by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
C a t h a i r C h a i n n i g h .
.
.
Ársa buan an chathair seo, ar bhruach na Feorach groí,
Suite anseo go sásta ar dhúshraith ghlé na Rí,
Foscadh fial dá muintir, Thar áirsí caol’ na mblian,
A gcaisleán is a séipéil mar dhíon ar olc ‘s ar phian.
.
Nach iomaí duine a d’áitigh na tailte seo, i gcuan
Ár n-abhann iascmhar, álainn, ó laethe Chainnigh anonn?
Nár dhian a throid a dtaoisigh, ar leo an caisleán nocht,
Ar bhruach na Feorach áille, is a chosain é go docht?
.
Sníofa trí scéal na cathrach, tá fuil, is glóir, is crá,
Ó laethe Chainnigh chráifigh, go Cromail duairc an áir.
Inniu, faoi theas na gréine, i Samhradh na ngéabha buí
Codlaíonn sráid is tithe ag smaoineamh ar ghlóir a bhí
.
Nuair ba Phríomhchathair Éireann uile, Ardchathair seo Osraí Tráth shuigh a Dáil go socair i Sráid na Feise thíos
Ach maireann fís an aontís, cois Feorach groí an áigh,
Nuair a cheangail Gaeil is SeanGhaill snaidhm charadais gan cháim.
.
Is tuigtear fós cois Feorach,
Go bhfíorófar anseo a bhfís,
Is go mairfidh feasta faoi shíocháin,
Sliocht a sleachta siúd faoi shíth.
.
*******************************
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
.
.
E A C H T R A I G H D Ú I N N
.
(Ábhar Sagairt Bhéal an Átha Fhada sna Daichidí)
.
***************************
.
Thaitin idir scoil agus scolaíocht liom, chuile lá riamh, agus dá chomhartha sin, d’éiríodh liom cibé ceacht nó cleachtadh a thugtaí dom, a dhéanamh gan stró. Am ar bith ar theastaigh teachtaireacht ó dhuine de na múinteoirí, bí cinnte gur ormsa a thitfeadh sé an gnó sin a dhéanamh dó. Thug sin deis domsa tréimhsí a chaitheamh amuigh ar bhóithre Iorrais, ag rothaiocht liom ar mo sháimhín só ar rothar breá rásaíochta an Mháistir. Théinn go dtí Oifig an Phoist, le haghaidh na litreacha, chuile mhaidin, geall leis, agus théinn go dtí an baile mór le teachtaireachtaí don bPríomhoide, nó bhí a leannán ina cónaí i mBéal an Mhuirthead, agus minic a theastaíodh uaidh scéal eicínt a chur chuici i rith an lae. I gcás dá leithéid, ní riabh le déanamh aige ach glaoch ormsa, agus a rothar rásaíochta a thabhairt dom, agus d’fhéadfadh sé a bheith cinnte ansin go sroichfeadh a theachtaireacht a ceann scríbe, ar an dá luathas. Is cuimhin liom freisin, nuair a thosaigh an Cogadh Mór, sa bhliain 1939, go gchuireadh an tArdmháistir, an tUas. Seán Ó Cróinín, mé fhéin agus Proinsias Mac Eoin, go dtí teach Mhic Eoin ar an nGeata Mór, le héisteacht leis an nuacht ar an Raidió, agus scéala an chogaidh a thabhairt ar ais linn chuige. Anois, cé go mbínn amuigh ar theachtaireachtaí, leath na gcuarta, níor chuir an ealaín chéanna sin isteach ar mo chuid scolaíochta, nó bhí ar mo chumas, cibé a bhíodh á dhéanamh acu agus mise ar fán ón seomra ranga, d’éiríodh liom an méid sin a phiocach suas, gan stró, agus cibé obair bhaile a bhí le déanamh againn, a dhéanamh gan teip, chuile oíche. Ní hé sin amháin é ach d’éiríodh liom corr scilling a shaothrú as mo scileanna léinn, nó thagadh scoláirí áirithe chugam, leis an obair bhaile chéanna sin a dhéanamh dóibh, agus iad breá sásta na pingneacha a bhronnadh ormsa, mar chúiteamh. Minic a d’éirigh liomsa fáil isteach chuig na scannáin tostacha, tríd an gcleas céanna sin.
Thart ar an am gcéanna sin, agus náisiúin mhóra an domhain ag pleanncadh agus ag leadradh a chéile, agus rudaí á gciondáil anseo i dtír na hÉireann, thosaigh an Máistir Ó Cróinín ag iarraidh treoir ghairme eicínt a chur ormsa. D’iarr sé mé a stiúradh an bealach seo, agus d’iarr sé mé a stiúradh an bealach úd eile, ach i ndeireadh na dála, ba í an tsagartacht a roghnaigh mé. Anois, caithfear a thuiscint, nach raibh puinn gustail ag mo mhuintir, agus dá thairbhe sin, ní bheadh sé indéanta mé a chur go Mánuat, nó chuig ceann ar bith de na Cliarscoileanna ardnósacha, ach, níorbh fhál go haer é! nó bhí “Cumann Misinéirí chun na hAifrice”, nó an SMA, mar a thugtar orthu, breá sásta gasúir de mo leithéidse a ghlacadh isteach ina scoileanna, ar tháille an-íseal, ag súil go leanfadh uimhir áirithe de na daltaí sin leo go ndéanfaí sagairt do na Misin díobh, i ndeireadh na dála. Tuigeadh dóibh, dár ndóigh, go gcaillfeadh siad roinnt mhaith acu, san aon bhliain déag idir tús an chúrsa agus lá an oirnithe. B’fhéidir go dtógfadh siad isteach thart ar chúig dhuine is fiche in aghaidh na bliana, ach chuile sheans nach ndéanfaí ach cúigear, nó seisear, díobh sin a oirniú, ar deireadh thiar. Ach bhí siad lán-tsásta leis na huimhreacha sin, agus bhí siad lán-tsásta freisin, go raibh siad ag leathadh an bhriathair i measc an phobail, ina mbealach fhéin. Ach ba bheag a thuig mise faoi na cúrsaí sin, agus mé fhéin agus an Máistir ag cur cúrsaí creidimh agus sagartachta trí chéile, i Scoil Náisúnta na Cille Móire Iorrais, i ndeireadh triochaidí agus i dtús daichidí na haoise seo caite. Ar aon chuma, bheartaigh mé fhéin dul chun na hAifrice im’ mhisinéir. Bhí grá im chroí agam, an t-am sin, do ghormaigh na hAifrice. Ní ón gcnoc nó ón ngaoth a bhailigh mé fhéin an chráifeacht, nó ba dhuine í mo Mham, a raibh an oiread sin creidimh aici is a chuirfeadh an cnoc thall ar an gcnoc abhus, agus chomh maith le sin, tógadh mé i bpobal ina raibh céad faoin gcéad acu ag cleachtadh a gcreidimh, agus ag glacadh le fíricí na Críostaíochta. Sea, agus “fair play” don Mháistir, bhí seisean sásta an cupla punt a chur sa chiste, a bheadh riachtanach, le gasúr dem leithéidse a chur chun an Choláiste úd i mBéal an Átha Fhada, i ngiorracht roinnt mílte do Bhall Álainn, i gContae Mhaigh Eo.
