by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Faire Kilkenny
Nárbh é Edmund Spenser fhéin a bhaist an teideal “Faire Kilkenny” ar an gcathair s’againne, a chéaduair? nuair a scríobh sé sa “Faerie Queene” :-
“The next, the stubborne Newre, whose waters gray
By faire Kilkenny and Rosseponte boord.”
Ach ní gá dhom a rá, go dtéann scéal Chill Chainnigh i bhfad níos fuide siar sa stair na ré Spenser. Siar go dtí an tráth úd nuair a thóg Cainneach a Chill san ionad sin, Níltear ró-chinnte faoi dháta a bhreithe, ach deirtear, gur i bhfichidí an séú haois a saolaíodh é. Is é an scéal céanna é dála a bháis. Deirtear, gur sa bhliain 599, nó sa bhliain 600, a d’éag sé. B’fhéidir nach bhfuiltear cinnte faoi na dátaí sin, ach níl dabht ar domhan ach, gur i nDoire a rugadh é, agus gur uaidh a ainmníodh an Chathair Álainn s’againne.
Is cuimhin liom bheith in Albain, sa bhliain 1992, ar Chuairt na bhFilí, agus tharla gur thugamar cuairt ar Oileán scéirdiuil Thíríodh. Thugamar cuairt ar scoil ansin, agus tharla go raibh sruth lánGhaedhlice sa scoil sin. Rinneamar ár ndícheall píosa spraoi a chur ar fáil dóibh. Ansin deineadh na daltaí a chur in aithne dúinn, agus do bharúil, cén t-ainm a bhí ar an gcéad malrach a sheas ansin os ár gcomhair? Sea, an ceart agat! Cainneach, a bhí air, agus chomh maith le sin, tar éis domsa a mhíniú don lucht éisteachta, gur tháinig mé fhéin ó Chathair ársa a bhí ainmnithe ó Chainneach Naofa freisin, bhuel, ar siadsan, tá fothrach ar an oileán s’againne anseo, ar a dtugaimid Cill Chainnich! B’fhéidir gur chóir a chuimhneamh go bhfuil Oileán Thíríodh an-chóngarach d’Oileán Í, Oileán Cholmchille, comhthíreach Chainnigh s’againne. Ní gá anois gurbh é an Cainneach céanna atá i gceist sa dá longainm. Sea, ach nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac?
A Preacher of Note
Deirtear go mba iontach go deo an seanmóirí é Cainneach s’againne, agus deirtí go mbainfeadh sé deora as croí cloiche fhéin lena sheanmóirí. D’fhiafraigh Colmcille de uair, cá bhfuair sé an t-eolas uilig a bhí aige faoi na scrioptúir, agus ba é an freagra a fuair sé nó gurbh é an Tiarna fhéin a d’fhoilsigh sin dó. B’fhear é freisin, a rinne míorúiltí, trí dheonú Dé, agus chuaigh an cháil sin amach air lena linn fhéin fiú. Bhunaigh sé mainistreacha agus cealla, thall is abhus, ach ba í an mhainistir mhór a bhunaigh sé in Achadh Bó, an ceann ba cháiliúla díobh uilig, agus ba í a thóg áit Seighir Chiaráin mar phríomh ionad na Críostaíochta i measc na nOsraíoch, agus nuair a bhí ré Achadh Bó thart, ba fhundúireacht eile le Cainneach, Cill Chainnigh fhéin, a roghnaíodh mar phríomh ionad eaglasta Osraí, agus ba í an fhundúireacht chéanna, a thug a hainm don chathair álainn, a tógadh thart ar an mainistir a thóg Chainneach ar bhruacha tuilteacha na Bréagaí. Le himeacht aimsire, tógadh Cloigtheach cosantach ar an láthair, Cloigtheach álainn a sheasann go bródúil go dtí an lá atá inniu ann, a chosa socraithe thios ar fhothracha na cille úd a thóg Cainneach, agus é ina sheasamh taobh le hArdeaglais Chainnigh, agus a mhéar ag síneadh fós i dtreo na bhFlaitheas, baile agus ceann scríbe Theaghlach Chainnigh.
Ciarán Chléire.
Ach má thug an Naomh aduaidh sin, Cainneach Achadh Bó, ainm na Cathrach Áille seo dúinn, níorbh é a thug an Chríostaíocht, a chéaduair, chuig na hOsraigh, níorbh ea muis! Ba é Ciarán Chléire fhéin a rinne an beart sin. Rugadh Ciarán ar Oileán Cléire, i ndeireadh an cheathrú, nó i dtús an chúigiú haois, rud a fhágann go mba chomhaoiseach le Pádraig Naofa fhéin é. Fuair sé a chuid Críostaíochta ó mhisinéirí réamhphádraigiúla, nó b’fhéidir fiú, ó thrádálaithe, a raibh teangmháil acu leis an Mór-Roinn, áit ar deineadh iad fhéin a bhaisteadh. Deirtear go ndeachaigh sé chun na Róimhe agus é ina fhear óg, áit ar deineadh sagart de, agus deirtear freisin gur casadh le Pádraig fhéin é, le linn dó bheith thar lear. Oirníodh ina easpag thall é. Ar ball, tar éis dó scór bliain a chaitheamh i gcéin, d’fhill sé ar Éirinn, agus tar éis dó an dúiche a thaisteal, shroich sé Uarán, áit ar thóg sé Mainistir, Mainistir ar baisteadh “Seighir Chiaráin” uirthi, mainistir a d’fhás, is a d’fhorbair, mar lárionad na Críostaíochta i Ríocht Osraí. Thaistil sé mórán agus bhunaigh ionaid chrábhaidh, bheannaigh toibreacha, rinne othair a leigheas, agus d’oirnigh sagairt agus easpaig, leis an dea-scéal a leathadh i measc na nOsraíoch. Ba mhisinéir é, a bhfuil a chuimhne coinnithe glé, glas, glan, anuas go dtí an lá atá inniu ann, agus is uaidh a ainmníodh Coláiste cáiliúil Chiaráin, a bhláthaigh i measc na gCainneach le breis is dhá chéad bliain anois, le léann agus oideachas a chur ar óige Ríocht ársa seo Osraí.
