by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
S é i p é i l , S a g a i r t , a g u s A i f r i n n t í .
***********************
.
Nach mór go deo idir inné agus inniu? Go háirithe, nuair atá duine ag cur síos ar na hábhair thuasluaite. Is cuimhin liom fhein, breis agus trí scór bliain ó shoin anois, nuair a théadh chuile dhuine sa pharáiste s’againne chun an Aifrinn, chuile Dhomhnach agus Lá Saoire d’fhéadfá a rá, sé sin, mura raibh sé tinn, nó ag tabhairt aire do rudaí beaga, nó a leitheid. B’ordú sóisialta, chomh maith le hordú creidimh é, freastal ar na hAifrinntí sin, ag an am. Ach d’imigh sin is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, ní hordú sóisialta é a thuilleadh, agus ní gá a rá, ach oiread, nach nglactar, chomh dáiríreach, leis an ordú creidimh, sa lá atá inniu ann. Anois, bhí sé éasca go maith, an tráth úd, teacht ar Aifreann, Domhnach nó Dálach ar bith, mar bhí flúirse séipéal agus flúirse sagart ar fáil i ngach paráiste sa tír, murab ionann is an lá atá inniu ann, nuair atá an dá earra céanna sin ag éirí níos gainne, agus níos gainne, in aghaidh na bliana.
Céard a tharla dhom an tseachtain seo, an ea? Nó an amhlaidh go bhfuil mé tagtha chun creidimh, i ndeireadh mo laethe thiar?
Bhuel, mar a tharla go minic cheana, is amhlaidh a chuir colún an Athar Brendan Hoban, “Just a Thought”, sa Western People, ag tochrais ar an gceirtlín sin mé. Nó sin iad na hábhair atá idir chamáin ag an bhfear céanna sin, sa “Western”, dár dáta 8ú Bealtaine, 2002.
Is é an tús a chuireann sé lena cholún san eagrán sin nó, tríd is tríd, go bhfuil an iomarca séipéil, agus an iomarca Aifrinntí, curtha ar fáil do Chaitlicigh na tíre seo. Tógadh na séipéil sin an-ghar dá chéile, sna seanlaethe, ionas go mbeadh ar chumas chuile dhuine sa tír freastal ar Aifreann Domhnaigh agus Saoire, gan aon ró-stró a chur air fhéin, cuma cá háit sa tír a raibh cónaí air, agus dár ndóigh, luigh sé sin le réasún, an tráth úd, nuair nach raibh de chóir iompair ag bunús na cosmhuintire ach an choisíocht. Ach, scéal eile ar fad atá i dtreis, sa lá atá inniu ann, nó is beag duine anois nach bhfuil carr aige, nó nach féidir leis síob chun an tseipéil a fháil, le freastal ar Aifreann i bhfad níos faide ó bhaile, ná mar a bhíodh, sna seanlaethe.
Níl dabht ar domhan, ach nach mbeidh an dara rogha againn, sa todhchaí, ach glacadh leis, nach mbeidh flúirse sagart againn le freastal ar na séipéil iomadúla, a tógadh i mblianta úd na bhfuíoll, agus go gcaithfear bheith sásta fuineadh in aice na mine, agus bheith sásta leis an méid is féidir a chur ar fáil dúinn le freastal ar ár riachtanaisí, sna laethe atá romhainn amach. Ach ní hionann sin is a rá, gur chóir dúinn na séipéil áille sin a leagan, nó a dhíol. Ba chóir iad a choinneáil mar áiseanna do phobal an pharáiste, áit ina bhféadfaidís teacht le chéile mar phobal, le guí, b’fheidir, nó fiú, le léamh, nó le ham a chaitheamh ann i bhfochair a chéile.
Caithfear glacadh leis freisin, nach mbíonn an fonn céanna ar Chaitlicigh, an lae inniu, freastal ar Aifreann chuile Dhomhnach agus Saoire, faoi mar a bhíodh, agus i ndáiríre, go bhfuil muid ag druidim, go mall, réidh, síos an bóithrín atá taistealta ag bunús Chaitlicigh na hEorpa, le céad bliain anuas. Is cuimhin liom an chaoi a mbreathnaímis, ábhair sagairt, ar chomh fuarchúiseach is a bhí na hEorpaigh i gcúrsaí creidimh, agus léann an tsagairt á chur orm, thart ar leathchéad bliain ó shoin anois. Is beag nach ndéanadh muid fiodmhagadh faoi éadan na ndaoine sin Caitlicigh a thabhairt orthu fhéin, ar a laghad cúise! Ba é an scéal a bhí amuigh orthu, nó nach mbíodh aon bhaint acu leis an Eaglais, ach amháin, do bhaisteadh, do phósadh, agus do lá na lice freisin. Idir na hócáidí sin, thugadh siad corr chuairt ar an séipéal, ar eagla go gcaillfeadh siad fios na slí! Ach, bunús an ama, d’fhágadh siad na cúrsaaí sin ag na mná agus ag na rudaí beaga. Bhuel, sa lá atá inniu ann, táid ann adéarfadh, go raibh muidinne fhéin ag smaoineamh ar aghaidh a thabhairt ar an ród céanna sin, mura bhfuil roinnt mhaith dínn píosa maith síos an bóithrín céanna sin, cheana féin!
