by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
The Last Runaway…by…Tracy Chevalier…Ceadchlo 2013...£7.99
.
Peadar Bairéad
Ó ‘Dorset’ go ‘Ohio’
Suíonn an t-údar an scéal seo, faoi’n saol in Ohio i lár an naoú haois déag agus bíodh go bhfuil scéal na gcarachtar éagsúil á sníomh go cliste, ealaíonta, aici i muabhrat ildaite a saoil, ag an am gcéanna, ní féidir éaló ó phríomh aidhm an scéil, i. éagóir agus leatrom na sclábhaíochta, faoi mar a chleachtaítí í i Stáit Deisceartacha Mheiriceá, ag an am sin. Braitheann inchreidteacht an scéil ar chruinneas, agus ar dhoimhneas, na taighde a deineadh mar dhúshraith don scéal seo. Ach le filleadh ar an scéal fhéin, is dócha go bhféadfá a rá, gurbh í Honor Bright, imirceach ó Dorset Shasana, ar bhall de Chuallacht na gCáirde ansin í, is dócha gurb í príomhcharachtar an scéil seo í. Bean óg, ar thréig a leannán Sasanach í, agus a shocraigh ansin go raghadh sí ar imirce go hOhio Mheiriceá in éineacht lena deirfiúr Grace, a bhí ag dul anonn le go bpósfadh sí a leannán, thall i dtír na bPuncán. Níor thaitin an turas farraige go ró-mhaith le Honor, ach bhí dán níos measa fós roimpi amach, nó níorbh fhada thall iad, nuair a sciob an fiabhras buí a deirfiúr, Grace, chun siúil. Fágadh Honor ar an mblár folamh ansin, ach d’éirigh lei bheith istigh a fháil ó, Bhelle Mills, haitéir áitiúil, mar ar tugadh deis di a ceird mar fhuálaí oilte a chleachtadh, rud a leath a cáil mar fhuálaí sciliúil, a raibh an-ghlaoch ar a saothar thall, ach tar éis di tamall a chaitheamh ar lóistín le Belle, d’imigh sí chun cónaithe, go hOberlin, mar a mhair ‘fiance Grace agus a dheirfiúr, Abigail. Níor éirigh go ró-mhaith lei san ionad sin, agus ar ball, phós sí feirmeoir áitiúil, Jack Haymaker.
An Bóthar Iarainn faoi Thalamh
Níor éirigh go ró-mhaith lei ansin, ach oiread, mar níor ró-chairdiúil, nó ró-chomharsanúil iad máthair a céile, Judith, nó deirfiúr a céile, Dorcas, ach oiread. Bhí ceataí eile sa scéal sin freisin, nó thosaigh Honor ag cabhrú le Gormaigh a bhí ag taisteal ar an ‘mBóthar Iarainn faoi Thalamh’, mar a thugtaí ar bhealach éalaithe na sclábhaithe gorma, agus iad ar a mbealach ó thuaidh, ar thóir saoirse ón sclábhaíocht ina raibh siad gafa gan dóchas, go nuige sin. Ní go ró-mhaith a thaitin sin le muintir a céile, nó bíodh go mba bhaill de Chuallacht na gCáirde iad, ag an am gcéanna, ba dhream iad nár theastaigh uathu dlí na tíre a bhriseadh, go háirithe ó bhí pionóis throma le gearradh orthu siúd a bhrisfeadh na dlíthe céanna sin, dlíthe a chosain cearta únéireachta sna Stáit Deisceartacha. Ba é deireadh an scéil sin nó gur fhág Honor teach a céile agus gur thug sí siopa Bhelle Mills uirthi fhéin, áit ar mhair sí ar feadh scathaimh, í ag obair sa siopa, ag cabhrú le Belle, a raibh galar a báis tolgtha aici faoin am sin. I rith an ama seo uilig, bhí Belle agus Honor ag cabhrú leis an gormaigh a bhí ag éaló ón sclábhaíocht agus iad ar a mbealach ó thuaidh go Ceanada go hairithe, áit ina mbeadh siad slán, sábháilte agus saor ó dhaoine cosúil le Donovan, daoine a bhíodh de shíor sa tóir orthu d’fhonn iad a thabhairt ar ais chuig a n-úinéirí ó dheas, nó b’in an tslí bheatha a bhí acu ag an am.
Tá an-trácht ar chuilteáil sa scéal seo freisin, nó ba scíl í imeasc baill de Chuallacht na gCáirde i Sasana, agus ar bhealach freisin, imeasc bhaill an Chumainn in Ohio. Feictear go soiléir go bhfuil Honor an–bhródúil as a scil fhéin sa cheird seo, agus léiríonn sí freisin an drochmheas a bhí aici ar iarrachtaí mhuintir Ohio caighdeán réasúnta a shroichint sa cheird ealaíonta sin.
Críoch oiriúnach?
Ar an muabhrat sin a chrochann an t-údar seo a scéal, scéal a thugann deis di a taighde ar shaol agus cultúr na bPuncán a leagan os ár gcomhair amach, agus chomh maith le sin, tugtar deis di an cultúr thall a chur i gcomparáid le cultúr mhuintir Dorset, ag an am sin. Conas a thiúrfaidh an t-údar an scéal spéisiúil seo chun críche? Cad a dhéanfaidh Honor? An éireoidh le Donovan í a mhealladh? Nó an ndíbreofar Honor as Cuallacht na mBráithre ? Agus céard faoi Belle Mills fhéin? Le freagra na gceisteanna uilig sin a fháil níl le déanamh ag duine ach an leabhar fhéin a fháil is a léamh, agus déarfainn fhéin gur fiú go maith an tairbhe an trioblóid.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Níl aon chur amach agam air, I have no knowledge of it; fo-chomhfhios, subconsciousness; cur i gcéill, letting on; slám maith den bhfírinne, a good portion of the truth; fabht, flaw; leannán, lover.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
.
