by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
‘Thin Air’..……by..……Michelle Paver
( Scéal é seo faoi bhuíon shléibhteoir a thug faoi bharr shliabh Kangchunjunga a bhaint amach, sa bhliain 1935, ach buíon a raibh fórsaí an tsaoil mhóir ina gcoinne.)
Peadar Bairéad
Taibhseoireacht?
Tosaíonn an scéal seo i ‘Darjeeling’, i ‘West Bengal’, in Aibreán na bliana 1935, áit a bhfuil ár bpríomhcharactar agus ár scéalaí, An Dr. Steven Pearce, i gcomhrá le, Millicent, iníon Charles Tennant, sléibhteoir.
Ach i dtosach báire, cérbh í an t-údar, an Michelle Paver seo? Bhuel! fuair mé amach, go mba údar cáiliúil í a rugadh i Malawi, sa bhliain 1960. Ba Bheilgeach mná í a máthair, agus bhí a hathair i mbun an nuachtáin, ‘The Nyasaland Times’. Níor fhan sí i Malawi áfach, nó thug siad Sasana orthu fhéin nuair a bhí sí trí bliana d’aois. Chuaigh sí le Dlí, i dtosach baire, ach ar ball, chuaigh sí le Scríobhnóireacht, agus ba ghearr go raibh a hainm in airde mar údar cáiliúil. Ba dhraoi í i mbun scéalta don Aos Óg, ach ba ghearr gur éirigh lei dul i gcionn ar léitheoirí oilte, seanchleachta, an tsaoil mhóir freisin, agus anois, tá clú agus cáil bainte amach aici, i bhfad agus i ngearr, lena scil, go háirithe, i genre na Taibhseoireachta.
Buíon le Kangchenjunga a dhreapadh.
Ach le filleadh ar thús an scéil seo atá idir chamáin agam:- an ‘Thin Air’ seo… Mar adúirt mé thuas, bhí an Dochtúir Steven Pearce i Darjeeling, áit a raibh socruithe aige buaileadh suas le sléibhteoirí eile, agus é de chuspóir acu Kangchenjunga a dhreapadh. Sin an tríú sliabh is airde ar domhan, agus lena chois sin, táid ann a cheapann, gurb é an ceann is deacra agus is contúirtí amuigh é. Níorbh iad an chéad bhuíon iad a thug faoi bharr an tsléibhe sin a bhaint amach, nó nár lean siad lorg an bhuíon sléibhteoirí úd a thug faoin éacht sin a dhéanamh, sa bhliain 1907, faoi cheannas Charles Lyell, buíon ar theip orthu binn Kangchenjunga a bhaint amach, agus leis an scéal sin a dhéanamh níos measa, cailleadar cúigear sléibhteoir sa iarracht sin. Suas go dtí an pointe sin, sa bhliain 1935, níor éirigh le dream ar bith sléibhteoirí barr an tslélibhe sin a bhaint amach. Bhí deartháir an Dochtúra Pearce sa bhuíon roghnaithe seo, agus Kits a bhí air. McLeellan, a bhí i gceannas na buíne, agus in éineacht leo sin, bhí beirt eile, Cotterell agus Garrard. Cúigear ar fad a bhí sa bhuíon.
Leis an ‘Heavy Lifting’ a dhéanamh.
Ní gá dhom a rá, go raibh buíon ‘Cúlaithe’ (Coolies) mar chúltaca ag an mbuíon ‘Sahib’ sin, le freastal orthu agus leis an ‘heavy lifting’ a dhéanamh dóibh.
Tar éis chuile ullmhúchán a dhéanamh, agus tar éis dóibh iad fhéin a ghléasadh mar ba chóir, bhuaileadar bóthar, bhuel! b’fhéidir gur chóra a rá gur thug siad aghaidh ar Kangchenjunga, agus é d’aidhm acu a mhullach a bhaint amach, rud a theip ar Charles Lyell a dhéanamh, ocht mbliana is fiche roimhe sin. Bhí go maith is ní raibh go holc, mar adeireadh lucht na scéalta fadó. Le cabhair ó na dúchasaigh sciliúla, bhí ag éirí go maith leo, ar feadh tréimhse, ach diaidh ar ndiaidh, bhí fórsaí eile, seachas an aimsir, ag iarraidh laincís a chur ar an n-iarrachtaí. Cuir leis na fórsaí sin, bhí ag neadú in intinn an Dochtúra Pearce, ach go hairithe, agus in aigne na ndúchasach freisin, bhí fórsa, a thug le tuiscint dóibh, go raibh taibhsí bhuíon Lyell in éad leo, agus iad ag iarraidh, b’fhéidir, buairín an amhrais a cheangal dá gcosa. Tá cuma ar an scéal gur luigh na fórsaí seo, go háirithe, ar aigne an Dochtúra Pearce, nó b’fhéidir go bhfeictear sin dúinn, toisc gurbh é an Dochtúir atá i mbun an scéil. Ach, ba é deireadh na mbeart é, nó gur cailleadh Kits, a dheartháir, agus gur éirigh an bhuíon ar fad as a dturas chun na binne. B’éigean dóibh géilleadh do na fórsaí a bhí ina gcoinne, an aimsir, an sioc, an sneachta, caoile an aeir, (an ‘Thin Air’) ach, thar aon rud eile, a bhfaitíos roimh chumhacht an tsaoil dofheicthe.
Scéal atá inchreidte, Ach…..