Agus, cé go bhfuil sé soiléir, nach mbeidh an oiread céanna Aifrinntí á gceiliúradh in ár measc, amach anseo, agus nach mbeidh sé indéanta úsáid a bhaint as na séipéil uilig sin atá againn, i láthair na huaire seo, deir an tAthair Brendan, go gcaithfear tábhacht an Aifrinn a chur abhaile ar na fíréin feasta, más uainn iad a mhealladh chun an tséipéil maidin Domhnaigh agus Saoire. Agus bíodh nach gnó éasca, nó simplí é sin, ag an am gcéanna níor chóir smaoineamh air mar fhál go haer, nó is gnó indéanta é, ach cur chuige le flosc agus le fonn, ach ní mór cúnamh eicínt ón Spiorad Naomh fhéin a chur leis an bhflosc agus leis an bhfonn céanna sin, nó ní gnó daonna, amach is amuigh, é.
Tá ceataí beag eile sa séeal seo áfach, nó ag am seo an ghátair, nuair atá fonn agus flosc ag teastáil go géar uainn, caithfear a admháil go bhfuil bunús ár sagart sleamhnaithe anonn sna blianta, agus gan an fuinneamh, nó an spleodar, céanna ionntu anois is a bhíodh iontu blianta ó shoin, ach mar sin fhéin, nach breá le Dia fhéin, corruair, éacht oibre a dhéanamh trí dhaoine mar iad, mar i ndáiríre, níl Dia ag brath ar fhuinneamh, nó ar spleadar, a dheisceabail, lena thoil a chur i gcrích “ar Thalamh, faoi mar a dhéantar ar Neamh”. Nach minic a oibríonn sé tríd an lag, leis an mustar gan ghustal a bhaint den láidir? Ach, caithfear brath ar thuataí i bhfad níos mó sa todhchaí, freisin, nó nach cuid bhunúsach den eaglais fhéin iad? Nár baisteadh sa Chríostaíocht iad? Agus nár deineadh iad a chóineartú sa chreideamh céanna sin, nuair a chuaigh siad faoi láimh an Easpaig? Agus má sea, nár chóir dóibh anois páirt ghníomhach a ghlacadh i dtógail, agus i gcothú, na heaglaise sin, anseo inár measc? Tuigtear don Athair Brendan nach leor do shagart a Aifreann a léamh feasta, ach go gcaithfidh sé a Aifreann a cheiliúradh do phobal gníomhach, pobal a ghlacann páirt leis sa cheiliúradh sin, mar chléirigh, mar léitheoirí, mar mhinistrí, mar chór, nó mar chantairí. Tuigtear dó nár chóir Aifreann a cheiliúradh mura bhfuil an pobal gníomhach sin ar an bhfód, le dul i gcomhar leis an sagart fhéin, sa cheiliúradh sin.
Is cuimhin liom fhéin, go dtí an lá atá inniu ann, Misean a d’eagraigh na Slánaitheoraigh, sa pharáiste s’againne, le linn m’óige-se. Bhíodh Aifreann faoi leith do na daoine óga, chuile mhaidin, agus bhíodh an tAthair Mór Ó Conaola ansin in ár measc, le chuile shórt, a bhí ar siúl ag an sagart ar an altóir, a mhíniú dúinn. B’in an sagart a thugadh na seanmóirí móra uaidh, faoi phoitín, agus faoi chuile olc a lean úsáid na dí diabhlaí sin. Mhíníodh seisean cúrsaí an cheiliúrtha sin dúinn agus é ag siúl síos suas, inár measc, agus é ag míniú chuile ghníomh a dhéanadh an sagart, le linn an Aifrinn. Le cluasa na cuimhne, cloisim fós gíoscán a bhróg le linn na siúlóide sin. D’fhan ar dhúirt sé glas im chuimhne, anuas go dtí an lá atá inniu ann. Ní call dom a rá, gur chuir mé leis an eolas sin le linn na mblianta fada a chaith mé im ábhar sagairt. Ní gá dhom a rá, gur chóir cúrsa dá leithéid a reachtáil i ngach paráiste, ionas go bhféadfaí a bheith cinnte, gur thuig chuile dhuine den phobal a raibh ar siúl ag an sagart ag an altóir. Ba chóir freisin, go mbeadh chuile pháirt den Aifreann cleachtaithe, snasta, sa tslí go mbainfeadh pobal Dé taitneamh agus tairbhe as an gceiliúradh sin. Nach cuimhin linn uilig léitheoirí a chlos, agus iad ag iarraidh teorainn luais eicínt a bhriseadh, sa tslí nach raibh ar chumas éinne, a raibh á léamh ag an léitheoir sin, a thuiscint. Uaireannta eile, chloisfeá duine ag léamh, ar bhealach a thabharfadh le fios dá lucht éisteachta, nár chleachtaigh sé, nó nár ullmhaigh sé, a raibh á léamh aige, roimh theacht os a gcomhair amach dó. Níl a leithéid inghlactha feasta. B’fhearr bheith dá éagmais ná glacadh lena leithéid de léitheoireacht. Ní call dom a rá, gur chóir don sagart fhéin, ullmhúchán agus cleachtadh a dhéanamh ar a raibh le déanamh aigesean freisin, nó ceiliúradh i gcomhar isea an tAifreann, ceiliúradh ina gcuidíonn pobal Dé leis an sagart aithléiriú a dhéanamh ar íobairt an tSlánaithe.