Mother knew
Ba bhreá óg a bhí mé fhéin nuair a chuala mé faoi na naoimh chéanna sin, a chéaduair, mar bhíodh de nós ag Mam s’againne scéalta na Naomh a léamh dúinn agus muid inár ngasúir, agus ba uaithisi a chéadchuala mé faoi Chainneach Achadh Bó, agus faoi Chiarán Chléire, an bheirt úd a bhunaigh agus a d’fhorbair Eaglais Dé i measc na nOsraíoch, cine a bhfuil leathchéad bliain caite agam fhéin ina measc, faoin am seo, agus cine atá molta agus mise i mo thost.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
In Am an Ghátair
In am an ghátair a aithnítear na cairde. Nuair a bhíonn chuile shórt ag dul ar aghaidh go breá dhuit, ní bhíonn gá le cabhair nó le cúnamh ó éinne, ach scéal eile ar fad é nuair a tharlaíonn i gcruachás thú, nó sa chás sin, ní fhanann dílis dhuit ach na fíorchairde, agus má tharlaíonn a leithéid a bheith agat, bhail! Ní théann siadsan isteach i bpoll miongáin uait, ar eagla go n-iarrfá cabhair uathu, ach na fíorchairde sin, fanann siadsan dílis dhuit, agus iad sásta i gcónaí teacht i gcabhair ort in am do ghátair.
Céard tá ag dó na geirbe agam an babhta seo, an ea?
Céard eile ach an sean scéal céanna i gcónaí, cúrsaí polaitíochta, céard eile a bheadh ag dó na geirbe agamsa na laethe seo?
Conas a tharlaíonn go gcuireann cúrsaí polaitíochta isteach chomh mór sin orm, más ea?
Bhuel! Nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile fhéin go bhfuil an tír s’againne i ngátar, agus i gcruachás, i láthair na huaire seo, agus i gcás dá leithéid, nach gceapfá go gcuirfeadh muid uilig le chéile, agus go leanfadh muid ár gceannairí tofa, fad is atá siadsan ag iarraidh teacht ar phlean, a sheolfadh muid slán as an sáinn seo ina bhfuil muid gafa, le cupla bliain, nó trí, anois?
An mar sin a tharlóidh, an ea?
Bíodh trí splaideog céille agat! Is féidir leat a bheith cinnte, nach ea, nó a mhalairt ar fad a bheidh fíor. Nuair a shocraíonn an Rialtas ar scéim le sinn a thabhairt slán as an ngábh seo ina bhfuil muid sáinnithe, tosaítear láithreach ag earcú léirseoirí le dul i gcoinne scéim sin an Rialtais, agus le cruinnithe a eagrú ar shráideanna ár mbailte agus ár gcathracha, le míshástacht an phobail a léiriú, agus i laethe mar seo, nuair atá cúrsaí eacnamaíochta na tíre go holc, níl sé ró-dheacair a leithéid a dhéanamh. Ach, an bhfuiltear cinnte nach bhfuil siad ag treorú na léirseoirí seo isteach i bpoll slogaide, fad is atá cumhacht an Rialtais á bhearnú acu. Tá sin uilig dona go leor nuair is baill den ghnáthphobal atá i mbun na gcleas sin, ach nach measa i bhfad Éireann an scéal é, nuair is baill tofa de Dháil Éireann a théann i mbun bheartais dá leithéid?
Ach ní fhéadfadh a leithéid titim amach sa tír s’againne, nó an bhféadfadh?
Bí cinnte go bhféadfadh, agus táid ann adeir go bhfuil a leithéid ar siúl, i láthair na huaire seo. Nó nach bhfuil an corrTheachta ag moladh do dhreamanna áirithe neamhshuim a dhéanamh de dhlithe na Dála céanna sin agus léirsiú ina gcoinne. Bí ag caint ar shiúl ar dhá thaobh na sráide! Sea, agus nach bhfuil leagan oiriúnach acu sa Bhéarla fhéin adeir, gur rud do-dhéanta é ‘To run with the hare and to hunt with the hounds.’ Is dócha go dteastaíonn ó na Teachtaí céanna sin éacht dá leithéid a chleachtadh!
Ach níor chóir dom an milleán ar fad a chur ar na Teachtaí thuasluaite, nó tá dreamanna eile ag iarraidh ceol a bhaint as bianna an mhaide siúil chéanna sin freisin?
Cé tá i gceist agam sa mhéid sin, an ea?
Tá, roinnt áirithe de lucht na meán cumarsáide réidh lena maidí a chur sa bhfeamainn freisin, mar nach bronntanas Nollag ó Dhia dá lán acu teacht ar ábhar chomh conspóideach, corraitheach sin, i mbéal an dorais acu? Sea, agus bí cinnte dhe, nach ligfidh siad an fhaill chéanna sin tharstu gan úsáid a bhaint aisti. Ionsaíonn siad baill an Rialtais, thall agus abhus. Cuma céard deir siad, baineann na boic, nó na boicíní seo, a gciall fhéin as, cuma fíor bréagach é. Bheadh sin dona go leor, ach nuair a smaoiníonn tú air, tuigfidh tú go bhfuil seans maith ann go dtabharfadh daoine cluas dá bhfuil á spalpadh acu, agus sa tslí sin, déanann siad gnó an Rialtais beagnach do-dhéanta. Sea, agus feidhmíonn siad faoi mar ba Theachtaí tofa an phobail iad, agus é de cheart acu, agus de dhualgas orthu, Airí Rialtais a ionsaí agus a dhíspeagadh.