Scéal é seo a imríonn a dhraoícht fhéin ar an léitheoir, agus mo chuidse de, ba dheacair dom an leabhar seo a chur uaim, go dtí go raibh an deoir deiridh den scéal diúgtha agam. Ach, i ndeireadh na dála, nár dheacair a chreidiúint, nach raibh ann, i ndáiríre, ach cumadóireacht!
B’fhéidir gur mhaith leat fhéin tabhairt faoi? Tá mé ag ceapadh nach mbeidh a chathú ort.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Ag faire de shíor
Watching the Door
(A Memoir 1971 – 1978)
By
Kevin Meyers
Scríbhneoir cáiliúil
Ar na mallaibh is ea tháinig mé ar an leabhar seo a cheaduair, bíodh gur cuireadh cló air anuraidh, agus caithfidh mé admháil dhuit, gur bhain mé an-taitneamh as, b’fhéidir nach é sin an focal fóirstineach, i gcás leabhair dá leithéid, ach leor a rá, go bhfuil roinnt mhaith scéalta á ríomh ag an údar trí mheán an scéil seo. Déanfaidh mé tagairt don ghné sin den leabhar, ar ball, ach i dtosach báire, céard faoi’n údar fhéin?
Bhuel! Nach beag duine sa tír seo nár chuala trácht Kevin Meyers, an Iriseoir, agus an Nuachtóir, cáiliúil seo, mar tá a ainm I mbéal an phobail, le blianta fada anois, agus nach maith atá an cháil sin tuillte aige, trína chuid scríbhneoireachta ar nuacháin áirithe, thall is abhus trí dhomhan an Bhéarla, ach go háirithe trína cholún cáiliúil, misniúil, “An Irishman’s Diary” san Irish Times, nuachtán ar shaothraigh sé dó, ar feadh roinnt mhaith blianta. Tá cáil bainte amach ag Kevin freisin, mar úrscéalaí agus mar chraoltóir.
An “Irish Drumbeat” sin
I Leicester Shasana a rugadh é, cupla bliain, nó trí, I ndiaidh an Chogaidh Mhóir, mar a raibh a athair ag obair ag an am. D’fhás sé suas ansin, mar ar tógadh é mar Chaitliceach óg Éireannach.
“Far from being raised a republican, I had not even been raised in any real sense as Irish, just Catholic, although Ireland remained a constant drumbeat to my heart from over the horizon.
Ar ball, bhain sé Céim amach sa Stair I UCD, agus beagnach i ngan fhios dó fhéin, fuair sé post le RTÉ, agus nuair a tharla gur theastaigh nuachtóir ón Stáisiún le cur go Béal Feirste, roghnaíodh an t-údar, leis an mbeárna sin a líonadh. Tuigtear don údar fhéin, nach raibh sé cáilithe go cuí don phost sin, ach mar sin fhéin, bhailigh sé a chip is a mheánaithe, agus ó thuaidh leis. Sin an scéal atá á ríomh aige sa leabhar spéisiúil, spreagúil seo, na heachtraí a bhain dó, ó 1971 go dtí 1978, tráth raibh an Tuaisceart I ngreim docht na bhfórsaí úd, ar theastaigh uathu, ar thaobh amháin, an ceangal le Sasana a bhriseach, agus ar an dtaobh eile, bhí na fórsaí úd, ar theastaigh uathu an ceangal sin a choinneáil, agus a dhaingniú.
Oscailt Súl !
Lá i ndiaidh lae, agus bliain i ndiaidh bliana, d’éirigh an t-údar cleachtach ar chogaíocht, ar imshuíonna, ar luíocháin, agus ar mharú gan trua gan taise. Anois, mhair mé fhéin trí na blianta céanna sin freisin, agus léigh mé na cuntais a bhíodh foilsithe sna nuachtáin, ag an am, ach caithfidh mé a admháil, go mba oscailt súl domsa an leabhar seo a léamh, nó líon sé isteach na beárnaí, agus chuir sé ar mo shúile dom, go raibh an leagan amach, ó thuaidh, i bhfad Éireann níos measa, níos gráice, agus níos fíochmhaire, ná mar a tuigeadh dúinne anseo, ag an am. In aimsir chogaidh níor chóir don léitheoir leath dá léann sé a chreidiúint!
Chomh maith le cuntas a thabhairt dúinn ar an gcogaíocht ó thuaidh, faoi mar a thabharfadh iománaí ar bith ar chlaí, sé sin, fear a chonaic gníomhartha á ndéanamh, agus gníomhartha nach ndearnadh, tugann sé le fios dúinn freisin, an chaoi ar chuir sé aithne ar roinnt mhaith daoine, a raibh páirt ghníomhach á glacadh acu sa chogaíocht, agus san uisce faoi thalamh a ghabh lei.
I mbearna an bhaoil
Taobh le taobh leis na scéalta sin faoi chogaíocht agus faoi mharú, tugann an t-údar léargus macánta, inchreidte, dúinn, ar chúrsaí a shaoil fhéin, trí na blianta cráite, céasta, sin. Insíonn sé dúinn, go hoscailte, neamhbhalbh, faoi na mná ar chuir sé aithne orthu, agus nár mhinic a tharraing na cúrsaí céanna sin isteach I mbeárna an bhaoil é, bearna nach mbeadh aon éaló uaithi, dá mbéarfaí air, i leaba a bheadh crosta air!
Leabhar spéisiúil
Tá scéalta le léamh sa leabhar seo freisin, faoi charachtair áirithe, a ghlac páirt nár bheag sna Trioblóidí ó Thuaidh, ach caithfidh mé an chuid eile den obair a fhágáil fút fhéin. Tá mé cinnte, go mbainfidh tú sásamh as an leabhar seo. Sea, chaith an t-údar blianta fada “Watching the Door”, ar eagla go dtiocfadh gunnadóir buile isteach i ngan fhios, agus go spréifeadh sé an áit le luaidhe the, mharfach.