Agus os ag caint ar cheiliúradh muid, nach bhfuil fhios ag chuile dhuine, nach ceiliúradh go cantain, agus cá bhfuil an cantain sin le fáil anois inár nAifrinntí? Má chuireann tú ceist ar na húdaráis faoi na cúrsaí seo, is é is dóichí go ndéarfaidh said leat, nach bhfuil féith an cheoil sna Gaeil, agus dá thairbhe sin nár mhaith leo an nós sin a thosú ina measc. Sin, nó nach maith leo bheith ar éisteacht le hiomainn, nó le ceol cráifeach, le linn dóibhsean bheith ag rá a bpaidreacha. Níl i gceist sa mhéid sin ach leithscéalta, agus lena chois sin, níl iontu ach leithscéalta ar leathchois. Nó má cheistíonn tú na daoine, a théann chuig an Aifreann, faoi na cúrsaí sin, inseoidh siadsan duit, gur breá ar fad leo ionainn a chanadh, agus gur breá leo freisin, dreas ceoil chráifigh a chloisint, ag an am ceart, le linn an cheiliúrtha. Ach, déarfadh duine, b’fhéidir, nach bhfuil na hiomainn sin ar eolas ag na daoine, agus conas mar sin a d’fhéadfá iad a chur ag ceol? Éasca go maith, mar nach eol do chuile dhuine, nach bhfuil mórán deacrachta ag baint leis na hiomainn a chantar sna séipéil a fhoghlaim, agus go dtiocfadh an pobal isteach orthu, gan stró ar bith. Dár ndóigh, d’fhéadfadh cór beag a bheith ag séipéal freisin, le cúnamh a thabhairt don phobal, le linn dóibhsean bheith ag canadh. Is maith ann an cór freisin, le ceol casta, séasúrach, a chur ar fáil, in am tráth, ach ní hé mo thuairimse fhein, gur chóir dúinn cór a úsáid le labhairt thar cheann an phobail, nó le freagairt thar a gceann, ach oiread. Caithfear an pobal a spreagadh le seilbh a ghlacadh ar a gcuid fhéin den Aifreann, agus gan an chuid sin a ligean le héinne, cór nó cléir. Ní bheadh sé do-dhéanta leabhrán iomann a chur i dtoll a chéile, sa chaoi go mbeadh thart ar thrí scór iomann, de na hiomainn is coitianta, ar fáil ann, sa chaoi go mbeadh na focail le fáil go héasca ag chuile dhuine sa séipéal, nó bheadh leabhar iomann fágtha ar an suíochan teampaill ansin, os comhair chuile chríostaí acu.
An bhfuil a leithéid indéanta?
Cinnte tá, nó nach cuimhin le chuile dhuine, a rinne freastal ar mhisean, go n-éiríonn le lucht eagraithe an mhisin sin, an pobal a chur ag canadh, trí chleachtadh gearr a chur sa tsiúl, tamall roimh chuile Aifreann. Tagann na daoine isteach go héasca ar, idir cheol agus fhocail, agus ní hé sin amháin é, ach baineann siad ard-taitneamh as freisin, nó teann siad amach abhaile agus ceol ina gcroí leo.
Ní gá don sagart an lá uilig a chaitheamh ag léamh an Aifrinn, ach níor chóir dó, ach oiread, dul tríd an searmanas ar chosa in airde. Tá gá le cráifeacht agus le dáiríreacht le linn cheiliúradh an Aifrinn, nó caithfear anam agus spiorad phobal Dé a ardú, agus a mhealladh tríd an gcuirtín caol sin, a scarann an dá shaol óna chéile. Tá an pobal céanna sin ar thóir bheatha a n-anamacha, agus má deintear iad a bheathú sa tslí sin, fillfidh siad arís, agus arís eile, ar na hAifrinntí a riarann an bheatha spioradálta sin orthu.
Cé go mbainim fhéin taitneamh agus tairbhe as na hAifrinntí Domhnaigh agus Saoire, faoi mar a cheiliúrtar iad abhus, anseo in Éirinn, ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil go ndeachaigh ceiliúradh an Aifrinn sna Stáit i gcionn go mór orm, agus chomh maith le sin, cá bhfágfá na hAifrinntí breátha sin a cheiliúrtar i measc na Spáinneach? Ní fhéadfá gan suntas a thabhairt don chráifeacht agus don dáiríreacht a léirítear lena linn, sea, agus an pháirt ghníomhach a bhíonn ag an bpobal i gcúrsaí agus iad ag déanamh comhair leis an sagart, le linn an cheiliúrtha.
Ach, b’fhéidir go bhfuil an iomarca ráite agam faoi seo, agus b’fhéidir freisin, gur chóir dom na cúrsaí sin a fhágáil fúthu sin, a bhfuil scil faoi leith acu iontu, ach nach críostaí mé fhéin, chomh maith le duine, agus is dá bharr sin, a thuigtear dom, go bhfuil chuile cheart agam mo ladar a chur sa scéal, ag súil, go spreagfainn daoine eile chun smaointe, agus chun gnímh. Nó b’fhéidir, gur mar sin a oibríonn an Spiorad Naomh fhéin, agus é ag baint úsáide as an lag, leis an láidir a spreagadh. Agus má tharlaíonn ganntanas sagart orainn, amach anseo, nár chóir smaoineamh ar na mna atá ag fanacht go foighdeach ar na cliatháin, le mám maith blianta anois, sea, agus nach bhfuil fir phósta ansin freisin, a bheadh sásta seal a chaitheamh ag freastal ar an dtréad, dá n-iarrfaí orthu a leithéid a dhéanamh. Má tharlaíonn an ganntanas sin, léireofar a leigheas dúinn.