Ba ghearr go raibh an scéal i mbéal gach éinne.
“Ar chuala tú an nuacht?” adéarfadh duine.
“Cén nuacht atá i gceist agat?”
“Cén nuacht, an ea? Go bhfuil Peadar Mhichael Mhicí ag dul sna sagairt!”
“Ag magadh fúm atá tú? mar nach bhfuil níos mó ná a phaidreacha ar a aire ag an bPeadar céanna, bail ó Dhia air!”.
“B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil, ach sin an scéal a chuala mé fhéin, anois díreach, ó Tom an Phosta, agus nach bhfuil an Tom céanna sin an-mhór le Bairéadaigh na Druime?”
“Ó, bhuel! má bhí an scéal ag Tom an Phosta, caithfidh go bhfuil bunús eicínt leis. Bhuel anois! cé chreidfeadh go raghadh an diabhailín céanna sin le sagartacht? “ “Nach ait an mac an saol? agus nach fánach an áit a bhfaighfeá breac?”
B’in mar a bhí i measc na gcomharsan, na laethe úd, i lár na blaina úd 1940, agus mise ag fáil réidh le bealach úr a threabhadh dom fhéin, nó níor ghnáth-rud é, an t-am sin, buachaill óg dem leithéidse, Cliarscoil a thabhairt air fhéin.
Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go seoigh, ar feadh scathaimh. Ach de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim linn, bhí ag dul ina luí ormsa, méid na céime a bhí á tógáil agamsa. Ach dá fhaid an lá tagann tráthnóna, agus ba é an dála céanna agamsa é. Ar deireadh thiar thall, tháinig an lá mór. An oíche roimh ré, bhailigh na comharsanna uilig isteach sa teach s’againne, le slán agus beannacht a chur liomsa, nó ba é sin nós an muintire thiar, ag an am sin.
Faoi’n am sin freisin, bhí chuile short, a bheadh ag teastáil uaim sa Choláiste, ceannaithe agus pacáilte, i gcás breá, nua, taistil, domsa. Mo Mham agus mo dheirfiúracha ba mhó a rinne an gnó sin, nó ba bheag scil a bhi agamsa sna cúrsaí céanna sin, ag an am, murab ionann is anois.
Ar maidin, bhuaileamar bóthar. An t-am sin, ní gá a rá, nach raibh carr, nó cairt, le síob a thabhairt dom go Béal an Mhuirthead, mar ní théadh an bus thar an mbaile mór sin siar, ag an am sin. Deiridís go raibh an droichead ró-chúng, ró-lag, nó nó-rud–eicínt–eile, agus sa tslí sin, fágadh muintir na leithinse lena mbealach fhéin a dhéanamh go Béal an Mhuirthead, dá mbuailfeadh an fonn taistil iad. Mar sin, ar rothar is ea chuaigh mé fhéin go Béal an Mhuirthead, an mhaidin spriocáilte sin. Chuaigh mo dheartháir Seán, Grásta ó Dhia air, in éineacht liom, leis an gcás breá, donn, nua sin, a iompar, nó bhí Seán níos sine agus níos foirfe na mé. B’eisean an duine ba shine den ál, agus meas dá réir againne air. Chuir Seán ar an mbus mé, thug mo chás don tiománaí, do “Láchaí Clarke”, agus d’fhág slán liom.