Ach tá na laethe sin thart anois, agus bímis buíoch do Dhia dá bharr.
.
Peadar Bairéad
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
a fhorbairt, to develop; Fealltóireacht, betrayal; scarúnaí, separatist; doshrianta, uncontrollable; féinsmacht, self-control; Aibhistín Naofa, Saint Augustine; do fríth liom, that I found; ionmhas, riches; claonadh folaigh, a hidden tendency
.
I m B é a l a n P h o b a i l
Áilleacht an tSaoil Seo 8
Peadar Bairéad
Pearse the Poet
Ní hamháin gur thug an Piarsach faoi ghearrscéalaíocht na Gaeilge a fhorbairt, agus a oiriúniú don aois inar mhair sé, ach thug sé faoin bhfilíocht freisin, agus é d’aidhm aige, iad a bhunú ar chaint na ndaoine, in áit iad a bhunú ar Ghaeilge chlasaiceach an Chéitinnigh. Tugtar faoi deara, go bhfuil an-chuid dá dhánta bunaithe ar bhás, ar aois, ar uaigheanna, ar ghiorra an tsaoil seo, agus ar fhealltóireacht. Breathnaigh ar “Mise Éire”, mar shampla, áit a gcaoineann sé an chaoi ar dhíol Éireannaigh a dtír fhéin.
“Mór mo náir,
Mo chlann féin do dhíol a máthar”.
Mac Donncha
Féach mar a labhair Tomás Mac Donncha, fear nár thaobhaigh leis an nGaeilge é fhéin, ach fear a thuig cúrsaí litríochta, féach mar a labhair sé faoi dhánta an Phiarsaigh, “Suantraí agus Goltraí”, ina leabhar “Literature in Ireland”……
“I think them good poetry, and true poetry. The note of the book is sadness, but in the most solemn poems there is exultation too.
The production of this book is already a success for the new literature.”
Ba scarúnaí é an Piarsach, ach cén tairbhe a bheadh sa scarúint ón mBreatain, mura mbeadh cultúr dár gcuid fhéin againn, le cur leis. Ba den tábhacht é, mar sin, cultúr dár gcuid fhéin a fhorbairt, agus a léiriú, i dteanga, i litríocht, i ndrámaí, i gcluichí, i ndamhsaí, agus i gceol, agus b’in an chúis ar theastaigh uaidh an cultúr sin a fhorbairt ina shaothar fhéin, agus b’in an chúis freisin, ar spreag sé daoine eile déanamh mar a rinne seisean.
Introspeactive
Tá bunús a dhánta inbhreithnitheach, agus pearsanta, nó de réir mar a thuig seisean é, bíonn an t-ealaíontóir ag deighleáil leis an saol, mar a fheictear dósan é. Breathnaigh ar a chaoineadh, “Brón ar an mBás” agus feicfidh tú an chaoi a chasann a aigne thart ar chúrsaí báis is beatha. Tá mac an bhean tsléibhe básaithe, agus curtha, agus sa dán seo, tá an mháthair sin ag iarraidh a cás a thuiscint, agus a leagan os ár gcomhair amach. Ach, tríd is tríd, tá ualach trom an bhróin ag luí ar théada a croí istigh. Bhreathaigh ar an líne……
“Ach an léan seo im lár is mé ag caoineadh.”
Labhrann an t-údar, Aodh de Blácam, faoi na línte ….
“Brón ar an mbás, ní féidir a shéanadh,
Leagann sé úr is críon le chéile.”
Agus deir sé….
These lines echo in the mind like the best that ever a Gaelic Poet made. A terrific intensity informs these lines, and makes us forget all technical defects as the words lament mortality.”
Breathnaigh arís ar na línte deiridh sa dán, nuair a iompaíonn an mháithrín sléibhe ar an uaigh, agus nuair adeir sí…
“Is a mhaicín mhánla, is é mo chéasadh
Do cholainn chaomh bheith ag déanamh créafóig’.”
Sna línte sin, tagann an bhuairt doshrianta, agus an féinsmacht, ar an bhfód in éineacht, agus sílimse, gur dínit agus cumhacht is toradh ar an dteacht le chéile céanna sin.
Regret
Tóg dán eile leis, “Miana mo Chroí,” mar a ndeir sé “Cad chuige dhíbh dom chiapadh, a mhiana mo chroí? Agus tabharfaidh muid faoi deara, an chaoi a scrúdaíonn sé a mhianta fhéin, ach tar éis an scéal a chur faoi thóirse a choinsiasa, tuigtear dó, nach bhfuil sásamh ar bith i ndán dó ar an saol seo..
“Níl sásamh i ndán dom’ mhianaibh lem’ ré,
Óir ní sásamh an sásamh do mhianas inné.”
Macalla Aibhistín Naofa anseo, déarfainn. “Our souls will never rest until they rest in Thee.”
Dáinín deas eile is ea “ Níor Cruinníodh liomsa Ór.” Arís feiceann muid an file ag breathnú isteach ina chroí fhéin, agus é ag iarraidh breith eicínt a thabhairt ar na roghanna a dhein sé i rith a shaoil, féachaint an bhfuil tada déanta aige, a thuillfeadh cáil dó, sna laethe atá le teacht….
“Níor cruinníodh liomsa ór;
An clú do fríth liom, d’fheodh;”
Agus arís.
