by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Á i l l e a c h t a n t S a o i l s e o . 1 .
***********************************
The Wayfarer.
“Áilleacht an tSaoil seo”, a bhaist mé ar an tsraith altanna seo, ag smaoineamh dom ar dhán úd an Phiarsaigh …”The Wayfarer”, faoi Áilleacht an tSaoil seo.
“The beauty of the world hath made me sad,
This beauty that will pass.
Sometimes my heart hath shaken with great joy
To see a leaping squirrel in a tree,
Or a red lady-bird upon a stalk,
Or little rabbits in a field at evening,
Lit by a slanting sun”
Sea, nár chumasach an file i mbun pinn é?
Ach, cad iad na hathruithe ollmhóra úd, – ar dhein me tagairt dóibh, an tseachtain seo caite, sa Réamhrá, – atá tagtha ar thír seo na hÉireann, ó laethe an Phiarsaigh i leith, a d’fhiafródh duine, b’fhéidir?
I laethe an Phiarsaigh, bhí an tír seo fós faoi smacht Shasana, agus bíodh go raibh roinnt dár bpobal oilte agus sciliúil i gcúrsaí polaitíochta, agus riaracháin, ag an am gcéanna, ní raibh cleachtadh faighte fós ag éinne acu ar rialú tíre, nó ní mar sin a imrítí cluiche na cumhachta, i laethe na hImpireachta. An tráth sin freisin, ó bhunú eagraíochtaí cosúil le Conradh na Gaeilge, Cumann Lúthcheas Gael, agus Sinn Féin, lean spiorad an náisiúnachais ag fás is ag forbairt i measc mhuintir na tíre ársa seo, ach, ag an am gcéanna ba chóir a lua, go raibh céatadán maith de dhaonra na tíre a bhí sásta le cúrsaí faoi mar a bhí. Ní call dom a rá, go raibh an Piarsach fhéin páirteach sna gluaiseachtaí nua sin, tharla go raibh sé bainteach le hiriseoireacht, le múinteoireacht, agus le litríocht, tráth a raibh na fórsaí réabhlóideacha sin ag múnlú, agus ag dul i bhfeidhm, ar phobail a thíre. Breathnaigh ar an tír, faoi mar a bhí, an tráth úd, agus faoi mar atá sí inniu, agus tabharfaidh tú faoi deara, an fás ollmhór a tháinig ar shaol eacnamaíochta, agus ar stíl bheatha na muintire, san idirlinn, agus feicfidh tú freisin, gur tháinig fás as cuimse ar fhís, agus ar aisling, mhuintir na hÉireann, sa tréimhse chéanna sin.
“The Fool” .
Táid ann adéarfadh, go n-iompódh an Piarsach ina uaigh, dá bhfeicfeadh sé an bhail atá ar an tír s’againne, faoi mar atá sí anois. Ní dóigh liom go dtiocfainn leis an tuairim sin, nó ba dhuine é an Piarsach a d’fhéadfadh athrú, de réir mar a theastaigh óna phobal athrú, agus má bhí a fhís fhéin aige, bhí an fhís sin aige, toisc gur cheap sé gurbh í sin fís a phobail freisin, agus níorbh é sin amháin é, nó chreid sé go raibh seans ann, go bhfíorófaí a fhís, ar ball…
O wise men riddle me this
What if my dream comes true?
What if my dream comes true
And if millions unborn should dwell
In the house I have shaped in my heart
The noble house of my thought.
Thuig an Piarsach ina chroí istigh, céard a bhí uaidh, agus chuaigh sé i mbun oibre, go luath ina shaol, le sin a thabhairt i gcrích. D’fhoghlaim sé an Ghaeilge, agus in éineacht le spiorad na teanga sin, shlog sé siar neamhspleáchas fiáin an Ghaeil. Ná ceap anois, go mba ghaeilgeoir buile, amach is amuigh é, nó níorbh ea. Mura gcreideann tú sin, níl le deanamh agat, ach breathnú ar a mhodh oibre i Scoil Éanna.
An Dátheangachas.
Ní chaití amach as an scoil sin duine ar bith nach raibh líofa i dteanga an Ghaeil, níor dhein, agus níorbh é sin amháin é, ach ba é an chuspóir a chuir sé roimhe sa scoil sin, nó córas dhátheangach a bhunú, sa chaoi go mbeadh idir Ghaeilge agus Bhéarla ag daltaí Scoil Éanna. Ba sa Bheilg a chonaic sé mar a d’oibrigh córas dá leithéid sin, go seoigh, agus táid ann adeir, gur chaith sé súil freisin, ar chúrsaí dhátheangachais sa Bhreatain Bheag. Ar aon nós, b’in an chuspóir a chuir sé roimhe mar oideachasóir i Scoil Éanna. Breathnaigh freisin ar a chuid iriseoireachta, agus ar a chuid scríbhneoireachta, agus feicfidh tú go soiléir, go raibh meas aige ar an dá theanga, agus gan fuath aige do cheachtar acu. Déarfainn go bhfuil sin le feiceáil go soiléir, sna focail seo, óna pheann fhéin….