Anois,nuair a bhreathnaíonn tú ar an mbail atá ar an dtír s’againne, i láthair na huaire seo, tuigfidh tú go bhfuil gá le ‘cur le chéile’, nó mura n-aontaíonn muid in am seo an anachain, is féidir leat a bheith cinnte, nach n-éireoidh linn, sinn a ardú as an bpoll slogaide seo ina bhfuil muid sáinnithe. Mura gcoinníonn muid orainn go seasmhach buan, ní eireoidh linn. Tá sé chomh simplí le sin.
Ná ceap anois, go gcreidim gur chóir dúinn tacú leis an Rialtas chuile bhabhta, fiú nuair a tuigtear dúinn iad a bheith imithe ar fán. I gcás dá leithéid, tá chuile cheart ag an saoránach a dhearcadh a chur in iúl, trí léirsithe a eagrú, ach go ndéanfaí a leithéid taobh istigh de theorainneacha an dlí. Sa chaoi chéanna, tá an ceart céanna ag Teachtaí na Dála a dtuairimí fhéin a chur in iúl ar bhealach a bheadh ceadaithe ag rialacha a bpáirtí agus ag cur chuige na Dála, sea, agus gan aon dabht, tá an dualgas céanna sin ar lucht na meán, nó tá an pobal ag brath orthusan le botúin an Rialtais a nochtú go hoscailte, ach go macánta freisin, sa tslí go bhfuil údarás eicínt acu dá dtuairimí, in ionad tuairimí a mbeadh a dtóin leo, a leagan os comhair an phobail, ag dúil go gcuirfeadh sin i gcoinne an Rialtais iad agus go n-éireodh leosan cáil gan taca a bhaint amach dóibh fhéin.
Agus sin uilig ráite, admhaithe, againn, níor chóir críoch a chur leis an bpíosa seo gan tagairt a dhéanamh don dualgas atá ar Rialtas ar bith feidhmiú go macánta, agus chuile iarracht a dhéanamh i gcónaí, críoch a chur le camastaíl agus le camailéireacht, agus Clothrom na Féinne a thabhairt do chuile shaoránach, cuma cé hé fhéin. Tá sé thar am againn críoch a chur le chuile ghé de ‘postanna do na gaolta agus do na cairde’ nó “Jobs for the lads!”. ”Fair Play don Éireannach”, chuile bhabhta. Sin an mana! Sin an ticéad!!!
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
L e a b h a r n u a l e J o h n G r i s h a m .
.
*********************************
.
B l e a c h e r s ……………………………………………..céadchló……….2003.
Le
J o h n G r i s h a m………………………………………………………..€ 12.99.
.
***********************************
.
Dea-scéal agam arís do lucht leanta an údair cháiliúil sin, John Grisham, nó tá leabhar nua dá chuid le fáil anois, ar sheilpeanna na Siopaí Leabhar, mar ní call dom a rá, go mbíonn an dream céanna sin ar chipíní, chuile bhabhta a chloiseann siad go bhfuil leabhar nua curtha ar fáil ag an sár-údar céanna sin. Ní gá dhom a rá, nach é seo an chéad leabhar a shil chugainn óna pheann líofa, nó tá cúig leabhar déag eile curtha ar fáil aige, go nuige seo. Ní gá dhom anois an liosta iomlán sin a lua, nó is dócha gur chuimhin libh roinnt mhaith acu, mar scríobhadh píosa faoi chuile cheann acu, sa cholún seo, de réir mar a foilsíodh iad. Mar is eol daoibh, is le dlí a chuaigh an t-údar seo, i dtosach báire, agus tar éis dó scathamh a chaitheamh i mbun na ceirde sin, d’éirigh leis leabhar mór-ráchairte a chur ar an margadh. Chuir an leabhar sin cor ina chinniúint, nó tuigeadh dó, go bhféadfadh sé teacht i dtír ar an scríbhneoireacht feasta, agus b’in é díreach ar dhein sé, agus ón lá sin anuas go dtí an lá atá inniu ann, shil caise de leabhair mhór-ráchairte óna phean líofa draíochta anuas. Ní gá ach cupla ainm a lua anseo, le sin a chur in iúl. Cuimhnigh ar theidil cosúil le……..
The Firm, The Chamber, The Runaway Jury, The Brethren, The King of Torts.
le blas dá shaothar a chur ar do theanga dhuit. Bhain chuile cheann acu sin leis an Dlí, nó is dócha gur mhothaigh sé go raibh saineolas aige fhéin faoi chúrsaí an ábhair chasta chéanna sin. Is fíor gur scríobh sé cupla leabhar, roimhe seo, nach raibh bunaithe ar an ábhar sin, leabhair cosúil le …
……..A Painted House, agus Skipping Christmas…….
Bhuel, seo an tríú leabhar anois uaidh ina roghnaíonn sé ábhar nach bhfuil baint ar bith aige le cúrsaí dlí.
Dúirt mé cheana, agus mé ag cur síos ar an dá leabhar sin… “A Painted House” agus “Skipping Christmas”, gur chosúil go raibh socraithe ag an údar, go raibh a dhóthain airgid saothraithe aige faoi seo, agus go raibh sé in am aige anois, leathnú amach, agus aghaidh a thabhairt ar ábhair a bhí, b’fhéidir, gar dá chroí fhéin, agus is dócha, ar bhealach eicínt, go bhféadfainn an rud céanna a rá faoin leabhar seo is déanaí uaidh, sé sin, go bhfuil sé ag deighleáil le gnó neamhchríochnaithe, aniar as gort órga a óige.