“Walking into the Night”
by
Olaf Olafsson
Peadar Bairéad
.
As the Butler saw it !
Nach ait mar a thagann muid, anois is arís, ar leabhar le húdar, nach bhfuil cur amach ar bith againn air, agus nach aite fós, an chaoi a théann an leabhar céanna sin i bhfeidhm orainn, toisc, is dócha, go seineann sé ceol ar théada áirithe, rúnda, folaithe i ngan fhios dúinn, sa bhfo-chomhfhios, ceol a choraíonn an croí istigh ionainn, agus a dhúisíonn mothúcháin taitneamhacha, uaignacha, cumhacha, a fágann blas sásúil, beadaí, ar theanga na cuimhne, go ceann scathaimh fhada ina dhiaidh sin. Ba leabhar dá leithéid é “Walking into the Night” le Olaf Olafsson.
Caithfidh mé a admháil nár léigh mé tada leis an údar seo cheana, nó nár chuala aon trácht air mar úrscéalaí, ach oiread. Íoslainneach fir isea an t-údar seo, a rugadh i Reykjavik, sa bhliain 1962, mar sin ní raibh sé ach thart ar an dá scór, agus an leabhar seo idir chamáin aige. Chuir sé a chéad úrscéal, “Absolution”, de, sa bhliain 1994, agus sa bhliain 2001, foilsíodh an dara ceann uaidh, “The Journey Home”, agus anois, “Walking into the Night”, seo an tríú úrscéal dá chuid, agus foilsíodh é sin sa bhliain 2003. Tá cónaí air, faoi láthair, i gCathair Nua Eabhrac.
A good story well written
Caithfidh mé a admháil, i dtosach báire anseo, go ndeachaigh idir stíl agus ábhar an scéil seo i bhfeidhm go mór orm fhéin, sa chaoi gur fágadh mé brónach, cumhach, uaigneach, tráth chríochnaigh mé an scéal corraitheach seo.
Is é atá sa leabhar seo, nó an t-údar ag ligint air gurb é buitléir William Randolph Hearst é, agus go bhfuil a dhírbheathaisnéis á leagan os ár gcomhair amach aige. Anois, caithfear a rá, gur cur i gcéill atá ar siúl ag an údar tríd an scéal, ach, ag an am gcéanna, tá an scéal chomh hinchreidte sin, go bhfuil sé deacair a chreidiúint, nach bhfuil slám maith den bhfírinne measctha tríd an gcur-i-gcéill céanna sin.
Chuir mé fhéin suim, agus dhá shuim, sa scéal seo, nó faoi mar is eol duit, b’fhéidir, thug mé fhéin cuairt ar Chaisleán Hearst, ar Rainse San Simeon, cupla bliain ó shoin. Ba chóir a lua anseo, nár ghlac an t-úinéir leis an téarma sin, “Hearst Castle”, nó chomh fada is a bhain sé leis-sean, ba é “An Rainse”, an t’ainm a bhí ar an áit, agus “The Enchanted Hill” ar an gcnoc ar a raibh na foirgnimh uilig tógtha aige. Tógadh na Tithe Aoichta, nó na Guest Houses, ar dtús, agus b’iad sin, an Casa del Mar, an Casa del Sol agus an Casa del Monte. Nuair a bhí siad sin tógtha, ba ansin a thóg sé an Caisleán fhéin, bíodh nach caisleán a bhaist seisean air, ach an Casa Grande. Ní haon ionadh mar sin, gur chuir mé fhéin suim sa scéal seo, toisc to raibh an scéal uilig beagnach tógtha, suite, thart ar “Chaisleán Hearst”.
The Flashback Method
Tosaíonn an scéal agus Christian Benediktsson ag feidhmiú mar bhuitléir ag an Chief, mar a thugann sé ar Hearst fhéin. Féach mar a thosaíonn an scéal….
The cypress rested in its shadow.
He tripped on the steps up to the main building but managed not to fall. Fuchsia blossoms met his eye as he straightened up; azaleas beyond them. He walked over to the cypress and leaned against it while he caught his breath. He was hot in his black suit in the afternoon sun….
The Chief had mislaid his magnifying glass. Cristjan – or, rather, Christian Benediktsson, as he had called himself since coming to this country during the Great War, twenty years ago – had spent the morning hunting for it in the old man’s bedroom and on the balcony outside……
Tugann an t-údar roinnt mhaith eolais faoi bhuitléir Hearst dúinn, san athlua sin thuas. D’fhág sé a thír dhúchais, an Íoslainn, i rith an chéad chogaidh domhanda, agus ag an am áirithe seo, tá sé tar éis scór bliain a chaitheamh thall. I dtús an scéil, mar sin, cuireann an t-údar ar an eolas sinn faoi shaol Christian, agus é ag caitheamh a shaoil rúnda ag feidhmiú mar bhuitléir do William Randolph Hearst.