Leor sin do thuras na huaire seo. Go dtí an chéad bhabhta eile…
Slán……..
.
.
*******************
Peadar Bairéad.
*******************
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Saolta ag Athrú 2
Peadar Bairéad
(This week we consider our attempts to operate a Minority Government)
.
Rialtas Mionlaigh
Chonaic muid, an tseachtain seo caite, faoi mar a tharla i ndiaidh an toghcháin deiridh, nach raibh an dara rogha ag ár dTeachtaí Dála ach Rialtas Mionlaigh a bhunú, sin nó dul ar ais chuig na vótóirí, ag iarraidh orthu sainordú nua thabhairt dóibh, le Rialtas nua a bhunú, agus nár maith a thuig siad nach mbeadh an pobal céanna ró-shásta le socrú dá leithéid, tar éis dá dTeachtaí dhá mhí a chaitheamh ag iarraidh toil na vótóirí a chur i gcrích, agus gan de thoradh ar a n-iarrachtaí uilig, ach an teip. Nuair a cuireradh chuile shórt sa mheá, ba é a shocraigh siad, i ndeireadh na dála nó go ligfí do Fhine Gael Rialtas a chumadh, agus gheall Fianna Fáil go nglacfaidís fhéin leis an socru sin, ar choinníoll go leanfadh an Rialtas sin polasaí a bheadh inghlactha dóibhsean.
Nuair a léamar faoin socrú sin a chéaduair, ba é a cheapamar nó nach mbeadh Rialtas dá leithéid inmharthana, agus nach mbeadh aige ach saol fata i mbéal muice! Bhí breall orainn áfach, agus bíodh nár aontaigh siad faoi chuile shórt, ag an am gcéanna, níor deineadh aon cheo fós a phléascfadh an socrú a rinneadh in am an ghátair, agus nuair a smaoiníonn tú air, tá ualach asail de bhuntáistí ag baint leis an socrú úd a bhunaigh ár Rialtas Mionlaigh.
Buntáistí…
Buntáistí! adeir tú? Cad iad na buntáistí a bhainfeadh le socrú ciotach dá leithéid?
Bhuel! ar an gcéad dul síos, is iarracht é, ar dheacracht in ár gcóras daonlathach a leigheas, agus caithfear a admháil, go raibh thart ar dhá mhí caite ag ár dTeachtaí nuatofa Dála, ag iarraidh Rialtas Móraimh a bhunú, agus é ag teip glan orthu a leithéid a dhéanamh, agus thuigfeadh duine ar bith nach raibh ach dhá rogha fanta acu ansin, agus sin Toghchán nua a eagrú, nó Rialtas Mionlaigh a bhunú, agus bíodh nach rabhthas ró-shásta a leithéid de Rialtas a bhunú, ag an am gcéanna, b’fhearr sin, dár leo, ná dul ar ais chuig na vótóirí le sainordú nua a lorg.
Agus ar an dara dul síos, b’fhéidir go bhfuil muid tar éis teacht, de thimpiste, ar eiseamláir nua Rialtais, agus má oibríonn sé, bhuel, b’fhéidir go nglacfaí leis feasta, mar réalt eolais a threoireodh i dtreo Thír Tairngire sinn. Anuas go dtí seo, ní raibh ach sampla amháin againn de Rialtas Mionlaigh, agus sa chás sin, ní raibh ach Páirtí amháin ag feidhmiú mar Rialtas, agus an dara Páirtí mór sásta cead a gcos a thabhairt dóibh, chomh fada is a leanfaidís polasaí a bheadh ag teacht lena ndearcadh siúd ar leas an phobail. Mar sin, socraíodh ar chineál nua Rialtais a bhunú mar thoradh ar a gcainteanna agus a margaíocht. Ach, le filleadh ar na buntáistí a bheidh ag Rialtas dá leithéid a bhunú, caithfidh muid a chur san áireamh, ar dtús, nach mbíodh i gceist, go nuige seo, ach Rialtais AonPháirtí, sin nó Comhrialtas, ach go dtí seo ní bhíodh glacadh ar bith le Neamhspleáigh mar bhaill de Rialtas, ach an babhta seo, tharla go raibh na Neamhspleáigh eagraithe mar mhionpháirtithe, ar mhaithe lena leas fhéin, agus leas a bpobail, a bhaint amach, tharla anois go rabhthas sásta Aireachtaí a bhronnadh orthu, ar choinníoll go ngeallfadh siad dílseacht, mar Pháirtí, don Rialtas nuabhunaithe. I ndeireadh na dála, tar éis breis is dhá mhí a chaitheamh i mbun margaíochta, bhíothas sásta Rialtas a bhunú faoi stiúir Fhine Gael, ach le hAirí Neamhspleácha mar Airí Rialtais ag iomradh bhád an Stáit ar aonbhuille leosan. Sea, ar deireadh thiar, bhí cineál nua Rialtais againn le gnó an Stáit a riar dúinn.
Ag glaoch sa bhFásach!
San am atá thart, nár mhinic a bhíodh Teachtaí Neamhspleácha ag glaoch leo fhéin sa bhfásach, agus gan aon ró-aird ag éinne orthu, sea, agus nár mhinic fís bhreá, chiallmhar, ag na daoine céanna sin, ach anois, bheadh Aireacht ag cuid de na Teachtaí éirimiúla seo, agus é ar a gcumas, a bhfís a leagan ar bhord an Rialtais, agus iarracht a dhéanamh le feoil a chur ar chnámha na físe sin, ar mhaithe le leas an phobail. Ní féidir a shéanadh, gur le leas an phobail socrú dá leithéid.