Céard tá idir chamáin aige, mar sin, sa leabhar nua seo? adéarfadh duine, b’fhéidir.
Bhuel, is é atá á phlé aige sa scéal seo, nó laethe a óige, idir scolaíocht, cluichí, suirí, fadhbanna, cairde, agus eascairde, agus chuile shórt eile, a fhágann a rian fhéin ar an bhfear fásta a shíolraíonn as ithir thorthúil na hóige. “Bleachers” a bhaist sé ar an leabhar seo, agus is é ciall atá leis an bhfocal sin, go háirithe sna Stáit Aontaithe, nó na suíocháin fhada adhmaid sin, a bhíonn socraithe don lucht féachana, ag Páirc Peile, le deis suí a chur ar fáil do lucht leanta an chluiche, ach ag an am gcéanna, ní chosnaíonn na suíocháin sin an iomarca, ó tharlaíonn nach mbíonn díon, nó tada ar bith dá leithéid, os a gcionn in airde. Sin iad na Bleachers anois agat. Agus tagann siad isteach sa scéal seo, go minic, nó is orthu sin a bhailíonn an t-údar lucht an torraimh, agus na sochraide, mar a fheicfeas muid ar ball.
Anois, don té a bhfuil leabhair uilig Grisham léite aige, faoi mar atá agam fhéin, tá an-difir idir an ceann seo, agus na leabhair mhóra, toirtiúla, eile, a chuir sé ar fáil dúinn, go nuige seo, má fhágann tú Skipping Christmas as an áireamh, nó níl idir chlúdaigh an leabhair seo ach 163 leathanach, agus an scéal roinnte i gceithre ranna, a shíneann ón Máirt go dtí an Aoine, ceithre lá, mar adéarfá, agus tharlaíonn gníomhaíocht an scéil ar fad idir na teorainneacha sin. De réir mar a théann tú tríd an scéal seo, feictear dhuit, diaidh ar ndiaidh, chomh cliste, ealaíonta, inchreidte, is a leagann an t-údar a scéal os ar gcomhair amach.
Is dócha go bhféadfá a rá, gurb é Neely Crenshaw an príomhcharachtar sa scéal iontach seo. Tuigtear dúinn, gurbh é Neely an “Quarterback” ab fhearr a d’imir Peil riamh le “Spartans” do-dhearmadta Messina. Ba é ba Oiliúnóir Peile na hArdscoile sin nó Eddie Rake, fear a raibh clú agus cáil bainte amach aige mar “Coach”, in Ardscoil an bhaile sin Messina. Níorbh aon ribín réidh é an tOiliúnóir céanna sin, nó bhí sé fíor-dhian ar a Pheileadóirí, bíodh siad ag traenáil, nó ag imirt dó. Ní raibh aon áit ina chroí aige, do mheatacht, do chladhaireacht, nó do leisce. Ba é an deilín a bhíodh de shíor á chanadh aige nó, ná géill, ná tarraing siar, cuma cén chaoi a bhfuil cúrsaí ag dul. Tabhair le fios don namhaid, go bhfuil fear a bharrtha os a chomhair amach, má leanann tú an creideamh sin, béarfaidh tú bua, agus déanta na fírinne, chruthaigh sé sin dá imreoirí, do mhuintir an bhaile, agus do leantóirí na Spartans, mar a bhaist sé ar a fhoireann. Ní gá dhom a rá anseo, gur Peil Mheiriceánach atá i gceist againn sa scéal seo. Má ghlacann tú leis na fíricí sin, caithfidh tú glacadh leis freisin, go mbeidh easaontas, anois is arís, idir Oiliúnóir agus Imreoirí, agus b’in mar a tharla i gcás roinnt áirithe de na Spartans, Neely ina measc. Ar ball, gortaíodh Neely, sár a raibh áiméar aige cáil náisiúnta a bhaint amach dó fhéin, agus ba é toradh an ghortaithe chéanna sin nó, gur cuireadh críoch obann le réim Neely mar Pheileadóir Náisiúnta. Chomh maith le sin, tharla eachtra idir é fhéin agus Rake, eachtra inar buaileadh buillí, agus inar leagadh droichid.
Ná síl anois, gurbh é sin scéal bhunús na n-imreoirí a d’fhoghlaim a gceird ón Oiliúnoir draíochta sin Rake, nó raghadh roinnt mhaith acu go leaca Ifrinn le gar a dhéanamh dá nOiliúnóir iontach.
Tá sin uilig tarlaithe roimh thús an scéil seo, agus anois, tá an Coach iontach seo i mbéal an bháis, agus gan biseach i ndán dó. Leath an scéal sin i bhfad agus i ngearr, agus ba é toradh a bhí ar an scéal céanna sin nó gur bhailigh bunús Imreoirí na Spartans, Foirne Eddie Rake, agus d’fhan sa timpeallacht, agus iad ag fanacht le bás an tsár-oiliúnóir céanna sin. Tagann siad le chéile ina ndreanamma agus ina mbaiclí, thall is abhus, agus scagann siad scéal Rake, iad ag lua uasphointí a réime, agus na híosphointí freisin, agus chuireadar sin uilig sa mheá, le breith chóir a thabhairt ar an gCoach Rake. Sin an fáth a bhfuil an scéal leagtha amach thar thréimhse chomh gearr sin, nó sa tréimhse sin, fanann an baile agus na himreoirí go foighdeach le bás a gcuraidh, bíodh gur thugadar bata agus bóthar dó, i ndeireadh a laethe thiar.