Bhí mé liom fhéin ar deireadh, agus geallaimse dhuit é, go ndeachaigh an cumha agus an t-uaigneas go smior na gcnámh isteach ionam. D’fhág mé Béal an Mhuirthead faoi ghradam, mé gléasta in éide ábhar sagairt, agus níos mó airgid i mo phóca, ná mar a bhí agam riamh roimhe sin. “Láchaí Clarke” ag tiomáint agus “George Ormsby” ina stiúrthóir againn. Ba nuacht chuile shórt domsa, nó ní raibh mé fhéin níos faide ó bhaile ná Béal an Mhuirthead, riamh roimhe sin. Nach orm a bhí an t-ioinadh, nuair a chonaic mé crainn den chéad uair riamh, ba bheag nár bhain a n-uaisleacht agus a n-airde radharc na súl díom. Ar deireadh thiar, shroicheamar Béal an Átha, ach ní raibh ar mo chumas dul níos fuide, an lá sin, nó ní raibh ach traein amháin ag fágáil Béal an Átha, in aghaidh an lae, an tráth sin, agus d’imíodh sin ar maidin. Éinne ar theastaigh uaidh dul níos faide ná Béal an Átha, bhuel, d’fhéadfah sé fanacht go dtí an lá arna mhárach. Chuir mé fhéin fúm, an oíche sin, in “Óstán an Néfin”, agus bhí mé ar mo chois go breá luath an mhaidin dár gcionn. Ar ball, rinne mé mo shlí go Stáisiún na Treanach. Ó, a Thiarcais! nár mhór idir sin agus tada dá bhfaca mé fhéin riamh roimhe sin! Cheannaigh mé mo thicéad agus isteach liom ar an ardán, le fanacht leis an traein. Ní raibh mé im aonar ansin, ach oiread, nó bhí slua mór daoine bailithe ansin, agus iad ag fanacht ar thraein úd na maidine, nó ní bheadh traein eile ag fágáil an stáisiúin sin go dtí an mhaidin dár gcionn. Ba nuacht chuile shórt domsa, agus mar sin, bhí mé ag siúl liom síos suas ar an ardán, agus mo thicéad greamaithe go teann im ghlaic agam, ach ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar, agus ba é an dála céanna agamsa é agus an ticéad draíochta sin, nó cibé útamáil a bhí ar siúl agam, thit an ticéad síos uaim, idir an traein agus an ardán. Ó, a Thiarcais! conas a gheobhainn greim ar mo thicéad draíochta arís, agus mura bhfaighinn greim ar an dticéad céanna sin, is dócha nach ligfí ar bord na traenach chor ar bith mé. Bhuel, ar ámharaí an tsaoil mhóir, bhí fear breá, scafánta, óg, ó Bheannchor Iorrais, duine de mhuintir Uí Mhurchú, ar an bhfód, agus d’fhág seisean a mhála taistil ar leataobh, agus síos leis, idir an traein agus an ardán, agus i bpreab na súl, bhí mo thicéad caillte slán sábháilte ina ghlac aige. Thug sé ar ais dom é. Ghabh mé mo bhuíochas ó chroí leis, agus sa chomhrá a lean an eachtra sin, d’inis sé dom, go mba bhall de Aerfhórsa Shasana é, agus go raibh sé tar éis saoire a chaitheamh sa bhaile, i mBeannchor Iorrais. D’fhiafraigh mé fhéin de, ar ghlac sé aon pháirt fós sa Chogadh Mór. “Abhair é,” ar seisean, “nó is beag lá nach dtéim fhéin, is mo bhuíon trodairí, ar aer-ruathair, thar chríocha na Gearmáine isteach, ag buamáil, ag troid, ag spiaireacht.”
“Agus an bhfuil sé contúirteach bheith i mbun na hoibre sin?” arsa mé fhéin.
“Bhuel,” ar seisean, “is beag lá nach gcailleann muid comrádaí amháin, ar a laghad, agus níl ann ach cluiche gill, mar adéarfá. Bhí an t-ádh i mo chaipínse, go nuige seo, ach go háirithe, agus tá súil le Dia agam, go dtiocfaidh mé slán abhaile ón gcogadh millteach, uafásach, seo.
Bhuel, ag an bpointe sin, chualamar fead caol, ard, cluasphléascach, na traenach, agus í réidh chun bóthair. Chuamar ar bord. D’fhágas fhéin slán le mo chara nua, an fear breá, ard, rua, dathúil sin, ó Bheannchor Iorrais, agus muid ag súil go gcasfaí ar a chéile sinn arís, amach anseo, ach tá faitíos orm, nár chasadh Mac úd Uí Mhurchú arís orm, ó shoin i leith, agus níl fhios agam ó thalamh an domhain, ar tháinig sé slán ón mbearna bhaoil, nó ar cailleadh é ar mhisean, nó ar ruathar eicínt, isteach thar theorainn na Gearmáine isteach. Cibé faoi sin, ba é an Mac Uí Mhurchú úd mo chéad laoch, agus bronnaim anois an curadhmhír air, bíodh sé beo, nó bíodh sé marbh.
Ar ball, d’ardaigh an traein a seolta, agus as go brách lei, go torannach, ardghlórach, agus mise á sciobadh aici lei, ó dhúthaí mo mhuintire, agus ó nead teolaí na hóige. Nach orm a bhí an t-ionadh, agus an traein sin ag réabadh lei trí ghoirt is trí mhóinéir, trí bhailte is trí choillte, go dtí gur stop si sa deireadh i mBall Álainn, agus nár cuireadh fainic na bhfainic ormsa, tuirlingt ag an stáisiún sin? Bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe, agus amach liom de rúid as an traein úd, an chéad traein dár leag mise súil riamh uirthi, agus chomh luath is a bhí mise bailithe liom amach aisti, lig sí fead ghéar, chluasphléascach, mhagúil, aisti, agus as go brách lei arís, go torannach, gaileach, rothach, amach as stáisiún úd Bhall Álainn. Bhreathnaigh mé timpeall orm fhéin, nó dúradh liom go mbeadh duine eicínt ansin romham, le treoir a dhéanamh dom. Tháinig fear bunaosta im threo i leith. “An tusa an Bairéadach?” ar seisean liom. “Is mé,” arsa mé fhéin á fhreagairt. “Tar liomsa, má sea,” ar seisean, “tá cóir iompair anseo amuigh agam, le tú a thabhairt go dtí Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada.”
Lean mé amach as an stáisiún é, agus do bharúil, cén gléas iompair a bhí aige ansin faoi mo chomhair? Céard eile a bheadh aige ann, ach carr cliathánach? Go breá ar fad, arsa mise liom fhéin, beidh “jaunt “ breá agam ón stáisiún traenach seo go dtí an Coláiste.
**********************
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
M Á I R T N A M I R E .
Fanfaidh cuimhne an lae sin
Gearrtha go doimhin dearfa
Ar chlár dúr darach na cuimhne,
Nuair a ligeadh srian le sceimhle
Ar an aonú lá déag, go dearfa,
De Mheán Fómhair úd an bhasctha.
.
Ba lá é lán dóchais is misnigh,
Lá ag tuar na maitheasa,
Gan scamall gur fiú trácht air
Ar spéir gheal, ghlé, na gile,
Ach de phlimp, gan aon choinne,
Dhorchaigh spéir is talamh,
Le fuath is le binib,
Ó bhun go barr na cruinne
.
Ar scáileáin ár dteilifíseán,
Léiríodh dúinn go soiléir,
Cumhacht an oilc is an doichill,
Nuair a leag fir sin na sceana
Trádthúir áille an domhain,
Is chuala an saol an tuairt,
Nuair a thit na foirgnimh arda
Ó spéir anuas ar thalamh.
