by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
C a i r t a n C h r o í .
*********************
.
C a i r t a n C h r o í…………………………………………………………Foilsithe……2000.
le
L i a m M a c U i s t i n ………………………………………..An Clóchomhar Teoranta.
.
*****************************
.
Is annamh a dhéanaim píosa a scríobh faoi dhíolaim filíochta, na laethe seo, ach ó tharla gur seoladh an díolaim seo le Liam Mac Uistin, ar an 28u lá d’Iúil 2001, in Amharclann na Mainistreach, an lá céanna, agus san ionad céanna inar seoladh mo dhíolaim filíochta fhéin, “Fataí Rómhair”, ní haon ionadh, gur chuir mé suim ann, ó thús. Sea, agus nuair a scríobh mé píosa faoi mo leabharsa, tharraingt ar bhliain ó shoin anois, gheall mé dhaoibh, go ndéanfainn píosa a scríobh faoin mbailiúchán filíochta seo, “Cairt mo Chroí”, amach anseo. Bhuel, tá mé réidh leis an ngeallúint sin a chomhlíonadh anois.
Ní call dom a rá, go bhfuil cáil bainte amach ag Liam, i ngort na Gaeilge, le fada an lá anois, nó tá drámaí agus úrscéalta, maraon le gearrscéalta agus leabhair don aos óg, curtha ar fáil aige cheana féin, ach seo a chéad gheábh isteach i ngort na filíochta, agus tá súil agam nach bhfuil ann ach tús tuile. Tá cónaí ar an bhfile seo agus a chéile, i ndúiche Uí Ghramhnaigh, i gContae na Mí.
Caithfidh mé a rá gur chuir mé suim, agus dhá shuim, sna dánta sa mbaliúchán breá spreagúil seo, nó iontu, baineann sé ceol as téada áirithe ár ndaonnachta, téada ar nós, an grá agus an ghruaim, an ceol agus an codladh, an taisteal agus an tábhairne. Ach nach bhfuil sé chomh maith agam tosú ag an tús… Sé an chéad rud a thugann an léitheoir faoi deara, i gcás an leabhair seo, nó a theideal. Cairt an Chroí a bhaist an file ar an ndíolaim seo. Thóg sé an teideal seo ó ainm an chéad dáin sa bhailiúchán. Cairt an Chroí, a bhaist sé an an ndán sin, agus déarfainn gur fiú tamall gearr a chaitheamh ag breathnú ar an bpíosa sin. Is dócha gurb é atá i gceist sa téarma, Cairt, nó cineál léarscáile, nó plean, ina léirítear bealaí agus póirsí an chroí istigh, ach tar éis dul tríd a bhfuil le léamh againn sa chairt chéanna sin, ní thugtar spléachadh dá laghad dúinn ar na mothúcháin is mó a shamhlaítear leis an gcroí daonna, sé sin, an grá, an díomá, agus an fuath. Ach, b’fhéidir nárbh olc an tseift agam anois í, deis a thabhairt duit an dán sin a léamh anseo ar do shócúlacht.
.
C a i r t a n C h r o í .
********
.
Ar chairt an Chroí
léirítear an tslí
ina ndéantar an fhuil
a thaoscadh timpeall.
.
Taispeántar go bhfuil
ceithre sheomra sa bhall,
in uachtar dhá atria
a ghlanann an fhuil.
.
.
Dhá mhéadailín thíos
a dhéanann an leacht
a thaoscadh amach
ar thuras an choirp.
.
Ar chairt an chroí
feictear gach ní
sa bhall mhatánach
a stiúraíonn an bheatha.
.
Ach níl aon léiriú ann
ar fhoinsí an ghrá
nó fás na díomá
is an fhuatha nimhe.
.
Dán deas simplí ina dtugann muid faoi deara preabadh an chroí dhaonna, an caidéal sin, a thaoscann an fhuil tríd an gcorp, ach, bíodh gur tuigeadh le sinsearacht, gurbh é an croí céanna sin lárionad na mothúchán uaisle, níl a rian siúd le tabhairt faoi deara, áit ar bith, i gCairt an Chroí.
Dán eile in ar chuir mé fhéin spéis isea “An Garraíodóir”. Sa dán seo, cuireann an file síos ar sheangharraíodóir díograiseach, a ghráigh a cheird, is a thug togha na haire dá bhláthanna, ina séasúr. Ba dhána an fhiaile a d’ardódh a cheann ina gháirdín, nó ní bheadh ag an bhfiaile sin ach saol fata i mbéal muice, mar ní bhíodh bun ribe amach nó barr ribe isteach, sna bláthcheapacha, nó i bhféar a fhaiche, mar bhíodh an fhaiche chéanna sin glanbearrtha, Domhnach agus Dálach. Ba mhinic a stadadh daoine, ag dul thar bráid dóibh, le háilleacht an pharrthais sin a ól. Ach, féach mar a chuireann an file críoch giortach leis an dán céanna sin….Ní mhaireann rith maith ag an each i gcónaí, agus ba é críoch na mbeart é, nó go bhfuair an seangharraíodóir bás, agus féach mar a chuireann an file an chríoch ghiortach sin lena dhán…
.
“Cupla mí i ndiaidh a bháis
bhí an gairdín ina fhásach.”
Nach minic a thug tú fhéin gairdín dá leithéid faoi deara, ach b’fhéidir nár smaoinigh tú go mba é bás an gharraíodóra an chúis a bhí leis. Is éasca grá an gharraíodóra dá ghairdín a léamh i véarsaí an dáin seo. Féach ar seo….
“Thugadh sé aire dóibh
ag faire ar a bhfás
le sprae is croiteoir
chuireadh sé tóir ar fheithid
ar bith a bhíodh á n-ionsaí
agus ar fhál is tor
chuireadh sé crot is eagar.
Bíodh sin mar atá, ach chomh luath is a éiríonn an garraíodóir as a shíorchúram dá ghairdín, ansin, filleann an fásach, agus na fiailí, agus i ngearrachar, bíonn an gairdín sin millte, loite, scriosta. Cuireann an scéal sin i gcuimhne dúinn an pléisiúr uilig a thugann na garraíodóirí céanna sin dúinn uilig, ó cheann ceann na bliana, nó nach minic ár súil ar gharraithe, agus muid ag siúl ar bhóithre nó ar shráideanna.
Tríd is tríd, tá an grá agus an ghruaim le fáil scaipthe, mar rísíní i gciste, tríd an ndíolain seo, ach anois is arís, tugann dán faoi leith cic sa bholg dúinn. Ceann den chineál sin isea “Ceist.” Agus bíodh nach bhfuil sa dán ar fad ach sé líne, is iontach go deo an chumhacht a dhingeann an file isteach sna sé línte sin. Breathnaigh air…..
“Ceist.”
.
Ba é an buachaill ba shoineanta
sa rang é, gasúr deas éirimiúil
a rachadh chun cinn sa saol.
.
Bhí gean ag a thuismitheoirí
is a chairde air. Tuige mar sin
ar chroch se é féin ina sheomra?
.
Déarafainn gur mhinic a chuir tuismitheoirí an cheist chéanna sin orthu fhéin, ach i gcás dá leithéid, is dócha nach bhfuil freagra ar bith ar an gceist chéanna sin, ach ag an am gcéanna, is ceist í a chránn an croí, is a mhilleann síocháin anama, an té a fhágtar leis an gcorp a bhaint anuas, agus a chur os cionn cláir.
