by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
T i t i m n a h O í c h e ?
***********************
…. A r m a g a d a n ….
.
Thíos sa Smugairle Róin, a bhí mé fhéin is mo sheanchara, Séimí a’ Droichid, an oíche cheana, muid ar ár sáimhín só, agus ag iarraidh fadhbanna casta an tsaoil mhóir seo a scaoileadh, nuair a thóg mo Shéimí breá cruacheist doscaoilte, agus chaith idir an dá shúil chugam é.
“Nóiméad amháin”, arsa mé fhéin, “nár chuala tú riamh é ráite i measc daoine, gur túisce deoch ná scéal? Bhuel, fóill ort nóiméad amháin, mar sin, go n-iarrfaidh mé ar ár seanchara ‘Tóin Mhór’ fhéin, braoinín den stuif chrua a leagan os ár gcomhair amach, braoinín a bheidh mar spreagadh againn, agus muid ag dul i mbun na ceiste sin”
Ba ghearr an mhoill ar ghiolla an leanna na deochanna a leagan ar an mboirdín beag sin a bhí eadrainn, istigh i gCailleach (Snug) an Smugairle Róin. Thóg Séimí cóir a ghloine fhéin, d’ardaigh go hómósach idir é fhein agus an solas é, scrúdaigh go fuarchúiseach, ealaíonta é, agus ansin, chuir chun a bhéil é, agus bhain smeachán as, d’ísligh an gloine ansin, go mall, cúramach, chun an bhoird arís. D’aithneofá ar a aghaidh, go raibh sé thar a bheith sásta lenar bhlais sé.
“Bhuel,” ar seisean “an gceapann tú go bhfuil ‘Lá Philip a’ Chleite’ buailte linn?”
“Go bhfóire Dia na Glóire orainn uilig,” arsa mé fhéin, ach céard a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin thú, a chara na gcarad?”
“Chomh fada is a bhaineann sé liomsa, tá an scéal scanraitheach sin á scríobh thall is abhus dúinn, ag méar Dé fhéin, le tamall de bhlianta anuas anois.”
“Tá faitíos orm, nár léigh mé fhéin tada dá leithéid ar Chlár Dubh na Cruinne, go fóill, ach go háirithe.”
“Cá raibh tusa aimsir na súl? Nach bhfuil sé le léamh agat i scéalta móra an domhain seo, ó ló go ló, agus ó sheachtain go seachtain, agus ó cheann ceann na bliana.”
“B’fhéidir, a Shéimí, go n-inseofá dom, cad é go díreach, an scéal atá le léamh agat chomh rialta, soiléir sin.”
“Déanfaidh mé sin, cinnte. Nach léann tú na nuachtáin, agus nach mbreathnaíonn tú ar an teilifís, gan trácht in aon chor ar éisteacht leis an raidió, agus nach bhfuil an scéal céanna sin le léamh, agus le clos, ó éirí go dul faoi na gréine, chuile lá, go bhfuil muid ag druidim i dtreo Armagadan. Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil Báire na Fola chugainn ar luas.”
“Cogadh atá i gceist agat, mar sin, an ea?
“Cogadh, cinnte, ach cogadh níos measa ná aon chogadh a troideadh ó thús an tsaoil go nuige seo. Breathnaigh ar a bhfuil ar siúl sa díthreabh, thart ar Mhurascaill na Peirse, na laethe seo? Amuigh anisn ar an gcúlráid, folaithe ó shuile fiosracha daonna, tá na Stáit Aontaithe, agus a gComhghuallaithe, ag tionól agus ag tiomsú arm ollmhór, le cogadh díothaitheach a chur ar an Iaráic, mar chuid dá gclár, le Sceimhlitheoireacht Idirnáisiúnta a dhíothú. Ní gnáth-shaighdiúirí, nó gnáth-airm, atá a mbailiú acu, amuigh ansin ar an gcúlráid, sna gainimhligh thart ar Mhurascaill úd na Peirse. Ní hea mh’anam, ach saighdiúirí stóinsithe, seantriailte, righne, agus airm nua-aimseartha, nimhneacha, mallaithe, agus nuair a bheidh an slógadh agus an tiomsú uilig críochnaithe, beidh ansin, fórsa millteanach, do-bhuailte, agus fórsa nach bhfacthas a leithéid ar thalamh an domhain seo, cheana riamh.”
“Ach a Shéimí, nach bhfuil chuile sheans ann anois, nach mbeidh orthu piléar amháin fiú, a scaoileadh i bhfeirg, nó de réir mar a thuigtear do na saineolaithe, tuigfidh Saddam go bhfuil a chaiscín meilte, agus géillfidh sé, sula mbeidh gá le cogaíocht ar bith i gcoinne na hIaráice.”