“I challenge again the Irish Psychology of the man who sets up the Gael and the Palesman as opposing forces, with conflicting outlooks. We are all Irish, Leinster-reared or Connaught-reared; your native Irish speaker of Iveragh or Erris is more fully in touch with the Spiritual past of Irealand than your Wexfordman or your Kildareman. But your Wexfordman or your Kildareman has other traditions which your Iveraghman or your Errisman has lost. It is a great thing to have heard in childhood the songs of a Tadhg Gaelach or to have seen a Raftery of a Colm Wallace. It is an equally great thing to have known old men who fought in Wexford in ’98, or to have been nursed by a wonan who made bullets for the Fenians. All such memories, old and new, are part of Irish history, and he who would segregate Irish history, and Irish men, into two sections…..Irish-speaking and English-speaking is not helping towards achieving Ireland a Nation…”
.
Caolaigeantach ?
Déarfainn go bhfuil sé soiléir go maith ón méid sin, nach raibh aon chaolaigeantacht ag baint leis an bPiarsach, chomh fada is a bhain sé le cúrsaí teanga. Ar bhealach, ní bheifeá ag súil lena mhalairt ó fhear a shíolraigh ón dá thraidisiún.
Ach céard faoi’n ráiteas úd, a thagann chun cuimhne, chomh luath is a luaitear ainm an Phiarsaigh?
Cén ráiteas, an ea?
An ráiteas úd adeir….
“Not free merely but Gaelic as well,
Not Gaelic merely but free as well.”
Is dócha gur chóir a chur san áireamh, i gcás na bhfocal sin, gur dúradh iad os cionn uaigh Uí Dhonabháin Rosa, agus gur dócha, gurbh é dearcadh an fhir sin a bhí á mhóradh aige, sna focail sin, agus é ag iarraidh tuairim Uí Dhonabháin, faoin cheangal atá idir saoirse agus teanga, a chur i mbéal an phobail. Nár labhair mé nóiméad ó shoin, faoin dátheangachas a chuir sé roimhe mar chuspóir, i Scoil Éanna, rud a léiríonn, nach raibh sé de pholasaí aige, sa scoil sin, éinne a labhródh Béarla a ruaigeadh as an scoil!
B’fhéidir gur leor sin do thuras na huaire seo. Tá súil agam go mbainfidh tú taitneamh as an tsraith seo, agus go raghaidh tú siar liom, thar na cúig bliana fichead atá imithe, ó thug mé an chaint sin, in Óstán an Newpark, anseo i gCill Chainnigh, ag Daonscoil Osraí, sa bhliain sin 1979, bliain úd an Phápa!
****************
Peadar Bairéad.
***************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
5u Deireadh Fomhair 2004.
.
A r n a M i s i n 1 9 .
**************************
……After the Flash Flood……
Sa ghála (instalment) deiridh, agus mé ag cur síos ar eachtraí an lae úd, an 26 Lúnasa, 2003, is cuimhin libh, an chaoi ar éirigh linn na cosa a bhreith linn as baile Julien, nuair a tharla go raibh muid amuigh le linn díle fearthainne, nó, “flash flood”, mar a thugthar ar a leithéid, sa taobh sin tíre. Bhuel, ar ár mbealach ar ais abhaile, an tráthnóna sin, nuair a ghlan an spéir arís, agus nuair a cheapfá nach bhféadfadh spéir chomh glan, braon báistí a scaoileadh anuas ar éinne riamh arís! Chuamar thar Loch álainn Cuyamaca, loch ata suite i gCuyamaca Rancho State Park, áit a gcaitheann roinnt mhaith daoine seal saoire, ag campáil, mar bheadh sé deacair dúiche níos áille do chaitheamh aimsire dá leithéid, a fháil, áit ar bith. Píosa eile chun tosaigh ansin, agus tháinig muid ar “Chaomhnú Indiach,” (Indian Reservation) Caomhnú na Viejas (Fuaimnigh….Bhí.. é.. theas). Agus bí ag caint ar “Chaomhnú”! mar bheadh sé deacair baile agus foirgintí chomh hálainn, a fháil i do shiúl lae. Anois, bhí an Caomhnú seo tamall isteach ón mbóthar, ach ó tharla gur theastaigh sos uainne, le teacht chugainn fhéin arís i ndiaidh na díleann, shocraíomar ar scathamh a chaitheamh sa Chaomhnú seo.
On the Reservation .
Níorbh ionann an Caomhnú seo agus Caomhnuithe Indiacha eile a chonaiceamar, áit nach mbeadh fáilte roimh dhuine geal, nó bhí fógraí sa timpeall anseo, ag iarraidh ar an taistealaí, geal nó gorm, buaileadh isteach chucu.
Tuige an raibh siad chomh fáilteach sin, sa chás áirithe seo, an ea?
Bhuel, nach bhfuil Ionad ollmhór Siopadóireachta, agus Ionad fairsing Cearrbhachais, tógtha acu, i lár an Chaomhnaithe, sea, agus chomh maith le sin, tá tithe bia, le cúl a chur ar ocras agus tart na gcuairteoirí, le fáil go flúirseach ann. Féach mar a chuirtear é, sa bhfógra glic úd, atá acu leis an gcuairteoir a mhealladh isteach chucu…..
Come for the food, stay for the chips.
Déanann na hIonaid chéanna sin carn airgid don treibh, chuile bhliain, sa chaoi go mbronntar sparán teann ar chuile bhall den treibh chéanna sin in aghaidh na bliana, agus gan orthu faic na fríde a dhéanamh len é a shaothrú.
