? Agus céard faoi Belle Mills fhéin? Le freagra na gceisteanna uilig sin a fháil níl le déanamh ag duine ach an leabhar fhéin a fháil is a léamh, agus déarfainn fhéin gur fiú go maith an tairbhe an trioblóid.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Níl aon chur amach agam air, I have no knowledge of it; fo-chomhfhios, subconsciousness; cur i gcéill, letting on; slám maith den bhfírinne, a good portion of the truth; fabht, flaw; leannán, lover.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
.
“Walking into the Night”
by
Olaf Olafsson
Peadar Bairéad
.
As the Butler saw it !
Nach ait mar a thagann muid, anois is arís, ar leabhar le húdar, nach bhfuil cur amach ar bith againn air, agus nach aite fós, an chaoi a théann an leabhar céanna sin i bhfeidhm orainn, toisc, is dócha, go seineann sé ceol ar théada áirithe, rúnda, folaithe i ngan fhios dúinn, sa bhfo-chomhfhios, ceol a choraíonn an croí istigh ionainn, agus a dhúisíonn mothúcháin taitneamhacha, uaignacha, cumhacha, a fágann blas sásúil, beadaí, ar theanga na cuimhne, go ceann scathaimh fhada ina dhiaidh sin. Ba leabhar dá leithéid é “Walking into the Night” le Olaf Olafsson.
Caithfidh mé a admháil nár léigh mé tada leis an údar seo cheana, nó nár chuala aon trácht air mar úrscéalaí, ach oiread. Íoslainneach fir isea an t-údar seo, a rugadh i Reykjavik, sa bhliain 1962, mar sin ní raibh sé ach thart ar an dá scór, agus an leabhar seo idir chamáin aige. Chuir sé a chéad úrscéal, “Absolution”, de, sa bhliain 1994, agus sa bhliain 2001, foilsíodh an dara ceann uaidh, “The Journey Home”, agus anois, “Walking into the Night”, seo an tríú úrscéal dá chuid, agus foilsíodh é sin sa bhliain 2003. Tá cónaí air, faoi láthair, i gCathair Nua Eabhrac.
A good story well written
Caithfidh mé a admháil, i dtosach báire anseo, go ndeachaigh idir stíl agus ábhar an scéil seo i bhfeidhm go mór orm fhéin, sa chaoi gur fágadh mé brónach, cumhach, uaigneach, tráth chríochnaigh mé an scéal corraitheach seo.
Is é atá sa leabhar seo, nó an t-údar ag ligint air gurb é buitléir William Randolph Hearst é, agus go bhfuil a dhírbheathaisnéis á leagan os ár gcomhair amach aige. Anois, caithfear a rá, gur cur i gcéill atá ar siúl ag an údar tríd an scéal, ach, ag an am gcéanna, tá an scéal chomh hinchreidte sin, go bhfuil sé deacair a chreidiúint, nach bhfuil slám maith den bhfírinne measctha tríd an gcur-i-gcéill céanna sin.
Chuir mé fhéin suim, agus dhá shuim, sa scéal seo, nó faoi mar is eol duit, b’fhéidir, thug mé fhéin cuairt ar Chaisleán Hearst, ar Rainse San Simeon, cupla bliain ó shoin. Ba chóir a lua anseo, nár ghlac an t-úinéir leis an téarma sin, “Hearst Castle”, nó chomh fada is a bhain sé leis-sean, ba é “An Rainse”, an t’ainm a bhí ar an áit, agus “The Enchanted Hill” ar an gcnoc ar a raibh na foirgnimh uilig tógtha aige. Tógadh na Tithe Aoichta, nó na Guest Houses, ar dtús, agus b’iad sin, an Casa del Mar, an Casa del Sol agus an Casa del Monte. Nuair a bhí siad sin tógtha, ba ansin a thóg sé an Caisleán fhéin, bíodh nach caisleán a bhaist seisean air, ach an Casa Grande. Ní haon ionadh mar sin, gur chuir mé fhéin suim sa scéal seo, toisc to raibh an scéal uilig beagnach tógtha, suite, thart ar “Chaisleán Hearst”.
