E a c h t r a i g h D ú i n n

Caibidil 7

.

Nár bhreá go deo an suíomh a bhí ag Coláiste Sheosaimh, i Wilton, ar imeall chathair Chorcaí. Bhí Glaisín agus an Tóchair an-chóngarach dúinn, agus bhíodh muid á dtabhairt faoi deara, go minic. Os comhair an Choláiste amach, bhí talamh crochta, agus fan thaobh an ardáin sin, shín an Bóthar Iarainn ó Chathair Chorcaí amach, agus bhíodh ar na traenacha a thug faoin ardán céanna sin, bhíodh orthu dreapadh ó bhun go barr an ardáin. Minic a sheasadh muid ag éisteacht leo agus iad ag puthaíl leo, ar a ndícheall, i gcoinne an aird. Ba é a cheapadh muidinne, nó go mbíodh chuile ”I think I can, I think I can, I think I can,” á rá acu, agus iad ar a ndícheall i gcoinne an aird sin, agus ansin, nuair a bhíodh barr an aird bainte amach acu, d’athraíodh siad a bport, agus ansin ba é a deiridís, dár linne, nó…”I knew I could, I knew I could, I knew I could.” Agus iad mar a bheadh gandail, ag maíomh as a ngaisec, nuair a chuiridís an ruaig orainne gasúir, fado. Díreach os comhair an Choláiste, freisin, bhí Páirc an Bháire, áit a d’imrímis ár gcluichí, agus ba iad sin na cluichí torannacha, trodacha, taghdacha, uaireanata, nó mar adúirt mé leat cheana, níor naoimh ar thalamh a bhí ionainne gasúir, an tráth úd, nó ó shoin i leith, ach oiread, dá ndéarfainn é!

Bhain mé fhéin taitneamh agus tairbhe as Coláiste Sheosaimh, nó ba sa Choláiste sin a chuireamar aithne oraiann fhéin, agus ar an bpobal ar díobh sinn. Ba sa Choláiste sin freisin, a músclaíodh an Gaelachas agus an Náisiúnachas ionainn. Ní déarfainn gur d’aon ghnó é, ach ba rud é a tharla ag an am, agus b’in sin. I ndáiríre, ní raibh aon nuacht ag baint leis an saol i gColáiste Sheosaimh, nó ba mhar a chéile gnáthchúrsaí an lae i gColáiste Sheosaimh agus i gColáiste an Chroí RóNaofa i mBéal an Átha Fhada, i gContae Mhaigh Eo. Faoin am seo áfach, bhíothas ag súil go mbeadh na buachaillí ag éirí níos stuama, níos ciallmhaire, agus níos cráifí. Níor dhochar ar bith é sin, ach ní mar a shíltear a bhítear go minic, agus níorbh aon eisceacht sinne gasúir, ach oiread, nó dá mbeadh aon diabhlaíocht le déanamh, bí cinnte go raibh duine eicínt, sa timpeall, a bheadh sásta é a dhéanamh, nó ní raibh ionainne, i ndáiríe, ach gnáth-ghasúir a bhí ag iarraidh ualach an-trom a iompar, ualach a bhí i bhfad ró-throm do chuid againn, ach scaoilimis sin tharainn, ag an bpointe seo, agus fillimis ar Choláiste Sheosaimh.

Bhí an leagan-amach céanna sa scoil seo is a bhí i gColáiste an Chroí RóNaofa. Bhí seomraí ranga ann, agus dár ndóigh, ní raibh mórán seomraí dá leithéid ag teastáil uainn, an t-am sin, nó bhí na hábhair chéanna á ndéanamh ag chuile dhuine, sa bhliain chéanna, agus mar sin, ní raibh ag teastáil ó bhuíon ar bith ach seomra ranga amháin do na gnáth ábhair, agus seomra speisialta, nó saotharlann, don eolaíocht. Ní bhíodh deis ag daltaí a rogha ábhair a phiocadh, an tráth úd, murab ionann is inniu. Ní déarfaidh mé faic faoi na múinteoirí a bhíodh againn, nó ba é a cheap mé fhéin ag an am nó nach raibh cuid acu thar mholadh beirte mar mhúinteoirí, ach is dócha gur ghnáth-dhearcadh é sin i measc scoláirí, am ar bith.