Ach, b’fhéidir go ndéarfadh duine, nach bhfuil an cearrbhachas dleathach i Stát Chalafóirnia, agus tuige mar sin a gceadaítear é i gCaomhnú úd na Viejas?
Gambling permitted .
Is í cúis go gceadaítear é sa Chaomhnú sin, nó nach ritheann dlí an Stáit taobh istigh de theorainneacha an Chaomhnaithe, agus sa tslí sin, tá de chead ag ceannairí na Treibhe sin cearrbhachas a cheadú, taobh istigh dá gCaomhnú fhéin.
Agus an ndéanann aon Treibh eile an cleas céanna a dhéanamh ina dtailte siúd?
Bí cinnte go ndéanann, agus sa tslí sin, saothraíonn na hIndiaigh seo na milliúin Dollar, in aghaidh na bliana, ag freastal ar an bhfonn millteach chun cearrbhachais, a chránn an fear geal. Tá roinnt mhaith treibheanna anois a bhfuil Ionad Cearrbhachais i mbun oibre acu, le hairgead a chur ar fáil do bhaill an Chaomhnaithe. Agus ní hé sin amháin é, ach cuireann siad cuid áirithe dá dteacht isteach ar leataobh, len é sin a roinnt ar aon treibh nach bhfuil Ionad Cearrbhachais dá gcuid fhéin acu. Sea, mh’anam, ar deireadh thiar, tá ar chumas na bhfear rua, an dubh a chur ina gheal ar an bhfear bán, tar éis na robála go léir sin a dheineadh orthusan, anuas tríd na blianta fada úd, nuair a d’éirigh leis na fir gheala saibhreas na nIndiach a mhealladh uathu, ar chupla coirnín gloine!
Thainig a la !
Sea mh’anam, tháinig a lá! Ní call dom a rá, gur Ionad ollmhór Siopadóireachta atá tógtha acu anseo. Féach mar a chuirtear sa phoiblíocht é….
“Designed after an authentic Native American village, and nestled among acres of lush landscaping, natural water features, and massive rock formations. The Viejas Outlet Center is truly a one-of-a-kind, open-air shopping, dining and entertainment complex”…….
“Let the kids laugh and play in our interactive water fountain”…..
“The fun starts just a half-hour east of San Diego.”
Sea, mh’anam, nach fada ón Tepee, agus ó na comharthaí toite a tháinig na Viejas, le tamall de bhlianta anuas, agus nach n-aontófá liom, go raibh a leithéid tuillte, agus tuillte go maith acu, tar éis ar fhulaing siadsan, anuas trí na blianta.
The Water Court Won .
Caithfidh mé a admháil, go ndeachaigh an Chúirt Uisce i bhfeidhm go mór orm fhéin. Bhí an chúirt chéanna sin suite i lár baill, agus spás ollmhór fágtha lom, do pháistí ag imirt a gcuid cleas, agus istigh sa phlás fairsing spóirt sin, bhí scairdeáin uisce scaipthe go flúirseach, agus páistí ag rith timpeall, agus iad ag iarraidh na scairdeáin chéanna sin a sheachaint, ach ansin, de réir mar ba mhian leo, d’fhéadfadh siad scairdeáin áirithe a chur ag stealladh, nó a mhúchadh, agus an screadach agus an spraoi a bhí ag an aos óg istigh ansin, i mbun a gcluichí! Bhainfeadh sé blianta díot.
Viejas versus Vegas
Agus céard faoin gcearrbhachas, an ea?
Bhuel, deirtear go bhfuil na hIonaid Chearrbhachais i mbun oibre ansin ceithre huaire fichead, in aghaidh an lae, agus iad ag dul in iomaíocht le Las Vegas fhéin, nó in áit an turas fada a dhéanamh suas go Las Vegas, le seal a chaitheamh i mbun an chearrbhachais chéanna sin, is féidir le cearrbhaigh San Diego agus na dúiche timpeall, teacht amach go hIonad Cearrbhachais Viejas, lena gcuid airgid a chailliúint ansin, ar a sáimhín só, in áit dul suas go Las Vegas, agus na huaireanta fada a chaitheamh ag tiomáint, leis an ngnó céanna sin a dhéanamh. Féach mar a chuirtear é, sa phoiblíocht a dhéanann an tIonad Cearrbhachais fhéin…
“Looking for a little bit of Vegas in Southern California? Well, your search ends and excitement begins just 30 minutes east of downtown San Diego. Viejas Casino is a stunning gaming facility with thrills to match any taste”…
What a Day !
Bhuel, sin agat cur síos ar a bhfuil le fáil, is le feiceáil, ag an gcuairteoir a bhuaileann isteach i gCaomhnú úd na Viejas, ar thaobh Saorbhealaigh a hOcht. Agus mar a mhínigh mé sa ghála deiridh, chuamar abhaile an tráthnóna sin trí San Diego, agus ó thuaidh linn ansin, ar Saorbhealach a Cúig ansin chomh fada le Cardiff by the Sea. Ba lá dár saol é, nó thaistil muid ó thuilte agus díle Julien, go dtí compórd agus sáimhe Viejas. Ní dhéanfaidh muid dearmad ar an lá sin go ceann i bhfad.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
Ábhar Clamhsáin
“Conas a éiríonn leat ábhar don alt seo, I mBéal an Phobail, a sholáthar, chuile sheachtain?”