The Flashback Method
Tosaíonn an scéal agus Christian Benediktsson ag feidhmiú mar bhuitléir ag an Chief, mar a thugann sé ar Hearst fhéin. Féach mar a thosaíonn an scéal….
The cypress rested in its shadow.
He tripped on the steps up to the main building but managed not to fall. Fuchsia blossoms met his eye as he straightened up; azaleas beyond them. He walked over to the cypress and leaned against it while he caught his breath. He was hot in his black suit in the afternoon sun….
The Chief had mislaid his magnifying glass. Cristjan – or, rather, Christian Benediktsson, as he had called himself since coming to this country during the Great War, twenty years ago – had spent the morning hunting for it in the old man’s bedroom and on the balcony outside……
Tugann an t-údar roinnt mhaith eolais faoi bhuitléir Hearst dúinn, san athlua sin thuas. D’fhág sé a thír dhúchais, an Íoslainn, i rith an chéad chogaidh domhanda, agus ag an am áirithe seo, tá sé tar éis scór bliain a chaitheamh thall. I dtús an scéil, mar sin, cuireann an t-údar ar an eolas sinn faoi shaol Christian, agus é ag caitheamh a shaoil rúnda ag feidhmiú mar bhuitléir do William Randolph Hearst.
Agus sin déanta ag an údar, baineann sé úsáid as seanchleas úd an iardhearcaidh, agus déanann sé sin, go cliste, beagnach i ngan fhios dhuit, nuair a théann an buitléir siar bóithrín na smaointe, tráth nach mbíonn tada le déanamh aige, ina sheomra, i gCaisleán Hearst, agus gan de chomhluadar aige ach a chuimhní gruama fhéin. Tógann sé an léitheoir siar leis go dtí a áit dúchais.
Love and Marriage
Rugadh é i West Fjords, san Íoslainn, agus thit sé i ngrá le Elisabet, nuair a casadh ar a chéile iad i gCopenhagen. Labhrann sé lei trina chinn lae….
I’m still surprised at how inferior I felt when I stood there. I had always found it easy to attract women, but you were different. They were mostly working girls, fun-loving but uneducated – like me. But you, you were from a different world. And yet I found myself falling towards you.
Ar ball phós siad, ach bhí sé soiléir, fiú an t-am sin, go raibh difir mhór shóisialta eatarthu, agus cé gur éirigh go seoigh leo i dtosach báire, agus gur rugadh páistí dóibh, ag an am gcéanna, bhí an fabht ansin ó thús, agus ar ball, thréig Christian a bhean Elisabet, agus d’imigh le banaisteoir, Klara, sna Stait, leannán le cara leis! Ba leannáin iad, ach ag an am gcéanna, ní raibh grá buan eatharthu, agus i ndeireadh na dála, cailleadh Klara bhocht le linn ginmhillte, agus dár ndóigh, fágadh Christian ansin, gan cheangal ar bith aige le héinne ar an saol uaigneach seo, agus ba ansin a shocraigh sé ar phost a ghlacadh le Hearst.
No going back
Ní gá a rá, gur dhein Elisabet roinnt iarrachtaí ar theangmháil a dhéanamh lena céile caillte, ach ní raibh i ndán di, ar deireadh thiar, ach an teip. Níl fúm an scéal ar fad a thabhairt duit anseo, ach caithfidh mé a rá leat, gur bhain mé fhéin taitneamh agus sásamh as mar scéal, agus thabharfadh duine faoi deara freisin, na cosúlachtaí a bhí idir Hearst agus a bhuitléir. Thréig an péire acu céile, agus chuaigh siad beirt le leannán. Ach, fágfaidh mé an scéal ag an bpointe sin, ar eagla go millfinnse ortsa é.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
__W_BOBO___môà_____H_R_H_H_H_H_H_H__________________________________mó`_____________H_____________mód___________________môÈ__@_________________________________________________________________________________________________(_____
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
ina loscadh sléibhe, like wildfire; a mhóradh, to extol; cuimhneamh céad, centenary; díogha, the worst; a chéaduair, for the first time; teangmháil, contact; cosnochta, barefooted; fuath, hate; binb, venom; in easnamh, missing; sciomartha, scoured.