Anois, tá ráflaí ag dul sa timpeall, nach mbeidh ar chumas ar Rialtas Mhionlaigh buiséad a dhréachtadh agus a achtú don bhliain seo chugainn, agus muna mbeidh, beidh a bport seinte, Tiúrfaidh an aimsir freagra na ceiste sin dúinn. Ach, céard a déarfar má éiríonn leo an gnó sin a chur i gcrích?
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
(In “I mBéal an Phobail” this week, we revisit the Rambling House tradition.)
.
Peadar Bairéad
Seanchas Iorrais….1….
Nach iomaí oíche fhada Gheimhridh a chaith mé fhéin, sa teach s’againne, i mbaile na Druime, in Iorras, ag éisteacht leis na daoine fásta ag seanchas dóibh fhéin go sona sásta, ar bhruach thine mhór móna. Ba iad na hábhair a bhíodh idir chamáin acu, de ghnáth, nó na laethe a chaitheadar ag sclábhaiocht, is ag nábhaíocht, in Albain, agus ar bhain dóibh agus iad ina ndeoraithe i bhfad ó bhaile, sa tír eachtrannach sin. Scaití eile, bhíodh a n-aird acu ar sheanchas a ndúiche fhéin, agus ba bheag áit i bparáiste na Cille Móire nach raibh a scéal agus a stair ar eolas go paiteanta acu. Is maith is cuimhin liom fhéin iad ag cur síos ar “Shaen’s Cut” agus ar Dhroichead Bhéal an Mhuirthead, agus ba dá bharr sin, a scríobh mé fhéin an píosa seo leanas, in eireaball na bliana 1993, inar éirigh liom scéal úd na seanfhondúirí a thabhairt suas chun dáta, agus sin an scéal a bheidh idir chamáin agam, an babhta seo.
In aimsir an Dara Chathal, sa bhliain 1676, fuair Sir James Shaen seilbh ar dhá dtrian de thailte Iorrais, i gContae Mhaigh Eo, ach dhealródh sé, gur bheag spéis a chuir an Sir James céanna sna tailte sin. Nuair a d’éag an fear saibhir sin áfach, sa bhliain 1695, thit na tailte uile sin, mar oidhreacht, ar a aonmhac, Sir Arthur Shaen, fear a chuir suim, sea, agus dhá shuim, i bhforbairt na n-eastát úd thiar.
Rinne sé na heastáit sin a choilíniú, agus bhunaigh sé coilíneacht sa Mhuirthead, áit ar shocraigh sé buíon Sasanach, gona Ministir, an tUrramach John Tollet. Thug sé a shealúchas fhéin do gach uile choilíneach acu, agus d’fhéach sé chuige, gur éirigh thar barr lena thionscadal thiar.
“Shaen’s Cut”
Faoin mbliain 1715, chuir Sir Arthur roimhe, baile beag a thógáil, san áit a bhfuil Béal an Mhuirthead suite anois. Ní raibh san áit an t-am sin ach riasc, nó bhí leithinis an Mhuirthead ceangailte den tír mhór an t-am sin, le cuing chaol talaimh. Chuir Sir Arthur daoine i mbun oibre, le canáil a ghearradh idir an Inbhear Mór agus Cuan an Fhóid Duibh. Ba é an t-ainm a baisteadh ar an ngearradh sin nó “Shaen’s Cut”. Bhí an gearradh sin leathan go leor le báid bheaga a ligean ón Inbhear Mór isteach i gCuan an Fhóid Duibh.
D’fhág Shaen’s Cut go mba oileán é an Muirthead feasta. Ar ball, tógadh droichead trasna na canálach sin, agus lean cúrsai ar aghaidh go seoigh, ar feadh tamaill. Faoin mbliain 1752 áfach, bhí drochbhail ar an gcanáil, ach bhí Sir Arthur fhein ag tabhairt an fhéir, faoin am sin, nó fuair sé bás, ar an 24 Meitheamh, sa bhliain 1724
Ní raibh de shliocht ar Arthur Shaen ach beirt iníon, agus ar ball, nuair a phós siad, thit eastáit Shaen le John Bingham, agus le Henry Boyle Carter. Ba dhuine de shliocht Henry Boyle Carter a thóg baile Bhéal an Mhuirthead, nuair a d’iarr sé ar Patrick Knight, innealtóir, pleananna do bhaile mór Bhéal an Mhuirthead, a dhréachtadh, sa bhlain 1824. Faoin mbliain 1829, bhí baile mór tógtha ar an ionad. B’fhéidir nár leanadh pleananna Knight sa tionscadal sin, ach istigh i lár an bhaile, bhí, agus tá, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, Cearnóg Chartair, “Carter Square”, le cuimhne an bhunaitheora a choinneáil glas.
Ach le filleadh ar scéal na ndroichead…
I nDeireadh Fómhair na bliana 1845, chuir an rialtas £5,000.00 ar fáil, mar dheontas, le canáil cheart a thochailt, idir Chuan an Fhóid Duibh agus an Inbhear Mór, ar choinníoll go gcuirfeadh muintir na háite £4,000.00 dá gcuid airgid fhéin, leis an ndeontas sin. Chuathas i mbun oibre láithreach, ach níor críochnaíodh an obair go dtí an bhliain 1851, nó chuir an Gorta Mór isteach go tubaisteach ar thionscadal na canálach. Tógadh an chanáil nua in áit “Shaen’s Cut”, a gearradh breis agus céad triocha bliain roimhe sin. Tógadh sclóindroichead nua thar an chanáil, mar nasc idir an Leithinis agus an tír mhór. Bhí an chanáil nua, thart ar chaoga troigh ar leithead, agus cúig throigh déag ar doimhneas.