Agus sin déanta ag an údar, baineann sé úsáid as seanchleas úd an iardhearcaidh, agus déanann sé sin, go cliste, beagnach i ngan fhios dhuit, nuair a théann an buitléir siar bóithrín na smaointe, tráth nach mbíonn tada le déanamh aige, ina sheomra, i gCaisleán Hearst, agus gan de chomhluadar aige ach a chuimhní gruama fhéin. Tógann sé an léitheoir siar leis go dtí a áit dúchais.
Love and Marriage
Rugadh é i West Fjords, san Íoslainn, agus thit sé i ngrá le Elisabet, nuair a casadh ar a chéile iad i gCopenhagen. Labhrann sé lei trina chinn lae….
I’m still surprised at how inferior I felt when I stood there. I had always found it easy to attract women, but you were different. They were mostly working girls, fun-loving but uneducated – like me. But you, you were from a different world. And yet I found myself falling towards you.
Ar ball phós siad, ach bhí sé soiléir, fiú an t-am sin, go raibh difir mhór shóisialta eatarthu, agus cé gur éirigh go seoigh leo i dtosach báire, agus gur rugadh páistí dóibh, ag an am gcéanna, bhí an fabht ansin ó thús, agus ar ball, thréig Christian a bhean Elisabet, agus d’imigh le banaisteoir, Klara, sna Stait, leannán le cara leis! Ba leannáin iad, ach ag an am gcéanna, ní raibh grá buan eatharthu, agus i ndeireadh na dála, cailleadh Klara bhocht le linn ginmhillte, agus dár ndóigh, fágadh Christian ansin, gan cheangal ar bith aige le héinne ar an saol uaigneach seo, agus ba ansin a shocraigh sé ar phost a ghlacadh le Hearst.
No going back
Ní gá a rá, gur dhein Elisabet roinnt iarrachtaí ar theangmháil a dhéanamh lena céile caillte, ach ní raibh i ndán di, ar deireadh thiar, ach an teip. Níl fúm an scéal ar fad a thabhairt duit anseo, ach caithfidh mé a rá leat, gur bhain mé fhéin taitneamh agus sásamh as mar scéal, agus thabharfadh duine faoi deara freisin, na cosúlachtaí a bhí idir Hearst agus a bhuitléir. Thréig an péire acu céile, agus chuaigh siad beirt le leannán. Ach, fágfaidh mé an scéal ag an bpointe sin, ar eagla go millfinnse ortsa é.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week “I mBéal an Phobail” again revisits our Rambling House, to trace the history of the Belmullet Bridges! )
.
Droichead Dhoire
Ní bhíonn in aon rud ach seal, agus ba é an dála céanna é ag sclóindroichead Bhéal an Mhuirthead, agus faoin mbliain 1900, tuigeadh go raibh a rás rite, agus shocraigh Comhairle Chontae Mhaigh Eo agus Bord na gCeantar Cúng ar dhroichead nua a chur ina ionad. Rinneadh an droichead sin a chur i dtoll a chéile i gCathair Dhoire, agus seoladh, ar bhád as sin go Sligeach é, i Meitheamh na bliana 1903. Thóg sé trí mhí an droichead a iompar as sin go Béal an Mhuirthead, nó bhí orthu, droichid, caidhséir, agus ceiseanna, a neartú, le meáchan an droichid nua a iompar. Droichead cruach, a bhí thart ar ocht dtroigh is daichead ar a fhad, a bhí ann. Socraíodh ina ionad é, i dtús na bliana, 1904. Ba bhreá láidir an droichead é, agus nach iomaí sin duine a thrasnaigh é, idir sin, agus an bhliain 1988, nuair a osclaíodh an droichead nua atá ann faoi láthair, thar an gcanáil, ag bun Shráid Mheiriceá. Bhíothas den tuairim, le scathamh maith roimhe sin, go raibh seandroichead Dhoire ag éirí contúirteach. Bíodh sin fíor, nó ná bíodh, ach thóg sé roinnt mhaith ama orthu, an seandroichead céanna sin a leagan, i ndeireadh na feide. Ba bheag nach raibh ar lucht na Comhairle Contae é a phléascadh, i ndeireadh na dála! Ba bheag Iorrasach nár shil deoir ina dhiaidh. mar nach iomaí sin deoraí a mhothaigh an seandroichead uaidh, agus é ar chuairt ar a dhúchas, agus nárbh iomaí sin deoraí a d’imigh thar an ndroichead céanna sin, agus nach bhfillfeadh go deo leis an ndroichead céanna sin a thrasnú arís.
Nach orm fhéin a bhí an t-áthas, mar sin, agus mé ar saoire in Iorras, i dtús Mhí Lúnasa, 1993, nuair a chonaic mé go raibh droichead nua, do choisithe, á thógáil thar an gcanáil, san áit ar leagadh Droichead Dhoire, sa bhlain 1988. Tuigeadh dom láithreach, go raibh scéal éigin taobh thiar den tionscadal nua seo, agus chuaigh mé sa tóir air.