Tá dán beag eile a thaitin liom, as a chríoch neamhghnách, agus sé sin, an dán “An Tango Deireanach i gCorca Dhuibhne. Sa dan seo d’eirigh leis an bhfile meascán den ghreann agus den ghaire a leagan os ár gcomhair amach. Breathnigh air seo….
An Tango Deireanach i gCorca Dhuibhne.
.
Ar Thrá an Fhíona a chéad-chonach í
á goradh féin ar an ngaineamh mín
rinne a scéimh cime dem chroí
i slabharaí lonracha a draíochta.
.
Shiúl mé suas is shiúl mé síos,
ag stracfhéachaint ar an bhfís,
gur chruinnigh mé go leor misnigh
chun dreas comhrá a dhéanamh lei.
.
Bhíos ar tí a shocrú lem’ spéirbhean
go mbuailfinn lei um thráthnóna.
nuair d’imigh sí laistiar de dhumhach
Is d’fhill in éadaí bhanrialta.
.
B’fhéidir nach mbuafadh an dán céanna sin curadhmhír an Oireachtais, ach ag an am gcéanna, éiríonn leis ceol a bhaint as téadracha an chroí.
Ní dhéanfaidh mé tagairt ach do dhán amháin eile, agus sin, “Síoba.” Dán faoi mhadra atá i gceist anseo. Madra atá anois ag an bhfile le fada an lá, ó chéadtháinig sí chuige ina coileán di. Is iomaí lá caite acu i bhfochair a chéile, ag siúl, ag spraoi, agus ag iomaíocht, le chéile. Ní thugann an madra seo aird air i gcónaí, agus nuair a fhilleann sí, ar deireadh thiar, ní bhíonn de chroí ann, léasach teanga a thabhairt di….
.
Nuair a fhilleann tú faoi dheireadh
do bhratach ar foluain,
ní féidir liom bheith cantalach
le súile atá chomh donn.
.
Le críoch a chur lena dhán, cuireann sé an cheist doscaoilte….
Seo ceist a chuirim orm fhéin
nuair a smaoiním ar ár ngaol:
cé thabharfadh mé amach ag siúl
dá n-imeofá as mo shaol.
.
Is dócha gurb é an rud is mó a théann i gcionn ort agus an leabhar seo á léamh agat, nó an chaoi a éiríonn leis an bhfile seo dánta a ríomh timpeall ar ghnáthchúrsaí a shaoil laethúil. Caithfidh mé a admháil, gur bhain mé fhéin pléisiúr nár bheag as an ndíolaim chéanna seo, agus tá súil agam, nach fada uainn an lá, nuair a bheidh a chéad díolaim eile á leagan os ár gcomhair ag an bhfile cumasach, ildánach, seo.
.
*************
Peadar Bairéad.
*************
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
E a c h t r a i g h D ú i n n
Caibidil 4
.
D’inis mé dhaoibh cheana, faoin chaoi a ndeachaigh mé go Coláiste an Chroí Ró-Naofa, i mBéal an Átha Fhada, cóngarach do Chaisleán an Bharraigh, i gContae Mhaigh Eo, Coláiste de chuid an SMA, agus chuir mé síos freisin, ar ár ngnáthlá oibre sa Choláiste chéanna sin. Bhuel, anois, b’fhéidir nárbh aon dochar é, cur síos a dhéanamh ar tharlúintí, agus ar eachtraí, a bhain dom, fhad is a bhí mé i mbun staidéir ansin. Caithfidh tú a chur san áireamh anois, nach raibh ionnamsa ach gasúr óg tuaithe, nach raibh tada den domhan mór feicthe aige roimhe sin, nó níor thaistil mé níos faide ná cúig mhíle slí ó mo bhaile dhúchais, baile na Druime, riamh roimhe sin. Bhí orm anois, aithne a chur ar thart ar leathchéad stócach, dem’ chomhaois, ó áiteacha éagsúla, ó cheann ceann na tíre seo, agus go fiú, nach raibh Gearmáineach amháin in ár measc, freisin. Bhí orm freisin, tosú ar pheil, iománaíocht, sacar, agus liathróid láimhe, a fhoghlaim agus a imirt. Agus gan sa mhéid sin, ach a raibh le déanamh agam mar chaitheamh aimsire! Ba é an príomhghnó a bhí idir chamáin againn i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, nó staidear a dhéanamh agus ceird na sagartóireachta a fhoghlaim, le sinn a ullmhú mar mhisinéirí chun na hAfraice.
.
Ag breathnú siar ar na cúrsaí sin uilig anois, feictear dom go rabhthas ag súil leis an iomarca ar fad uainn. Ní raibh ionainn ach gasúir neamhurchóideacha, ach gasúir a bhí tugtha don diabhlaíocht, agus don chleasaíocht, go minic, agus bhíothas ag súil gur chóir dúinn a bheith chomh dea-iompair le manaigh oilte, dhiaganta, foirfe. Sea, caithfidh mé a admháil anois, go rabhthas ró-dhian ar fad orainn.
Céard a tharlódh dá ndéanfadh duine rud ar bith as an mbealach, an ea?
Bhuel, bí cinnte nach n-éalódh sé gan pionós a ghearradh air. Dá ndéanfadh sé rud as an mbealach ar fad, bhuel, chuirfí an ruaig abhaile air. Mura mbeadh a choir chomh holc sin ar fad, ansin, b’fhéidir go gcuirfí ag obair amuigh ar na bóithre, os comhair an Choláiste é, le linn an bhricfeasta, chuile lá ar feadh seachtaine, sin, nó chuirfí iachall air, dul ar a glúna, le hais an dorais, le linn an dinnéir, sa chaoi go ndéanfaí é a náiriú, agus ag an am gcéanna, go bhfágfaí gan a bhéile é!
Dá dteipfeadh ar dhalta freagra a thabhairt ar cheist a chuirfí air, le linn ranga, gheobhadh sé leadóg ag bun na cluaise, a bhainfeadh dá chosa é go minic, agus gan le déanamh aige ansin, ach ceirín cen dearmad a chumimilt leis an gcruatan agus leis an náire sin, iarracht a dhéanamh ar sheasamh suas arís, agus tabhairt faoin bhfreagra athuair. Sea, agus caithfidh mé a rá, nár rud annamh nó iontach é leadóg dá leithéid a fháil, le linn ranga, an tráth úd. Caithfidh mé a admháil freisin, nach ndeachaigh éinne de na múinteoirí a bhí agam, an tráth úd, i bhfeidhm go ró-mhór orm, ach ní hionann sin is a rá, nach raibh meas agam orthu, agus urraim agam dóibh, nó ní hionann sin is a rá, ach oireadh, nár fhoghlaim mé le fonn agus le fuadar uathu, nó rinne.
Bhí cúrsaí seanársa go maith sa Choláiste céanna, an t-am sin. Ní raibh cúrsaí séarachais thar mholadh beirte, d’fhéadfá a rá, agus ní raibh leictreachas, ná soláthar uisce, ar fáil ann, ach oiread. I gcás an uisce, is amhlaidh a bhí tobar fíoruisce, in aice an Choláiste, agus bhí caidéal os a chionn sin, agus bhíodh orainne, gasúir, chuile dhuine againn, ar a sheal, tamall a chaitheamh i mbun an chaidéil láimhe, a bhí socraithe acu os cionn an tobair sin, a chasadh. Sa tslí sin, líontaí an t-umar ollmhór a bhí socraithe ar dhíon an tí acu, agus chuirfeadh sin uisce ar fáil, ar feadh scathaimh eile, agus ansin, bheadh beirt eile ainmnithe dá seal siúd ar dhualgas pumpála. Sa tslí sin, ní fhágtaí sinn riamh gan dóthain uisce ar fáil do cibé gnó a bhí idir lámha againn.