B’in mar a chuir ár seanchara, Séimí an Droichid, tús lena chomhrá liom, an oíche cheana, thíos i dTeach Ósta, an Smugairle Róin, mar a raibh an bheirt againn ag suí ar ár sáimhín só, agus é d’aidhm againn, fadhbanna móra an tsaoil seo a scaoileadh, fad is a bhíomar ag cur cúil ar thart trom an teasbaigh, a tharla inár measc, an lá céanna sin.
“Bhail, a Shéimí,” arsa mé fhéin, “ní bhíonn deacracht ar bith sa mhéid sin, de ghnáth, nó is amhlaidh a bhíonn an iomarca ábhar ansin ag iarraidh fáil isteach sa cholún seo, ó sheachtain go seachtain, ach caithfidh mé a admháil, nach mbíonn sé chomh héasca sin píosa sásúil a chur i dtoll a chéile, na laethe seo, i gcomparáid leis an chaoi a mbíodh sé blianta ó shoin. Cúrsaí aoise is ciontach le sin, ní foláir!”
“Tóg an colún atá le scríobh agat, an tseachtain seo, mar shampla. Cad iad na hábhair atá ag dó na geirbe agat, faoin am seo, ábhair ar mhaith leat píosa a scríobh fúthu in I mBéal an Phobail anois?”
“Ní call dom a rá, go gcuirfinn cúrsaí an Reifrinn sa chéad áit, an tseachtain seo, nó is ábhar é seo atá fós i mbéal an phobail, agus fiú cait na cathrach seo ag cabaireacht faoi fós.”
“Sea, ach conas a thabharfá faoi alt a scríobh faoi na cúrsaí sin?”
“Éasca go maith! Nó, sa chéad áit, raghainn siar ar na hargóintí a leag na dreamanna éagsúla os comhair na vótóirí agus iad ag iarraidh vótaí a mhealladh uathu dá gcúis fhéin. Sa chéad áit bhí polasaí an dreama a bhí ag iarraIdh TÁ a mhealladh uathu. Ba iad Fine Gael, Páirtí an Lucht Oibre, agus Fianna Fáil, a bhí páirteach sa bhuíon sin, agus rinneadarsan iarracht mhaith, a cheap mé, an scéal a leagan go macánta os comhair an phobail. Tar éis dóibh an scéal a mhíniú dóibh, i dtosach, ansin thugadar liosta de na torthaí a leanfadh dá vótáilfeadh siad TÁ, agus chomh maith le sin, liostáil siad torthaí an vota, NÍL, chomh maith.”
“Agus an raibh na vótóirí sásta leis an méid sin. Is dócha go raibh, nó vótáil a mbunús faoi mar a d’iarr siad orthu a dhéanamh, ach ní raibh an dream a bhí i bhfábhar an NÍL sásta leis an sceal sin, olc, maith, nó dona, mar dár leosan, ní raibh ar siúl ag an lucht TÁ ach iad ag iarraidh an pobal a scanrú trí seo siúd a bhagairt orthu, da vótáilfeadh siad NÍL, faoi mar a dhéanfá le páiste.”
“Ach, cé bhí i bhfábhar an NÍL an babhta seo?”
“Bhí Sinn Féin agus roinnt Neamhspleáigh agus Teachtaí a thuig go raibh siad ar an Eite Chlé de leagan amach polaitíochtra na tíre seo.”
“Agus céard faoi na vótóirí, ma sea?”
“Nuair a tháinig an crú ar an tairne, ghlac an móramh le hargóintí an lucht TÁ, agus ritheadh an Reifreann.”
“ Céard eile atá ag dó na geirbe agat, an tseachtain seo, má sea?”
Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil oiriúnacht bhaill na Dála dá bpost ag teacht idir roinnt mhaith saoránach agus codladh na hoíche, na laethe seo. Ar cheart go mbeadh chuile shaoránach inghlactha mar iarrthóir don phost sin? nó an bhfuil teorainn ar bith le hinghlacthacht iarrthóirí don phost céanna sin?”
“Agus, an gceapfá fhéin gur mar sin atá?”
Go teoiriciúil, ba chóir go mbeadh a cheart ag chuile shaoránach, nach gcuireann an Bunreacht bac ina bhealach, a fhéin a chur i láthair an phobail mar iarrthóir le bheith ina Theachta Dála dóibh, agus nár chóir ansin, an scéal a fhágáil faoi na vótóirí an vóta a bhronnadh air, dá gceapfaidís-sean go mba dhuine cuí é don phost tábhachtach sin. Dár ndóigh, bheifí ag súil go ndéanfadh na vótóirí a ndualgas, mar shaoránaigh, a choimhlíonadh go coinsiasach.”
“Go Teoiriciúil” adúirt tú, “ach braitheann sin ar chiall agus ar choinsias na vótóirí, céard a tharlódh, mar sin, dá dtoghfaí iarrthóir nach raibh oiriúnach, nó céard a tharlódh do Theachta tofa, dá mbrisfeadh sé geasa a cheirde mar pholaiteoir, nó dá ligfí cat as an mála faoi, a thabharfadh le fios go raibh dlíthe briste aige, sul ar toghadh é?”
“B’fhéidir gur chóir dom freagra na gceisteanna sin a fhágáil do lá eicínt eile, agus san idirlinn, b’fhéidir go n-inseodh na léitheoirí fhéin dom, céard a cheapfadh siadsan faoin scéal céanna sin? Conas a scaoilfeadh siadsan an fhadhb.”