“De ionmhas nó de ghlóir
Ní fhágfad i mo dheoidh
(Liomsa, a Dhia, is leor)
Ach m’ainm i gcroí linbh.”
Macalla de mhian Chúchulainn anseo againn, an te úd nár theastaigh uaidh go mairfeadh sé i bhfad, chomh fada is a mhairfeadh a cháil i gcuimhne Gael, ina dhiaidh.
Another Poem
Rinne mé trácht do dhán eile dá chuid, sé sin, “A Mhic Bhig na gCleas”, ach níl fúm mórán a rá faoi anseo, bíodh go raibh roinnt mhaith le rá agam faoi sa léacht úd. Bhain Ruth Dudley Edwards úsáid as an dán seo, ina leabhar, The Triumph of Failure, le tabhairt le fios, gur léirigh sé claonadh folaigh áirithe i gcarachtar an Phiarsaigh, agus maíonn sí freisin, gur chuir Plunkett agus Mac Donncha a míshásamh in iúl dó, tar éis dó an dán sin a fhoilsiú, sa bhliain 1909. Ach i ndiaidh an iomláin, ní dheachaigh sí (Ruth Dudley Edwards) níos fuide ná sin leis an sceal. Caithfidh mé a admháil, nach mó ná sásta a bheinn fhéin leis an dán sin, ach oiread.
Lost Love
Ba chóir tagairt a dhéanamh anseo do chaoineadh eile, sa ghála seo, agus sin an dán “A Chinn Álainn.” Sa dán seo, caoineann an Piarsach a leannán fhéin, a bádh ar an mBlascaod, sa bhliain 1907. Bíodh gur dán gearr é, tá sé lom lán le brón agus briseadh croí, agus tá le clos ann, osna an chroí bhriste. Éist leis an gcéad véarsa…
A chinn álainn na mná do ghrádhas,
I lár na hoíche cuimhním ort;
Acht filleann léargus le gile gréine, –
Mo léan an chnumh chaol dod’ chnaoi anocht.
Tá fís an fhile, agus fírinne fhileata, le tabhairt faoi deara anseo, agus chomh maith le sin, tá smacht iomlán ag an bhfile ar a fhoclóir agus ar a mhothúcháin sa véarsa sin. Ní call dom a chur i gcuimhne dhuit, go bhfuil macalla “Brón an an mBás” le clos sa véarsa sin.
A New Vision
Ach le críoch a chur leis an bpíosa seo, déanfaidh mé tagairt do dhán amháin eile, dán a bhfuil aithne ag a lán air, agus sin, “Fornocht do Chonac thú” Sa dán seo, tháinig an file faoi ionsaí chathuithe an tsaoil seo, ach má sea fhéin, thug sé a chúl leo uilig. Ní raibh sé toilteanach géilleadh do chathú ar bith a rinne iarracht é a mhealladh, Cuma cé chomh tarraingteach is a bhí siad. Breathnaigh ar na véarsaí seo..
Do thugas mo chúl
Ar an aisling do chumas,
‘S ar an ród so romham
M’aghaidh do thugas.
.
Do thugas mo ghnúis
Ar an ród so romham,
Ar an ngníomh do-chím
‘S ar an mbás do-gheobhad.
Sea, thuig sé ina chroí istigh, go mba chóir dó a aire iomlán a dhíriú ar an ród a bhí roimhe, agus ar an mbeart a bhí le déanamh aige lena a thír a shaoradh. Tá roinnt dánta eile, arbh fhiú go maith do dhuine iad a léamh agus a scrúdú, nó bhí spioradáltacht agus fealsúnacht an fhile fhéin á léiriú aige, sna dánta céanna sin. Bí liom arís, amach anseo, nuair a bheidh, an Piarsach mar drámadóir, idir chamáin againn.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
A n S p u a i c S h o l a i s .
************************
.
Bí ag caint ar scéal a bheith i mbéal an phobail, le tamall anuas! Nó ní fhéadfá éisteacht leis an raidió, breathnú ar an teilifís, nó iris nó nuachtán a léamh, ar na mallaibh, gan scéal na Spuaice Spéire sin Shráid Uí Chonaill thú a bhualadh idir an dá shúil. Ní lia duine ná tuairim, i gcás na spuaice céanna sin, nó dár le daoine áirithe, ní raibh ann ach airgead amú, dealbh dá leithéid a thógáil ansin, i gcroílár Shráid Uí Chonaill, nuair a bhí an oiread sin slite eile, leis an airgead sin a chaitheamh, le leas an phobail frí chéile a dhéanamh. Dár le duine amháin, d’fhéadfaí tearmann a thógáil le freastal orthu siúd atá gan foscadh, gan dídean, le díon a chur os a gcionn san oíche, agus sa tslí sin, iad a choinneáil ó fhuacht agus ó bháisteach, agus b’fhéidir, béile na hoíche a chur ar fáil dóibh, in atmosféar cairdiúil, carthannach. Daoine eile ag rá gur chóir Iarsmalann a thógáil leis an airgead sin, le deis a chur ar fáil dúinn, iarsmaí an lae inné a choinneáil slán, agus a sheachadadh ar na glúnta atá le teacht fós. Agus daoine eile fós ag rá, gur mhór an chabhair é, an méid sin airgid a chur ar fáil d’ár n-ospidéil, le freastal ar othair bhochta na tíre seo. Agus dár ndóigh, ní fhéadfá a rá nach bhfuil a gciall fhéin ag chuile cheann de na hargóintí céanna sin, ach, ag an am gcéanna, chomh maith le bia a chur ar fáil don cholainn, is inmholta an nós é freisin, beatha a sholáthar don anam, nó teastaíonn níos mó ná bia ón duine daonna, le talann agus cumas iomlán an duine sin, a fhorbairt agus a chothú…”Ní ar arán amháin a thagann an daonnaí i dtír, ach ar chuile bhriathar a shileann chugainn ó bhéal Dé anuas”. Mar sin, caithfidh mé a admháil, go bhfuilim fhéin tagtha den tuairim anois, nach dochar ar bith é, an dealbh chéanna sin a shuíomh ansin, istigh i gcroílár ár bPríomhchathrach. Seo an dealbh, den chineál sin, is airde ar domhan, agus gan dabht ar bith, mairfidh an dealbh seo mar chomhartha leithleach faoi leith, le cathair Átha Cliath a dhealú ó chathracha uile an tsaoil mhóir, agus ní fhéadfadh duine ar bith a mhaíomh, gurb incháinte an gaisce é sin. Sea, mh’anam, caithfear a admháil anois, go bhfuil bunús mhuintir na tíre seo i bhfábhar an spuaic spéire, nó an spuaic sholais, faoin am seo, go háirithe, ó chonaic siad an tsleá gheal solais seo, ag saghdú a slí i dtreo na spéire, ó lár Shráid Uí Chonaill s’againne, i gcroílár Átha Cliath.