I gcás an leictreachais, bhuel, ní bhíodh againn nuair a chuaigh mise ansin a chéaduair, sa bhliain 1939, ní bhíodh againn, mar fhoinse solais, ach na lampaí pairifín, agus arís, ba air na gasúir a thit an crann iad sin a lasadh, chuile thráthnóna, agus iad a mhúchadh, ar ball, nuair a bhíodh a ngnó déanta acu. An dara bliain a chaith mé ansin, bhíothas i mbun athruithe, nó bhí údaráis an Choláiste tar éis socruithe a dhéanamh, le muileann gaoithe a thógáil ar dhíon an Choláiste, agus chuireadh an muileann sin soláthar leictreachais ar fáil, don scoil ar fad. Ach céard a tharlaíodh, nuair nach mbíodh an ghaoth ag séideadh? Bhuel, bhí rang cadhnraí feistithe thuas in áiléar, agus dhéantaí an leichtreachas a stóráil iontu siúd, le linn stoirme agus gaoithe móire, nuair a bhíodh an iomaraca leictreachais a ghiniúint, le haghaidh lá na coise tinne. Chuir na hathruithe sin go mór le háiseanna na scoile, agus rinne cúrsaí solais i bhfad Éireann níos simplí, níos gile, agus níos fearr, dúinne.
Bhí feirm mhór ag an gColáiste, nó fuair siad sin le huacht ón gCunta de Bláca, a bhronn an t-árus agus an fheirm ar an SMA, i dtosach báire. Bhí stíobhard acu i gceannas ar an bhfeirm sin, agus tráth ar bith a thiocfadh sé crua ar mo dhuine, agus é ag titim ar gcúl leis an obair, nach raibh leathchéad ógánach scafánta ansin i mbun léinn, agus nach raibh sé éasca go maith iad a mhealladh ó na leabhair, le lá, nó dhó, a chaitheamh amuigh faoin aer, ag cur na bhfataí san Earrach, nó á bpiocadh sa bhFómhar, nó fiú nuair a bhíodh an t-arbhar á bhualadh san iothlainn, ag deireadh an Fhómhair, nach raibh sé an-áisiúil glaoch ar na spailpíní fánacha, leis an sclábhaíocht uilig sin a dhéanamh, agus nárbh é an bua ba mhó a bhain leis an ngnó sin uilig, nó nach gcosnódh sé pingin rua, leis an obair sin uilig a dhéanamh! Mo chuidse de, b’fhuath liom an obair sin i gcónaí. Ba rud amháin é an cineál sin oibre a dhéanamh sa bhaile, nó ní bhíodh an oiread sin le déanamh againn, tharla nach raibh againn ach feirm bheag, agus d’fhéadfainn sos a thógáil, am ar bith ba mhaith liom, ach sa Choláiste, ba scéal eile ar fad é, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, bhíodh múchadh ag gabháil dom go minic ag an am sin. Ní raibh cead ag gasúr ar bith seal a chaitheamh ag tomhas tairní, geallaimse dhuit é. Dá ndéanfadh sé a leithéid, bí cinnte go mbeadh air cuntas a thabhairt do dhuine dá shaoistí, ar ball, agus bí cinnte freisin, go ngearrfaí pionós cuí air, in am tráth. Céard faoi na gasúir eile, an ea? Ar thaitin an cineál sin oibre leosan? Bhuel, chomh fada agus is cuimhin liomsa é, ní raibh duine ar bith in ár measc a bhain taitneamh, nó toit, as na laethe fada sin, a chaitheamar inár spailpíní feirme, ach ag an am gcéanna, bheadh duine sásta cur suas lena leithéid, toisc gur thug sé sos ó na leabhair, agus ó na leadóga diabhalta sin dúinn, agus lena chois sin, thug sé deis dúinn aithne níos fearr a chur ar a chéile. Agus, fiú amháin, mura dtaitneodh an cineál sin oibre linn, ní raibh leigheas againn ar an scéal, nó bhíomar scoite amach ónár muintir, agus tuigeadh dúinn go mba chuid de thraenáil an tsagairt é, obair dá leithéid a chleachtadh, agus cur suas le beagáinín den chruatan, agus den anró, le sinn a thuaradh le hobair chrua na misinéireachta, agus caithfear a admháil go raibh a gciall fhéin ag údaráis an Choláiste, ag an am, nó ba shaol eile ar fad a bhí ann na laethe úd.
Adhmad a d’úsáidtí mar chonnadh i gColáiste an Chroí Ró-Naofa, an tráth úd, agus tuigfidh tú fhéin, go dtógfadh sé roinnt mhaith adhmaid le tinte na hinstitiúide sin a choinneáil ar siúil, ó cheann ceann an lae, agus ó sheachtain go seachtain, fhad is a bhíodh na hábhair sagairt sin uilig ag cur fúthu ann.
Cá bhfaigheadh siad an t-adhmad sin uilig, an ea?
Cé chuirfeadh an oiread sin adhmaid ar fáil dóibh?
An ceart ar fad agat! Na spailpíní fánacha céanna sin, ar baineadh úsáid astu leis na scoilteáin a chur, leis na fataí a phiocadh, agus leis an arbhar a bhualadh dóibh freisin, sea, agus leis an obair ghlantacháin uilig go léir a dhéanamh, istigh agus amuigh, saor in aisce, gan chlamhsán, gan sciolladh.
Ach conas a d’fhéadfaidís an t-adhmad sin a chur ar fáil don scoil ar fad?