Cuirfidh muid an diospóireacht ar ath-ló, mar sin. Idir an dá linn, bígí sibhse ag cur an scéil seo tríd an gcriathar daoibh fhéin.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
An Daonlathas 2
Peadar Bairéad
.
(This week we continue our thoughts on Democracy, as we know it.)
.
Mar a chleachtaítear an Daonlathas anseo
An tseachtain seo caite, rinne mé iarracht ar an neart, agus ar na laigí, atá le tabhairt faoi deara sa chóras daonlathach, faoi mar a chleachtaítear anseo é, a chur i mBéal an Phobail. Tríd is tríd áfach, bhí orainn a admháil, go raibh an córas s’againne beo bríomhar, ach ag an am gcéanna, bhí sé soiléir go raibh sé éasca go maith dallamullóg a chur ar roinnt áirithe dár bpobal, agus iad a sheoladh síos casán mídhaonlathach, agus glacaimid le sin mar thús do phíosa na seachtaine seo. Caithfimid súil ar chúrsaí, faoi mar atá anois, agus muid ar bhruach olltoghcháin eile, féachaint an bhfuil aon leigheas ar ár gcás, nó an bhfuil muid ag rás gan srian, gan laincís, i dtreo na faille, faoi mar a tharlaíonn i gcás na ‘Lemmings’ úd ar chóstaí Chríoch Lochlann. Ach ní orthu siúd a tharraing mé an scéal, ach ar an mbeithíoch dothuigthe eile sin, an Daonlathas.
Rialtas gan Mhóramh
Tamall maith ó shoin, i ndiaidh an Olltoghchán deiridh, agus na Páirtithe Polaitíochta, agus Teachtaí áirithe Dála, ar a míle dhícheall ag iarraidh Rialtas Nua a bhunú leis an bPoblacht s‘againne a rialadh ar feadh tréimhse áirithe eile. Ní gá dhom a rá anois nár eirigh leo sin a dhéanamh ar an gcéad iarracht! nó déarfainn go raibh siad thart ar dhá mhí i mbun an ghnó sin, sular éirigh leo teacht ar shocrú, a bhí inghlactha ag móramh na dTeachtaí. Fágadh Fine Gael sa diallait, ach ní eireodh leo teacht ar an margadh sin gan chúnamh ó Fhianna Fáil, sa mhéid go ndúradar-san go mbeidís toilteanach tacú leo fanacht sa diallait, ar choinníollacha áirithe.
Ar an gcéad amharc, cheapfadh duine ar bith, nach mairfeadh Rialtas dá leithéid ró-fhada, agus chomh maith le sin, thuigfeadh duine, nach mbeadh ar a gcumas obair Rialtais a chur i gcrích, nó bheadh orthu ’chuile iarracht a dhéanamh, chuile bhabhta, a chur ina luí ar mhóramh na dTeachtaí taobhú leo. Bheadh foighid, tuiscint, agus scil pholaitíochta, riachtanach, lena leithéid de pholasaí a chur i gcrích. Ach, tar éis na tosca sin uilig a chur san áireamh, tuigeadh dom ag an am, go raibh seans ann go n-éireodh leis, agus go dtabharfadh sé seans dúinn éaló ón tseanpholaitíocht, a bhí á cleachtadh anseo le blianta fada anois, agus gurb fhearrde an Stát s’againne dá bharr sin. Tá sé soiléir anois, go bhféadfadh socrú dá leithéid Rialtas a chur ar fáil don tír seo, agus le foighid, agus le tuiscint, go bhféadfaí na constaicí laethúla a shárú, agus Rialtas níos daonlathaí a chur ar fáil dár muintir. Níl mé cinnte go bhféadfaí sin a dhéanamh ar bhonn seasmach. Sin í an Fhadhb, nó mura bhféadfaí, b’fhearrde an tír bheith dá uireasa.
Bhí baol ann, ar na mallaibh, go mbrisfí ar ár Rialtas, toisc nach bhféadfaí fadhb an uisce a réiteach, agus mura bhféafaí, bhí chuile chosúlacht ar an scéal go dteipfeadh ar an Rialtas a bhille a rith tríd an Dáil. Ach i ndeireadh na dála, d’éirigh leis na Páirtithe, agus leis na Teachtaí, an fhadhb a réiteach, sa chaoi nach mbeidh gá le hOlltoghchán a eagrú, le Dáil nua a thoghadh, rud a chuirfeadh ar an dtimpeallán anacair céanna arís sinn, agus rud, b’fhéidir, a chuirfeadh cos i bpoll le turgnamh dá leithéid a thriáil sa todhchaí.