I mBéal an Phobail
.
Áilleacht an tSaoil seo 2
Peadar Bairéad
Troubled Times
Nuair a chuir mé romham, caint a thabhairt faoin bPiarsach agus a shaothar, ag seisiún
de Dhaonscoil Osraí, in Óstán an Newpark, i gCill Chainnigh, i nDeireah Fómhair na bhliain úd, 1979, bhí na trioblóidí ag réabadh leo, ina loscadh sléibhe, i dTuaisceart Éireann fós, agus dá bharr sin, bhí cineál eagla orm, ag an am, an Piarsach a mholadh, nó a mhóradh, ar eagla, faoi mar adúirt an Yeatsach fadó, ar eagla go seolfadh mo chuid cainte-se ógánach eicínt chun gleo, i gcoinne Gall. Ach tar éis chuile shórt a chur san áireamh, tuigeadh dom, gur chóir dom tabhairt faoin ngnó sin, ó tharla cuimhne céad an Phiarsaigh a bheith á chomóradh, sa bhliain sin, ’79. Bhí roinnt oibre déanta agam, roimhe sin, ar an ábhar céanna sin, nó bhí sraith altanna uaim foilsithe sa nuachtán Gaeilge úd “Inniu”, faoin teideal, “A Man Called Pearse”. Mar sin, bhí fonn orm cur leis an méid a bhí déanta agam cheana, agus thosaigh orm ag ullmhú don ócáid.
The wise men have not spoken
Nuair a thosaigh mé ag iarraidh teacht ar bhealach oiriúnach le léacht dá leithéid a thosú, smaoinigh mé, i dtosach, ar fhocail an Phiarsaigh fhéin, nuair a scríobh sé….
“Since the wise men have not spoken
I speak who am only a fool…..”
Níor den díogha é, ach oiread, mar thús, dár liomsa.
Ach ansin, céard faoi chuntas gearr a thabhairt ar an chaoi ar chuala mé fhéin faoin bPiarsach, a chéaduair, agus tar éis dom mo mharana a dhéanamh, shocraigh mé ar ghlacadh leis an dara bealach sin mar rogha. Chun oibre, má sea.
A Mediaeval Society
Rugadh agus tógadh mise i bpobal saor, in Iorras ársa, thiar, mar a dtéann an ghrian i bhfarraige, ag deireadh gach lae. Ba phobal é a bhí eagraithe, agus tógtha, díreach mar a bhí, sna meánaoiseanna, agus díreach cosúil leis an bpobal ar dhein an Piarsach teangmháil leis, i dtús an chéid, thiar i gConamara. B’in an tIorras ar thit J.M. Synge i ngrá leis, agus ar úsáid sé mar shuíomh dá dhráma cáiliúil “The Playboy of the Western World”. Ba dhuine mé, de na gasúir shona sin, a rith cosnochta trí óige shásta, ar thránna geala an Iarthair.