Le stró, agus le hanró, geallaimse dhuit é. Bhíodh seal oibre againne san iarnóin, trí nó ceithre lá sa tseachtain, agus in áit bheith ag deisiú bóithre, agus bóithríní, agus ag tabhairt aire do na bláthanna, agus do na torthaí, thógtaí sinn amach chun na coille, agus bhí coillte fairsing go maith ar thailte an Choláiste. Thógtaí amach freisin, chuile ghléas a bheadh riachtanach le crainn a leagan, agus a ghearradh suas, agus a scoilteadh, ansin. Bhíodh oird, tuanna, toirisc beirte, agus dingeanna, againn. Bhíodh sagart inár mbun, agus bhíodh fios a cheirde ag an bhfear sin, gan aon agó, nó b’fhear é, a raibh na blianta fada caite aige ar na misin san Aifric, áit ar foilsíodh dó, go mb’fhearr lán doirn de cheird, ná lán mála d’ór, agus dá thairbhe sin, b’fhear é, a raibh chuile cheird ar a dheis aige, nó b’in mar a b’fhacthas dúinne é, ar aon nós. Thógadh sé dream againn leis chun na coille, áit a raibh cupla crann pioctha amach aige, roimh ré. Bhíodh chuile ghléas a bhí riaachtanach, á iompar ag na spailpíní. Dheineadh an “taoiseach” an crann a scrúdú, i dtosach báire, féachaint cén áit a thitfeadh sé. Chuireadh sé fear in airde ansin le rópaí a cheangal le craobhacha áirithe, agus shíneadh sé na rópaí, píosa fada amach ó bhun an chrainn, sa tslí nár bhaol do na gasúir a bheadh ag tarraingt ar na rópaí sin, nuair a bheadh an crann ar tí titime. Agus an méid sin déanta, thosaíodh sé ag oibriú na tua, go mbeadh eang dhoimhin gearrtha aige ar bhun an chrainn, thart ar throigh os cionn na talún. Thugadh sé seal dúinne, corruair, ag foghlaim ceird sin na tua, bíodh is nach raibh cuid againn ábalta fós ceol a bhaint as an ngléas céanna sin. Nuair a bhíodh an eang sin doimhin go leor, chuireadh se beirt againn ag obair le toireasc beirte, agus muid ag gearradh linn, san áit a raibh an eang gearrtha ag mo dhuine. Ní fhágtaí aon bheirt ró-fhada ar an dtoireasc beirte sin, nó ba dhiabhalta crua an obair í, bheith i mbun an ghnó sin. Tar éis cupla nóimead, chuirtí beirt eile isteach ina n-áit siúd, agus mar sin dóibh. Ar ball, nuair a bheadh an gearradh sách doimhin, dhingtí na gingeanna isteach sa ghearradh, agus dhéantaí iad a bhrú isteach sa ghearradh leis an ord, agus sa tslí sin, choinnítí an gearradh sách leathan leis an dtoireasc a oibriú ann. Ar ball, nuair nach mbíodh fágtha le gearradh ach píosa beag eile, ansin bhaintí úsáid arís as an dtua, le heang eile a ghearradh sa phíosa a bhí fós gan gearradh, nó sa tslí sin, dhéantaí deimhin de, go dtitfeadh an crann sa tslí a bhí ceaptha dó, ó thús. Ansin, an toireasc arís, ach ag an bpointe seo, thógadh fir na rópaí páirt sa ghnó, nó dhéanadís siúd na rópaí a theannadh, agus a tharraingt. Ba ghearr ansin go gcloistí giúnaíl agus scréachaíl ón gcrann, agus b’in an t-am leis an dtoireasc a sciobadh as an ngearradh, agus imeacht as an mbearna baoil chomh tapaidh is a bhí inár gcosa. Bhaineadh an crann mór searradh agus craitheadh as fhéin, agus ansin, go mall réidh, i dtosach, agus ansin, níos tapúla, agus níos tapúla fós, thiteadh sé anuas, agus le torann pléascach thuairteálfadh sé anuas ar an talamh. Bhristí agus réabtaí na géaga a bhí in íochtar, agus thionáintí roinnt mhaith acu síos tríd an talamh, rud a léiríodh dúinne chomh contúirteach is a bheadh sé, bheith san áit mhícheart ag nóiméad úd na titime.
Ba ansin a thosaíodh an obair i ndáiríre, nó bhí na mionghéaga le baint den chrann, agus na géaga troma le glanadh, agus ansin le gearradh. Ag an bpointe sin thosaítí ar stoc an chrainn a ghearradh leis an dtoireasc beirte, agus geallaimse dhuit é, go mba chrua, maslaitheach an obair í sin, do ghasúir nach raibh cleachtadh acu riamh ar a leithéid d’obair. Ach, nuair is crua don chailleach caithfidh sí rith, agus ba é an scéal céanna againne é, nó ní raibh an dara rogha againn, ach déanamh mar adúradh linn. Ní chaití tada ar leataobh. Choinnítí na cipíní le húsáid mar bhrosna, agus bhaintí úsáid as chuile phíosa eile den chrann, mar chonnadh don Choláiste, le tinte agus soirn a choinneáil sa tsiúl, ó cheann ceann na bliana. Nuair a bhíodh an chéad fháinne de stoc an chrainn gearrtha, chuirtí ar leataobh é, agus dhéantaí é a scoilteadh ina phíosaí, sách beag, le cur isteach i sorn, nó le húsáid ar thine. Leis an tua a dhéantaí an gnó sin, agus chomh luath is a bhíodh na smutáin sin réidh, bhí gnó eile le déanamh againne spailpíní, go háirithe acu siúd, nach raibh ró-oilte i mbun an toirisc, agus b’in na smutáin sin a iompar, ina ngabhálacha, isteach chun na cistineach, áit a ndéantaí iad a chruachadh, sa tslí go mbíodh carn mór den adhmad scoilte sin i dtaisce acu i gcónaí, le connadh a choinneáil leis na soirn ollmhóra a bhí á n-úsáid acu ansin.
Ar deireadh, shéidtí feadóg, agus b’in comhartha do na spailpíní go raibh sé in am dóibh filleadh ar an gColáiste arís, le dul ag déanamh léinn. Ach geallaimse dhuit é, go mbíodh muid tinn tuirseach, go minic, tar éis ár saothair amuigh i lár na coille craobhaí. Ach nuair a bhreathnaím siar ar an ngnó anois, feictear dom go mba chontúirteach, amach is amuigh, an gnó a bhíodh idir lámha againn, na laethe úd fadó, agus ní dóigh liom, go mbeadh ar ábhair shagairt an lae inniu déanamh mar a rinneamarna, agus b’fhéidir gurbh fhearrde iad é.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Ar na mallaibh, of late; crith talún, earthquake; Maidhm mhara, tidal wave; moing, mane; ruathar, rush; sléacht, slaughter; uimhir gan áireamh, innumerable; múrtha, heaps; bráithreachas, brotherhood.
.
I mBéal an Phobail
Súnaimí an Áir
Peadar Bairéad
That Tidal Wave
Ní fédir linn gan tagairt a dhéanamh, sa cholún seo, don tubaiste uafásach a tharla ar na mallaibh ar chóstaí an Aigéin Indiaigh, nó tá an tubaiste chéanna sin i mbéal an phobail, faoi láthair. Ar an 26ú Nollaig na bliana seo chuaigh tharainn, a tharla an Mhaidhm Mhór Mhara sin, a bhasc is a bháigh roimpi is ina diaidh, an lá cinniúnach sin. Crith ollmhór talún, a tharla ar ghrineall na mara, cóngarach do chríocha na Téalainne agus na hIndinéise, ba chúis leis an maidhm mhara sin.
Maidhm mhór mhara ar ligeadh srain lei,
Iar chrith dian talún i dtóin poill thíos,
Ina rás nós lasrach thar Mhuir na nIndiach,
Ar chapaill Mhanannáin is a moing le gaoth.
As go brách leis an maidhm mhara tubaisteach sin, trasna na mara, ar nós na gaoithe, agus luas thart ar cheithre chéad míle san uair a chloig fúithi. Ait go leor, ní dhéanfadh an tonn chéanna an oiread sin dochair do long nó do bhád a bheadh sa tslí roimpi ar an bhfarraige, nó thiocfaidís slán chuile bhabhta, geall leis, ach ba é an áit a raibh an dochar nó nuair a bhuailfeadh sí cósta is trá, ag an bpointe sin, cruinneodh sí a neart, d’fhéadfá a rá, is d’éireodh inairde ina tonn ard, tubaisteach, cinniúnach, le ruathar a thabhairt faoi cibé a thiocfadh sa mbealach roimpi…..