Is soiléir, faoi mar a dhearbhaigh mé thuas, go bhféadfaí Rialtas an Mhionlaigh a bhunú sa tír seo, ar choinníollacha áirithe, ach cinnte, bheadh gá le foighid, le ciall, agus le scil pholaitíochta chuige sin. Ón gcleachtadh atá faighte againn anois, ar an gcineál sin leagan amach, is soiléir go dteastódh Teachtaí dáiríreacha, macánta, uainn, Teachtaí nach mbeadh ag iarraidh cáil a shaothrú dóibh fhéin trí chur i gcoinne chuile iarracht a dhéanfadh an Rialtas le leas an phobail a chur i gcrích, nó sa tslí sin, dhéanfaí am na Dála a dhiomailt gan chiall, gan toradh, agus na Teachtaí sin ar a míle dhícheall ag iarraidh obair an Rialtais a chur ó mhaith. Ní chuige sin a thoghann na vótóirí Teachtaí. Ní lena leas fhéin a dhéanamh ar chóir do Theachta ar bith, an chumhacht a bhronn a Thoghlach air, a úsáid. Ba chóir dó a thuiscint, gur le tír iomlán a rialú a toghadh é, ach dár ndóigh, ba chóir dó freisin, dearcadh, mianta, agus riachtanaisí, a thoghlaigh fhéin a chur i láthair na Dála, chuile bhabhta a bhfaigheadh sé deis chuige sin, ach ní le rialú na tíre a chur thar chumas an Rialtais, a bronnadh cumhacht airsean, a chéaduair, ach le féachaint chuige, go mbeadh a leithéid indéanta, i rith ré na Dála sin, chuig ar toghadh é.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week “I mBéal an Phobail” considers Tomorrow’s Referendum.)
Déardaoin an Reifrinn
Tá sé d’ádh orainne sa tír seo, go bhfuil Bunreacht againn, nó fágann sin nach gceadaítear don Dáil, nó don Rialtas, dlí ar bith a rith, má tharlaíonn an dlí sin a bheith míbhunreachtúil, nó i gcoinne fhorálacha an Bhunreachta. Má theastaíonn uathu a leithéid a dhéanamh, caithfidh siad teacht os comhair phobail vótála na tíre, le cead chuige sin a iarraidh orthusan, nó sin an crann cosanta dlíthiúil amháin atá ag vótóirí na tíre seo, in aghaidh rialtais ar bith a dteastódh uathu rialú, beag beann ar vótóirí na Poblachta seo. Ghlac muintir na tíre seo leis an mBunreacht seo sa bhliain 1937, agus ón mbliain sin i leith, tharla ar ócáidí áirithe gur theastaigh ón Rialtas dlíthe áirithe a thrasnódh fhorálacha an Bhunreachta, a rith, agus chuige sin, d’iarr siad cead ar na vótóirí a leithéid a dhéanamh. De ghnáth, tugadh an cead sin trí vótáil TÁ sa Reifeann, ach anois is arís, diúltaíodh an cead sin orthu trí vótáil NÍL. Mar sin, ní hé seo an chéad uair a ritheadh Reifreann sa tír seo. Is é atá ann, mar sin, nó an Rialtas ag iarraidh cead an Phobail, le dlí a thiocfadh salach ar an mBunreacht, a rith. Agus anois, nuair a theastaíonn ón Rialtas glacadh le Comhaontú Cobhsaíochta Fioscadh seo an Aontais Eorpaigh, bíodh go raibh an Rialtas fhéin sásta glacadh leis an gConradh sin, dúirt an Príomhaighne leo, go gcaithfeadh siad cead an phobail a lorg, toisc go raibh seans maith ann go mbeadh a leithéid de shocrú frithbhunreachtúil. Agus sin anois an fáth go bhfuil an Reifreann sin ar siúl anseo amárach. Níl dabht ar domhan, mar sin, ach go bhfuil sé de dhualgas ar chuile shaoránach, a bhfuil vota aige, dul amach Lá an Reifrinn seo, agus a vóta a chaitheamh, ar thaobh amháin nó ar an dtaobh eile.
Ach in ainm an áidh, céard tá i gceist sa Chomhaontú Cobhsaíochta Fioscach seo, nó mura dtuigeann duine céard tá i gceist sa Chomhaontú, conas is féidir leis guth ciallmhar, barrainneach, a chaitheamh? Bhuel, faoi mar a mhínigh Mártan a’ Tairbh anseo thíos liom, an lá cheana. Go bunúsach, adeir sé, is é atá i gceist, nó go gcaithfidh an Rialtas glacadh leis an gConradh Cobhsaíochta seo, má cheapann siad go mbeidh orthu dul chun an tobair le canna eile Euro a fháil ar iasacht ó Bhuanchiste nua Tarrthála an AE – nó, faoi mar a chuireann an Coimisiún Reifrinn é sa Treoir Neamhspleách, sé sin, ina leabhrán mínithe…”nach mbeidh teacht acu ar an gciste sin ach amháin sa chás go ndaingneoidh siad an Conradh seo.”
Agus má vótáilfidh muid TÁ, ansin gabhann muid de dhualgas dlíthiúil orainn fhéin, go ndéanfaidh muid an buiséad a chothromú, mar riail ginearálta, chuile bhliain feasta, agus nach raghadh muid thar fóir lenár gcaitheachas as seo amach. Anois, tá’s ag an lá, nach ró-olc an dlí é sin, agus dár ndóigh, beidh ar chuile stát eile san Aontas an cleas céanna a dhéanamh. Mar sin, caithfidh muid ár n-aigne fhéin a shocrú amárach, agus guth ciallmhar, barainneach, a chaitheamh, nó beidh tionchar ag ár vóta ar thodhchaí na tíre seo, agus ar a phobal, lá is fuide anonn. Ortsa atá an dualgas an vóta seo a chaitheamh. Níl fúmsa moladh dhuit, doi vóta a chaitheamh ar thaobh amháin, nó ar an dtaobh eile, ach mholfainn do dhuine ar bith, a dhul amach agus a vóta a chaitheamh ar an ócáid cinniúnach seo. Amárach an lá, mar sin, Lá an Reifrinn, agus ná lig do leas ar chairde ar an lá céanna sin. Ná tabhair mórán airde orthu siúd a bhí ag buirthil is ag beicil leo faoi na cúrsaí céanna sin, le scathamh anuas. Bhí a gclár oibre fhéin ag roinnt áirithe de na daoine sin, agus tabbhair faoi deara, nach é an guth is airde a bhuann an argóint, chuile bhabhta. Éist leo agus ansin déan dearmad orthu, nó tá an tír ag braith ar do bhreith fhéin sa Reifreann seo……
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
.