.
Tá deireadh leis an tseanré,
Nó tuigfidh gach éinne feasta,
Nuair a bearnaíodh ár ndóchas
Nach buan ár ré ar thalamh.
I sléacht úd Mháirt na Mire,
Sheathlaigh soineann ár gcine,
Nó deineadh sléacht gan teorainn
Nuair a leagadh trádthúir na cruinne..
.
Tá deireadh feasta le cinnteacht, is le naofacht ár mbeatha ar thalamh,
Nó bearnaíodh gan stró le sceana, fallaí cosanta na cruinne,
Ach guímis solas na soilse, agus scíth shíoraí na síochána,
Dóibh siúd uilig a cailleadh, in ár dearg Mháirt na Mire.
.
.
********************************************************
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Saolaíodh Áilleacht Uafar 6
.
Peadar Bairéad
.
(The sacrifice of one man could save his people)
.
An Dráma mar ghléas troda
.
Labhair muid cheana faoi “Íosagán”, mar dhráma, agus faoin nDráma Páise, a chuir an Piarsach ar an ardán, sa bhliain 1911, drámaí a thuill clú agus cáil dá n-údar, ach an babhta seo, caithfimid tamall ag breathnú ar an nDráma neamhghnách sin, “An Rí.” Sa bhliain 1912 a scríobh sé an Dráma sin, agus sa chás seo, d’éirigh leis, an laochas agus an creideamh a nascadh le chéile. Thaitin an Dráma céanna sin leis an Yeatsach, agus tar éis athruithe áirithe a dhéanamh ar an téacs, léiríodh ar ardán na Mainistreach é. Caithfidh go raibh síocháin snadhmtha idir an mbeirt sin, tar éis na mblianta! Bhí an Piarsach anois imeasc fhathaigh na Drámaíochta , agus chabhraigh na pingneacha, a shaothraigh sé as, le Scoil Éanna.
Sa Dráma seo, tá arm naimhdeach ag déanamh ar an Ríocht áirithe seo. Ba dhrochdhuine é Rí an Ríochta sin. I ngar dó, bhí Mainistir ina raibh daltaí ríoga á n-altramú ag Abb. Dúirt an tAbb leis an Rí, go mbrisfeadh an t-arm naimhdeach sin cath air, i ngeall ar a pheacaí, ach go bhféadfaí buachaint orthu, trí cheannaire naofa a chur i mbun Arm an Rí. Troideadh an cath. Briseadh ar arm an Rí, agus chúlaigh sé chun na Mainistreach. Chuir an tAbb ar a shúile dó, a raibh le déanamh aige, lena Ríocht a shábháil. Ghéill an Rí. Thug suas a choróin. Ansin, roghnaigh an tAbb an té ab óige dá mhic altrama, agus dúirt leis, dualgaisí an Ri a ghlacadh air fhéin, mar oidhreacht, agus dúirt, go mbéarfadh an sé bua, i ngeall ar a mhacántacht, agus toisc nár dhuine uaillmhianach é. Thug Giolla na Naomh machaire an áir air fhéin, agus rug sé bua, bíodh gur cailleadh an Giolla fhéin bocht san iarracht sin. Sea, nárbh ‘in dearcadh an Phiarsaigh fhéin, faoi mar a léirigh sé ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa…….
“Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy”
.
One Man Can Save
.
Ag an bpointe seo dá shaol, leag sé béim ar íobairt an duine aonair, ar mhaithe lena phobal, sé sin, íobairt an duine neamhchiontaigh, mhacánta. B’fhéidir gurbh é a dhán fhéin a chuireann sé inár láthair sa dhearcadh seo, agus b’fhéidir gur air fhéin a bhí sé ag smaoineamh, agus páirt Ghiolla na Naomh á ghaibhniú aige. Féach mar a thuig an beathaisnéisí, La Roux an scéal, nó dár leis-sean, ba é a alter-ego fhéin a chuir sé os ár gcomhair, sa Dráma sin, “An Rí.” B’fhéidir gur chóir a lua anseo,
• gur sa bhliain sin 1913, a ghlac sé mionn Bhráithreachas na Poblachta.
• An bhliain chéanna sin roghnaíodh é le hóráid a thabhairt, ag Uaigh Wolfe Tone, i mBodenstown, agus freisin, ag cruinniú bunaidh Óglaigh na hÉireann.
• Agus taobh istigh de thrí bliana, chuirfeadh rois piléar críoch lena réim mar dhrámadóir
• Ón mbliain 1912 amach, dealraíonn sé, gur thuig an Piarsach go raibh tír le saoradh aige. Thuig sé a dhán agus a mhisean.
Scríobh sé dráma eile, sa bhliain 1913. “Eoin”, a bhaist sé air, agus suíodh é thiar i ré na bhFíníní. Bhí airm i bhfolach ag an múinteoir seo faoi urlár a sheomra ranga, sa scoil. Tháinig na póilíní. Theich an múinteoir. Scaoil na saighdiúirí, ach nuair a chuadar isteach sa scoil, baineadh geit astu, nuair a thug siad faoi deara, gur mharaigh siad gasúr óg lena rois piléar. Íobairt aonair, i gceist anseo arís. Sea, d’éirigh leis an údar, laochas agus an Chríostaíocht, a shnadhmadh le chéile, ina scríbhinní, agus b’fhéidir ina aidhmeanna, freisin.
.
His English Period
.