Lorg na nDealbh
Lorg na nDealbh, is cúis leis an ndroichead coisithe seo, agus mar is eol do chách faoin am seo, is cuid de chomóradh an chúigiú mílaois de chultúr Mhaigh Eo é, an Lorg céanna seo. Socraíodh ar roinnt áirithe dealbha a shuíomh in ionaid éagsúla, i dTuaisceart Mhaigh Eo. Thart ar cheithre cinn déag díobh a bheadh ann, agus é d’aidhm acu, cuairteoirí a mhealladh isteach ar an iargúil, le háilleacht na dúiche a bhlaiseadh ina hiomláine. Taobh thiar de thionscadal seo an “Droichid” i mBéal an Mhuirthead, tá Comhar Iorrais, Clár “Leader”, Comhairle Chontae Mhaigh Eo, agus Údarás na Gaeltachta. George Trakas atá i mbun an tionscadail seo. Dealbhóir as Manhattan, Mheiriceá, is ea George. B’eisean a dhear agus a rinne an droichead nua coisithe, i Saotharlann Chomhar Iorrais, agus b’eisean freisin, a chuir an droichead galánta seo i gceann a chéile, ar an ionad céanna ar ar suíodh Droichead Dhoire, sa bhlain 1904. Duine lách, geanúil, is ea George Trakas, a bhfuil aithne curtha ag muintir Iorrais air, cheana féin, agus fear a bhfuil gach uile eolas curtha aigesean ar dhroichid Bhéal an Mhuirthead freisin. Chonaic mé fhéin i mbun oibre é, agus mé ag gabháil thar bráid, agus mé ar saoire thiar, roimh Lá Mór an Logha. Osclaiodh Droichead Trakas go gairid ina dhiaidh sin agus nach minic a chuaigh me fhein trasna thar an ndroichead ceanna sin san idirlinn. Má bhuaileann an fonn taistil thú, amach anseo, téigh siar, agus cuartaigh na ceithre dhealbh déag atá folaithe ar Lorg na nDealbh i dTuaisceart Mhaigh Eo. Súil agam go n-éireoidh leat teacht orthu uilig!
Ní gá dhom a rá gur thrasnaigh mé fhéin an droichead álainn céanna sin go mion agus go minic ó shoin i leith, agus ní call a rá, ach oiread, gur chríochnaigh George Trakas a chruid oibre, go deas, bláfar, cumasach, agus go mbeidh a ainm luaite feasta i seanchas Iorrais, le Sir Arthur Shaen, le Henry Boyle Carter, agus le Patrick Knight. A chonách sin air!
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
coincheap an leithleachais, the concept of separatism; ábhair iomadúla, various topics; taighde, research; bata scóir, the tally stick; fabhalscéal, fable; todhchaí, future; círeibéanna, riots; ar seachrán, astray.
I mBéal an Phobail
Áilleacht an tSaoil seo 3
Peadar Bairéad
Writer and Orator
Sa ghála seo, díreoidh mé ar an bPiarsach mar scríbhneoir, agus mar óráidí. Is dócha gurbh é bunú Chonradh na Gaeilge, a chuir an lasair sa bharrach, i gcás na hathbheochana Náisiúnta de. Spreag an bunú sin borradh agus fás i gcúrsaí litríochta, agus nearthaigh, ag an am gcéanna, coincheap an leithleachais, i gcás an náisiúin bhig ársa seo. I rith an ama sin go léir, rinne an Piarsach, mar iriseoir, a dhícheall, lena chine a shaghdú i dtreo na creidiúnachta náisiúnta. Mar eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, nochtaigh sé a thuairimí, chuile sheachtain, ar chúrsaí polaitíochta agus cultúrtha. Bhí ardáin eile ann freisin, ar ar nocht sé a dhearcadh don náisiún. Bhí píosa míosúil uaidh le léamh in “Irish Freedom”, nuachtán an IRB. Scríobh sé anois is arís sa “Mhacaomh”, agus sa “Bharr Bua”, irisí dá chuid fhéin. I rith na mblianta a chaith sé mar Eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, i.e. ó Mhárta 1903, go dtí Samhain na bliana 1909, scríobh sé faoi ábhair iomadúla, a raibh baint acu le cúrsaí Náisiúnta agus le cúrsaí liteartha freisin. Labhair sé faoi…..
The Place of the Irish Language
1.An gaol a bhí idir an Ghaelige agus an Náisiúntacht. Dár leis, seolann an teanga chuig meon an náisiúin sinn. Ba í an Ghaeilge a bhí mar cheangal againn leis an tseansaol Gaelach, agus ba í freisin, an argóint ba láidre a bhí againn, le héagsúlacht náisiúnta a chruthú, tuairim a raibh tábhacht faoi leith ag baint lei, an tráth úd, nuair ba é an scaradh iomlán ó chumhacht Shasana, an chloch ba mhó ar phaidrín na náisiúntóirí.
Sa bhliain 1905, bhí sé den tuairim, go bhfaigheadh an náisiún bás, dá dteipfeadh orthu an Ghaeilge a athbheochan. D’fhéadfaí neamhspleáchas náisiúnta a chailliúint, agus a fháil ar ais arís, dá gcuirfí chuige sin i gceart, ach dá gcaillfí an náisiúntacht, a raibh an teanga mar ghné thábhachtach de, ní fhéadfaí í a fháil ar ais arís. Mar sin, ní raibh an dara rogha acu ach an teanga a choinneáil beo, agus a leathadh. B’in gnó an Chonartha. Bhí a thuairimí fhéin ag an bPiarsach, faoin mhodh ab fhearr leis an teanga a athbheochan, agus fiú sa bhliain 1902, dúirt sé go raibh dán na Gaeilge ag brath ar an gCléir, ní hamháin, mar cheannairí spioradálta an phobail, ach freisin, mar bhainisteoirí ar na Scoileanna Náisiúnta, agus arís, i nDeireadh Fómhair na bliana 1906, i ndá eagarfhocal, d’impigh sé ar na sagairt sa Ghaeltacht, na cainteoirí dúchais, ina bpobail, a spreagadh, le húsáid a bhaint as an nGaeilge feasta.