Ina thonn mhór mhillteach do sheol an tubaist’
Aniar aduaidh ar fhir is ar mhná,
Gur tháinig i dtír i ngan fhios d’éinne,
Is gur threascair roimpi a raibh ar thrá.
.
Ar theacht i ngar don chósta gnóthach,
Chruinnigh a fórsaí is bhailigh a slua,
Gur éirigh in airde ina sliabh ard uisce,
Le bás is bascadh a imirt gan trua.
.
Bhuail an cósta mar a phléascfadh sliogán,
Is leag go faonlag a raibh sa tslí,
Ní raibh tada roimpi a stopfhadh a ruathar
Go ndearna sléacht is gur scrios gach ní.
Unexpected
Ní gá a rá, gur tóg sí roinnt mhaith ama ar a turas maraitheach, ach bhí de bhuntáiste ag an maidhm chéanna sin nach rabhthas ag súil lei, agus thug sin deis di teacht aniar aduaidh ar na pobail éagsúla, a bhí ag cur futhu, fan chóstaí na dtíortha sin atá suite thart ar chóstaí na Mara Indiaigh. Tharla freisin, go raibh roinnt mhaith de na bailte cois trá ag cur thar maoil le turasóirí, a thaistil ansin leis an Nollaig a chaitheamh ar a sáimhín só, i bhfad ó fhuacht agus ó chruatan an Gheimhridh ina dtíortha fhéin…..
Na fir is na mná, na sean is na páistí,
A bhí ag déanamh spóirt dóibh fhéin gan chrá,
Bascadh ina mbruscar na créatúir bhochta
is fágadh ar lár iad ar chiumhais na trá.
.
.
Bhí roinnt mhaith daoine ag snámh, is ag déanamh bolg le gréin, ar thránna áille na nIonad Saoire, agus thug roinnt áirithe díobh faoi deara, go raibh an fharraige ag éaló lei amach ón trá. Droch-chomhartha! Lean cuid de na daoine óga, ach go háirithe, amach í, ach ba ghearr gur chuala siad an torann, agus go bhfaca siad an fharraige carntha, cuachta, ina tonn mhór, mhillteach, chucu isteach. Níor tugadh mórán deise dóibh tada a dhéanamh, nó ba ghearr go raibh an Súnaimí, sa mhullach orthu, agus gur scuab sé leis iad, faoi mar ba chipíní beaga adhmaid iad….
Céad caoga míle a treascradh sa ruathar,
Gan deis ag éinne acu ealó ón dtonn,
Is d’fhág Clann Éabha go deorach cráite,
Ag silt gan faoiseamh, is ag gol le fonn.
Ó tharla gur tháinig an Súmainí seo isteach ina thonn mhór, ard, cumhachtach, agus ó tharla go raibh luas ar leith fúithi, ní raibh tada os a comhair le cosc a chur roimpi. Isteach lei faoin tír, agus chuile shórt á scuabadh lei roimpi, daoine, tithe, báid, gluaisteáin, agus chuile shórt a tháinig sa bhealach roimpi. Bhí an t-ádh ar roinnt áirithe daoine, nó bhí ar a gcumas éaló, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, ach i ndáiríre, scuabadh uimhir gan áireamh chun a mbás ag an Súnaimí ollmhór céanna sin. Ba í an Indinéis ba mhó a bhí thíos leis an mbascadh a d’imir an Súnaimí céanna sin ar muir is ar tír.
An Súnaimí gránna mar ruathar mharcshlua,
Do bhris is threascair idir fhir is mhná,
Scuab sé roimhe idir dhaoine is tithe,
Is leag go fann iad gan bhrí, ar lár!
.
Across the Sea
Trasna na Mara Indiaigh leis ansin, gur imir bás agus bascadh ar Srí Lanka, agus ar an India fhéin fiú, agus arís, b’uafásach go deo an dochar a rinne sé ar na tíortha sin, agus ní raibh deireadh déanta ag an maidhm mhór mara ansin fhéin, nó d’imigh lei, nós na gaoithe, iar sin, agus níor stop gur bhain cóstaí na hAifrice amach, agus gur dhein roinnt áirithe dochair ansin freisin. Níor éirigh leis an Súnaimí uafásach sin an spiorad daonna a bhriseadh, nó a bhascadh, áfach, nó chomh luath is a leath an scéal, ó cheann ceann na cruinne, nó gur tharla maidhm mhór trua i gcroíthe daonna, agus neartaigh agus d’fhorbair an tonn sin, gur seoladh i dtreo an Domhain Thoir í, le dóchas agus misneach a mhúscailt i gcroíthe na ndaoine a d’fhulaing cruatan agus anró an tSúnaimí.
Ach níor treascradh fós an spiorad daonna,
Nó chruinnigh sé a neart abhus is thall,
Gur gineadh madhmanna do-stoptha cúnaimh,
A d’imigh ina rás chuig a raibh faoi chrá.
A Tsunami of Hope
Bailíodh chuile shaghas cúnaimh agus cabhrach le teacht i gcabhair ar na daoine bochta a treascradh faon faoi chumhacht an tSúnaimí. Bailíodh na múrtha airgid, agus earrraí, le cúnamh a chur ar fáil dóibh. D’fhéadfá a rá gur dúisíodh Súnaimí an Dóchais ar fud an domhain, agus gur sheol an Tonn ollmhór sin i dtreo an Domhain Thoir, le bráithreachas an chine daonna a dhearbhú os comhair an tsaoil mhóir.
Maidhm mhór trua ina ruathar chucu,
Is maidhm mhór airgid mar thonn ina rás,
Comhar na gcomharsan mar chúnamh á seoladh,
Maidhmeanna a chlaoifeadh Súnaimí an Áir.
.
Cé gur leagadh faonlag na pobail chlaoite,
Is go gceapfadh éinne gur bocht a gcás,
Ardóidh Súnaimí an Dóchais a misneach,
Is tógfaidh a gcroí siúd nár thit san ár.
.
Ná déanaimis dearmad guí orthu siúd a thit sa tubaiste a lean Súnaimí úd an Áir sa Domhan Thoir;
Guigh orthu siúd a thit sa tubaist’,
Solas na soilse go raibh acu go brách,
Áit go deo ag bord an Tiarna,
Dóibh siúd a mharaigh Súnaimí an Áir.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Saolaíodh Áilleacht Uafar 7
Peadar Bairéad
.
(This week we bring to a close some thoughts on ‘The Rising’ 1916)
.
(ar leanuint on tseachtain seo caite……)
.
Mac Dara, The Singer
.
Ba é Mac Dara, amhránaí, file, agus scríbhneoir amhráin tíre, an príomhcharachtar sa Dráma seo. Suíodh an dráma i dteach a mháthar, san Iarthar, ach níor leag Mac Dara cos sa teach sin le seacht mbliana roimhe sin. Tá caint faoi Éirí Amach i mbéal an phobail, agus tá deartháir óg Mhic Dara réidh chun catha, agus é ag fanacht ar orduithe ó Ghaillimh. Tá caint, imeasc daoine, faoi amhránaí ainaithnid atá ag spreagadh na cosmhuintire lena chuid amhrán. Tuigtear do lucht na háite, go bhfuil guth mar bhuabhall aige. Baineann sé deora as daoine, agus tá fearg fíochmhar air. Feictear do dhaoine áirithe, gur laoch é, fad is a fheiceann daoine eile mar aingeal é, nó mar Mac Mhuire fhéin.