Bhí daoine eile den tuairim, gur chóir úsáid a bhaint as an airgead sin, le scoláireachtaí a bhunú do mhic léinn na tíre seo, go háirithe, dóibh siúd nach raibh ar chumas a muintire, léann Ollscoile a sholáthar dóibh as a n-acmhainn fhéin, scoláireachtaí a chuirfeadh ar a gcumas siúd, saol an mhadaidh bháin a bhaint amach dóibh fhéin, agus dá bpobail, in éineacht leo, amach anseo.
Ar an dtaobh eile den scéal ansin, tá muintir na cathrach, agus muintir na tíre frí chéile, ag imeacht as a gcrann cumhachta, ag iarraidh teacht ar ainm oiriúnach don dealbh neamhghnách spíceach seo. Caithfear a rá, gur i mBéarla atá bunús na n-iarrachtaí seo cumtha, agus sin an fáth gur chuir mé romham, i bpíosa na seachtaine seo, roinnt áirithe ainmneacha oiriúnacha Gaeilge, a leagan os bhur gcomhair amach, le deis a thabhairt daoibh, bhur mbreith fhéin a thabhairt orthu. Ní gá dom tagairt a dhéanamh do na hainmneacha Béarla a baisteach ar an Spíce seo, cheana féin. Mhol daoine áirithe gur chóir “The Spire in the Mire” a thabhairt air, agus dár le duine eicínt eile, b’fhearr “The Nail in the Pale” a chur air, ó tharla go bhfuil an dealbh seo suite i lár na Páile, faoi mar a bhí, fadó. Sea, agus céard faoi “The Viking Needle” mar ainm air. Sin ceann a bhaist mé fhéin air! Ach le hiompó ar an gcéad teanga oifigiúil anois…
Céard faoin ainm atá mar theideal ar an bpíosa seo, An Spuaic Sholais? Dheamhan a bhfuil basctha de, ach oiread, go háirithe, nuair a smaoiníonn tú ar an gClaidheamh Solais, a beartaíodh ag an ionad sin, tarraingt ar nócha bliain ó shoin, anois. Mholfadh duine eile “An Mhéar Fhada” a bhaisteadh mar ainm air. Níl dabht ar domhan, ach go bhféadfadh duine roinnt mhaith earraí a chur ar an méar chéanna sin. Agus céard a cheapfá de “Méirín Dé” mar ainm ar an mball troscáin seo? Is féidir a rá gur ball troscáin é an Spuaic Spéire seo, nó bíonn gá le troscán, amuigh sa tsráid, díreach faoi mar a bhíonn gá leis, taobh istigh de bhallaí tí. Ach le filleadh ar na hainmneacha sin, uair amháin eile, bhí mé ag ceapadh, nárbh olc an smaoineamh é, an dealbh seo a bhaisteadh as eachtra cháiliúil, náisiúnta, eicínt, eachtra a tharla i gcúinne ar bith den tír álainn seo. Nach mbeadh daoine ann, a thiocfadh le hainm, cosúil le, “Píce Nócha hOcht”. Agus tá mé cinnte, go mbeadh daoine ann, a dtaitneodh an t-ainm “An Crann Cruach” leo. Nó d’fhéadfá crann a thabhairt ar an ndealbh seo, agus nach bhfuil sé déanta as cruach dhomheirgthe? Sea, taitníonn an t-ainm sin liom, agus bhronnfainn duais air, dá mbeadh ar mo chumas sin a dhéanamh !!!
Ach níl sa mhéid sin ach an tús, nó tá ualach asail d’ainmneacha oiriúnacha eile, anseo áit eicínt i gcúl mo chuimhne agam.
Ar mhaith leat tuilleadh a chlos?
Ceart go leor, scaoilfidh mé roinnt bheag eile chugat, má sea.
Cuirfidh mé geall, nár smaoinigh éinne fós ar “Tacóid an Bhaic” a bhaisteadh air, nó nach ionann “Bac” agus lúb in abhainn, chomh maith leis an ngnáth mhíniú a iompraíonn an focal céanna sin. Ceann eile dhuit isea, “Dréimire an Diabhail”, sin dréimire a bheadh ag an diabhal le pionós a ghearradh ar a dheisceabail, nuair a bheadh siad ag dul ó smacht air! Geallaimse dhuit é, go mbainfeadh cupla bliain ag gabháil don dréimire sin, an teasbach as, gan aon agó ar domhan!