2.Ach céard faoin gcuid eile den tír? Céard faoin nGalltacht?
Bhuel, bhí roinnt taighde déanta ag an bPiarsach faoi chur chuige na mBreathnach, agus na mBeilgeach, sna cúrsaí seo, agus ba é toradh a thaighde nó gur shocraigh sé ar an dátheangachas. Chuirfeadh an socrú seo deireadh leis an mbata scóir, agus ag an am gcéanna, d’éireodh leis an Ghaeilge a leathadh i measc Béarlóirí na Galltachta.
3.Sa bhliain 1912, rinne sé an lucht léinn a aoradh, sa mBarr Bua, trí chur síos a dhéanamh ar an gcaoi ar dhein siad an dubh a chur ina gheal ar an gcosmhuintir. I bhfoirm fhabhalscéil a scríobh sé an píosa sin. Mhúin na fir léannta litriú agus scríobh ina dteanga fhéin don chosmhuintir, teanga a bhí i mbaol a báis, ag an am, agus nuair a bhí sin déanta acu, ansin tuigeadh do na scoláirí, nach raibh meas ag an bpobal orthu feasta, agus dá bhrí sin, bheartaigh siad ar an litriú a athrú, trí na litreacha a iompú, bun os cionn, agus bhaist siad an “Litriú Simplí” ar an litriú nua sin! D’éirigh na daoine as an dteanga sin a fhoghlaim, agus fágadh faoin na scoláirí arís í, rud a shásaigh go mór iad. Thuigfead an tAthair Peadar Ó Laoghaire an scéal sin, go seoigh, nó thhaobhaigh seisean freisin le teanga na ndaoine. Is í an Gheilge labhartha is fearr, agus is sa tobar sin atá slánú agus biseach na teanga
4.Cúrsaí litríochta.
Ba mhinic a scríobh an Piarsach, tráth raibh sé ina eagarthóir ar an gClaidheamh Solais agus é ar a dhícheall ag iarraidh scríbhneoirí nua a spreagadh chun pinn, agus ag moladh modhanna nua litríochta dóibh. Ba chóir don scríbhneoir a iomaire fhéin a threabhadh, agus gan aithris a dhéanamh ar scríbhneoir ar bith eile.
Tuigeadh dó, go raibh todhchaí rafar i ndán don ngearrscéal mar mheán litríochta, agus sa bhliain 1906 scríobh sé….
Gorki rather than Dickens suggests the style.
Agus céard faoin meán a d’iompródh an litríocht sin? Bhuel, d’aontaigh an Piarsach leis an Athair Peadar gurbh í Caint na nDaoine ab fhearr chuige sin. Ni gá a rá, go raibh scoláirí tábhachtacha ar an dtaobh eile den argóint sin, agus is dócha gurbh é an Dochtúir Richard Henebry, an duine ba mhó le rá díobh sin. Tuigeadh dóibhsean, gur chóir meán na litríochta nua a bhunú ar an litríocht chlasacach, litríocht na bhfilí is na scoláirí. Chuir an Piarsach béarlachas i leith roinnt mhaith de na scríbhneoirí a bhí suas lena linn, taobh amuigh den Athair Peadar. Dár leis-sean, (sa bhliain 1908), ba chóir an litríocht a bhunú ar chaint bheo na ndaoine Ach caithfear a thuiscint, nach litríocht í caint na ndaoine, ach gurb í an tsnáith as a fhítear taipéis bheo na litríochta.
Drama had its Place too
I gcás na drámaíochta, mhol an Piarsach dóibh siúd, ar mian leo drámaí a scríobh sa Ghaeilge, gan aithris a dhéanamh ar dhearcadh dhaoine eile, ach a ndearcadh fhéin ar an saol a chur ar an ardán. Sa bhliain 1904, dúirt Yeats, i Samhain, go raibh drámaí bolscaireachta chun tosaigh ar an ardán Gaelach, agus bhí faitíos air, go ruaigfeadh drámaí dá leithéid drámaí ealaíonta den ardán céanna sin. Tríd is tríd, d’aontaigh an Piarsach leis sa mhéid sin, ach ba é a thuairim, go bhféadfadh an Drámadóir mór, an dá thrá sin a fhreastal. Faoi’n am sin, bhí meas aige ar an Yeatsach, meas nach raibh aige air, blianta roimhe sin. Tar éis don Yeatsach an Irish Literary Theatre a bhunú, sa bhliain 1899, tráth raibh an Piarsach ina mhac léinn, thart ar scór bliain d’aois, i litir a scríobh sé chuig an Claidheamh Solais, dúirt sé nach bhféadfaí Litríocht Gaelach a chumadh sa Bhéarla, agus chomh fada is a bhain sé leis an Yeatsach fhéin, dúirt sé….
As for Yeats himself, he is of no consequence…..he was merely an English poet of the 3rd or 4th rank, but his theatre was a different matter, it would have to be strangled at birth.