Aoibhinn Beatha an Scoláire !
.
Bhí mé ag smaoineamh, ar na mallaibh, ar an mbliain bhreá thaitneamhach úd, a chaith mé fhéin is mo sheanchara Albanach, Jimmy, in ár mic léinn in Ollscoil na Gaillimhe, ó Dheireadh Fómhair na bliana 1950, go dtí Meitheamh na bliana dár gcionn, agus bíodh nár den dámh céanna sinn, ba dhlúthchairde sinn, dá ainneoin sin. Ceann de na rudaí ba mó a chuireadh isteach ar mhic léinn Ollscoile, an tráth úd, nó ganntanas airgid. Bhíodh mic léinn áirithe ag súdaireacht leo ó thús go deireadh na bliana. Cúrsaí óil, nó cúrsaí cearrbhachais, ba chúis le sin, bunús an ama, ach i gcás roinnt áirithe eile daltlaí, ba é ba chúis leis na tsúdaireacht chéanna sin nó go raibh orthu teacht i dtír ar an mbeagán. Nílim ag maíomh anseo go mbíodh sparán teann agam fhéin, i gcónaí, i rith na bliana céanna sin, ach i gcomparáid le hógánaigh eile, bhí dóthain mhór agamsa, chuile lá den bhliain sin.
.
Shaothraigh mé é
Cá bhfuair mé an t-airgead sin uilig, an ea? Nó ní raibh mórán fáltais, nó gustail, ag mo mhuintir, sa bhaile, i mbaile na Druime in Iorras?
Bhuel, ba é ba chúis leis an bhflúirse sin uilig nó go mbíodh deiseanna agamsa le hairgead a shaothrú, agus níor scaoil mé na deiseanna céanna sin tharam, geallaimse dhuit é! Ach rug mé orthu go daingean docht, agus b’in a d’fhág go mbíodh na pingneacha agamsa, nuair a bhíodh mic léinn eile ar an ngannchuid, agus iad ag iarraidh iasacht a fháil ó mo leithéidse!
Coláiste Uí Ghriallaigh
Ach, conas a tharla go mbíodh na deiseanna sin agamsa, an ea?
Bhuel, bhí Scoil Dianstaidéir á reachtáil ag “Mr Grealy” i gcathair na Gaillimhe, ag an am, scoil ina ndéantaí daltaí a ullmhú do Scrúduithe Teistiméireachta, trí dhianstaidéar a chur ar fáil dóibh, le cúrsaí áirithe a phulcadh isteach iontu, roimh na scrúduithe. Bhuel, tharla go raibh múinteoir Laidine ag teastáil ón nduine uasal céanna sin, agus chuir sé fógra sna páipéir, ag iarraidh ar mhúinteoirí cur isteach ar an bpost sin, ag maíomh go raibh oiread áirithe uaireannta an chloig sa tseachtain i gceist, agus b’fhéidir go n-oirfeadh sé do mhac léinn Ollscoile. Bhuel, chuir mé fhéin isteach ar an bpost sin, agus iarradh orm teacht isteach go Coláiste Uí Ghriallaigh, le go gcuirfí faoi agallamh mé. Rinne mé sin, agus ó tharla go raibh bliain san Ollscoil caite agam i mbun na Laidine, dúirt Mr Grealy go raibh sé lán-tsásta an post a thabhairt dom. Chraitheamar lámh air, agus b’in sin. Bhí post agam. Bheadh teacht isteach rialta agam feasta, agus bhí mé fhéin lán-tsásta leis an dtaobh sin dem’ mhargadh.
Conas a d’éirigh liom leis na ranganna sin, an ea?
D’éirigh go maith liom, tríd is tríd, agus ní hamháin go mbíodh ranganna den chineál sin á dtabhairt agam sa Laidin, ach bhí Mr Grealy sásta obair eile a thabhairt dom, ó am go chéile, sa tslí go mbíodh mo dhóthain oibre le fáil agam i gColáiste úd Uí Ghriallaigh, i nGaillimh, i rith na bliana áirithe sin 1950 – ’51. D’éirigh go maith liom i gcás daltaí áirithe, ach bhí dalta amháin agam, agus a leithéid de chrá croí níor fhulaing mé riamh roimhe, nó ó shoin i leith, ach oiread, agus mé ag iarraidh díochlaontaí agus réimnithe Laidine a mhúineadh don dalta céanna sin! Ní raibh spéis dá laghad aigesean sa Laidin, ach is amhlaidh a thugadh a athair a ghluaisteán dó, chuile lá, le freastal ar na ranganna sin, le go n-éireodh leis pas d’fháil sa Mhaithreánach, nó theastaigh ón athair sin dochtúir a dhéanamh dá mhac. Rinne mé chuile iarracht é a spreagadh le roinnt áirithe Laidine a fhoghlaim, ach dúirt sé liom, go neamhbhalbh, gur chuma sa diabhal leis mé fhéin is mo chuid Laidine, agus nár theastaigh uaidh ach leithscéal a bheith aige teacht go Gaillimh, chuile lá, le bualadh lena leannán! Bhuel, nach féidir le duine ar bith capall a thabhairt chun an uisce, ach ní fhéadfadh fir uilig an rí iachall a chur air an t-uisce sin a ól!