D’éirigh go maith liom mar dhalta, ach ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil gur oibrigh mé go dian, le linn an ama a chaith mé ag ullmhú don Ard Teistiméireacht. Ag smaoineamh siar ar na laethe sin anois, samhlaítear dom, gur mhór an chabhair dúinn é, nó domsa ach go háirithe, dá mbeadh duine eicínt ansin le treoir cheart a chur orainn, agus leis na bealaí is fearr, agus is éifeachtaí, le staidéar a dhéanamh, a léiriú dúinn. Ní cuimhin liom anois aon iarracht dá leithéid á dhéanamh riamh ag údaráis na scoile sin. Ba é a cheap mé freisin, nó go raibh múinteoirí áirithe inár mbun nach raibh a gceird foghlamtha i gceart acu, faoin am sin. Nílim ag iarraidh locht a fháil orthu anois, nó ní raibh á dhéanamh acu ach faoi mar adúradh leo. Orduithe! an dtuigeann tú leat mé? Bhí múinteoir spéisiúil againn sa Ghaeilge, ar feadh bliana, nó b’fhear é, a raibh Dochtúireacht bainte amach aige, sa Ghaeilge, sílim, agus bíodh go mba thogha scoláire é, níl mé cinnte gur éirigh leis an oireadh sin dá chuid eolais a roinnt liomsa, ach go háirithe, b’fhéidir gur éirigh leis i bhfad Éireann níos fearr ná sin leis na daltaí eile.

An bhfuil fhios agat go bhfuil cuimhne na múinteoirí a bhí agam, an tráth úd, beagnach caillte ar fad agam, faoi seo. Fanann cuimhne “an Leoin” liom go dtí an lá atá inniu ann, áfach. Firín beag, tanaí, scrogallach, íseal, a bhí ann, ach firín a raibh miongháire ainglí ag roinnt leis, bíodh go mbíodh sé crosta go maith, nuair nach mbíodh a dhaltaí ag comhoibriú go huile agus go hiomlán leis. Chuirfeadh sé ceist ort. Thabharfá do fhreagra. Dá mbeadh an ceart agat, mholfadh sé thú, ach mura mbeadh, bhuel, ansin thabharfadh sé seans eile dhuit, agus dá dteipfeadh ort an dara huair, ansin, bhéarfadh sé greim ar ribí gruaige ar d’uisinn, agus tharraingíodh sé inairde iad, le lán neart, agus é ag rá, ag an am gcéanna… “This hurts me far more than it does you, Sonny”….. B’fhéidir é, adeireadh muidinne, á fhreagairt, os íseal, ach ní san áit chéanna é! Bíodh go raibh sé dian go maith orainne, ní raibh aon fhuath againn air, cé go mbainfinn fhéin mo dhíoltas amach, am ar bith a mbíodh sé ró-dhian orm, nó tuigeadh dom, agus cúis mhaith agam chuige, nach raibh mórán measa aige ormsa, mar scoláire, nó mar dhuine. Nach ait an rud é, go bhfanann cuimhne “an Leoin” chéanna sin glas, nuair a cailleadh chuimhne na múinteoirí eile a bhí agam thart ar an am sin? Fear maith a bhí ann, tá mé cinnte, agus é ag iarraidh mé a sheoladh ar bhealach mo leasa, ach is dócha go raibh dearmad déanta aige ar an sean nath cainte adeir, gur féidir le duine amháin an capall a thabhairt chun an tsrutháin, ach nach bhféadfadh deichniúr é a chur ag ól as, mura dteastódh uaidh fhéin sin a dhéanamh. Is dócha nach raibh aon ró-fhonn ormsa comhairle an Leoin a ghlacadh, an t-am sin, agus b’in an fáth nár éirigh linn siúl cois ar chois trí ghort guaireach an léinn, an tráth úd. Is dócha go raibh leath an lochta, ar a laghad, ormsa, ach bíonn an dara sciathán ag teastáil ón éan le heitilt a dhéanamh! Agus is dócha freisin, gur chóir go mbeadh a fhios ag múinteoirí, gur fada buan í cuimhne an pháiste, agus i ndáiríre, ní raibh ionainne ach páistí an tráth úd, nó níor tugadh mórán seans dúinn ár sciatháin a leathadh, i gColáiste dá leithéid, ag an am sin.