Tagann cuairteoir isteach agus insíonn a scéal don tseanmhúinteoir, faoin chaoi ar chaith sé seacht mbliana ag taisteal trí ghaineamhleach an amhrais. Chaill sé a chreideamh, ar feadh scathaimh, ach fuair ar ais arís é i measc na cosmhuintire. Iontusan chonaic sé aghaidh Dé….
“Ah! It is a tear-stained face, bloodstained, defiled with ordure, but it is the Holy Face”
Is dócha go bhfuil macalla na bhfocal sin le fáil i ndán a charad, Joseph Mary Plunkett, “I see his blood upon the rose.”
Agus arís deir sé…..
“When my mother greeted me, I thought of Mary meeting her son on the way to Calvary.”
.
Dearcadh an Phiarsaigh
.
Feiceann muid dearcadh an Phiarsaigh sa mhéid sin, agus an chaoi ar shnaidhm sé an Laochas agus an Chríostaíocht le cheile, faoi mar ba dhual dó.
Fad is atá Mac Dara ansin lena mháthair sa tseomra, téann a dheartháir óg, Colm, amach chun troda, gan orduithe a fháil, agus gan ina chomhluadar, ag tacú leis ach cúig dhuine dhéag. Nuair a chuala Mac Dara an scéal sin, dúirt sé gur chóir do cheithre scór dul amach chun troda in éineacht le Colm. Ach ar ball, nuair a chuala sé gur cailleadh Colm, dúirt sé ansin….
“The fifteen were too many….One man can free a people as one Man redeemed the world. I will take my pike, I will go into battle with bare hands…. I will stand before the English, as Christ hung naked on the tree.”
Críochnaíonn an Dráma le Mac Dara ag deifriú i dtreo shaighdiúirí Shasana.
Sa dráma seo, bhain an t-údar úsáid as chaint na ndaoine, agus thóg sé an sintéis a shroich sé in “An Rí” céim eile chun tosaigh. Seo mar a chuir mé é, i léacht úd a thug mé blianta fada ó shoin anois……….
The synthesis reached by Pearse in “The King,” is taken to the ultimate point of Christian Parallellism in “The Singer”, and Pearse’s final statement in the Singer is telling us that war and killing are unnecessary…
Ní raibh gá le h-ár nó le marú, le pobal a shlánú, dhéanfadh bás íobartaigh amháin an chúis, ach an té sin, é fhéin a ullmhú i gceart don íobairt sin. Mór idir sin, agus an léamh a chuireann daoine áirithe ar a dhearcadh, agus ar a ghníomhartha!
.
Dírbheathaisnéiseach?
.
Níor admhaigh an Piarsach go mba dhráma dírbheathaisnéiseach é “The Singer”, ach déarfainn, go bhfuil an iomarca cosúlachtaí idir Mhac Dara agus an t-údar fhéin, le sin a chreidiúint ina iomláine.
Leor sin do thuras na huaire seo.
Sa phíosa seo, dhírigh mé cuid mhaith ar fhís agus ar dhearcadh an Phiarsaigh, nó ba eisean, tar éinne eile de cheannairí an Éirí Amach, a léirigh an fhís sin ina chuid scríbhinní, agus a thuig conas a bhainfí amach í sa saol ábharaíoch seo.. Nárbh é a scríobh….
“ O wise men, riddle me this: what if the dream come true?
What if the dream come true? and if millions unborn shall dwell
In the house that I shaped in my heart, the noble house of my thought”
.
Do roinnt mhaith de na ceannairí eile, ba é a theastaigh uathusan nó an gad ba ghiorra don scornach, (greim Shasana ar an dtír seo), a scaoileadh i dtosach…….
.
(Leor sin mar chríoch ar an tsraith seo Aistí faoi Chomóradh Céad an Éirí Amach.) Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan ar scrios is ár.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin.
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a anam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan ar scrios is ár.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin.
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a anam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
ceannlíne, headline; bhain sé stangadh asam, I was taken aback; agallamh, interview; ardchéimeach, high-ranking; folcadh intinne, brainwashing; gearrthóg, cutting; déistean, disgust; barúil, opinion.
.
Tréig an tSagartacht
.
Nach ait mar a théann Ceannlíne i nuachtán i bhfeidhm ar dhuine, corruair? Is dócha go mbraitheann sé roinnt ar údar na Cheannlíne céanna sin. Ní bréag ar bith a rá, go bhfuil muid uilig tinn tuirseach de na ceannlínte gáirsiúla úd a loiteann roinnt mhaith dár nuachtáin, sa lá atá inniu ann, ceannlínte ag maíomh gur deineadh an choir seo, nó an choir úd, an éagóir seo, nó an éagóir úd eile. Bíodh sin mar atá, ach caithfidh mé a admháil, gur bhain an ceannlíne a léigh mé sa nuachtán nua sin, an “ Daily Irish Mail”, in eagrán an Luain, an 27ú Márta 2006, caithfidh mé a admháil gur bhain sé stangadh asam.
What Headline?
Cén ceannlíne atá i gceist agam, an ea?
An ceannlíne úd a dhéanann tagairt d’agallamh leis an Athair Brian D’Arcy, an ceannlíne úd a scread…
“Dont bother with priesthood, Fr. Brian tells Clerics”
Bhuel, sin mar a chuirtear sa pháipéar sin é, agus téann an t-alt ar aghaidh ansin, mar a mholtar do chléirigh óga éirí as a ngairm, agus fáil réidh leis an tsagartacht frí chéile. Deir sé ansin, nár chóir dóibh a ndúthracht a chur amú trí bheith ag iarraidh “Mount Argus” nó “Ardoyne”, nó áit ar bith eile dá leithéid, a choinneáil sa tsiúl. Seo mar a chuirtear san alt san “ Daily Irish Mail” é…….
“Best known as unofficial chaplain to Ireland’s top entertainers, Fr D’Arcy, 60, is certain to attract controversy for advising young clerics to leave a heavily depleted priesthood.
In a magazine interview yesterday, he admitted; ‘I said to a group of young fellas that we should get rid of all our priests.
I told them they should not waste their lives trying to keep Mount Argus going, or Ardoyne going, or anywhere else. I told them; “Get yourself a clean break and then see what the future holds”
What Interview?
Anois caithfidh mé a admháil anseo, nár léigh mé an t-agallamh sin, agus dá bhrí sin, tá mé ag brath go hiomlán ar chuntas an iriseora, Enda Feeney a chuir a píosa san Daily Irish Mail i dtoll a chéile, ach níl cúis ar bith agam a chreidiúint nach gcloíonn sé go cruinn le tuairimí, agus le focail, an Athar Brian, san alt thuasluaite, agus mura bhfuil, ní haon ionadh gur bhain sé stangadh asam, nó cé a chreidfeadh, go ndéarfadh cléireach ardchéimeach, mar an Athair Brian, a leithéid? Tá a fhios ag an saol mór is ag a mháthair anois gurbh olc a chruthaigh roinnt áirithe sagart, siar thar na blianta, ach ní dóigh liom, gur chóir dúinn fáil réidh díobh uilig leis an scéal sin a leigheas. Cinnte, ba cheart dúinn na daoine ciontacha a dhíbirt, scun scan, as na sagairt, ach níor chóir dul thar fóir leis mar scéal.
What Then?