Droichead Dhoire
Faoin mbliain 1900, bhí drochbhail ar an sclóindroichead úd thar an gcanáil, agus shocraigh Comhairle Chontae Mhaigh Eo agus Bord na gCeantar Cúng ar dhroichead nua a chur ina ionad.
…….Fillfidh mé ar scéal na ndroichead úd an chéad bhabhta eile. Bí linn……
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Sín chugam an Ghealach ! 1
Peadar Bairéad
(This week, let’s take a trip down Memory Lane)
Bóithrín na smaointe
Minic, na laethe seo, a théann m’aigne siar Bóithrín na Smaointe, siar thar bhlianta fada mo ré, agus mé ag iarraidh ciall eicínt a bhaint as an saol anróiteach, anacair, anásta, seo. Ar na geábhanna sin, siar thar laethe mo ré, is minic a chríochnaím an turas agus mé im’ ghasúirín beag, óg, ag breathnú in airde ar aghaidh gheal Fhear na Gealaí gile. Chomh fada is a bhain sé liomsa, ní raibh tada riamh ar an saol seo a bhí chomh halainn, inmhianaithe, leis an liathróid soilseach úd, a bhí ag spréacharnach lei thuas ansin sa spéir réaltógach. Is cuimhin liom gur chuir mé na smaointe sin, chomh fada is a d’fhéadfainn ag an am, in iúl do m’athair, oíche amháin. “Fan ort anois,” ar seisean, “bíodh foighid agat, agus ceann de na hoícheanta seo, nuair a bheidh an ré sin beagáinín níos ísle ar an spéir, geobhaidh mise an seandréimire, agus gabhfaidh mé in airde, agus gheobhaidh mé greim an an mboc sin, cuirfidh mé isteach i mála mór an charraigín í, agus tógfaidh mé anuas liom í, agus bronnfaidh mé ortsa í. Anois, céard deir tú?”
Bhuel, A Thiarcais! Bhí mé chomh bródúil is dá mbronnfadh sé bó orm, agus thug caint úd mo Dhaid misneach agus sásamh domsa, go ceann i bhfad ina dhiaidh sin. I ndáiríre, is dócha go bhféadfá a rá, gur ghealaigh a gheallúint laethe dorcha mo bheatha dhom, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann, nó mhúin sé dom, go bhféadfá a chreidiúint go raibh fáil ar ghile na gile fhéin, ach a bheith foighdeach, agus tabhairt faoi le creideamh agus le fonn.
Tír na nÓg
Nuair a tháinig ann dom, blianta beaga ina dhiaidh sin, tháinig mé ar an dtuairim, go raibh difir mhór idir Thír na nÓg agus a raibh ar fáil i nGleann seo na nDeor, ach ag an am gcéanna, tuigeadh dom, gur chóir dúinn dul ar thóir na foirfeachta i gcónaí, bíodh nach sroichfeadh muid leibhéal Útóipeach riamh ar an saol seo. Agus, bíodh nach bhfuil fáil ar an bhfoirfeacht i gcónaí, is féidir linn, rud eicínt atá an-ghar dó a thabhairt i gcrích, ach a chreidiúint go raibh sé infhaighte agus indéanta, agus chuile dhícheall a dhéanamh ansin dul sa tóir air.
Blianta fada ina dhiaidh sin, rinne mé iarracht ar dhán beag a chumadh i gcuimhne na hócáide sin. ‘Fear na Gealaí Gile’ a bhaist mé air, agus b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é bleaist bheag de a thabhairt duit anseo. Mar sin, seo chugat …..
Fear na Gealaí gile.
.
A Fhir ghealgháireach an Gealaí gile,
Ag breathnú anuas ar an saol duit,
An é ár n-amaidí, nó ár mbaois mhíchiallmhar
A leathann an straois sin ar t’aghaidh rocach?
.
Nó an amhlaidh a thuigeann tú daille an duine,
A mhilleann is a chreachann an saol seo,
Is baineann an iompar sin deoir as do shúile,
Is miongháire mí-ionraic ar do bheola.
.
Mo bhuíochas ó chroí dhuit, a fhir úd an lampa,
A threoirigh ár muintir gan tuisle,
Trí bhogach, trí riasc, is trí phortaigh gan teorainn,
Ar mhaithe le caidreamh na gcomharsan.
.
Ar leanúint an tseachtain seo chugainn…..
Sin chugam an Ghealach 2
Peadar Bairéad
(This week we continue our journey down Memory Lane)
.
Geallúintí geala
An tseachtain seo caite labhair mé faoi áilleacht na gealaí gile, agus faoi mar a chuir mé fhéin dúil inti ó laethe m’óige i leith…..Ach ní chuige sin uilig atá mé, an babhta seo, ach chuige seo. Ba mhaith liom labhairt anois faoi na geallúintí uilig a tugadh, agus a thugtar fós, do dhaoine, d’fhonn iad a mhealladh treo amháin, nó sa treo úd eile. Cuir san áireamh freisin, na féidireachtaí uilig a leagadh os ar gcomhair amach le dallamullóg a chur orainn, tráth a raibh pobal macánta, saonta, anseo againn.