“Tá súil agam go bhfuil an ceart agat, ach caithfear a chur san áireamh anois, go bhfuil an t-arm ollmhór sin tógtha ag Meiriceá trasna an domhain, agus slógtha ansin, i ngaineamhlach Mhurascaill na Peirse, agus thuigfeadh duine ar bith, nach ar mhaithe le caisleáin ghainimhe a thógáil, a seoladh chun na háite iargúlta sin, a chéaduair iad, agus dá bharr sin, tá chuile chosúlacht ar an scéal, go mbeidh ina chogadh fuilteach, fíochmhar, ansin, sára fada. Agus má tharlaíonn an cogadh sin, is féidir linn a bheith cinnte, go mbainfidh an dá thaobh leas as chuile bhuntáiste airm atá ar fáil dóibh, ar mhaithe lena namhaid a scrios is a dhíothú. Má tharlaíonn a leithéid, bhuel, ansin beidh Lá Armagadain buailte linn, nó d’fhéadfadh sé, go mbainfeadh an dá thaobh úsáid as airm do-luaite, agus go leathfadh nimh agus fíoch na cogaíochta sin ó cheann ceann na cruinne, nó má bhaintear an claibín den bhuidéal, ní bheidh éinne ábalta srian a chur ar dhiabhail ollscriosacha Armagadain.”
.
M a c a n B h a c a i g h !
.
“Ach a chara na gcarad, níor chóir do dhuine ar bith na nithe sin faoi Armagadan a lua, fiú, nó nach mbíodh seanfhocal againn fadó…
‘Ná bac le mac an bhacaigh is ní bhacfaidh mac an bhacaigh leat.’
Nach é an scéal céanna é i gcás na cogaíochta sin, sa Mheán Oirthear. Ach le casadh ar cheirtlín eile ar fad, cad é do thuairim” a Shéimí, “faoi riail agus reacht i dtír seo na hÉireann, i láthair na huaire seo?”
“Is beag nach bhféadfá a rá, nach bhfuil ceachtar den dá earra sin le fáil in ár measc, faoi láthair. Breathnaigh ar an chaoi a bhfuil gasúir, faoi cheithre bliana déag d’aois, imithe fiáin, i mbailte agus i gcathracha, ó cheann ceann na tíre seo. Gasúir á dtógáil os comhair ár gcúirteanna, agus iad á scaoileadh amach ar na sráideanna arís, toisc nach bhfuil priosún ar bith sa tír, a bheadh oiriúnach len iad a choinneáil ann, bíodh go bhfuil siad tar éis bheith os comhair na gcúirteanna céanna go mion minic cheana. Agus i gcás na ndaoine fásta, tá cosúlacht ar an scéal anois, go bhfuil muid ag cur fúinn i, Dodge City, nó i Chicago, le linn ré an Iarthair Fhiáin. Ní chuireann sé ionadh ar éinne, sa lá atá inniu ann, nuair a théann gunnadóir isteach i dteach ósta, púicín air, gunna ina láimh leis, siúlann suas chuig duine eicínt istigh ansin, agus díríonn a ghunna, agus scaoileann é, faoi mar ba mhadra, nó nathair nimhe é. Sea, a chara, tá an tír seo imithe chun an donais ar fad, le roinnt bheag blianta anuas.”
“Agus, a Sheimí, an gceapann tú go bhfuil leigheas ar bith ar an scéal seo, nó an féidir linn an claibín a chur ar ais ar an mbuidéal arís?”
“Tá faitíos orm, go bhfuil sé ag éirí níos deacra, agus níos deacra, in aghaidh an lae, an claibín céanna sin a chur ar ais ar an mbuidéal, gníomh a thabharfadh deis dúinn, mar phobal, smacht eicínt a fháil ar ais ar chúrsaí, in Oileán seo na Naomh is na nOllamh. Ach ag an am gcéanna, ní bheinn gan dóchas, amach is amuigh, nó má bhreathnaíonn tú ar an teorainn luais sin, atá i mbéal gach éinne, na laethe seo, toisc gur shocraigh an Rialtas ar phhoinntí pionóis a ghearradh ar éinne a bhrisfeadh na teorainneacha céanna sin, feasta. Bhuel, thar oíche, thosaigh tiománaithe ag géilleadh do na teorainneacha luais chéanna sin, áit nach mbíodh meas an mhadra acu orthu roimhe sin. Anois, dá dtosódh an Rialtas ar pholasaí an “Zero Tolerance” úd, a tosaíodh i Nua Eabhrac, roinnt blianta ó shoin, déarfainn, go bhféadfadh siad smacht eicínt a chur i bhfeidhm sa tír seo arís.”