Uaidh sin amach, ba i mBéarla a scríobh sé a chuid drámaí. B’fhéidir go raibh se sásta, faoin am sin, go raibh an Drámaíocht i nGaeilge, curtha ar bhonn sábhála aige, agus go ndéanfadh daoine eile an t-iomaire sin a bhaslú feasta, nó faoi’n am sin, bhí a thodhchaí leagtha amach aige dó fhéin, agus ba thríd an mBéarla, a d’éireodh leis, bunús a phobail a shroichint.. Ní dócha go raibh Mac Donncha tar éis a dhearcadh fhéin a chur abhaile air! B’fhéidir freisin, go raibh a anam cráite ag amhrais faoin ród a bhí tofa aige, agus b’fhéidir freisin, gurbh é sin a bhí i gceist aige sa dráma sin, “Eoin”. Ach i ndeireadh na dála, bheadh air léim an chreidimh sa dorchadas a ghearradh. Mar sin, tagann muid chuig a dhráma deiridh, “The Singer”. Dráma aonghnímh ba ea é, agus i mBéarla a scríobhadh é. Ba sa bhliain 1915 a chum sé é. Níor léiríodh an dráma sin le linn bheatha an údair. B’fhéidir, i ndáiríre, gur mar uacht a d’fhág sé an saothar seo dá phobal, lena ghníomhartha a mhíniú dóibh. B’in mar a cheap a lán, ag an am. Fillfiidh mé leis an scéal sin a chríochnú, an tseachtain seo chugainn. Bí liom ansin. Go dtí sin..slán….
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
Triológ
Peadar Bairéad
.
The Dead Republic……………………….Céadchló…………..2010.
By
Roddy Doyle………………………………………………………..£13.99.
.
Triológ a chuir an t-údar seo, Roddy Doyle, roimhe a scríobh. Triológ ina ndéanfadh sé stair na tíre seo, sa bhfichiú haois, a chlúdach, ach é ag díriú, go háirithe, ar an dtréimhse ó 1916 go dtí cuimhne céad Éirí Amach na Cásca, sa bhliain 2016. ÁthCliathach is ea an t-údar, a rugadh sa bhliain 1958, fear a bhfuil blianta fada caite aige i mbun cheird na múinteoireachta. Chuaigh sé le scríbhneoireacht, go lánaimseartha, sa bhliain 1993, agus mar is eol do chách, tá mám maith leabhar curtha dhe aige faoin am seo. Roinnt duaiseanna liteartha buaite aige, agus ní gá a rá, go bhfuil a shaothar aistrithe go roinnt mhaith teangacha eile. Ach, le filleadh ar an leabhar…
An Tríú Leabhar
Seo an tríú leabhar sa triológ, ar dheineamar tagairt di thuas, agus déanann an leabhar seo trácht ar an bPoblacht s’againne, ón mbliain 1951, go dtí bliain seo ár dTiarna, 2010. Ach breathnaigh ar na leabhair eile sa triológ spéisiúil seo. Ní gá a rá, gurb é Henry Smart príomhcharachtar na triolóige ar fad, agus ritheann a scéal trí na leabhair uilig, faoi mar ba snáithe é ag dul trí chlocha i mbraisléad, á gceangal le chéile, agus á n-aontú ina n-aonad corraitheach, spéisiúil, amháin, iad.
“A Star Called Henry” a bhaist an t-údar ar an gcéad leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, leagann sé scéal “Henry Smart” os ár gcomhair amach, agus déanann tagairt dá pháirt in Éirí Amach na Cásca 1916, agus gan ann ag an am ach stócach, thart ar cheithre bliana déag d’aois. Leanann an scéal ar aghaidh ansin trí na blianta trioblóideacha idir sin agus bunú an Stáit. Thug Henry Meiriceá air fhéin, sa bhliain 1922, nó tuigeadh dó, nach raibh sé sábháilte dó fanacht abhus, tar éis ar dhein sé de ghunnadóireacht le linn bhlianta na dtrioblóidí.
“O Play that Thing”
“Oh Play that Thing” a bhaist sé ar an dara leabhar den triológ, agus sa leabhar sin, cuireann sé síos ar na blianta a chaith sé thall, ón mbliain 1922 to dtí gur fhill sé ar Éirinn arís, sa bhliain 1951. Sa dara leabhar sin, cuireann sé síos ar na heachtraí a bhain dó, le linn a thréimhse sna Stáit. Bí ag caint ar an seanfhocal adeir, nach íseal na huasal, ach thíos seal agus thuas seal, nó is cinnte gurbh é sin dála Henry é, i rith na mblianta sin. Ar aon nós, is cinnte gur thíos a bhí sé i ndeireadh a thréimhse thall, nó thit an fear bocht de thraein, a raibh sé ag fáil síbe uirthi, agus ba é deireadh an eachtra sin, nó gur baineadh an chos de sa timpiste sin, rud a d’fhág ar chos mhaide feasta é, agus dá bharr sin, chuaigh sé isteach sa bhfásach le bás a fháil, ar an iargúil. Ní mar sin a bhí áfach, nó tháinig Harry Fonda air, agus é amuigh ansin ag fáil faoisimh, agus ba é deireadh an scéil sin é nó gur chuir Henry s’againne aithne ar John Ford, fear na scannán, agus chuaigh a scéal i bhfeidhm go mór ar Mr Ford, agus bheartaigh an scannánaí cáiliúil sin scannán a dhéanamh as scéal Henry, nó b’fhear é Ford, a raibh dúil mhallaithe aige in Éirinn a bhrionglóidí. Fuair Henry post ar fhoireann Ford mar “IRA Consultant”, agus pá sásúil ag dul dó, mar iocaíocht as an bpost céanna sin.
“The Quiet Man”
Ar ball, tháinig siad uilig go hÉirinn, leis an scannán a dhéanamh. In éineacht leo, tháinig John Wayne, Maureen O’ Hara, Ford fhéin, agus tuilleadh. Ach tar éis roinnt útamála, fuair Henry amach nach raibh faoi Ford an scannán faoi shaol an óglaigh sin, Henry Smart, a dhéanamh in aon chor, ach gurb amhlaidh a shocraigh an scannánaí cáiliúil ar chuma eile ar fad a chur ar an scéal Éireannach, sa chaoi gur dhein sé dearmad ar an ngunnadóir, Henry, agus gur dhein sé scannán faoi “The Quiet Man” , scannán a deineadh thart ar bhaile Chunga, i gContae Mhaigh Eo. Nuair a tuigeadh sin dár laoch, ba é an chéad rud a chuir sé roimhe a dhéanamh nó John Ford a mharú, ach bíodh gur thug sé cupla smitín dó, níor mharaigh sé é, ach bhailigh sé a chip is a mheanaithe, is thug sé Baile Átha Cliath air fhéin, mar ar casadh a iarpháirtí “Missis O Kelly”, agus a iníon, Nuala O’ Shea, air. Fuair sé post ansin mar airíoch scoile. Baineann an t-údar úsáid as a chleachtadh fhéin mar mhúinteoir scoile, le cuma na fírinne a chur ar an gcuid seo dá scéal. Ansin, tharla buamáil i mBaile Átha Cliath, sna seachtóidí, buamáil aduaidh ba ea í, ach shéid an bhuamáil chéanna sin Henry s’againne, gona chos mhaide, isteach i gcinnlínte na meán, agus thuig lucht an IRA go mba bhronntanas ó Dhia anuas iad, na cinnlínte céanna sin.