Ina dhiaidh sin, leath scéal a bháis, faoi mar a bheadh scamall an bhróin, thar Mhessina uilig, agus ansin le críoch a chur lena scéal, bailíonn an t-údar idir lucht an bhaile agus na hiar-imreoirí, i bPáirc na Peile, ar ar baisteadh “Páirc Rake”, lena laoch a fhaire. Agus an lá dár gcionn, lá na sochraide, d’éirigh leis an Oiliúnóir cúrsaí a stiúradh ón dtaobh thall, nó bhí treoracha fágtha ina dhiaidh aige, agus sna treoracha sin, d’éirigh leis triúr a roghnú, le hadhmholadh a thabhairt. Ní call a rá, go raibh Neely Crenshaw i measc an trír chéanna sin. Bhuel, thug an leagan amach sin deis don údar snáitheanna iomadúla an scéil a fhí ina chéile, le taipéis álainn ildaite a chruthú as saol agus as saothar Rake, na n-imreoirí, agus lucht an bhaile.
Maitheadh éagóracha, míníodh míthuiscintí, agus tuigeadh do chách, i ndeireadh na dála, go mba dhuine daonna é an Coach Rake, a ndála uilig, ach ag an am gcéanna, go mba laoch ar dóigh é, laoch nach bhfeicfí a leithéid go deo ina measc arís. Féach mar a chuir Neely é, ina óráid……
“We will leave here today without the physical presence or our Coach. But his spirit will live in the hearts and minds and souls of all the young boys he touched, all the kids who became men under Eddie Rake. His spirit will move us and motivate us and comfort us for the rest of our lives, I guess.”
Sea, mh’anam, níor bheag de theist ar “Coach” ar bith é, a leithéid a bheith le rá ag dalta dá chuid, lá na leice.
Caithfidh mé a admháil, gur bheag nár bhain an scéal seo deoir asam, nó go minic tríd an leabhar, d’éireodh leis an údar a mhéar a leagan ar an mbeo, sa chaoi go bhfeicfeá léargus eicínt de do shaol fhéin sníofa trí shnáitheanna ildaite an scéil. Ach, fágfaidh mé fút fhéin é, do bhreith fhéin a thabhairt ar an scéal seo. Agus bíodh nach bhfuil sé chomh fada leis na scéalta eile, ón údar céanna seo, sílim gur éirigh leis an mórán a chur sa mbeagán, agus is fearrde an scéal a leithéid a bheith curtha i gcrích aige.
*****************
Peadar Bairéad.
*****************
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Leabhar den scoth
.
‘On an Irish Island’……..….by….……..Robert Kanigel
Céadchló………..…....……..2012………………………$26.95
.
Peadar Bairéad
(This week we review Robert Kanigel’s, ‘On an Irish Island’)
Bronntanas
Seo leabhar a fuair mé mar bhronntanas le déanaí. Shocraigh mé ar thabhairt faoina léamh agus thaitin sé go seoigh liom. Ach, cé hé an t-údar seo, Robert Kanigel, arsa mise liom fhéin, i dtosach báire? nó níl a chuma ar a ainm gur de bhunadh an Oileáin seo é. Fuair mé amach, ar ball, go mba údar aitheanta Meiriceánach é, a bhfuil sé leabhar cháiliúla curtha dhe aige cheana féin, agus leabhair iad sin a bhfuil cáil bainte amach acu dá n-údar i bhfad agus i ngearr. Nach bhfuil an-chaint faoi cheann acu, ‘The Man who knew Infinity’?
Ach le filleadh ar an leabhar iontach fhéin…
History phobal an Bhlascaoid Mhóir sa chéad leath den bhFichiú haois, agus scéal na scoláirí móra, agus na cuairteoirí aithnidiúla a mealladh chun an oileáin sin, ar chúis amháin nó ar chúis eile, sa tréimhse úd, atá le fáil againn idir chlúdaigh an leabhair shuimiúil seo. Tuige ar cuireadh an oiread sin suime san oileán iargúlta sin, an tráth úd, a d’fhiarfódh duine, b’fhéidir?
Is dócha gur tuigeadh dá lán de na cuairteoirí sin, go raibh pobal, teanga, agus córas maireachtála comharsanúil, ar leaba a bháis ar an mBlascaod Mór, agus nach raibh mórán ama fágtha acu le haithne a chur ar an leagan amach daonna sin, sula leagfaí na hordóga air, faoi mar a tharla cheana ar fud na hEorpa, agus tuigeadh dóibh freisin, nach mbeadh a leithéidí le fáil go deo arís. Ba é an seans deiridh é le chuile eolas fúthu a bhreacadh síos, agus a bhlaiseadh, sula nífí a gcosa agus sula bhfágfaí a n-oidhreacht ag faoileáin agus ag éanacha mara na bhfarraigí timpeall.
Cuairteoirí scolártha
Bhí John Millington Synge ar dhuine de na chéad daoine a thug cuairt dá leithéid ar an mBlascaod Mór, sa bhliain 1927, ar chomhairle Yeats, deirtear, fear ar tuigeadh dó, go raibh fáil fós ar chóras beatha dúchasach ár ndaoine ar an Oileán scoite céanna sin. Ní gá a rá, gur thug Synge cuairt ar Oileán Árann, sular mealladh chun an Bhlascaoid é. Tuigeadh do dhaoine áirithe freisin go raibh pobal an Bhlascaoid ar tí athrú ó chultúr an tseanchaí go cultúr na leabhar, agus faoi mar a dhearbhaigh Tomás Ó Criomhthain fhéin, nach mbeadh a leithéidí ann arís. Fear eile a thug cuairt scolártha ar an Oileán ba ea Carl Marstrander, teangeolaí aithnidiúil Iorúach, fear a ghéill a áit ar an bhfoireann Oilimpeach Iorúach, ar mhaithe le Samhradh a chaitheamh ar an mBlascaod Mór. Chaith Marie-Louise Sjoestedt seal ansin freisin, bean a raibh staidéar déanta aice ar ‘Celtic Studies’ i Sorbonne na Fraince. Chomh maith leo sin uilig, bhí George Thomson, Sasanach, ar scoláire clasaiceach den scoth é, agus cainteoir líofa, blasta, Gaeilge freisin, fear a thug a chéad chuairt ar an Oileán nuair a bhí sé thart ar scór bliain d’aois, agus a bhí ina chuairteoir rialta ar an mBlascaod uaidh sin amach go deireadh a shaoil. Sea, agus cá bhfágfainn Robin Flower, an Bláithín fhéin? agus ní call dom a rá, go raibh Gaeil freisin i measc na scoláirí cáiliúla a chaith a ndúthracht ag iarraidh cultúr agus teanga an Bhlascaoid a chur ó bhaol.