“Ach, a Shéimí, nach bhfuil a fhios agatsa, faoi mar atá a fhios agamsa, go bhfuil daoine ann, agus cuma sa tsioc cad a dhéanfaidh tú, brisfidh siadsan an dlí, nó tá sé de dhlúth is d’inneach iontu, sin a dhéanamh, sea, agus d’fhoghlaim siad an dearcadh sin óna dtuismitheoirí agus ón dream a tháinig rompu, den chuid is mó. Conas is féidir le “Zero Tolerance” deighleáil le daoine dá leitheid. Bainfidh siadsan leas as chuile chleas a d’fhoghlaim siad riamh, le buntáiste a bhreith ar an bpobal, agus ar an dlí freisin.”
“Tagaim leat sa mhéid sin, tá daoine dá leithéid ann, ach ar ámharaí an tsaoil, níl an oiread sin díobh ann, agus d’fhéadfadh an Stát díriú orthu siúd, ar bhealach speisialta.”
“Conas a d’fhéadfaidís tabhairt fúthusan, nó is dream iad, nach bhfuil meas ar bith acu ar riail nó ar reacht, ar Dhia no ar dheamhan. Ní thuigeann na daoaine sin tada ach neart, agus ní théann tada i bhfeidhm orthu, ach buillí. Bronnann neart ceart, chomh fada is a bhaineann sé leosan, agus má tá siad láidir a ndóthain le seilbh a ghlacadh ar do mhaoinse, bronnann an neart sin únéireacht na maoine sin orthu. Conas is féidir leis an Stát s’againne dul i gcoinn ar dhaoine dá leithéid, mar sin?”
“Glacaim leis gur leag tú do mhéar ar an bhfadhb ansin, ach ag an am gcéanna níl cumas na sibhialtachta ídithe againn fós, mar adúirt Príomh Aire Shasana tráth, agus nach bhfuil seanfhocal againn fhéin sa Ghaeilge adeir, gur “Fonn a dhéanann Fiach”, sé sin, má theastaíonn uainn é a dhéanamh, déanfaimid é.”
“Ach, níor éirigh linn na daoine sin a chur faoi smacht an Stáit fós, nach bhfuil sé ag éirí beagáinín déanach sa lá le bheith ag smaoineamh ar phleananna chuige sin anois?”
“Bheadh an ceart agat, gan dabht, mura bhfuil plean nua againn le sin a bhaint amach.”
“Agus an gceapann tú, i ndáiríre, go bhfuil a leithéid de phlean ann?”
“Cheapfainn go bhfuil, agus plean réasúnta simplí freisin. Níl ach slí amháin againn as an bhfadhb ina bhfuil muid sáinnithe, ag an nóiméad seo, agus sin na coirpigh sin uilig a imtheorainniú, agus ansin, iarracht ollmhór a dhéanamh ar a bhfrithshóisialtacht a leigheas.”
“Ach, conas a d’fhéadfá na coirpigh doleigheasta sin a roghnú, má sea?”
“Bheadh orainn sin a fhágáil faoi cheannforit an Gharda Síochána. Ach ar aon nós, thaharfadh sé deis do dhaoine siúl ar shráideanna a mbailte, agus a gcathracha fhéin, arís, gan faitíos, gan eagla, gan bhaol. Agus rud amháin eile, dealraíonn sé go bhfuil fhios ag madraí an bhaile fiú, cé hiad na coirpigh chéanna sin, agus cá bhfuil cónaí orthu, agus cé tá ag obair dóibh, freisin, ach is é an cheataí atá sa scéal nó nach féidir leis an nGarda Síochána fianaise a bhailiú, le cúis inchreidte ina gcoinne a leagan os comhair Cúirte, toisc go bhfuil faitíos ar dhaoine scéitheadh orthu, ar eagla a mbasctha.”
**********************************
.
D o f h e i c t h e !