Anois, bíodh gur chreid mé sna féidireachtaí sin uilig, agus déarfainn gur chreid roinnt mhaith de na daoine thart orm sa leagan amach céanna sin, nárbh asainn a baineadh an mealladh, nuair a fuaireamar amach, nach mar sin a tharlaíodh sa tsaol cam, casta, céasta, a bhí thart orainn.
Geallúintí Polaitíochta!
Breathnaigh ar chúrsaí polaitíochta, i dtosach. Nuair a bhí mise óg, caithfidh mé a admháil, gur chreid mé chuile fhocal ón lucht polaitíochta! Dúradarsan linn, go gcruthódh siad saol an mhadaidh bháin dúinn ach ár vótaí a bhronnadh orthu, lá an toghcháin. Dá ndéanfadh muid amhlaidh, chuirfeadh siadsan Útóipe ar thalamh ar fáil dúinn. Bheadh obair le fáil ag chuile shaoránach, bheadh áras in áirithe do chuile chlann, bheadh scolaíocht den scoth le fáil, saor in aisce, ag chuile mhac máthar, agus iníon athar, sa tír. Ní gá dhom cur síos ar na háiseanna eile a chuirfí ar fáil dúinn, ach bheadh cúrsaí leighis, cúrsaí taistil, cúrsaí léinn, agus chuile chineal cúrsa eile, ar fáil, d’óg agus d’aosta, sa Phoblacht a bheadh againn, dá mbronnfaimís an chumhacht chuige sin orthusan. Sea, agus bheadh deireadh go deo le bochtaineacht, le hanró, le cruatan, agus le gorta.
Tuar agus Tairngreacht
Agus ar tháinig an tuar faoin dtairngreacht, tráth fuair siad na vótaí agus an chumhacht?
Ag magadh fúm atá tú! nó in áit dóibh Útóipe a chur ar fáil dúinn, nó dá mhéad a gheall siad, is ea ba lú a dháil siad! Nó b’in mar a samhlaíodh dúinne é, ach go háirithe.
D’fhéadfá breathnú freisin ar chúrsaí léinn agus ar chúrsaí sláinte, agus thuigfeá gurb é an scéal céanna sna cúrsaí sin é. Gealladh don duine óg go mbeadh saol an mhadaidh bháin aige ach luí isteach ar na leabhair, agus staidéar dian a dhéanamh, le linn a óige. Seafóid arís! Mar is dócha nach bhfuil fáil ar shaol an mhadaidh chéanna sin, dubh, bán, nó riabhach, ar an saol seo, nó má tá, caithfear dul trí chruatan agus trí hanró lena bhaint amach. Agus ag caint ar chúrsaí sláinte, nach minic a ghealltar don duine óg go mbeadh chuile shórt ar a dheis aige, ach an bheatha cheart a ithe, na deochanna sláintiúla úd a ól, agus fanacht glan amach ó phóit is ó chraos.
Geallúintí nár fioraíodh
Bhuel! Ní i gcónaí a fhíoraítear na geallúintí céanna sin, ach oiread, nó nach bhfaightear an tseanduine, anseo is ansiúd, a dhearbhaíonn, gurbh iad an tobac agus an bhiotáille a choinnigh sa tsiúl é, trí bhlianta fada a ré.
Sea, mh’anam! Ar deireadh thiar, cuireadh ina luí orm fhéin, go raibh cosúlachtaí idir an ghealach agus an dréimire úd, – ar dhein mo Dhaid tagairt dóibh agus mise i mo ghasúr, – agus cúrsaí an tsaoil seo. Mar nuair is cúrsaí an tsaoil seo, agus cúrsaí daonna, atá idir chamáin againn, caithfimid glacadh leis, go bhfuil difir mhór idir an rud atá inmhianaithe, agus an rud a bhfuil fáil air, le linn ár ré abhus. Soilsíonn Útóipe an casán dúinn, agus spreagann sé sinn i dtreo na foirfeachta daonna, ach, i ndáiríre píre, ní éireoidh linn an stádas sin a réaladh, fad is beo sinn. Ní bhfuair mé fhéin greim riamh ar an ngealach gheal soilseach úd, ach shásaigh an smaoineamh agus a fhéidireacht mé, le linn laethe duairce, dorcha, mo bheatha. Mar sin, ná cuireadh sé aon lagmhisneach orainn fáil amach nach bhfuil an Útóipe úd inshroichte, ar an saol seo, ach ag an am gcéanna, nár chóir go spreagfadh an choincheap chéanna sinn teacht chomh cóngarach agus is féidir linn, don Útóipe ar thalamh úd, a mheall, agus a shásaigh sinn, go háirithe le linn laethe neamhaí dóchasacha, na hóige..
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
An Chathair Álainn
.
(This week, I mBeal an Phobail casts a kindly eye on our Faire Citie.)
.