Bhí fear eile i gColáiste Sheosaimh, ag an am, ar chuir muid an-aithne air. B’fhear uasal, cineálta, lách, a bhí ann, agus “Auntie” a thugaimis air, nó bhíodh colún aige, in Iris an SMA, faoin teideal sin, tráth raibh sé ina eagarthóir ar an Iris chéanna sin. Ba de mhuintir Uí Mhaolfhábhail é, agus sílim grubh as Oileán Cliara, i gContae Mhaigh Eo, dó. Bhí sé ina Uachtarán ar an scoil, ag an am sin. Ní bhíodh mórán bainte aige linne, mic leinn, ach amháin go múineadh sé Teagasc Críostaí dúinn, ach ag an am gcéanna, bhí an-tionchar aige orainn. Ar an droch uair áfach, fuair an fear bocht sin bás, le linn dúinne bheith ag freastal ar an gColáiste sin, agus chuaigh a bhás siúd i gcionn go mór orainn. Bhí orainn cuairt a thabhairt ar a sheomra, áit a raibh sé leagtha amach os cionn cláir, agus é gléasta mar shagart in Éide an Aifrinn. Ní raibh aon ró-chleachtadh againne ar bheith i láthair an bháis, ag an am, agus ní dóigh liom gur thaitin sin linn, olc maith nó dona. Bhíomar i láthair freisin, ag an sochraid, i Reilg an SMA, taobh thiar de Shéipéal Naomh Sheosaimh, ansin i Wilton Chorcaí. Is cumhin liom fós, an fuacht a mhothaigh mé lá sin na lice, díreach faoi mar a leagadh an bás fhéin lámh ar bhaic mo mhuiníl. D’fhán cuimhne an lae úd liom go dtí an lá atá inniu fhéin ann.

Rud amháin eile, a tharla le linn dom bheith sa Choláiste sin, ba ea na ranganna garraíodóireachta, a cuireadh ar siúl sa Choláiste, ar mhaithe linne, ag an am. Thagadh fear isteach chugainn uair sa tseachtain, agus thugadh rang dúinn, faoi phlandaí, faoi ithir, faoi phlandáil agus a leithéid, agus lá eile, thógadh sé an rang ar fad, scór againn b’fhéidir, thógadh sé sinn amach leis, ar thuras na cathrach, le breathnú ar gharraithe áille, aoibhne, saothraithe, Chorcaí. Tharla go raibh grá na talún agus na cré de dhlúth agus d’inneach ionnam fhéin, ní haon ionadh é gur chuir mé suim, agus dhá shuim, sa rang áirithe sin, agus cé go bhfuil dearmad déanta agam, le fada, ar an gcuid is mó de na rudaí a múineadh dom, agus mé ag freastal ar Choláiste Sheosaimh i Wilton, sna dachaidí, caithfidh mé a admháil dhuit anois, nár dhein mé dearmad riamh ar na rudaí a d’fhoghlaim mé sa rang garraíodóireachta sin, agus ní hé sin amháin é, ach músclaíodh spéis sa gharraíodóireacht sa chroí istigh ionnam, an t-am sin, spéis a d’fhan liom, anuas go dtí an lá atá inniu ann, agus chuir ar fhoghlaim mé sa rang sin, ar mo chumas, aire a thabhairt dom gharraithe fhéin, thar na blianta idirlinneacha, sa chaoi gur bhain mé taitneamh agus pléisiúr as bheith ag plé le cúrsaí garraíodóireachta, anall thar na blianta. Ábhar eile a chabhraigh go mór liom, le linn mo shaoil, ba ea Deaslabhra, nó tríd an rang sin, rinneamar staidéar ar fhuaimeanna agus ar cheart úsáid an Bhéarla. Smaoinigh anois, go raibh siad ag ullmhú sagairt, a raghadh amach ar fud an domhain mhóir, agus a chasfadh ar Shasanaigh, ach go háirithe, i gcríocha ollmhóra na hAifrice, agus tuigfidh tú ansin, an chúis ar theastaigh uathu go mbeadh deis ár labhartha againne, i gcomhluadar dá leithéid. Bhí míbhuntáiste ag baint leis an scil sin freisin, nó bhí an baol ann, go gcaillfeá an meas a bhí agat, go dtí sin, ar do chanúint dúchais fhéin. Níor deineadh aon iarracht riamh an scéal iomlán a mhíniú dúinn, sé sin, nach raibh muid ag iarraidh cúl a thabhairt ar ár gcine fhéin, nó ar a canúint, ach go raibh muid ag ullmhú sinn fhéin le dul i dteangmháil le daoine nach dtuigfeadh, go ró-mhaith, an chanúint sin, agus dá thairbhe sin, go raibh sé feiliúnach go bhfoghlaimeodh muidinne a gcanúint siúd freisin, mar áis, leis an Dea-scéal a leathadh i gCríocha Imchiana an Domhain mhóir.