B’fhéidir gur chuimhin libh, gur scríobh mé in alt anseo, tamall ó shoin anois, go n-éiríonn seandaoine dofheicthe! Saineolaí croí ó Mheiriceá, fear a bhí mar dhalta agam fhéin, blianta fada ó shoin, a chuir sin ar mo shúile dhom, anuraidh. Chomh luaath is a éiríonn tú as obair, a chara, ar seisean, téann tú as amharc, diaidh ar ndiaidh, go dtí sa deireadh, bíonn tú dofheicthe, chomh fada is a bhaineann sé leis an bpobal thart ort. Anois, níl dabht ar bith ach go raibh an ceart ar fad ag an saineolaí cliste sin, nó ta sé tughta faoi deara agam fhéin freisin. Ach, an tseachtain seo, ina Alt nua, ar an Sunday Independent, rinne Gay Byrne tagairt don bhfírinne chéanna sin. B’fhéidir gur mhaith leat an rud adúirt Gay a athléamh. Agus os ag tagairt don cholún céanna mé, caithfidh mé a rá, gur thaitin an cineál dialainne, atá idir chamáin aige, go mór liom. Ach seo an rud a bhí i gceist agam thuas…
“We were not invited to the Irish premiere of Gangs of New York. Everybody else in the world was. When I was a major star of stage, screen and raidio-cabs, we were invited to every such bunfest under the sun. For the most part, I regarded them as rather irksome additions to an already overcrowded schedule. Now I have all the time in the world, and we get invited nowhere. How quickly they forget…..”
Nach ‘in é díreach é! Cheana féin tá Curadh mór na Teilifíse fhéin, ag dul as radharc, agus mar a fheiceann tú, thug sé fhéin faoi deara é. Gay! níl ansin ach an tús, geallaimse dhuit ú! Anois, níl Gay chomh dona sin ar fad fós, nó tá ag éirí leis a ainm a choinneáil os chomhair an phobail, trí chláracha teilifíse, agus anois trí cholún ar Nuachtán Domhnaigh, ach, smaoinigh ar na daoine nach bhfuil na buntáistí sin acu, agus iad ag seoladh leo anonn sna blianta….
Dofheicthe, a chara, dofheicthe….dofheic….
Sea, mh’anam, tá sé thar a bheith deacair t’ainm, nó t’aghaidh, a choinneáil i mBéal an Phobail, tar eis d’ualach na mblianta tú a shá chomh híseal sin i dtalamh, gur beag má tá tú infheicthe, a thuilleadh. Ó! Bhuel!, Nach ‘in an “Human Condition” agat, a mhac!!!
.
******************
Peadar Bairéad.
******************
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Fís an Cheiltigh
.
(This week we take a look at an epic and moving novel based on the life and times of Roger Casement)
.
The Dream of the Celt….le….Mario Vargas Llosa
.
Gafa i bPentonville
I bPeiriú a rugadh an t-údar seo sa bhliain 1936. Tá cáil idirnáisiúnta bainte amach aige mar úrscéalaí, agus bronnadh Duais Nobel sa Litríocht air, sa bhliain 2010. Deirtear ar chlúdach cúil an leabhair seo….
“Casement was feted as one of the greatest humanitarians of the age. Now he is about to die ignominiously as a traitor.”
Is dócha go bhféadfá a rá, gur ar na tairní sin a chrochann Mario Vagras Llosa bunús an úrscéil seo faoi Ruaidhrí Mhac Easmainn. Ba í Edith Grossman a d’aistrigh an leabhar seo go Béarla.
Tosaíonn an scéal agus Casement ina phríosúnach i bPríosún Phentonville, i Samhradh na bliana 1916, agus é ag fanacht ar a choinne leis an gcrochadóir, nó bhí sé daortha chun a chrochta agus bíodh go raibh sé ag fanacht ar fhreagra na n-údarás ar a iarratas ar thrócaire, tuigeadh dá lán nach bhfaigheadh sé, i ndeireadh na preibe, ach an t-eiteachas.
Cuireann na t-údar síos i dtosach ar óige Roger, agus mar a d’fhás sé suas sa tír seo. Agus bíodh gur rugadh i mBaile Atha Cliath é, rómhair sé leis an gcois eile, nó féach mar a chuireann an t-údar é…
“…he took for granted what his father, Captain Roger Casement, who had served…in India, had inculcated in him: his true birthplace was County Antrim in the heart of Ulster, the Protestant and pro-British Ireland where the Casement line had been established since the eighteenth century.”
Fuair an t-athair sin bás den eitinn sa bhliain 1876, agus ó tharla go raibh an mháthair básaithe cheana féin, fágadh Roger óg ina dhílleachta, agus gan é ach dhá bhliain déag d’aois. D’fhás agus d’fhorbair sé, agus ar ball, chaith sé seal ag déanamh taighde ar iompar na nEorpach sa Chongo, go háirithe dhírigh sé a aire ar iompar Leopold na Beilge, agus an chaoi ar bhain seisean agus Eorpaigh eile, sochar as allas agus as feoil na ndúchasach sa tír sin. B’uafásach go deo an scéal a bhí le hinsint aige ar deireadh thiar, nuair a bhí a ghnó sa Chongo críochnaithe aige.