Saothar Pinn na nOileánach
Ba é an saothar ba thábhachtaí a dhein na cuairteoirí sin uilig, nó gur chuir siad ina luí ar Oileanáigh áirithe, gur chóir dóibhsean luí isteach ar a scéal fhéin a chur ar phár, ar mhaithe len iad a shábháil do na glúnta a bhí le teacht. Ba é toradh a bhí ar a n-iarrachtaí nó gur dhein Oileanáigh áirithe rud orthu, agus gur chuireadar sraith leabhar ar fáil don saol mór, leabhair a chuaigh i gcionn ar dhaoine ó cheann ceann na cruinne, leabhair ar nós ‘An tOileanach’ le Tomas O Criomhthain, ‘Fiche Bliain ag Fas’ le Muiris O Suilleabhain ‘Peig’ le Peig Sayers, agus tuilleadh ar an dtéad céanna sin.
Más uait seal a chaitheamh ag dul siar bóithrín na smaointe, agus seal a chaitheamh i gcomhluadar na ndaoine sin uilig atá luaite agam thuas, níl le déanamh agat ach greim a fháil ar leabhar iontach, suimiúil, dea-thaighdithe seo, le Robert Kanigel agus e a léamh ar do chaothúlacht. Tá mé ag ceapadh go mbainfidh tú taitneamh as.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
M i l l t e a g a n “E u r o” !
**************************
.
Amuigh ag siúl a bhí mé, an tráthnóna cheana, “gan aire agam ar raon mo shiúl”, nuair a thug mé faoi deara, go raibh mé ag gabháil thar dhoras mo sheanchara, Séimí cóir an Droichid. Bhí fhios agam ar an dtoirt, go gcaithfinn buaileadh isteach chuige, nó mharódh sé mé, dá gcloisfeadh sé gur ghabh mé thar a dhoras gan bualadh isteach ar chuairt chuige. I ndáiríre, ní raibh aon ró-fhonn cuartaíochta orm, ag an am, ach ba mhaith a thuig mé fhéin, nach raghadh mo Shéimí breá thar mo dhoras-sa, dá dtarlódh sna bólaí sin é, gan cos a chur thar thairseach mo thí-se isteach. Mar sin, isteach liom. Chnag mé go múinte ar a dhoras, agus d’fhan ansin ag éisteacht tamall. Ba ghearr a raibh orm fanacht nó gur chuala na céimeanna ag teacht im threo. Osclaíodh an doras, agus nocht Séimí os mo chomhair amach.
“Bhuel, do chéad fáilte, ach nach tú an strainséar sa limistéar seo? Buail romhat isteach, go ndéanfaidh muid ár gcomhrá, ar ár suaimhneas.”
Go raibh céad maith agat” arsa mé fhéin, á fhreagairt, agus lean mé isteach chun na cistine é. Bhí an lá fuar go maith amuigh, nó nach raibh muid i Meán an Fhómhair cheana féin, agus feasta, bheadh duine ag súil le gaimh fuachta a bheith ag teacht ar an aimsir, go háirithe, um thráthnóna, agus le moiche na maidine. Bhuel, bhí tine bhreá faoi lán-tseol ar an teallach ag fáiltiú romham, agus ba ghearr go raibh gloine bhreá fuisce leagtha os mo chomhair ag mo sheanchara.
“Seo braoinín beag le cúl a chur ar an bhfuacht,” ar seisean, “nó feictear domsa, go bhfuil gaimh ar an aimsir na tráthnóntaí seo.”
“Tá mé an-bhuíoch díot, a Shéimí, ach ní raibh gá ar bith leis an bhfuisce. Mar déanta na fírinne, ní raibh fúm ach seasamh sa doras, nó níor mhaith liom gabháil thar do dhoras, gan beannú dhuit;”
“Níl ann ach lán an mhéaracáin, Faoi thuairim do shláinte. Caith siar é.”
“Sláinte an bhradáin ort, croí folláin agus gob fliuch” arsa mé fhéin, agus mé ag baint smailce as mo ghloine fuisce. Leag mé mo ghloine uaim agus ansin, arsa mé fhéin le Séimí,
“Aon scéal nua agat,” arsa mise.
“Dheamhan scéal ar bith, muis, ach an scéal atá i mbéal an phobail, na laethe seo”
“Agus cén scéal é fhéin?
“Scéal an diabhal Euro sin, cad eile,” arsa mo Shéimí breá.
“Agus céard tá déanta ag an “Euro” bocht anois,” arsa mise, agus mé ag iarraidh scéal a mhealladh as Séimí bocht na mire.
“Céard tá déanta aige, an ea? Bhuel, níl déanta aige ach go bhfuil an tírín bocht seo ‘gainne uilig, loite, millte, robáilte, aige. Bí ag caint ar ionradh na nDanar, nó ar theacht na Normannach! níor dhada iad, taobh leis an scrios seo atá déanta orainn ag an diabhal seo Euro.”
“Ach, cén dochar seo uilig atá déanta orainn, ag an mbonn beag neamhurchóideach seo, an “Euro” bocht seo, a bhfuil glactha leis anois i measc náisiún uilig an Aontais Eorpaigh, geall leis ?”