Leagadh an-bhéim ar chluichí agus aclaíocht coirp, fad is a bhí mé fhéin im mhac léinn, sa scoil chéanna sin. Bhíodh cluichí againn go rialta, sin agus bhíodh corpoideachas mar ábhar ar an gclár, chuile sheachtain. Níorbh é sin amháin é, ach bhíodh corpoiliúint á cleachtadh againn, ar feadh leathuair a chloig, chuile mhaidin, geall leis. Bhain mé fhéin an-taitneamh as an taobh sin dár scolaíocht, agus bíodh nach raibh mé ar an té ab fhearr chucu, ag an am gcéanna, geallaimse dhuit é nach raibh mé ar an duine ba mheasa, ach oiread.

Nach ait go deo na rudaí beaga atá fanta liom, tar éis imeacht na mblianta, nó tá breis is trí scór bliain seolta leo, trí mhuileann an ama, ó bhí mé fhéin im mhac léinn ansin, ach mar sin fhein, is glé, glinn, a fhanann cuimhne an lae úd ar chuir an fothach gath ionnam. Bhí nead ag na fothaigh chéanna sin, ar thaobh cheann de na bóithríní, mar a mbímisne ag siúlóid, le linn chaitheamh aimsire. Bhuel, an lá áirithe seo, chuaigh mé fhéin ró-chóngarach don nead sin, agus mé ag súil go gcuirfinn na fothaigh sa tóir ar mo chompánaigh, ach má sea, d’fhill an feall sin orm fhéin, ach, ansin nach raibh an nós fillte sin ag an bhfeall céanna ó thosach aimsire! agus chuir an fothach mór seo ga ionnam, díreach faoin tsrón, agus ba ghairid ina dhiaidh sin, go raibh ar mo chumas mo liobar uachtair a fheicsint go soiléir, bhí sé chomh hata sin. Mhúin na fothaigh sin ceacht domsa an lá sin, ceacht nár dhearmad mé san idirlinn, geallaimse dhuit é. Sea, ná bac le mac a’ bhacaigh, is ní bhacfaidh mac an bhacaigh leat!

Sea, agus is cuimhin liom an suíochán samhraidh sin a bhí againn os comhair na scoile amach, agus an chaoi a mbímis in ár suí ar ár socracht ar an suíochán sin, go háirithe, nuair a bhíodh am saor againn le linn na Scrúduithe Poiblí. Is cuimhin liom fós, sinn a bheith ansin ag comhrá faoi pheil agus faoi iomáint. Nach ait gur fhan na rudaí beaga sin liom, agus go bhfuil dearmad glan déanta agam ar a mbíodh ar siúl againn sna ranganna?