Putumayo Pheiriú
Faoi mar a insíonn an t-údar scéal Roger, filleann sé, gach re seal, ar a chruachás i bpríosún, agus é ag fanacht ar scéal ó na h-údaráis, cé acu a raibh siad sásta an bhreith bháis a loghadh dó, nó nach raibh, agus ansin, leanann sé ar aghaidh leis an scéal, ag cur síos ar an gcarn oibre a dhein Mac Easmainn ar son dhúchasaigh na Congo, agus ar son mhuintir Amazonia freisin. Ba mhór an oscailt súl é do chiníocha sibhialta an Iarthair, ach go háirithe, tráth chuala siad faoi’n leatrom agus faoin éagóir uilig a bhí á ndéanamh ina n-ainm siúd, i bPutumayo Pheiriú agus sna dúthaigh iargúlta sin Amazonia.
Ba dhian an praghas a dhíol sláinte agus aigne Ruaidhrí fhéin, fad is a bhí an taighde céanna sin á dhéanamh aige ar an mí-úsáid a tugadh do na ciníocha céanna sin. Ach, gan dabht ar domhan, d’aithin an saol mór sibhialta an gar gan áireamh a rinne sé dóibh, agus moladh go hard na spéire é mar an daonchara ba mhó a mhair lena linn. Dá chomhartha sin, bhronn an Impireacht fhéin gairm Ridire air, agus cheapfá go mbeadh an saol mór ar a thoil aige feasta, ach ní mar a shíltear a bhítear go minic, nó ag an bpointe sin, gabhadh in eangach greamaitheach na náisiúntachta Éireannaí é, mar b’fhacthas dó, go raibh éagóir agus leatrom á ndéanamh ar a chine fhéin freisin, agus gur chóir dó rud eicínt a dhéanamh faoi. Rud a dhein. Ach gabhadh ‘in flagrante’ é ar chósta Chiarraí agus chuir sin, agus poibliú a dhialanna, na tairní deiridh ina chónra.
An-leabhar, an-léamh, ina gcuireann an t-údar faoi gheasa sinn, lena scil, lena scéal, agus lena thuiscint ar stair na tréimhse sin.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I m B é a l a n P h o b a i l .
.
Peadar Bairéad
(This week I mBeal an Phobail recalls memories of a magazine that has survived the tides of time.)
“An Timire”
“Nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac.” B’in an smaoineamh a rith liom, an lá cheana, nuair a tháinig “An Timire”, de thuairt, isteach trí pholl na litreach, i ndoras tosaigh an tí s’againne. Anois, mar is eol duit, is ionann “Timire” agus “Messenger”, agus ar an ábhar sin, ba ar an tseanMhessenger a thosaigh mé fhéin ag smaoineamh, tráth raibh mé ag breathnú ar an leabhrán breá, néata, nua sin, a tháinig ar chuairt chugam.
Cén Messenger atá i gceist agam, an ea?
Iris bheag a chuireadh, agus a chuireann, na hÍosánaigh i gcló. Cúrsaí creidimh a bhíodh, agus a bhíonn, idir chamáin acu san Iris sin. Tá fáil ar an Iris chéanna sin fós sa lá atá inniu fhéin ann.
The Messenger…..
Cén chaoi ar chuir mé fhéin aithne ar an Iris sin, a chéaduair, an ea?
Bhuel, dháiltí chuile eagrán de, ar Chaitlicigh, i ndiaidh an Aifrinn, im’ pharáiste thiar, an tráth úd, mar léitheoireacht spioradálta, agus b’earra é sin, a bhí sách gann, ag an am sin, agus mar sin, ba mhór an fháilte a chuirtí roimpi mar léitheoireacht Domhnaigh, sular tháinig na Nuachtáin Domhnaigh ar an bhfód thiar, le sinn a mhearú is a bhodhrú, agus le béadán a leathadh, Domhnach i ndiaidh Domhnaigh.
Bhuel, ar ball, is dóigh gur tuigeadh do na hÍosánaigh go mba mhaith an smaoineamh é “Messenger” i nGaeilge, a chur ar fáil do na pobail le Gaeilge agus b’in é díreach a dhein siad, sa chaoi gurbh é an leagan Gaeilge sin, “An Timire”, a thagann ar chuairt chugamsa, ceann in aghaidh na ráithe, agus geallaimse dhuit é, go mbíonn fáilte agam fhéin roimhe, chuile bhabhta. Agus faoi mar a tharlaíonn, chuile bhabhta, bíonn saibhreas thar na bearta taobh istigh de chlúdaigh na hIrise smaointí seo
Eagrán an Fhómhair seo
In eagrán seo an Fhómhair, 2012, tá a lán altanna spreagúla le léamh, freisin. Molann an t-eagarthóir, Frainc Mac Brádaigh SJ dúinn, san eagarfhocal, ‘Tinteáin’ a bhunú do lucht na Gaeilge, le go bhféadfaidís teacht le chéile in atmosféar Críostúil, cairdiúil, carthannach, le go bhféadfadh Críostaithe teacht thart air, agus le go bhféadfaidís freisin, scéal a mbeatha a insint, gan náire, gan chúthaileacht. Tuigtear dó, gurb ‘in croílár na Críostaíochta, é a bheith ar ár gcumas teacht le chéile mar Phobal Dé, i gcreideamh, i gcairdeas, agus i ngrá. D’fhéadfadh duine tamall maith a chaitheamh ag déanamh a mharana faoin dearcadh céanna sin.