The Master had spoken
Bíodh gur mhinic ganntanas earraí saolta ag cur as dúinn, níor chuir ganntanas grá isteach riamh orainn. Níor leag mé fhéin spag taobh istigh de dhoras scoile go raibh mo sheachtú bliain slánaithe agam. Ba sa scoil chéanna sin a chéadchuala mé trácht ar an bPiarsach, ar Mhac Donnchadha, ar an gCléireach, agus ar a gcomhleacaithe uilig, a thug sráideanna naofa Átha Cliath orthu fhéin, um Cháisc 1916, le tabhairt faoi shaoirse na tíre seo a bhaint amach. Las an Máistir solas a nglóire, agus a gcalmacht, sa chroí istigh ionainn an lá sin, ach ansin, nár bheag a thuig muidinne faoi na cúrsaí sin, sinne nár chuala urchar á scaoileadh i bhfeirg riamh, agus bhí ar an máistir a dhícheall a dhéanamh agus é ag iarraidh aithris a dhéanamh dúinn ar na fuaimeanna céanna sin, agus é ag iarraidh an difir a bhí idir shianaíl ghéar na sliogán, fead ghéar agus tuairt, na bpiléar, agus rat-at-at na meaisínghunnaí. Chomh fada is a bhain sé linne, ní raibh iontu sin uilig ach fuaimeanna, fuaimeanna nach ndéanfadh dochar do dhuine ar bith, ach ar ball, rinneamar ceangal eatarthu sin agus bailéid ar nós, “The Bold Fenian Men”, “The Foggy Dew”, “The Three Flowers”, “The Dying Rebel”, agus fiú, “Óró ’sé Do Bheatha Abhaile” an Phiarsaigh fhéin. Agus b’in mar a d’éalaigh an Piarsach isteach i gcroíthe ár n-óige. Sea, agus chuir sé sin an pictiúr de, a bhíodh le fáil go flúirseach sna leabhair scoile, ag an am, pictiúr d’fhear óg, a raibh cuma na soineannantachta, agus na macántachta air, agus tuigfidh tú, mar a chuaigh sé i gcionn orainne gasúir. Chomh fada is a bhain sé linne, ni raibh fuath, binib, nó mailís, ag roinnt leis, agus mhúscail an Máistir s’againne spéis ionain, sa bhfear fhéin agus ina scríbhinní, freisin.
A Different Era
Ní call dom a rá, gur mhór againne an leabhrán sin “Iosagán agus Scéalta eile”, leabhar a bhí lomlán le scéalta agus le hatmosféar an Iarthair.
D’fhéadfá a rá, mar sin, gur tháinig muidinne isteach ag an deireadh, nuair a bhí críoch le heachtraí agus le himeachtaí an Phiarsaigh, ach mar sin fhéin, mhúscail a scéal suim ina shaothar ionamsa, suim a mhair ionam anuas trí chaitheamh na mblianta, go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Sea, agus ag caint ar a dhán, bhí earra amháin in easnamh, an t-am sin, nó ní bhfuarthas óráid deiridh an Phiarsaigh, nó a “Speech from the Dock”, mar adéarfá, nó ní raibh fáil air fiú, agus mise ag fás aníos in Iorras na nIontas, i dtriochaidí an ocrais, ach tuigeadh dá lán, go gcaithfeadh a leithéid a bheith ann, nó bhíothas cinnte, go mbeadh óráid ag an bPiarsach don ócáid sin, dá dtabharfaí deis chuige dó, sea, agus bí cinnte freisin, go mbeadh óráid dá leithéid, snasta, sciomartha, snoite, agus é cleachtaithe aige, roimh ré.
Speech from the Dock
Ar deireadh thiar, tar éis dó triocha bliain a chaitheamh ar deoraiocht, ní dócha go
bhféadfadh éinne a rá, go raibh aon rud nua in óráid deiridh úd an Phiarsaigh, nó dhearbhaigh sé arís ann, go sollúnta, gur mhionnaigh sé, in aois a dheich mbliana, go gcaithfeadh sé a shaol ag iarraidh a thír a shaoradh.
Caithfidh muid a thabhairt faoi deara anseo an difir mhór atá idir dhearcadh na laethe úd, agus dearcadh an lae inniu, ach smaoinigh freisin, go bhfuil beagnach céad blian imithe faoi dhroichead an ama, san idirlinn.
Seo mar a chuir sé fhéin é, i ngearrinsint dá óráid deiridh…
“When I was a child of ten I went down on my bare knees by my bedside one night and promised God that I would devote my life to an effort to free my country. I kept that promise. First among all earthly things, as a boy, and as a man, I have worked for Irish freedom. I have helped to organise, to arm, to train, and to discipline my fellow countryman to the same end, that when the
time came, they might fight for Irish freedom.”
An dara lá de Bhealtaine, 1916, an dáta atá ar an láimhscríbhinn sin.
(to be continued)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
English 
Gaeilge