Agus, sa dara háit, céard a bheadh fágtha againn, nuair a bheadh críoch curtha againn leis an tsagartacht? Cé a chuirfí ina n-áit? Cé dháilfeadh na sacraimintí ar bhaill na hEaglaise feasta?
Anois, cheap mé i dtosach, gurbh é a bhí i gceist ag an Athair Brian, nó na hOird Rialta, na sagairt úd a choinníonn na mainistreacha éagsúla sa tsiúl. Dá mba ea áfach, is dócha go bhféadfadh duine adhmad eicínt a bhaint as dearcadh dá leithéid, ach sílim nach é sin a bhí i gceist aige, nó deineann sé tagairt do na sagairt a mbíonn súil an tseabhaic acu le pharáiste maith a fháil, amach anseo, rud a chuireann bac orthu a dtuairimí macánta fhéin a nochtú, ar eagla go gcoinneofaí sin sa tsrón ina gcoinne, lá na coise tinne.
My sentiments too
Tuigim don Athair Brian, nuair a chuireann sé síos ar an chaoi a dheineadh údaráis na hEaglaise folcadh intinne ar na hábhair sagairt, fadó. Thógaidís isteach iad, ina gcliarscoileanna ollmhóra, agus gan iontu ach gasúir. Ghearrtaí amach ón saol mór iad, gan cead acu éisteacht leis an raidió, nó nuachtáin nó irisí a léamh; choinnítí glan amach ó chomhluadar ban iad. B’iontach an traenáil a fuair siad le daoine a ullmhú do shaol an mhanaigh, nó leagadh an-bhéim ar fad ar umhlaíocht gan doicheall don té a chuirfí mar uachtarán os a gcionn. D’inis mé dhaoibh cheana, gur cuireadh léann an tsagairt orm fhéin, fadó, agus is cuimhin liom uair amháin, gur chuir mo dheirfiúr gearrthóg as nuachtán caitliceach Sasanach isteach i litir chugam, agus do bharúil! nár cuireadh iachall orm an gearrthóg chéanna sin a thabhairt don Déan, a bhí os mo chionn, ag an am. Sea, agus níor tugadh cead domsa é a léamh fiú! Dheamhan focal bréige sa mhéid sin!
Still!
Ní haon ionadh gur chuir “carry on” dá leidhéid fearg agus déistean ar roinnt mhaith. Ach sin uilig ráite, agus admhaithe, ag an am gcéanna, ni mholfainnse go gcuirfí críoch, scun scan, leis an tsagartacht, nó ní ar an tsagartacht fhéin atá an locht, nó níorbh uirthi a bhí an locht, ach oiread. Ar na daoine a glacadh isteach sna sagairt a bhí an locht. B’fhéidir go bhféadfá roinnt mhaith den mhilleán a leagan ar na modhanna a úsáideadh i dtraenáil, in ullmhú, agus i múnlú, na mic léinn, don chineál saoil a bhí rompu amach. Níor aibigh, nó níor fhás roinnt áirithe de na hábhair sagairt sin suas riamh, agus nuair a tháinig an doineann, b’fhurasta iad a leagan. Éist leis an Athair Brian arís…
“It was a cruel life, but that’s how the Church works and it’s a fairly interesting way of brainwashing people”
Ag breathnú siar air anois, d’fhéadfadh duine teacht leis an tuairim sin, ach ag an am, ní dóigh liom, gur mar sin a chonacthas dúinne é. Ghlacamar leis gur mar sin a bhí cúrsaí leagtha amach dúinn, agus gurbh ionann sin agus toil Dé dúinne.
Mar fhocal scoir, céard a tharlódh do Phobal Dé, dá bhfágfaí an Eaglais gan sagairt, gan chléir?
Céard é do bharúil fhéin faoin scéal?
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
A t h c h u a i r t a r B h é a l n a m B u i l l í . 2003 .
(Strokestown International Poetry Competition 2003.)
************************************
.
Is cuimhin libh go léir, is dócha, mé ag caint anseo anuraidh, faoi Fhéile Idirnáisiúnta Filíochta, Bhéal na mBuillí, nó caithfidh me a rá, gur dóigh liom fhéin, go bhfuil éacht déanta ag an mbaile céanna sin, lena chlú agus lena a chail a leathadh ó cheann ceann na cruinne, tríd an bhFéile chéanna sin a eagrú, bliain i ndiaidh bliana. Sea, agus ag an am gcéanna, caighdean na Féile sin a choinneáil ar an leibhéal is airde. Ní beag nó suarach an t-éacht é sin ag baile tuaithe ar bith, gan trácht ar bhaile nach raibh traidisiún dá leithéid seanbhunaithe ann, le sinsearacht, mar adéarfá. Tá dár ndóigh, roinnt mhaith bailte, na laethe seo, a bhfuil Daonscoil, nó Éigse, nó Scoil, dá gcuid fhéin, ar siúl acu, le blianta fada nach bhfuil cáil Bhéal na mBuillí bainte amach acu go nuige seo, agus tá bailte eile ann, atá i bhfad níos mó ná Béal na mBuillí, agus gan Éigse nó Daonscoil, nó Comórtas Filíochta fiú, dá gcuid fhéin tosaithe acu fós. Bhuel, féach nach bhfuil Strokestown ansin mar eiseamláir acu, agus é mar a bheadh méar an eolais, ag teaspáint na slí dóibh go tír a dtairngire. Más uait chuile eolas faoin gComórtas Idirnáisiúnta Filíochta seo a fháil, níl le déanamh agat ach cuairt a thabhairt ar a suíomh ar an Idirlíon, sé sin, www.strokestownpoetryprize.com agus geallaimse dhuit é, go gcuirfidh a bhfuil le léamh agat ansin ionadh ort. Le linn do chuairte ar an suíomh sin, léifidh tú cuntas a foilsíodh ar an nuachtán Breatnach, “The Independent”, faoin dáta 11ú Eanair, 2001, ag cur síos ar Strokestown agus ar a Chomórtas Filíochta. Breathnaigh ar thús an ailt sin….
“H o w a s m a l l I r i s h t o w n f i x e d i t s e y e s o n
……………………………. T h e P r i z e ……………………………………
In just three years a poetry festival and its lucrative prize has brought fame to Strokestown.”
Déanann sé cur síos ansin, ar an mbaile fhéin, ar a leagan amach, ar a fhoirgnimh, ar a mhuintir, agus ar an meath a bhí ag teacht air, de réir a chéile, sea, agus an dán a bhí i ndán dó, mura dtarlódh rud eicínt, leis an meathlú sin a chur ar ceal. Ach, ní raibh muintir an bhaile sin sásta a maidí a ligean le sruth, agus shocraigh siad ar thionscadal a thosú, le todhchaí a mbaile a chur ó bhaol. Smaoiníodar ar Fhéile Filíochtra a bhunú.
“Strokestown decided on a poetry festival. Poetry would mirror its own aspirations……..
– to be small but intense, simple but enticing –
The postman became the chairman of a festival committee, and somehow persuaded the baord of the Post Office to donate enough money to inaugurate a seriously high-powered poetry competition. This was to provide the festivals engine.
Agus mar chríoch leis an alt sin san Independent, seo mar a chuir an scríbhneoir é…
The fortunes of the poetry festival from now on will show whether Strokestown, and the many towns like it, can save both its economy and its soul.