Tá alt ann freisin leis an tSiúr Eilís Ní Thiarnaigh, faoi Aifreann i nGaeilge a ceiliúradh mar chuid de cheiliúradh an Chaogadú Comhdháil Eochairiseach. Aifreann a cheiliúir an tEaspag Breandán Ó Ceallaigh, Easpag Achadh Chonaire, agus ba iad an Cairdinéal Seán Mac Brádaigh, an Cairdinéal Keith O’Brien, agus an tAthair Pádraig Ó Cochláin, a chomhcheiliúraithe sa cheiliúr sin.
Alt suimiúil, spreagúil, eile, isea an píosa leis an Athair Oilibhéar Ó Croiligh faoi Chrosa Móra na hÉireann, alt ina ndéanann sé trácht ar scil agus ealaíon na ndealbhóirí a rinne na dealbha stairiúla sin a ghreanadh, i bpainéil ornáideacha, fan stoic agus géag na gcros mór sin. Nárbh iad na dealbhóirí céanna sin a thuig a gceird go hálainn, agus lena chois sin, nárbh iontach an cumas a bhí iontu a dtuiscint ar a gcreideamh a ghreanadh ar chloch.
Más duine thú ar spéis leis síolta a chreidimh a bheathú, agus píosa breá Gaeilge a léamh ag an am gcéanna, b’fhéidir nárbh olc an tseift í, greim a fháil ar ‘Thimire’ an Fhómhair 2012. Tá mé ag ceapadh go mbainfidh tú idir thaitneamh agus thairbhe as.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
(I mBéal an Phobail takes a look, this week, at our friends and neighbours in the European Union.)
Peadar Bairéad
An Ród seo romhainn
Tá an tOlltoghchán thart. Tá na Teachtaí tofa. Tá an Rialtas roghnaithe, agus muid ag súil le tús nua i saol polaitíochta na tíre seo. Táthar ag súil, go gcuirfí críoch le caimiléireacht, le héagoir, le bochtaineacht, le hanró, agus le soc sa trach ag lucht cumhachta. Dár ndóigh, tá’s ag an lá, nach bhféadfaí chuile dhuine a shásamh sna cúrsaí seo, nó dá gcuirfeá an cnoc thall ar an gcnoc abhus, bheadh duine eicínt fágtha amuigh, agus ábhar clamhsáin aigesean, ach… an leas is mó, don uimhir is mó… sin an sprioc daonlathach is ceart a shocrú don Rialtas nua. Leis an scéal a dhéanamh i bhfad Éireann níos measa, tuigtear dá lán, nach de thimpiste a tharla a leithéid, ach gurbh é cúis a bhí leis, nó gur thit ar Rialtas ina gcodladh agus iad i mbun stiúrtha, agus gurbh é toradh a bhí ar an miogarnach sin nó gur caitheadh i dtír ar charraigreacha garbha, fiaclacha, fiachacha, muid, gur polladh báidín an Stáit, agus gur fágadh muidinne sáinnithe, gan slí éasca éalaithe fágtha againn. Ach, bíodh sin fíor bréagach, caithfidh muid ár mbealach a dhéanamh amach as an sáinn seo, ar ais nó ar éigean. Agus mar is eol do chách anois, sé an gad is giorra don scórnach atá le scaoileadh againn, ná go gcaithfidh muid an margadh a deineadh leis an AE, agus le IMF. a athstruchtúrú, nó má leantar le cúrsaí faoi mar atá i láthair na huaire seo, níl dabht ar domhan, de réir na saineolaithe, ach go mbeidh orainn loiceadh i nglanadh ár bhfiacha, amach anseo.