Get Smart!
Thógadar Henry faoina sciatháin agus bhain úsáid as, lena seasamh polaitíochta a chruthú. Ba é Henry Smart an “real deal”, dár leo, agus chum siad scéal, le dul leis an gcruthú sin. Ach sa chuid seo den dtriológ, feictear don léitheoir nach gcuireann an scéal céanna sin aon dallamullóg ar an údar, nó feictear dó, go bhfuil laigí agus fiú, bréaga, taobh thiar de scéal Henry. Ach, más uait fios fátha gach scéil a fháil amach, sa chás seo, caithfidh tú an leabhar seo a fháil is a léamh, sea, agus mura bhfuil an chéad dá leabhar den dtriológ léite cheana agat, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, sin a dhéanamh anois, nó, gan dabht ar domhan, seasfaidh cuid mhaith de cháil an údair seo, ar fheabhas, ar inchreidteacht, agus ar aontacht, na leabhar, sa triológ seo.
A Hundred and Eight!
Féach mar a chuireann an t-údar críoch lena thríú leabhar den triológ…..
“I’ll close my eyes, finally, tonight. It’s early afternoon, a nice day. I’ve seven hours left, maybe eight. I’ve lived a life. I’m a hundred and eight. I’m Henry Smart.”
B’fhéidir nach é an chríoch is fearr dár léigh tú riamh, ach nach raibh an seanlead ocht mbliana is cúig scór faoin am sin!…..
by Peter Barrett | 2017/04/09 | Uncategorized
.
.
E A C H T R A I G H D Ú I N N
.
(Ábhar Sagairt Bhéal an Átha Fhada sna Daichidí)
.
***************************
.
Thaitin idir scoil agus scolaíocht liom, chuile lá riamh, agus dá chomhartha sin, d’éiríodh liom cibé ceacht nó cleachtadh a thugtaí dom, a dhéanamh gan stró. Am ar bith ar theastaigh teachtaireacht ó dhuine de na múinteoirí, bí cinnte gur ormsa a thitfeadh sé an gnó sin a dhéanamh dó. Thug sin deis domsa tréimhsí a chaitheamh amuigh ar bhóithre Iorrais, ag rothaiocht liom ar mo sháimhín só ar rothar breá rásaíochta an Mháistir. Théinn go dtí Oifig an Phoist, le haghaidh na litreacha, chuile mhaidin, geall leis, agus théinn go dtí an baile mór le teachtaireachtaí don bPríomhoide, nó bhí a leannán ina cónaí i mBéal an Mhuirthead, agus minic a theastaíodh uaidh scéal eicínt a chur chuici i rith an lae. I gcás dá leithéid, ní riabh le déanamh aige ach glaoch ormsa, agus a rothar rásaíochta a thabhairt dom, agus d’fhéadfadh sé a bheith cinnte ansin go sroichfeadh a theachtaireacht a ceann scríbe, ar an dá luathas. Is cuimhin liom freisin, nuair a thosaigh an Cogadh Mór, sa bhliain 1939, go gchuireadh an tArdmháistir, an tUas. Seán Ó Cróinín, mé fhéin agus Proinsias Mac Eoin, go dtí teach Mhic Eoin ar an nGeata Mór, le héisteacht leis an nuacht ar an Raidió, agus scéala an chogaidh a thabhairt ar ais linn chuige. Anois, cé go mbínn amuigh ar theachtaireachtaí, leath na gcuarta, níor chuir an ealaín chéanna sin isteach ar mo chuid scolaíochta, nó bhí ar mo chumas, cibé a bhíodh á dhéanamh acu agus mise ar fán ón seomra ranga, d’éiríodh liom an méid sin a phiocach suas, gan stró, agus cibé obair bhaile a bhí le déanamh againn, a dhéanamh gan teip, chuile oíche. Ní hé sin amháin é ach d’éiríodh liom corr scilling a shaothrú as mo scileanna léinn, nó thagadh scoláirí áirithe chugam, leis an obair bhaile chéanna sin a dhéanamh dóibh, agus iad breá sásta na pingneacha a bhronnadh ormsa, mar chúiteamh. Minic a d’éirigh liomsa fáil isteach chuig na scannáin tostacha, tríd an gcleas céanna sin.