Sea, mh’anam, ach is dócha gur leag an scríbhneoir a mhéar air, sa mhéid sin. Ach níl le déanamh agamsa, ag an bpointe seo, ach a rá go bhfuil an Fhéile Filíochta imithe ó neart go neart san idirlinn, agus seo chugainn arís iad, i mbliain seo 2003, agus Clár dúshlánach, corraitheach, spreagúil, á leagan acu os comhair scríbhneoirí filíochta an Bhéarla, agus filí na Gaeilge, freisin. Sea, agus ní hé sin amháin é, ach tá duaiseanna ríoga á dtairiscint acu do bhuaiteoirí na gComórtas céanna sin.
Trí chomórtas ar fad atá ann.
Category 1.
A poem in English of not more than 70 lines.
Prizes: €4,000; €2,000; €1,000.
7 runners-up will also be invited to read for a fee and travelling expenses of €450.
Is iad na moltóirí atá ainmnithe don chéad chomórtas sin nó Gillian Clarke, Frank Ormsby, agus Peter Sirr.
Chomh fada is a bhaineann sé linne, is é an dara comórtas an ceann is tábhachtaí, nó seo an comórtas do dhánta i nGaeilge. Seo mar a chuirtear síos air, sa Chlár….
Category 2.
A poem in Irish of not more than 70 lines.
Prizes: €1,000; €500; €300; agus 4 x €150.
Agus sé an moltóir don roinn seo nó Louis de Paor.
Tá comórtas eile i gceist freisin, i Roinn a Trí.
Category 3.
A political satire in verse, in English or Irish.
Prizes: Bankhanders of €500, €200, and €100 and others in brown paper bags.
Agus sé an moltóir atá tofa don ghnó contúirteach seo nó Paddy Bushe, ach is dócha go bhfuiltear ag súil go mbuailfimid cos ar sin!
Is dócha nach gá a thuilleadh a rá faoi na comórtais chéanna sin, nó b’fhiú do dhuine ar bith, a bhfuil féith ar bith filíochta ann, nó innte, cupla dán a chur i dtoll a chéile don ócáid ghradamach seo. Ach go háirithe, ba mhaith liom aird na bhfilí Gaeilge inár measc, a dhíriú ar Category 2, agus ar Category 3, nó baineann an peire sin le Gaeilge, agus ní bheadh fhios agat, céard a tharlódh, b’fhéidir go mbuafá duais, agus cuir le sin, nach gcosnaíonn sé ach €4 ar dhán a chur isteach ar an gcomórtas, agus lánchead agat aon uimhir dánta is mian leat, a chur san iomaíocht. Anois, chun treafa libh, nó caithfidh bhur n-iontrálacha a bheith istigh agaibh, ar an 19ú Feabhra, 2003, ar a dhéanaí, agus is é an seoladh nó:-
Strokestown Poetry Competition,
Strokestown,
Co. Roscommon.
Agus tá chuile shúil agam, go n-éireoidh go geal leat sa Chomórtas Idirnáisiúnta Filíochta sin.
Ceiliúrfar an Fhéile fhéin idir na dátaí… 2 – 5… Bealtaine, 2003.
.
C á b h f u i l a n G h a e l t a c h t ?
Tá an-chaint, na laethe seo, faoi theorainneacha na Gaeltachta, agus daoine áirithe á rá, gur chóir limistéir áirithe a fhágáil taobh amuigh den Ghaeltacht feasta, toisc nach bhfuil aon Ghaeilge, gur fiú trácht uirthi, á labhairt iontu anois; daoine eile á rá, nár chóir bacaint leis na teorainneacha sin, ach iad a fhágáil mar atá siad, go ceann leathchéad bliain eile, ar a laghad, agus má tá aon Ghaeltacht fágtha againn faoin am sin, ansin, beidh cruthaithe acu, go raibh an ceart acu ó thús. Agus dár ndóigh, faoi mar a bheifeá ag súil, tá dream eile fós ann, agus ní raibh uathusan ach gaoth an fhocail, leis na gcloch sa mhainchille a oibriú ar an nGaeltacht, frí chéile, nó tugann sé deis eile dóibh a seanchapall maide a mharcaíocht, uair amháin eile, timpeall na dúiche, ag fógairt don tsaol mór, go bhfuil an Ghaeltacht i ngar do bheith críochnaithe ar chuma ar bith, agus nach bhfuil sé chomh maith againn cos i bpoll a chur lei anois, agus gan bheith ag cur airgead amú, ag iarraidh an dé a choinneáil inti, go ceann scathaimh eile.
Is dócha go bhféadfá a rá, gurbh í taighde Dhonncha Uí Éalaithe a chuir tús leis an obair seo go léir, nó fuair seisean amach, gur bheag Gaeilge a bhí fanta i gcuid áirithe de na limistéir, a áirítear mar Ghaeltacht, i láthair na huaire seo. Mar thoradh ar a chuid taighde, b’éigean don Rialtas breathnú ar an scéal seo arís, agus ba é a mhol an tAire, Éamann Ó Cuív, nó go mbunófaí Bord neamhspleách, le teorainneacha na Gaeltachta a tharraingt, ach ní rud é sin a d’fhéadfaí a dhéanamh ar an toirt, nó bheadh gá le saineolaithe, leis an scéal ar fad a scrúdú ó bhun, agus ansin, tuarascáil a leagan os comhair an Rialtais, agus orthusan, i ndeireadh na dála, a bheidh sé, cinneadh a dhéanamh faoi na teorainneacha céanna sin.
Chomh fada is a bhaineann sé liomsa, níor mhaith liom go ndéanfaí an iomarca tincéireachta leis na teorainneacha céanna sin, nó má thosaíonn tú ag gearradh siar ar na teorainneacha sin, ansin, seans go mbeadh fonn ar an gcéad Rialtas eile gearradh siar tuilleadh, agus lena chois sin, is cinnte go bhfuil gá le trodán cosanta, dhátheangach, timpeall ar an bhfíorGhaeltacht, á cosaint. Anois, sa limistéar sin, sa bhreacGhaeltacht sin, maireann daoine, a bhfuil Gaeilge ag a mbunús, agus baineann roinnt áirithe díobh úsáid aisti mar theanga laethúil, agus sa chaoi sin, feidhmíonn an limistéar sin mar chrios eadrána dhátheangach, a chuireann stop le hídiú iomarcaach na Gaeltachta. Mar sin, tá sé thar a bheith tábhachtach, go mbeadh an crios eadrána sin fábharach don Ghaeilge, agus mar thoradh ar sin, bheadh an seans ann, faoi choinníollacha áirithe, go leathadh an Ghaeltacht fhéin amach sa chrios eadrána sin, agus dá dtarlódh a leithéid, ansin, d’fhéadfaí teorainn an chrios eadrána a bhogadh amach freisin. Ní cúngú a theastaíonn ón nGaeltacht, ach leathnú, nó i ndeireadh na dála, mura bhfásann neach, ní beo dó. B’fhearr liomsa, mar sin, go bhféachfadh Bord neamhspleách úd an Aire Uí Chuív ar na bealaí is eifeachtaí le deis a thabhairt don Ghaeltacht fás agus borradh a dhéanamh, sa chaoi go mbeadh muid ag smaoineamh, i gceann deich mbliana eile, ar theorainneacha na Gaeltachta s’againne a leathnú amach tuilleadh, in áit bheith ag smaoineamh ar chúngú, nó ar ghearradh siar.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
English 
Gaeilge