Ní mar a shíltear a bhítear
Ní mar a shíltear a bhítear, go minic, nó deir an AE, go mbeidís fhéin sásta athstruchtúrú a dhéanamh ar an margadh, ar choinníoll go mbeadh Rialtas nua na hÉireann sásta Cáin Chorporáide na tíre seo a ardú go leibhéal an Aontais Eorpaigh. Anois, níl an Rialtas s’againne sásta géilleadh puinn ar leibhéal na Cánach céanna sin, agus dá bharr sin, níl an tAontas sásta ísliú úis ar ár n-iasacht a thabhairt dúinn, agus sin mar a fágadh an scéal tar éis Chruinniú Mullaigh na dTaoiseach Eorpach, ar an Aoine, an t-aonú lá déag de Mhárta. B’fhéidir gur chóir a rá, gurbh iad an Fhrainc agus an Ghearmáin, ba mhó a chuir an leagan-amach sin chun tosaigh. Anois, b’fhéidir go bhfuil siadsan den tuairim sin, toisc go bhfuil toghcháin le reachtáil sna tíortha sin acu, gan mórán moille, agus nár chabhair in aon chor dóibh géilleadh do sheasamh na hÉireann, sa scéal seo.
Ach nár gheall tíortha an AE dúinn, sular ghlacamar le Conradh Lisboa, nár gheall siad dúinn, go mbeadh cead ár gcinn againn, sa todhchaí, ár gCáin Chorporáide, agus cúrsaí cánach go ginearálta, a choinneáil díreach mar a bhí. Ach, thugadar an gheallúint sin dúinn, nuair a theastaigh uathu, go nglacfadh pobal na tíre seo le Conradh Lisboa, ar an dara iaraidh. Ach, nach bhfuil sé deacair go maith, bheith ag brath orthu sin, sa todhchaí. Sea, ar mhaithe leis fhéin a dhéanann an cat crónán, agus nach in am an ghátair a aithnítear na cairde.” Sin an chomhairle a shíneann ár sinsear anuas chugainn, thar taoide thréan na mblianta. Tugaimis cluas easóige dóibh.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Saolaíodh Áilleacht Uafar 7
.
Peadar Bairéad
.
.
Labhair muid cheana faoi “Íosagán”, mar dhráma, agus faoin nDráma Páise, a chuir an Piarsach ar an ardán, sa bhliain 1911, drámaí a thuill clú agus cáil dá n-údar, ach an tseachtain seo, caithfimid tamall ag breathnú ar an nDráma neamhghnách sin, “An Rí.” Sa bhliain 1912 a scríobh sé an Dráma sin, agus sa chás seo, d’éirigh leis, an laochas agus an creideamh a nascadh le chéile. Thaitin an Dráma céanna sin leis an Yeatsach, agus tar éis athruithe áirithe a dhéanamh ar an téacs, léiríodh ar ardán na Mainistreach é. Caithfidh go raibh síocháin snadhmtha idir an mbeirt sin, tar éis na mblianta! Bhí an Piarsach anois imeasc fhathaigh na Drámaíochta , agus chabhraigh na pingneacha, a shaothraigh sé as, le Scoil Éanna.
Sa Dráma seo, tá arm naimhdeach ag déanamh ar an Ríocht áirithe seo. Ba dhrochdhuine é Rí an Ríochta sin. I ngar dó, bhí Mainistir ina raibh daltaí ríoga á n-altramú ag Abb. Dúirt an tAbb leis an Rí, go mbrisfeadh an t-arm naimhdeach sin cath air, i ngeall ar a pheacaí, ach go bhfeadfaí buachaint orthu, trí cheannaire naofa a chur i mbun Arm an Rí. Troideadh an cath. Briseadh ar arm an Rí, agus chúlaigh sé chun na Mainistreach. Chuir an tAbb ar a shúile dó, a raibh le déanamh aige, lena Ríocht a shábháil. Ghéill an Rí. Thug suas a choróin. Ansin, roghnaigh an tAbb an té ab óige dá mhic altrama, agus dúirt leis, dualgaisí an Ri a ghlacadh air fhéin, mar oidhreacht, agus dúirt, go mbéarfadh an sé bua, i ngeall ar a mhacántacht, agus toisc nár dhuine uaillmhianach é. Thug Giolla na Naomh machaire an áir air fhéin, agus rug sé bua, bíodh gur cailleadh an Giolla fhéin bocht san iarracht sin. Sea, nárbh ‘in dearcadh an Phiarsaigh fhéin, faoi mar a léirigh ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa…….