Thart ar an am gcéanna sin, agus náisiúin mhóra an domhain ag pleanncadh agus ag leadradh a chéile, agus rudaí á gciondáil anseo i dtír na hÉireann, thosaigh an Máistir Ó Cróinín ag iarraidh treoir ghairme eicínt a chur ormsa. D’iarr sé mé a stiúradh an bealach seo, agus d’iarr sé mé a stiúradh an bealach úd eile, ach i ndeireadh na dála, ba í an tsagartacht a roghnaigh mé. Anois, caithfear a thuiscint, nach raibh puinn gustail ag mo mhuintir, agus dá thairbhe sin, ní bheadh sé indéanta mé a chur go Mánuat, nó chuig ceann ar bith de na Cliarscoileanna ardnósacha, ach, níorbh fhál go haer é! nó bhí “Cumann Misinéirí chun na hAifrice”, nó an SMA, mar a thugtar orthu, breá sásta gasúir de mo leithéidse a ghlacadh isteach ina scoileanna, ar tháille an-íseal, ag súil go leanfadh uimhir áirithe de na daltaí sin leo go ndéanfaí sagairt do na Misin díobh, i ndeireadh na dála. Tuigeadh dóibh, dár ndóigh, go gcaillfeadh siad roinnt mhaith acu, san aon bhliain déag idir tús an chúrsa agus lá an oirnithe. B’fhéidir go dtógfadh siad isteach thart ar chúig dhuine is fiche in aghaidh na bliana, ach chuile sheans nach ndéanfaí ach cúigear, nó seisear, díobh sin a oirniú, ar deireadh thiar. Ach bhí siad lán-tsásta leis na huimhreacha sin, agus bhí siad lán-tsásta freisin, go raibh siad ag leathadh an bhriathair i measc an phobail, ina mbealach fhéin. Ach ba bheag a thuig mise faoi na cúrsaí sin, agus mé fhéin agus an Máistir ag cur cúrsaí creidimh agus sagartachta trí chéile, i Scoil Náisúnta na Cille Móire Iorrais, i ndeireadh triochaidí agus i dtús daichidí na haoise seo caite. Ar aon chuma, bheartaigh mé fhéin dul chun na hAifrice im’ mhisinéir. Bhí grá im chroí agam, an t-am sin, do ghormaigh na hAifrice. Ní ón gcnoc nó ón ngaoth a bhailigh mé fhéin an chráifeacht, nó ba dhuine í mo Mham, a raibh an oiread sin creidimh aici is a chuirfeadh an cnoc thall ar an gcnoc abhus, agus chomh maith le sin, tógadh mé i bpobal ina raibh céad faoin gcéad acu ag cleachtadh a gcreidimh, agus ag glacadh le fíricí na Críostaíochta. Sea, agus “fair play” don Mháistir, bhí seisean sásta an cupla punt a chur sa chiste, a bheadh riachtanach, le gasúr dem leithéidse a chur chun an Choláiste úd i mBéal an Átha Fhada, i ngiorracht roinnt mílte do Bhall Álainn, i gContae Mhaigh Eo.
Ba ghearr go raibh an scéal i mbéal gach éinne.
“Ar chuala tú an nuacht?” adéarfadh duine.
“Cén nuacht atá i gceist agat?”
“Cén nuacht, an ea? Go bhfuil Peadar Mhichael Mhicí ag dul sna sagairt!”
“Ag magadh fúm atá tú? mar nach bhfuil níos mó ná a phaidreacha ar a aire ag an bPeadar céanna, bail ó Dhia air!”.
“B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil, ach sin an scéal a chuala mé fhéin, anois díreach, ó Tom an Phosta, agus nach bhfuil an Tom céanna sin an-mhór le Bairéadaigh na Druime?”
“Ó, bhuel! má bhí an scéal ag Tom an Phosta, caithfidh go bhfuil bunús eicínt leis. Bhuel anois! cé chreidfeadh go raghadh an diabhailín céanna sin le sagartacht? “ “Nach ait an mac an saol? agus nach fánach an áit a bhfaighfeá breac?”
B’in mar a bhí i measc na gcomharsan, na laethe úd, i lár na blaina úd 1940, agus mise ag fáil réidh le bealach úr a threabhadh dom fhéin, nó níor ghnáth-rud é, an t-am sin, buachaill óg dem leithéidse, Cliarscoil a thabhairt air fhéin.
Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go seoigh, ar feadh scathaimh. Ach de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim linn, bhí ag dul ina luí ormsa, méid na céime a bhí á tógáil agamsa. Ach dá fhaid an lá tagann tráthnóna, agus ba é an dála céanna agamsa é. Ar deireadh thiar thall, tháinig an lá mór. An oíche roimh ré, bhailigh na comharsanna uilig isteach sa teach s’againne, le slán agus beannacht a chur liomsa, nó ba é sin nós an muintire thiar, ag an am sin.
Faoi’n am sin freisin, bhí chuile short, a bheadh ag teastáil uaim sa Choláiste, ceannaithe agus pacáilte, i gcás breá, nua, taistil, domsa. Mo Mham agus mo dheirfiúracha ba mhó a rinne an gnó sin, nó ba bheag scil a bhi agamsa sna cúrsaí céanna sin, ag an am, murab ionann is anois.
Ar maidin, bhuaileamar bóthar. An t-am sin, ní gá a rá, nach raibh carr, nó cairt, le síob a thabhairt dom go Béal an Mhuirthead, mar ní théadh an bus thar an mbaile mór sin siar, ag an am sin. Deiridís go raibh an droichead ró-chúng, ró-lag, nó nó-rud–eicínt–eile, agus sa tslí sin, fágadh muintir na leithinse lena mbealach fhéin a dhéanamh go Béal an Mhuirthead, dá mbuailfeadh an fonn taistil iad. Mar sin, ar rothar is ea chuaigh mé fhéin go Béal an Mhuirthead, an mhaidin spriocáilte sin. Chuaigh mo dheartháir Seán, Grásta ó Dhia air, in éineacht liom, leis an gcás breá, donn, nua sin, a iompar, nó bhí Seán níos sine agus níos foirfe na mé. B’eisean an duine ba shine den ál, agus meas dá réir againne air. Chuir Seán ar an mbus mé, thug mo chás don tiománaí, do “Láchaí Clarke”, agus d’fhág slán liom.