Múinteoir sealadach, lánaimseartha!
Tharla an bhliain áirithe sin freisin, go raibh folúntas sealadach i gColáiste na bProinsiascánach, sa Chlocán, agus tháinig lucht na scoile sin chun cainte le Pat Larkin, ár nOllamhna, agus d’fhiafraigh siad de, an mbeadh aon mhac léinn aige, an bhliain sin, a mholfadh sé don phost áirithe sin, ar feadh míosa, nó mar sin. Bhuail an Lorcánach bleid orm fhéin, agus mhínigh an scéal dom, ó thús deireadh, agus dúirt, go mbeadh seisean sásta mé a ligint go dtí an Clochán, ar feadh míosa, nó bhí sé sásta go mbainfinnse tairbhe as an gcleachtadh, agus go mbeadh ar mo chumas staidéar a dhéanamh ar cibé léachtaí a chaillfinn, i rith na míosa sin, ach na nótaí a fháil ó mhac léinn iontaofa eicínt im’ rang.
Bhí go maith, is ní raibh go holc, mar adeireadh lucht scéalaíochta fadó. Bhuel, bhailigh mé mo chip is mo mheánaithe, agus bhuail mé an bóthar go dtí an Clochán. Ar Veain an Phosta a fuair mé síob, le moiche na maidine, ó Chathair na dTreabh go dtí baile mór an Chlocháin. Thug mé aghaidh ar an dTeach Ósta, in a raibh seomra curtha in áirithe dhom ar feadh na míosa, agus ansin, casadh orm an fear a bheadh ag feidhmiú mar ardmháistir, le linn dom bheith im mhúinteoir ansin. Nach orm a bhí an t-ádh gur chaith mé seal ag múineadh i Scoil Náisiúnta na Cille Móire, in Iorras, roimhe sin, nó i rith an ama sin, d’fhoghlaim mé roinnt mhaith faoi cheird na múinteoireachta. Chaith mé an chuid eile den lá sin dom ullmhú fhéin don obair a bhí romham amach. An mhaidin dár gcionn, bhí mé i láthair sa scoil sin go breá luath, agus mé réidh le dul i mbun oibre, ar bhuille a naoi.
Practice makes perfect
Conas a d’éirigh liom, i rith na míosa sin, an ea? ís dócha gur féidir liom a rá anois, gur éirigh liom go seoigh sa phost sin. Tús Mhí na Nollag a bhí ann, agus ba ghearr go raibh muid ag ullmhú do scrúduithe na Nollag. Rinne mé mo dhícheall mór dul i gcionn ar na daltaí a bhí faoi mo chúram, agus mé á n-ullmhú don scrudú céanna sin. Bhí orm roinnt mhaith ábhar a mhúineadh sa scoil sin, nó, chomh fada is a théann mo chuimhne anois, ní raibh i mbun oibre sa scoil, ag an am, ach triúr againn, Bráthair den Ord Proinsiascánach, tuatach eile, agus mé fhéin, rud a d’fhág nach raibh mórán am saor ag éinne againn, ach muid ag treabhadh linn, ar ár míle dhícheall ó thús deireadh chuile lá. Ní call a rá, nach raibh aon chleachtadh agam fhéin ar obair den tsórt sin i Meánscoil, agus sí an chuimhne a éiríonn chugam anois, as loch na gcuimhní, nó go mbínn tuirseach, traochta, ag deireadh gach lae, agus sin ó cheann ceann na seachtaine. Ní raibh aon chleachtadh agam, ach oiread, ar scrúduithe a ullmhú, a chóipeáil, nó a cheartú, ach mar adeireadh an tseandream, cleachtadh a thugann máistreacht, agus ag deireadh mo thréimhse sa Chlochán, bhí an-chleachtadh faighte agam ar bhuntáistí, agus ar mhí-bhuntáistí na múinteoireachta.
Ar ais arís !
An chéad lá ar ais san Ollscoil dom, d’iarr an tOllamh orm cuntas ar m’imeachtaí, mar mhúinteoir sealadach sa Chlochán, a thabhairt don rang. Ag breathnú siar anois ar na cúrsaí sin, tá mé cinnte, gur chabhraigh an cleachtadh céanna sin go mór liom, agus mé ag ullmhú don “H Dip. in Ed”, nó ní dóigh liom, go raibh aon bhealach níos fearr leis an gceird a fhoghlaim, ná seal a chaitheamh á cleachtadh, agus chomh maith le sin, d’fhág sé pingneacha im sparán, earraí nach raibh sé éasca teacht orthu ag an am!
Tá mé buíoch fós don Ollamh Pat Larkin, as an deis sin a thabhairt dom. Sea, ba dhuine faoi leith é Pat s’againne, gan aon agó.
.
Peadar Bairéad.
English 
Gaeilge