“Cén dochar atá déanta aige, an ea? Tá seo, go bhfuil muid uilig robáilte, scriosta, ag na praghasanna arda a lean teacht an “Euro” go hÉirinn.”
“Ach, nach mbíodh praghasanna á n-ardú, i gcónaí, agus conas a d’fhéadfadh duine ar bith an milleán uilig a leagan ar an “Euro” bocht?”
“Go bhfóire Dia ar do chiall, nó cá raibh tusa aimsir na céille? Nach bhfuil fhios ag madraí an bhaile fhéin, go raibh lucht gnó, agus lucht gairme uilig, agus a dteanga bheag amuigh acu, ag fanacht ar an ndeis a thabharfadh teacht an “Euro” dóibh, le dallamullóg a chur ar an gcosmhuintir, sára dtiocfadh siad isteach ar an airgeadra nua, dallamullóg a chuirfeadh ar a gcumas, iad a robáil glan, i lár an lae ghil fhéin, agus saibhreas a dhéanamh dóibh fhéin, san idirlinn sin.”
“Ach nár gheall an Rialtas s’againne dúinn uilig, nach ligfí don lucht gnó, ná d’éinne eile, ach oiread, aon chneámhaireacht dá leithéid a chur i ngníomh, agus an pobal ag trasnú, ó chóras airgeadais amháin go córas eile, sé sin, ón bPunt go dtí an ‘Euro’.”
“Gheall, cinnte, ach cé chreidfeadh Rialtas i gcás dá leithéid, nuair nár reachtáil siad dlithe, a thabharfadh fiacla dá bhfocla. Gheall siad seo, agus gheall siad siúd, ach ar dhein siad faic, fad is a bhíothas dár robáil? Níor dhein. Faic na ngrásta!. Is amhlaidh a sheas siad ar an gclaí, agus a lámh thar a súile acu, ar eagla go bhfeicfeadh siad tada. Sea, agus fágadh muidinne ansin, cosúil le turasóirí i dtír iasachta, ag iarraidh scil eicínt a bhaint as an gcineál airgead reatha a bhí in úsáid acu sa tír iasachta sin, ach iad dall, amach is amuigh, ar luach an airgid sin.”
“Ach a Shéimí, nach deacair a chreidiúint, go ndéanfadh an lucht gnó, ná éinne eile ach oiread, beart gránna dá leithéid, ar a muintir fhéin, nó i ndáiríre, is beag idir ghoid, agus an cineál ruda atá i gceist agatsa sa mhéid sin?”
Is deacair, gan dabht, agus tagaim leat sa mhéid sin, ach ag an am gcéanna, tá an cruthú agat ansin os comhair do dhá shúl amach. Is féidir leat comparáid a dhéanamh idir na praghasanna a bhí i bhfeidhm sular tháinig an “Euro” isteach, agus praghasanna an lae inniu, agus feicfidh tú fhéin, go bhfuil sé soiléir, gur tháinig ardú do-chosanta, do-mhaite, orthu, san idirlinn.”
“Ach nár dhúirt an Rialtas nach dtabharfaí cead do dhuine ar bith a leithéid de rud a dhéanamh.”
“Bí cinnte gur dhúirt, ach nach bhfuil a fhios ag an lá fhéin gurb iomaí rud a gheallann Rialtais dúinn nach gcoimhlíontar riamh. Smaoinigh ar na geallúintí, a bhí ag eitilt timpeall chomh flúirseach le míoltóga lá fómhair, le linn an fheachtas toghchánaíochta. Ar coimhlíonadh a mbunús sin? An rabhthas dáiríreach nuair a rinneadh na geallúintí céanna sin? Ag Dia amháin atá a fhios sin, agus is beag seans go scéithfidh seisean orthu! Is é deireadh an scéil é, ar aon nós, nó gur deineadh feannadh an phoic ar an gcosmhuintir, le linn an athraithe ó airgeadra amháin go dtí an ceann eile, nó ón bPunt go dtí an ‘Euro’.”
“Ach, nár chóir a mhilleán sin a leagan orthu siúd, a líon a bpócaí agus a sparáin, nuair nach raibh aire an phobail dírithe orthu. Níor chóir an milleán uilig a leagan ar an ‘Euro’ bocht.”
“Caithfidh mé a admháil, go bhfuil cuid eicínt den cheart agat sa mhéid sin, ach ag an am gcéanna, ba é an diabhal Euro sin a thug an deis dóibh buntáiste a bhreith orainn uilig.”
“Ach cé hiad go díreach a líon a bpócaí sa tslí sin?”
“Bhuel, táid ann adeir liom, gurb iad an lucht leigis a chuir tús leis an bhfeannadh, nó chuaigh a dtáillí siúd in airde, go gairid i ndiaidh don Euro teacht i bhfeidhm mar airgeadra san Aontas Eorpach. Anois, b’fhéidir go raibh socraithe acu na táillí céanna sin a ardú ag an bpointe sin, cuma ann nó as don Euro, ach níl dabht ar domhan, gur rí-olc an t-am é le harduithe dá leithéid a chur i bhfeidhm, nó ní raibh aird an phhobail dírithe ar tháillí, ag an am, ach iad go dtí na cluasa, ag iarraidh dul i gcleachtadh ar an airgeadra nua. Sea, agus i ndáiríre, níor bhreathnaigh bunús na ndaoine ar an “Euro” mar airgead ceart, in aon chor, is amhlaidh a bhreathnaíonn roinnt mhaith air fós mar airgead Mhonoply, nó mar a bhreathnófá ar an bPeseta, fadó, nó ar an Lire, agus tú ar saoire sna limistéir airgeadra úd. Nach minic a fheicim seandaoine, ach go háirithe, sna siopaí, agus iad ag tabhairt mám airgid don bhfreastalaí, le luach na n-earraí a bhaint as, in ionad díol astu, mar a dhéanadh siad, nuair ba phuint agus pingneacha a bhí mar airgead againn. Le fírinne, ní fhéachann roinnt mhaith daoine fós ar an “Euro” mar airgead ceart, sea, agus rachaidh mé níos fuide leis an scéal, agus déarfaidh mé seo, gur fuath le roinnt mhaith daoine an “Euro” céanna sin, nó tuigtear dóibh, gurb é an “Euro” is cúis leis an dtrioblóid go léir. Tá a fhios againne nach ar an “Euro” bocht atá an locht ar fad, ach ar na daoine a bhain leas as an bhfaill a thug an “Euro” dóibh an chosmhuintir a lomadh dall.”