Ar ball, deirtear liom, go mbeidh sé go hálainn san oíche, nuair a bheidh barr na Spuaice lasta suas, agus ag tréimhse áirithe den oíche, beidh bun na Spuaice dofheicthe. Anois, i gcás mar sin, nach n-oirfeadh an t-ainm “Liam na Giúise” dó? Nó, sa tseanam, d’fheicfeadh daoine solas geal-ghorm ag bogadh timpeall os cionn an phortaigh, san oíche, agus is uaidh sin a tháinig an t-ainm seo, “Liam na Giúise”.
Ainm eile a ritheann liom isea “Sail Chruach”, sea agus céard faoi “An Bior Beannach”, “An Spíce Spéire” “An tSnáthaid Ghréine”, agus tuilleadh, ach caithfear filleadh ar deireadh, agus smaoineamh ar théarma a shásódh searbhús na nÁth Cliathach, ach dár ndóigh, ní ligfinn téarmaí áirithe thar mo bhéal amach, toisc nach maith liom gáirsiúlacht a chothú, am ar bith, agus cé go bhfuilid ann, a dhéanann iarracht ar aithris a dhéanamh ar an logainm Iartharach sin, Bod an Mhanaigh, agus a dteastódh uathu, téarma dá leithéid a bhaisteach ar an Spuaic Spéire s’againne, ní thaobhóinn, in aon chor, lena leithéid, ach céard faoi “Cos gréine cois Life”, nó “An Spicéad Spéire”, nó “Méar an Eolais”, an Spuaic a thóg Seáinín, mar nach minic a bhaistear Seáinín mar leasainm ar an Áth Cliach, sea, agus tuilleadh ar an dtéad chéanna sin, ar liosta le háireamh iad anseo.
Bheadh sé deacair, sílimse, téarma a shásódh searbhas na nÁth Cliathach, a chumadh i nGaeilge, ach ní hionann sin is a rá, nach bhféadfaí téarmaí greannmhara a cheapadh, sa chéad teanga oifigiúil, téarmaí a shásódh cumas grinn an Ghaeil, agus mar sin, le filleadh arís ar théarmaí sásúla.
Cuimhnigh ar an gcuaille a bhíodh acu ar shráideanna an Iarthair Fhiáin, fadó, le capaill a chur i gceangal. Ansin nach bhféadfá téarma cosúil le “Bacán téide do chapaill traochta” a bhaisteach ar an spíce spéire s’againne, nó is ionann ‘bacán téide’ agus an cuaille ceangail sin. Ceann eile a shásódh duine isea, “Bior taiscithe do gheallúintí briste! Sa chás seo, is ionann an ‘bior taiscithe’ sin agus spíce ar a gcuirfeadh siopadóir a chuid billí, ar eagla go gcaillfí iad. Nach mbeadh spíce dá leithéid an-áisiúil, i ndiaidh fheachtas toghchánaíochta, le go bhféadfadh an Freasúra geallúintí briste an Rialtais a spíceáil go poiblí, ionas go bhféadfadh an pobal an scór a choinneáil, le méar ar eolas a dhéanamh dóibh, don chéad toghchán eile. Sea, mh’anam, agus nach n-oirfeadh bior, nó spíce, dá leithéid, don Rialtas freisin, le cuntas a choinneáil ar na geallúintí a cuireadh i gcrích, le linn a dtéarma i gcumhacht! Sé sin, dá mbeadh mórán gaisce dá leithéid déanta acu!
Déarfainn faoin am seo, go bhfuil sibh ag éirí tuirseach den tionscnamh seo ar fad, agus b’fhéidir, go dtuigtear daoibh, go bhfuil scéal mhadra na n-ocht gcos á dhéanamh agam de, agus glacaim leis, go bhfuil cuid den cheart agaibh, ach is ábhar é a bhfuil uaireanta an chloig caite agam ina bhun anois, agus sin an fáth go bhfuil an oireadh sin ainmneacha bailithe agam, cheana féin, agus mar bhuille scoir, ní thabharfaidh mé ach téarma amháin eile daoibh, agus ansin, fágfaidh mé fúibh fhéin é, le téarmaí níos fearr fós a chumadh, agus a cheapadh, i rith na seachtaine seo chugainn. Seo chugaibh, má sea, an t-ainm deiridh anois. Céard faoin gceann seo? “Bior fiacha na bhFathach aosta”
Caithfidh mé é a fhágáil ansin, nó tá mé beagnach imithe as mo mheabhair ag gabhail don chleachtadh seo. Bain tusa triail as anois…….
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
.
(Peadar Bairéad
Cill Chainnigh.)
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
A r n a M i s i n . 4 .
.
*****************************
.
An Luan, an 18ú Lúnasa, 2003.
Ar deireadh thiar, bhí an lá mór tagtha, an lá a bhí socraithe againn don turas ó thuaidh, le breathnú ar roinnt áirithe de Mhisin Spáinneacha Chalafóirnia, agus ó tharla go raibh fúinn ár seolta a ardú, roimh nóin, ghlacamaar an mhaidin Luain sin go deas réidh. D’ullmhaíomar sinn fhéin chun bóthair, agus rinneamar pé pacáil a bhí le déanamh againn don turas, nó bhí beartaithe againn, thart ar sheachtain a chaitheamh as baile. Ar deireadh thiar, bhíomar réidh, agus bhí sé ag tarraingt ar a haon a chlog, san iarnóin, nuair a bhuaileamar bóthar. Dheamhan a raibh basctha den trácht ag an am sin, agus ghluaiseamar linn i dtreo Santa Barbara, gan trioblóid, gan tranglam tráchta ar bith le sárú againn. Agus ó tharla gur luaigh mé Santa Barbara, cuireann sé sin nath cainte a bhíodh ag mo Mham fhéin, fadó i gcuimhne dhom….