Bhí mé liom fhéin ar deireadh, agus geallaimse dhuit é, go ndeachaigh an cumha agus an t-uaigneas go smior na gcnámh isteach ionam. D’fhág mé Béal an Mhuirthead faoi ghradam, mé gléasta in éide ábhar sagairt, agus níos mó airgid i mo phóca, ná mar a bhí agam riamh roimhe sin. “Láchaí Clarke” ag tiomáint agus “George Ormsby” ina stiúrthóir againn. Ba nuacht chuile shórt domsa, nó ní raibh mé fhéin níos faide ó bhaile ná Béal an Mhuirthead, riamh roimhe sin. Nach orm a bhí an t-ioinadh, nuair a chonaic mé crainn den chéad uair riamh, ba bheag nár bhain a n-uaisleacht agus a n-airde radharc na súl díom. Ar deireadh thiar, shroicheamar Béal an Átha, ach ní raibh ar mo chumas dul níos fuide, an lá sin, nó ní raibh ach traein amháin ag fágáil Béal an Átha, in aghaidh an lae, an tráth sin, agus d’imíodh sin ar maidin. Éinne ar theastaigh uaidh dul níos faide ná Béal an Átha, bhuel, d’fhéadfah sé fanacht go dtí an lá arna mhárach. Chuir mé fhéin fúm, an oíche sin, in “Óstán an Néfin”, agus bhí mé ar mo chois go breá luath an mhaidin dár gcionn. Ar ball, rinne mé mo shlí go Stáisiún na Treanach. Ó, a Thiarcais! nár mhór idir sin agus tada dá bhfaca mé fhéin riamh roimhe sin! Cheannaigh mé mo thicéad agus isteach liom ar an ardán, le fanacht leis an traein. Ní raibh mé im aonar ansin, ach oiread, nó bhí slua mór daoine bailithe ansin, agus iad ag fanacht ar thraein úd na maidine, nó ní bheadh traein eile ag fágáil an stáisiúin sin go dtí an mhaidin dár gcionn. Ba nuacht chuile shórt domsa, agus mar sin, bhí mé ag siúl liom síos suas ar an ardán, agus mo thicéad greamaithe go teann im ghlaic agam, ach ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar, agus ba é an dála céanna agamsa é agus an ticéad draíochta sin, nó cibé útamáil a bhí ar siúl agam, thit an ticéad síos uaim, idir an traein agus an ardán. Ó, a Thiarcais! conas a gheobhainn greim ar mo thicéad draíochta arís, agus mura bhfaighinn greim ar an dticéad céanna sin, is dócha nach ligfí ar bord na traenach chor ar bith mé. Bhuel, ar ámharaí an tsaoil mhóir, bhí fear breá, scafánta, óg, ó Bheannchor Iorrais, duine de mhuintir Uí Mhurchú, ar an bhfód, agus d’fhág seisean a mhála taistil ar leataobh, agus síos leis, idir an traein agus an ardán, agus i bpreab na súl, bhí mo thicéad caillte slán sábháilte ina ghlac aige. Thug sé ar ais dom é. Ghabh mé mo bhuíochas ó chroí leis, agus sa chomhrá a lean an eachtra sin, d’inis sé dom, go mba bhall de Aerfhórsa Shasana é, agus go raibh sé tar éis saoire a chaitheamh sa bhaile, i mBeannchor Iorrais. D’fhiafraigh mé fhéin de, ar ghlac sé aon pháirt fós sa Chogadh Mór. “Abhair é,” ar seisean, “nó is beag lá nach dtéim fhéin, is mo bhuíon trodairí, ar aer-ruathair, thar chríocha na Gearmáine isteach, ag buamáil, ag troid, ag spiaireacht.”
“Agus an bhfuil sé contúirteach bheith i mbun na hoibre sin?” arsa mé fhéin.
“Bhuel,” ar seisean, “is beag lá nach gcailleann muid comrádaí amháin, ar a laghad, agus níl ann ach cluiche gill, mar adéarfá. Bhí an t-ádh i mo chaipínse, go nuige seo, ach go háirithe, agus tá súil le Dia agam, go dtiocfaidh mé slán abhaile ón gcogadh millteach, uafásach, seo.
Bhuel, ag an bpointe sin, chualamar fead caol, ard, cluasphléascach, na traenach, agus í réidh chun bóthair. Chuamar ar bord. D’fhágas fhéin slán le mo chara nua, an fear breá, ard, rua, dathúil sin, ó Bheannchor Iorrais, agus muid ag súil go gcasfaí ar a chéile sinn arís, amach anseo, ach tá faitíos orm, nár chasadh Mac úd Uí Mhurchú arís orm, ó shoin i leith, agus níl fhios agam ó thalamh an domhain, ar tháinig sé slán ón mbearna bhaoil, nó ar cailleadh é ar mhisean, nó ar ruathar eicínt, isteach thar theorainn na Gearmáine isteach. Cibé faoi sin, ba é an Mac Uí Mhurchú úd mo chéad laoch, agus bronnaim anois an curadhmhír air, bíodh sé beo, nó bíodh sé marbh.
Ar ball, d’ardaigh an traein a seolta, agus as go brách lei, go torannach, ardghlórach, agus mise á sciobadh aici lei, ó dhúthaí mo mhuintire, agus ó nead teolaí na hóige. Nach orm a bhí an t-ionadh, agus an traein sin ag réabadh lei trí ghoirt is trí mhóinéir, trí bhailte is trí choillte, go dtí gur stop si sa deireadh i mBall Álainn, agus nár cuireadh fainic na bhfainic ormsa, tuirlingt ag an stáisiún sin? Bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe, agus amach liom de rúid as an traein úd, an chéad traein dár leag mise súil riamh uirthi, agus chomh luath is a bhí mise bailithe liom amach aisti, lig sí fead ghéar, chluasphléascach, mhagúil, aisti, agus as go brách lei arís, go torannach, gaileach, rothach, amach as stáisiún úd Bhall Álainn. Bhreathnaigh mé timpeall orm fhéin, nó dúradh liom go mbeadh duine eicínt ansin romham, le treoir a dhéanamh dom. Tháinig fear bunaosta im threo i leith. “An tusa an Bairéadach?” ar seisean liom. “Is mé,” arsa mé fhéin á fhreagairt. “Tar liomsa, má sea,” ar seisean, “tá cóir iompair anseo amuigh agam, le tú a thabhairt go dtí Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada.”
Lean mé amach as an stáisiún é, agus do bharúil, cén gléas iompair a bhí aige ansin faoi mo chomhair? Céard eile a bheadh aige ann, ach carr cliathánach? Go breá ar fad, arsa mise liom fhéin, beidh “jaunt “ breá agam ón stáisiún traenach seo go dtí an Coláiste.
**********************
.
English 
Gaeilge