Ach, sa bhliain 1905, scríobh sé faoi “Cathleen Ní Houlihan” gurbh é an dráma ab áille a scríobhadh in Éirinn, ina ré. Tuigeadh, ag an am, gurbh é Yeats a scríobh an dráma sin. Agus arís, sa bhliain 1913, d’fhéadfadh sé a rá fhaoi Yeats, gurbh é an file ba chruinne a thug guth don Náisiúnachas Éireannach, lena linn.
Sa bhliain 1907, scríobh sé faoi na círéibeanna a tharla san Abbey, círéibeanna an Phlayboy, agus cháin sé iad. Ach, sé bliana ina dhiaidh sin, sa bhliain 1913, rinne sé an cáineadh sin uilig a aistharraingt.
When a man like Synge uses strange symbols which we do not understand, we cry out that he has blasphemed and we proceed to crucify him.
Sin rud a thugtar faoi deara i gcás an Phiarsaigh, go bhfuil ar a chumas athrú, nuair a fheictear dó go bhfuil sé ag imeacht ar seachrán. Bhí macántacht dá leithéid ag baint leis.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
“The 5th Horseman”
by James Patterson agus Maxine Paetro
.
Peadar Bairéad
Patterson strikes again
Mar is eol daoibh uilig, ní hé seo an chéad uair agamsa tagairt a dhéanamh do leabhar le James Patterson, sa cholún seo, nó cheana féin, scríobh mé píosaí faoi leabhair éagsúla dá chuid. Leabhair ar nós, The Beach House, The Big Bad Wolf, Four Blind Mice, agus roinnt eile freisin. Ní gá a rá, gur leabhar lorgaireachta atá anseo againn, nó sin an “genre” litríochta a shaothraíonn an t-údar sciliúil seo. Ní gá a rá, ach oiread, gur leabhar mór-ráchairte eile é seo, an cúigiú ceann i sraith faoi leith, “The Women’s Murder Club”, sraith ina n-úsáideann an t-údar na teidil seo leanas :-
The 1st to Die, The 2nd Chance, The 3rd Degree, The 4th of July, agus anois an cúigiú ceann, ar a mbaisteann sé, The 5th Horseman.
Co-Authors
Minic a scríobhann sé i gcomhar le húdar eicínt eile, cleas a oibríonn go seoigh dó. Leabhair den scoth isea chuile cheann a shileann óna pheann líofa, agus chuile cheann acu ag cur síos ar fhoshaol cruálach, fodhaonna, na coirpeachta, agus leabhair freisin, ina léirítear scil agus ealaíon dochloíte, dobhuailte, na lorgaireachta.
Éiríonn le James Patterson a léitheoirí a chur faoi gheasa, áit a gcoiníonn sé iad, go dtí go mbíonn an deoir deiridh diúgtha acu as cibé leabhar mór-ráchairte dá chuid, a bhíonn idir chamáin acu, ag an am.
The Fifth Horseman
Ach le filleadh ar an leabhar breá seo atá idir chamáin agam anseo, tugann muid faoi deara an teideal a bhaist sé air, “The 5th Horseman”. Dár ndóigh, is minic a chualamar cheana faoi “The Four Horsemen of the Apocalypse, agus arís, faoi mar is eol do chách, is iad na “Marcaigh” atá i gceist san Apoclaypse, nó an Bás, Gorta, Plá agus Cogadh. Cuireann an t-údar aguisín leis an liosta sin, agus sé an cúigiú “Marcach”, dár leis, nó “An Duine”, an beithíoch is contúirtí agus is fealltaí díobh uilig.
Suíonn an t-údar an scéal seo i “Municipal Hospital” chathair San Francisco. Ospidéal Poiblí, a bhí ann go dtí le déanaí, nuair a deineadh Ospidéal Príobháideach de. Ospidéal ollmhór a bhí ann ag freastal ar bhreis is céad míle othar in aghaidh na bliana. Faoin am áirithe seo, tosaíonn othair áirithe ag fáil bháis, tar éis dóibh pé leigheas a bhí oiriúnach dóibh, a fháil. Tuigeadh dá lán go rabhthas á marú, agus ó tharla go raibh baint ag an an nDochtúir “Dennis Garza, MD, Dir. Emergency Services”, le bunús na ndaoine sin a cailleadh, ba ghearr gur thosaigh daoine ag ceapadh, go raibh lámh eicínt ag mo dhuine ina mbás.
Hospital Neglect?
Tharla ag an am áirithe seo freisin, go raibh Aturnae cáiliúil mná ag feidhmiú sa limistéar sin, Aturnae a raibh sé deacair an lámh in uachtar a fháil uirthi i gCúirt Dlí ar bith sa dúiche sin. Bhuel, ba é deireadh an scéil é, nó gur shocraigh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, caingean dlí a thógáil i gcoinne an Municipal Hospital, a luadh thuas, agus dár ndóigh, tharraingeofaí an Dochtúir Dennis Garza MD isteach sa chaingean céanna dlí sin, mar fhinné. Bhí foireann póilíní i mbun fiosruithe freisin, agus dár ndóigh, orthu sin, bhí duine de phríomhcharachtair an scéil, an Leifteanant Lindsay Boxer, agus í ar a míle dícheall, ag iarraidh a chruthú go raibh an Dochtúir Garza ciontach i ndúnmharú na n-othar úd uilig, a fritheadh marbh agus boinn phráis socraithe ar a súile.