“Santa Bairbre in aghaidh na toirní.”
adeireadh sí, le sinn a chosaint ar thoirneach is ar thintreach. Ach fillimis ar an scéal.
Turas thart ar dhá chéad míle a bhí romhainn amach, agus dár ndóigh, luigh Los Angeles fhéin díreach sa mbealach romhainn, sa chaoi go mbeadh orainn coinneáil cóngarach don chósta, le bealach áisiúil a fháil tríd an gcathair ollmhór chéanna sin. Trí Carlsbad agus Oceanside linn, gan stró, agus leanamar fan Shaorbhealaigh a Cúig. Cheapfá nach dtiocfá amach as Los Angeles riamh, nó tá an chathair sin an-leata-amach, mar murab ionann is Nua Eabhrac, ní dheachaigh muintir Los Angeles i muinín na scríobairí spéire, le tithíocht a chur ar fáil dá ndaonra.
Ar deireadh thiar, tar éis tamaill a chaitheamh ag taisteal ar Saorbhealach 405, agus tar éis dul taobh le Beverly Hills agus Hollywood, tháinig muid ar ár seanchara, Saorbhealach 101 athuair. Chasamar ar chlé ansin, agus leanamar ar aghaidh trí thír a raibh seanaithe againn uirthi. Chuamar trí Thousand Oaks, mar ar chaitheamar saoire iontach, thart ar chúig bliana déag ó shoin, agus chun tosaigh linn ansin, trí Oxnard agus Ventura. Stopamar seal, i mbaile beag taobh amuigh de Ventura, le scíth a ligean, agus le lón beag a chaitheamh, agus ansin bhuaileamar bóthar arís, ag tarraingt ar Santa Barbara, agus shroicheamar an ceann scríbe sin, roimh titim na hoíche, agus d’éirigh linn ár dTeach Ósta, i mBath Street, a aimsiú, gan aon ró-stró. Thógamar isteach ár málaí taistil, agus tar éis seal a chaitheamh in ár seomraí, agus tar éis dúinn an tuirse bóthair a chur dínn, ghléasamar sinn fhéin, agus thugamar aghaidh ar an mBialann, a bhí mar chuid den Óstan, ina rabhamar ag cur fúinn.
Shuíomar chun boird ansin, ag a hocht, agus dheineadar freastal fial orainn, nó níl dabht ar domhan, ach go dtugtar dóthain fathaigh, ar do phláta dhuit, sa tír seo, sa chaoi gur chuireamar cúl ar ár n-ocras, agus ar ár dtart, i ngearraimsir. Ní call dom a rá, gur bhaineamar sult agus sásamh as an mbéile céanna sin, nó bheadh sé deacair é a shárú. Ar ball, chuamar ar ais chuig ár seomraí. Rinneamar ár gcomhrá. Rinneamar pleananna don lá dár gcionn, agus ansin, chaitheamar seal ag breathnú ar an teilifís, agus thugamar an sop orainn fhéin, roimh mheánoíche. B’in an chéad lá dár dturas críochnaithe, agus shocraíomar síos tar éis an aistir dhá chéad míle fada sin a bheith curtha dínn againn. Ní gá a rá, gur chodlaíomar go maidin, gona lánsoilse arna mhárach.
Dé Máirt, 19ú Lúnasa, 2003 .
In ár suí le giolc an ghealbhain, bíodh nár chualamar gíog nó míog ón éinín céanna sin, nó ó éan ar bith eile, dá ndéarfainn é, nó bhí an tÓstán, The Encina Lodge & Suites, suite i lár na cathrach, agus tar éis dúinn seal a chaitheamh dár n-ullmhú fhéin, agus tar éis dúinn bricfeasta blasta a chaitheamh, chaitheamar seal ag iarraidh rud eicínt a fhoghlaim faoi stair na cathrach seo, Santa Barbara. Is fada siar a théann scéal an ionaid álainn seo, nó bhí Indiaigh ag cur fúthu sna bólaí seo, i bhfad sular tosaíodh ag coinneáil cuntais ar stair a gciníocha. “Chumash” a thugtaí ar na daoine sin, agus táthar den tuairim, go mbíodh idir 8,000 agus 10,000 den chine sin, ag cur fúthu, an tráth úd, sa dúiche ina bhfuil Santa Barbara suite anois. Thógadar tithe dóibh fhéin, ach ó tharla gurbh as craobhacha, agus giolcacha, a tógadh iad, ní haon ionadh nach bhfuil a dtásc nó a dtuairisc le fáil ag seandálaithe, sa lá atá inniu ann. Mhair na daoine sin ar thoradh nádúrtha na talún, sa limistéar thart orthu. Bhíodh sméara, caora, préamhacha, síolta, coiníní, ioraithe, agus a leithéid, maraon le héisc agus sligéisc, mar bhia agus mar bheatha acu. Ba dhream iad a sheol fan an chósta freisin, i gcuracha móra fada, curacha a d’iompródh idir dheichniúr agus dháréag!