“Ach, an raibh éinne eile sásta úsáid a bhaint as an athrú airgeadra sin, lena bpócaí a líonadh le pingneacha na cosmhuintire?”
“Is féidir leat a bheith cinnte go raibh, agus roinnt mhaith díobh freisin. Bhí siad ag fanacht ansin sa bhfear fada, ag faire na faille, agus chomh luath agus a fuaireadar an deis, dheineadar an beart, agus bí cinnte, gur muidinne a bhí thíos leis. Cé eile a bhain leas as an ócáid lena bpócaí a líonadh, an ea? Bhuel, bhí lucht na nOllmhargaí, agus fiú nár bhain na hÚdaráis Áitiúla leas as freisin, lena dtáillí páirceála, agus a leithéid, a ardú. Sea, agus lucht bailithe bruscair freisin, agus níl muid críochnaithe fós, nó inniu, rinne an BSL ráiteas a eisiúint, á dhearbhú, go raibh fúthusan a bpraghasanna a ardú freisin, agus cé íocfaidh an chuid is mó den ardú céanna seo? An chosmhuintir, cé eile? Ní bheifeá ag súil go leagfaí an t-ualach trom seo ar an lucht gnó? “
“Ach an bhfuil leigheas ar an scéal seo?”
“Diabhal leigheas ar bith, déarfainn, mura bhfuil an Rialtas sásta dul siar ar na harduithe uilig a tharla, ó theacht i bhfeidhm don Euro, agus iachall a chur ar éinne a bhain leas as an ócáid, ar mhaithe leis fhéin, nó ar mhaithe lena ghnó, aisíoc a dhéanamh ann. An dtarlóidh a leithéid? Ag magadh fúm atá tú! Cén toradh a bheidh ar an obair seo go léir? Bhuel, tá mé cinnte go mbeidh toradh amháin air, sár i bhfad, agus sin go mbeidh oibrithe na tíre seo ag iarraidh arduithe pá a fháil, mar chúiteamh sna harduithe céanna sin. Agus níos measa fós, tá daoine áirithe ag iarraidh an chosmhuintir a shaghdadh i gcoinne Chonradh Nice, bíodh nach bhfuil baint dá laghad ag scéal seo an “Euro” le Conradh Nice.”
“A Shéimí, a chara, tá sé thar am agamsa bheith ag bogadh, nó beifear ag súil liom sa bhaile, thart faoin am seo. Tá mé thar a bheith buíoch díot as an bhfáilte a chuir tú romham, agus as an gcóir a chuir tú orm, agus geallaimse dhuit é, go n-íocfaidh mé an comhar leat, amach anseo. Beidh mé ag bogadh liom abhaile anois. Slán go fóill.”
“Slán leat,” arsa mo Shéimí breá, agus cineál aiféala air, cheap mé, toisc gur chuir mé clabhsúr ar a chuid cainte, agus é faoi lán tseol, mar adéarfá, ach tá mé cinnte, go mbeidh lá eile ag an bPaorach.
.
*****************
Peadar Bairéad.
*****************
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
N o l l a i g e i l e .
.
Im shuí dhom anseo cois na tine,
Is néallta na hoiche ag bagairt
Anuas gan trup, is gan torann,
Ó spéartha lán ceo agus scamall,
.
Ullmhaím mé fhéin faoi dheifir
D’Oilithreacht draíochta na Nollag,
Is buailimse bóthar na físe
Ar thuras dian fada an Chreidimh.
.
Mé ar thóir an Bheithilín Ríoga,
Mar a luíonn Mac ionúin Mhuire.
Is malartaím tine na Nollag,
Ar each mear draíochta an Chreidimh,
.
Cuirimse na mílte slí díom,
I gcomhluadar Ríthe is Aoirí,
Is bainim amach an stábla
Mar a luíonn go socair, ciúin, Íosa.
.
I máinséar lán eallach a luíonn,
Cruthaitheoir Neimhe agus Talaimh
E lag, É leochaileach, tnáite,
Cé cúng leis Críocha na bhFlaitheas..
.
Ar mo ghlúna dhomsa ansin
I láthair Rí mór na Reann
Is coraí casta an tsaoil
Ina ngála thart ar mo cheann,
.
.
Suaimhníonnn an Leanbh Neamhaí
Tonnta is rabharta mo ré,
Is bronnann sáimhe is síocháin
Ar m’anam tá corraithe tréith.
.
Ardaím mo sheolta ’na dhiaidh sin,
Is filleann abhaile gan chrá,
Is fanfad go foighdeach ag faire,
Go bhfeicfead a Réalta go hard,
.
Ag sméideadh is ag caochadh go drithleach
I láthair Chór Aingeal na dtéad
Is tabharfar dom grásta gan gorta,
Dom bhrostú ar Oilithreacht mo ré.
*****************************
.
(Cumtha do Nollaig na bliana 2002)
.
.
.
English 
Gaeilge