Brass Buttons
Lean an marú i rith an ama seo go léir, agus bhí síniúchán an dúnmharfóra le léamh ar shúile na marbhán sin, i bhfoirm na mbonn práis úd, a luaigh mé.
Lean an chúis dlí chun tosaigh. Fianaise á tabhairt, agus fianaise á cealú, ach le sceéal fada a ghiorrú, ba é a tháinig chun solais, i ndeireadh na preibe, nó go raibh an Dochtúir sciliúil sin, Garza, agus an tAturnae cáiliúil, ag obair as lámha a chéile, sa chaoi go bhfaighfí an tOspidéal ollmhór sin, an “San Francisco Municipal Hospital” ciontach, agus go n-íocfaí na milliúin, agus na milliúin, le gaolta na ndaoine a cailleadh, trí fhaillí an Ospidéil, nó tuigeadh dóibh, dá dtarlódh a leithéid, go dtuillfeadh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, lab mór airgid, na milliúin, i ndáiríre. Sea, agus b’in é díreach a tharla, ach ansin, tharla ceataí eicínt sa scéal, agus tháinig coirptheacht na beirte sin chun solais, trí ghéarchúis, agus trí scil na lorgairí agus na bpóilíní a bhí sa tóir orthu, ach má dhein, níor scaoileadh rún na ndúnmharuithe, nó mistéir na mbonn práis, ag an bpointe ama sin.
Epilogue…..Chapter 139
Ach in Iarfhocal leis an scéal, i gCaibidil Céad Triocha a Naoi, scaoiltear an rún sin, agus ní gá a rá, go raibh lámh ag an Leifteanant Lindsay Boxer san éacht gairmiúil, sciliúil, lorgaireachta sin.
Ach b’fhéidir gur fearr an chuid eile den scéal a fhágáil fút fhéin, nó níor mhaith liom an scéal iontach, corraitheach, lán teannais, seo, a mhilleadh ort.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
M i s e a n S a n t a B a r b a r a .
*********************************
Ba é Junipero Serra, Aspal Chalafóirnia, a shocraigh ar Mhisean a bhunú i Santa Barbara, a chéaduair, bíodh nárbh eisean a thóg, i ndeireadh na dála, ach a chomharba, Padre Lasuén, a rinne an beart sin sa bhliain 1786. D’éirigh go breá le Misean Santa Barbara ó thús, agus faoi dheireadh an ochtú haois déag, bhí taiscumar, trí ghráinseach, siopa leathair, ceárta, agus stórais, tógtha acu timpeall an Mhisin, agus faoin am sin freisin, bhí thart ar 800 clann Indiach, de Threibh Chumash, ina gcónaí, agus ag saothrú leo, sa Mhisean sin. Tríd na blianta sin go léir, níor iompaigh a dtaoiseach,Yanonali, ina Chríostaí, ach ar deireadh thiar thall, sa bhliain 1787, baisteadh ina Chríostaí é, agus tugadh Pedro air. Bhásaigh sé sa bhliain 1805, agus é ocht mbliana is trí scór d’aois.
D’fhás an Misean sin Santa Barbara as cuimse cumhachtach, agus saibhir, agus é d’aidhm acu, an saibhreas sin uilig a thabhairt ar ais do na hIndiaigh, chomh luath is a bheidís siúd baiste, agus oilte ar thalmhaíocht.
Galraí an fhir ghil.
Ní mhaireann rith maith ag an each i gcónaí áfach, agus ba é an scéal céanna ag Misean Santa Barbara é, nó tharla go raibh an mí-ádh ag rith leo. Sa bhliain 1801, bhuail ráig niúmóine na hIndiaigh, agus ba iad na nuachreidmhigh ba mhó a bhí thíos leis, i ndeireadh na feide. Sea, agus fiú na hIndiaigh a tháinig slán ón niúmóine, bhuail galraí áirithe eile, a d’iompair na Spáinnigh chucu, iad, galraí a chriog a lán acu, galraí cosúil le slaghdán, bruitíneach, agus a leithéid, agus mar bharr an an gclampar, thit an ráta beireatais freisin, ina measc. Ba ghearr gur tuigeadh nár chun leas na nIndiach í an Chríostaíocht.
……Laige is Gabháil……
Faoin mbliain 1820, bhí Misean Santa Barbara ag titim ar gcúl, agus ar ball, nuair a ghabh na Meicsicigh seilbh ar Chalafóirnia, bhí caiscín an Mhisin chéanna sin, maraon le Misin eile na tíre, meilte. Ba ghearr gur deineadh an Misean a dhíeaglaisiú. Sa tslí sin, taobh istigh d’achar réasúnta gearr, cuireadh deireadh le cumhacht an Mhisin, agus ina áit, d’fhás sochaí nua, ina raibh na rainséirí móra, agus lucht gnó, in uachtar. Anois, ba chóir a rá anseo, gur tugadh seans do na hIndiaigh, seilbh a ghlacadh ar roinnt áirithe de thailte an Mhisin, agus dóibh siúd a thoiligh chuige sin, tugadh síolta agus stoc dóibh, sa chaoi go mbeadh ar a gcumas slí bheata a bhaint amach, mar fheirmeoirí, ach, ba é críoch an scéil sin é, nó gur dhíol roinnt mhaith acu a ngabhaltais leis na rainséirí móra, agus gur cuireadh roinnt eile as seilbh, trí chaimiléireacht, agus le scéal gairid a dhéanamh de, níor éirigh, olc maith nó dona, leis an scéim sin. Tharla scaipeadh na mionéan ar Threibh Chumash Shanta Barbara, agus cailleadh an deis a bhí ann, le tír dá gcuid fhéin a bhunú thart ar an Misean sin.