Briseadh isteach ar shaol sona na dtreabhanna sin áfach, sa séú haois déag, sa bhliain 1542, caoga bliain i ndiaidh do Cholumbus spág a leagan ar chósta an Domhain Úir, a chéaduair, nuair a shroich Juan Rodriguez Cabrillo agus a lucht leanúna, i ndá long, an San Salvador agus an Victoria, nuair a shroich siad cósta Shanta Barbara, agus nuair a d’fhógair siad gur le Rí na Spáinne feasta, an fearann sin. Ba Phortaingéileach é Cabrillo, i seirbhís na Spáinne, agus é ag iarraidh teacht ar an “Northwest Passage”, agus tá’s ag an saol mór inniu, go mba shaothar in aisce dó é, a leithéid de shaothar a chur air fhéin, ach ní raibh a fhios sin aige, nó ag a lucht leanúna, ag an am sin. Chaill na Spáinnigh suim sa dúiche sin, ar feadh trí scór bliain, agus ansin, i Nollaig na bliana 1602, tháinig Vizcaino ar an dúiche sin arís, ar an gceathrú lá, de Mhí na Nollag, féile Santa Barbara, agus b’in mar a baisteadh Santa Barbara ar an ionad álainn sin. Agus arís, níor ró-shuim leis an Spáinn an limistéar sin, nó i ndáiríre, níor chuir siadsan spéis ar bith i gCalafóirnia, go dtí déanach go maith san ochtú haois déag, nuair a chonacthas dóibh, go raibh cumhachtaí móra eile, an Rúis ina measc, ag cur suime nár bheag, i gcósta Chalafóirnia. Ba ansin a thug an Rí an t-ordú dá mhuintir i Ríocht Spáinneach Mheicsiceo, bunáiteanna, nó Presidiónna, a bhunú i San Diego agus i Monterey, le cos i dtaca sa limistéar sin, a thabhairt don Spáinn fhéin. In Aibreán na bliana 1782, thóg an lieutenant Jose Francisco de Ortega, agus a chuid saighdiúirí, Presidió mór, le freastal ar an limistéar sin. Anois, bhí ár seanchara, Junipera Serra, fear ar labhair muid faoi cheana, ar an bhfód freisin, agus é ar intinn aige Misin a thógáil ar na láithreacha sin freisin, ach cuireadh ina choinne, agus dhiúltaigh an Gobharnóir cead tógála dó i Santa Barbara, go dtí go mbeadh an Presidió tógtha, ach bhí Serra aosta, lag, spíonta, ag an am, agus ba é a dhein sé nó filleadh ar Mhonterey, le bás d’fháil. Sa bhliain 1793 d’fhógair Gobharnóir Chalafóirnia, go raibh Presidió Santa Barbara ar an bPresidió ab fhearr i gCalafóirnia uilig, agus nuair a bhí sé críochnaithe ar fad, sa bhliain 1797, chlúdaigh sé bloc cathrach. Ach le filleah ar scéal an Mhisin…
Sa bhliain 1785, dhá bhliain i ndiaidh bhás Junipero Serra, tháinig aiféala ar an nGobharnóir nua, agus thug cead do na Proinsiascánaigh Misean a thógáil i Santa Barbara.
An bhliain dár gcionn, tháinig an Padre Fermin la Lasuén, agus beirt bhráthar ina chomhluadar, agus chuireadar rompu an Misean sin a thógáil. Bhí socraithe acu, an Misean a choisreacan, go hoifigiúil, ar an 6ú lá de Nollaig na bliana sin, 1786, Lá ‘le Santa Barbara fhéin, agus cé nach raibh an Gobharnóir ar an bhfód, le páirt a ghlacadh sa cheiliúradh, leanadar ar aghaidh dá éaghmais. Chuireadar searmanas eile ar siúl, tamall ina dhiaidh sin, nuair a tháinig an Gobharnóir ar chuairt chucu. Chuir Rí na Spáinne fhéin cloig chucu, don Mhisean sin. Tar éis dóibh bheith tamall i mbun oibre misinéireachta sa dúiche sin, bhí de thoradh ar a gcuid oibre, gur baisteadh 70 de threibh an Chumash, agus tháinig siadsan chun cónaithe sa Mhisean. “Neophytes” a tugadh orthusan, agus múineadh an creideamh dóibh, agus chomh maith le sin, múineadh scileanna i bhfeirmeoireacht, i siúinéireacht, i gcócaireacht, i mbuildeáil, agus i bhfíodóireacht dóibh. Taobh istigh de bhliain, bhí 307 Nuachreidmhigh ina gcónaí sa Mhisean, agus bhíodar tar éis Séipéal adóibe a thógáil, maraon le teach na mbráthar, gráinseach, cistin, ceardlann adhmadóireachta, agus seomra súdaireachta. Ní gá a rá, gur éirigh, thar na bearta, leis an Misean sin Shanta Barbara, agus i ngearraimsir, bhí fás thar cuimse tagtha ar chuile ghné den tionscadal céanna sin. Agus, murab ionann is an Presidió, mar a raibh na saighdiúirí beo, bocht, gan léinte, gan airgead, gan pá, gan tada len iad a choinneáil sa Presidió, ach a ndílseacht dá dtír agus dá n-oifigigh. Bhí lucht an Mhisin ag cur fúthu i dtír na flúirse, sa chaoi go raibh an áit féinchothaíoch, taobh istigh d’achar an-ghearr.
Ach b’fhéidir nárbh olc an tseift í críoch a chur le gála na seachtaine, ag an bpointe seo, ach bí liom an chéad bhabhta eile, nuair a leanfaidh mé liom, ag cur síos ar scéal Shanta Barbara.
******************
Peadar Bairéad.
******************
.
.
.
.
.
.
English 
Gaeilge