Cuimhne eile a shnámhann aniar chugam anois as loch na gcuimhní isea an lá a ndeachaigh muid uilig ar sheilg go Cóbh Chorcaí, sílim. Ar an traein is ea chuamar, agus tharla gur éirigh le diabhlánach eicínt in ár measc greim a fháil ar bhuidéal fíona. Thug mo dhuine an nod do dhream beag againn, agus d’éirigh linn éaló ón mbuíon, ar feadh scathaimh, agus i rith an ama sin, chuaigh an buidéal sin ó dhuine go duine againn, go dtí nach raibh deoir fágtha sa bhuidéal. Faoin am sin, bhí chuile dhuine againn maith go leor, agus don chuid eile den turas sin, bhíomar ag canadh, ag insint scéalta grinn, agus giotaí seanchais, do na leaids eile. Bhaineadar siúd an-taitneamh as an gcuideachta a chuireamarna ar fáil dóibh, saor in aisce, ach tá mé ag ceapadh, go raibh an sagart a bhí inár mbun, amhrasach go maith fúinn, níor dhúirt sé tada riamh linn faoi na cúrsaí sin, ina dhaidh sin. Is dócha nach raibh sé ró-chinnte go raibh chuile mhac an pheata againn chomh hólta le breitheamh, ach ag an am gcéanna, bheadh roinnt eicínt dá mhilleán sin airsean, ó tharla gur cuireadh eisean inár bhfeighil! Bíodh sin mar atá, níor baineadh díoltas ar bith amach, nó níor gearradh pionós ar bith orainne as an diabhlaíocht sin a dheineamar, an lá úd, ar ár mbealach go Cóbh Chorcaí.

Ag breathnú siar anois, déarfainn gur mar sin a b’fhearr é, nó d’fhoghlamaíomar ár gceacht, geallaimse dhuit é, nó is maith a bhí a fhios againn, gur dheineamar rud a bhí crosta, amach agus amuigh, orainn, agus tuigeadh dúinn an tionchar a bhíonn ag alcóil ar dhuine. Sea, agus tuigeadh dúinn freisin, go raibh an t-ádh linn nár tugadh bata agus bóthar dúinn as Coláiste Sheosaimh amach, de bharr na meisce sin! Mo chuidse de, ní dheachaigh mé thar fóir leis an ól ón lá sin anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann. Sea, mh’anam, fanann cuimhne an lae úd go glas i gcistin mo chuimhne fós.

Cuimhní eile a fhilleann chugam anois, isea na cluichí uilig sin, ar ligeadh chucu sinn, le linn dom bheith i gCorcaigh na long. Nár mhór an taitneamh a bhaineamar as an gcorrchluiche Sacair, a chonaiceamar thíos ansin, le linn an chogaidh mhóir. Chuir mé fhéin suim, agus dhá shuim, sna cluichí sin, nó ba mhinic mé ag éistreacht le m’athair agus a chairde ag seanchas, cois na tine fadó, faoi na cluichí breátha Sacair a chonaic siadsan, tráth raibh siad ag sclábhaíocht, mar náibhithe, thall in Albain, le linn a n-óige siúd. Ligtí amach freisin sinn nuair a bhíodh cluichí móra sa pheil nó san iomáint á n-imirt sa chathair, agus caithfidh mé a admháil, gur chuir na cluichí céanna go mór leis an bpleisiúr, agus leis an spraoi, a bhí á mbaint agam as an saol, faoin am sin. Chonaic mé fathaigh mhóra na peile agus na hiomána ag cleachtadh a scileanna i gCorcaigh na na gCuan, an tráth úd. Chonaic mé laochra ar nós na deartháireacha Mhic Aoidh, ó Luimneach, Criostóir Ó Rinn, Corcaíoch cleasach an chamáin, sea, agus cá bhfágfainn Seosamh Ó Ceocháin, an fathach sin a sciobadh an chaid as spéartha nimhe anuas, sea, agus na scórtha eile, a bhfuil a n-ainmneacha dearmadtha agam faoin am seo, ach a bhfuil a lorg fágtha go soileir ar urlár m’anama acu, anuas go dtí an lá atá inniu ann.

.