……….Ré na Stát Aontaithe…….
Faoin mbliain 1847, ba leis na Stáit Aontaithe Santa Barbara. Deineadh cathair Mheiriceánach, den mbaile IndSpáinneach sin, ar an 9 Aibreán, 1850, cúig mhí sular fógraíodh Calafóirnia ina Stát. Leanadh ag baint úsáide as Séipéal an Mhisin, mar Theach Pobail, ó tógadh i dtosach é, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus deirtear, nár ligeadh don lampa sa Sanctóir dul as, ó lasadh a chéaduair é, sa bhliain 1786, agus ní focal beag nó suarach é sin, nuair a chuirtear san áireamh, a ndeachaigh an dúiche sin tríd, thar na blianta fada uilig sin. Sa bhliain 1865, tugadh an Misean ar ais don Eaglais Chaitliceach arís.
Ní haon ionadh, gur tugadh “Banríon na Misean” ar an Misean céanna seo, nó ba bheag nár bhain sé radharc na súl dínn, ar a mhéad, ar a áilleacht, ar a dhearadh.
Cuma clasaiceach atá le tabhairt faoi deara ar thosach an fhoirgnimh álainn sin, agus glactar leis an dtuairim, nach bhfuil a leithéid eile le fáil in aon cheann den Mhisean is fiche, a thóg na Spáinnigh, fan chósta Chalafóirnia, idir na blianta 1769 agus 1823. Anois, tá an taobh sin tíre an-tugtha do chreathanna talún, agus tharla gur deineadh dochar doleigheasta don Mhisean, cupla babhta, le linn a óige, agus ar deireadh, ba iad na fir a bhí i mbun tógáil an Mhisin álainn atá le feiceáil againn sa lá atá inniu ann, ná na Padres, Antonio Ripoll, agus Francisco Suner.
……..Foirgneamh Claisiceach…….
Bhí spéis thar na bearta ag an bPadre Ripoll in ailtireacht na Rómhánach, agus tharla go raibh ailtire Rómhánach, Vitruvius Polion ann, a d’fhoilsigh saothar, sa bhliain 27 BC. “Sé Leabhar na hAiltireachta” a bhaist sé ar an saothar céanna sin. Tháinig Ripoll ar an saothar sin, agus ní shásódh tada é, ach dearadh le Polion do Theampall Páganach, a réaladh ansin i Misean Santa Barbara, agus rinne, agus gan dabht ar domhan, tá a shliocht sin ar an Misean céanna, go dtí an lá atá inniu ann, nó tá dearadh Gréag-Rómhánach le léamh air, ó bhun go barr. Chuir méad an fhoirgnimh ionadh orainn freisin. Os a chomhair amach, tá scairdeán álainn Múrach le feiceáil fós, agus taobh thiar den Mhisean, éiríonn sléibhte áille bánghorma Santa Barbara, agus iad ag ceapadh áilleacht an fhoirgnimh, i bhfráma ollmhór na timpeallachta.
Isteach linn. Ba chosúil le hIarsmalann é. Bhí seomraí ansin agus iad leagtha amach díreach mar a bhídís, i laethe an Mhisin. Anseo, d’fheicfeá seomra leagtha amach faoi mar a bheadh seomra sagairt. In áit eile, tá saotharlann le tabhairt faoi deara, agus uirlisí agus saothar na gceardaithe Indiacha le feiceáil ansin ag an turasóir.
……Turas an Mhisin……
Thóg sé cupla uair a chloig orainne, turas an Mhisin a thabhairt, agus dár ndóigh, ba é ba mhó a chuaigh i gcionn orainn, nó an séipéal. Ní séipéal beag nó suarach atá i gceist anseo againn, ach séipéal mór, atá céad seasca is aon troigh, ar fad, fiche seacht troigh, ar leithead, agus dhá throigh is daichead, ar airde. Seasann an dá Thúr ochtó seacht troigh os cionn leibhéal na talún. Chuir maisiú agus ornáidíocht an tséipéil chéanna sin ionadh nár bheag orainne, nó bhí idir dhealbha agus phictiúir ansin, le croí agus anam an adhraitheora agus an chuairteora, a ardú, agus a spreagadh. Ach, thar aon rud eile, ba é ba mhó a chuaigh i gcionn orainne, nó na dealbha móra, ealaíonta, inchreidte a bhí le feiceáil againn i gceann de na taobhshéipéil. Bhí beogacht, inchreidteacht, agus fírinne dochreidte, le tabhairt faoi deara iontusan nach bhfeictear ach go hannamh in obair ealaíonta dá leithéid. Bhí ceann acu thar barr ar fad. Ba é a bhí á léiriú sa cheann sin, nó Íosa ag lorg dí ar an mbean Samáireach. Beag nach bhféadfá a gcomhrá a chlos!
Ar deireadh, bhíomar amuigh faoin aer arís, agus ualach asail de chuimhní bailithe, stóráilte againn, cuimhní a ghealfadh cibé laethe gruama, dorcha, a bhí os ár gcomhair amach, sa todhchaí.
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
English 
Gaeilge