Ba í an chéad uair a leag mé fhéin súil ar an gCathair Álainn s’againne nó i nDeireadh Fómhair na bliana 1966. Bhí mé ag obair i mBaile Átha Cliath, agus tharla go raibh seacht mbliana caite agam ag obair san Ardchathair faoi’n am sin, agus bhí mo dhóthain dubh faighte agam di. Bhí fógra sna nuachtáin an tráth sin, ag cur in iúl go raibh múinteoir uathu i gColáiste Chiaráin, agus tuigeadh dom, go ndéanfadh post sa Choláiste sin an beart go seoigh dhom dá ndéanfaí a leithéid a thairiscint dom. Chuir mé isteach ar an bpost sin, agus tar éis mé a chur faoi agallamh, glacadh liom mar mhúinteoir san institiúid ársa, céanna, sin. Ba ar lá an agallaimh a fuair mé an chéad spléachadh ar an Faire Citie seo, agus chuaigh áilleacht na cathrach i gcionn chomh mór sin orm, gur dhúirt mé liom fhéin, go mbeadh sé deacair áit níos feiliúnaí a fháil, le fréamhacha a chur síos, agus le cathróireaht a bhaint amach, ná an chathair ársa seo. Tairgeadh an post sin dom, ar ball, agus ní call dom a rá, gur ghlac mé go fonnmhar leis an dtairiscint sin. Sin mar a tharla gur tháinig mé chun cónaithe, agus chun oibre, anseo cois Feoire.
Mór idir Inné agus Inniu
Ní gá dhom a rá, gur mór go deo an difríocht idir an chathair, faoi mar a bhí in eireaball na bliana, 1966, agus an chathair chéanna faoi mar atá sí in eireaball na bliana seo, 2011, cúig bliana is dhá scór ó shoin anois! Cathair den tseandéanamh a bhí inti an tráth úd, agus ba bheag rud i bfoirm athnuachana, a bhí le feiceáil ó cheann ceann na cathrach, ag an am, ach ag an am gcéanna, bhí pearsantacht stairiúil, ársa, Gaelach, le tabhairt faoi deara ar shráideanna agus ar fhoirgnimh na Cathrach seo. Ní call a rá, go ndeachaigh an Caisleán, na hEaglaisí, Coláiste Chiaráin, Teach an Rútaigh, An Tholsel, agus tuilleadh, ar liosta le háireamh iad, go ndeachaigh siad i gcionn go mór orm. Thaitin leagan amach na cathrach liom freisin, í tógtha thart ar abhainn na Feorach, a shníomhann a slí, go síorai, sásta, sleamhain, trí chroí an phobail, sea, agus na sráideanna a théann ag fánaíocht thart, ag cuartaíocht ar chuile chomharsanacht sa timpeall. Chuir Sráid Mhaudlin faoi gheasa mé, nó bhí rian láimh na staire le feiceáil go soiléir ansin. agus í mar cheangal idir an Mhór Roinn agus Sráid Eoin. Sea, agus nár dheacair foirgneamh níos suimiúla a fháil, áit ar bith, ná Coláiste Chill Chainnigh, ar bhruach álainn na Feoire, agus é suite ansin ar an gcúlráid, ach radharc aice ar Chaisleán niamhrach, álainn, na mBuitléarach. Ionad oiriúnach d’aos léinn, d’aos fionachtana, sea, agus d’aos eagna freisin.
Coláiste cianaosta Chiaráin
Ach bíodh go ndeachaigh na hionaid sin uilig, agus tuilleadh, i bhfeidhm go mór orm, ba mhó fós a chuaigh Coláiste Chiaráin fhéin i bhfeidhm orm, nó ba í seo an chéad uair a raibh deis agam súil seabhaic a dhíriú uirthi. Chuaigh mé isteach trí Gheata Bhóthar Chalainne, agus ba bheag nár bhain an chéad spléachadh sin a fuair mé ar an suíomh ársa, álainn, sin, ba bheag nár bhain sé radharc na súl díom. An Fhaiche ghlanbhearrtha, na faichí imeartha, na cúirteanna liathróid láimhe, agus ansin dínit agus draíocht aghaidh chlasaiceach an fhoirgnimh ghotaigh sin, ag éirí go clochach, neamhaí, os mo chomhair amach. Ba dheacair a shárú de radharc a fháil i do shiúl lae. Chuaigh an radharc sin i bhfeidhm go mór orm, agus caithfidh mé a admháil, gur mar sin atá, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann.
Ach, bíodh gur thóg siad siúd uilig mo chroí, ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil, gur mó fós a théann Sráidíní caola, cúnga, casta, na cathrach áille seo i bhfeidhm orm. D’éirigh leis na Sráidíní céanna dáinín a bhaint asam, agus mé i bhfad ar shiúl uathu, nó tharla go raibh mé ar saoire sna hOileáin Chanáireacha ag an am. I Maspalomas, faoi mar a tharla…
B’fhéidir nár dhochar ar bith é, athlua a dhéanamh air, ag an bpointe seo. ‘Sráidíní Cúnga’ a bhaist mé air, agus seo chugaibh anois é……
.
SRÁIDÍNÍ CÚNGA
.
Mothaím uaim sibh,
A shráidíní cúnga,
A shráidíní ársa Chill Chainnigh.
.
Sráidíní naofa,
A sméideann go rúnda
Ar dheoraithe céasta
Chill Chainnigh.
.
Sráidíní áille,
Ag brúchtadh go sásta
Le sult is le gáire
Chill Chainnigh.
.
.
Anocht is mo throithe
Ar shráid Mhaspalómas,
Filleann mo chroí
Ar Chill Chainnigh.
.
Is feicim go soiléir,
Trí shúile na cuimhne,
Sráidíní dílse
Chill Chainnigh.
.
A shráidíní cúnga an cheana,
Snasta ag bróga na gcianta,
Chugaibh, trí cheo bog na mílte,
Seolaim gan seachrán mo bheannacht.
English 
Gaeilge