“Splendid and holy causes are served by men who are themselves splendid and holy”
One Man Can Save
Ag an bpointe seo da shaol, leag sé béim ar íobairt an duine aonair, ar mhaithe lena phobal, sé sin, íobairt an duine neamhchiontaigh, mhacánta. B’fhéidir gurbh é a dhán fhéin a chuireann sé inár láthair sa dhearcadh seo, agus b’fhéidir gur air fhéin a bhí sé ag smaoineamh, agus páirt Ghiolla na Naomh á ghaibhniú aige. Féach mar a thuig an beathaisnéisí, La Roux an scéal, nó dár leis-sean, ba é a alter-ego fhéin a chuir sé os ár gcomhair, sa Dráma sin, “An Rí.” B’fhéidir gur chóir a lua anseo,
• gur sa bhliain sin 1913, a ghlac sé mionn Bhráithreachas na Poblachta.
• An bhliain chéanna sin roghnaíodh é le hóráid a thabhairt, ag Uaigh Wolfe Tone, i mBodenstown, agus freisin, ag cruinniú bunaidh Óglaigh na hÉireann.
• Agus taobh istigh de thrí bliana, chuirfeadh rois piléar críoch lena réim mar dhrámadóir
• Ón mbliain 1912 amach, dealraíonn sé, gur thuig an Piarsach go raibh tír le saoradh aige. Thuig sé a dhán agus a mhisean.
Scríobh sé dráma eile, sa bhliain 1913. “Eoin”, a bhaist sé air, agus suíodh é thiar i ré na bhFíníní. Bhí airm i bhfolach ag an múinteoir seo faoi urlár a sheomra ranga, sa scoil. Tháinig na póilíní. Theich an múinteoir. Scaoil na saighdiúirí, ach nuair a chuadar isteach sa scoil, baineadh geit astu, nuair a thug siad faoi deara, gur mharaigh siad gasúr óg lena rois piléar. Íobairt aonair, i gceist anseo arís. Sea, d’éirigh leis an údar, laochas agus an Chríostaíocht, a shnadhmadh le chéile, ina scríbhinní, agus b’fhéidir ina aidhmeanna, freisin.
His English Period
Uaidh sin amach, ba i mBéarla a scríobh sé a chuid drámaí. B’fhéidir go raibh se sásta, faoin am sin, go raibh an Drámaíocht i nGaeilge, curtha ar bhonn sábhála aige, agus go ndéanfadh daoine eile an t-iomaire sin a bhaslú feasta, nó faoin am sin, bhí a thodhchaí leagtha amach aige dó fhéin, agus ba thríd an mBéarla, a d’éireodh leis, bunús a phobail a shroichint.. Ní dócha go raibh Mac Donncha tar éis a dhearcadh fhéin a chur abhaile air! B’fhéidir freisin, go raibh a anamh cráite ag amhrais faoin ród a bhí tofa aige, agus b’fhéidir freisin, gurbh é sin a bhí i gceist aige sa scig-dhráma sin, “Eoin”. Ach i ndeireadh na dála, bheadh air léim an chreidimh sa dorchadas a ghearradh. Mar sin, tagann muid chuig a dhráma deiridh, “The Singer”. Dráma aonghnímh ba ea é, agus i mBéarla a scríobhadh é. Ba sa bhliain 1915 a chum sé é. Níor léiríodh an dráma sin le linn bheatha an údair. B’fhéidir, i ndáiríre, gur mar uacht a d’fhág sé an saothar seo dá phobal, lena ghníomhartha a mhíniú dóibh. B’in mar a cheap a lán, ag an am. Ach b’fhéidir go bhfuil ár ndóthain ansin, don tseachtain seo, agus fillfiidh mé leis an scéal sin a chríochnú, an tseachtain seo chugainn. Bí liom ansin. Go dtí sin..slán….
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Mac Dara, The Singer
Ba é Mac Dara, amhránaí, file, agus scríbhneoir amhráin tíre, an príomhcharachtar. Suíodh an dráma i dteach a mháthar, san Iarthar, ach níor leag Mac Dara cos sa teach sin le seacht mbliana roimhe sin. Tá caint faoi Éirí Amach san aer, agus tá deartháir óg Mhic Dara réidh chun catha, agus é ag fanacht ar orduithe ó Ghaillimh. Tá caint, imeasc daoine, faoi amhránaí ainaithnid atá ag spreagadh na cosmhuintire lena chuid amhrán. Tuigtear do lucht na háite, go bhfuil guth mar bhuabhall aige. Baineann sé deora as daoine, agus tá fearg fíochmhar air . Feictear do dhaoine áirithe, gur laoch é, fhad is a fheiceann daoine eile mar aingeal é, nó mar Mac Mhuire fhéin.
Tagann cuairteoir isteach agus insíonn a scéal don seanmhúinteoir, faoin chaoi ar chaith sé seacht mbliana ag taisteal trí ghaineamhleach an amhrais. Chaill sé a chreideamh, ar feadh scathaimh, ach fuair arís é i measc na cosmhuintire. Iontusan chonaic sé aghaidh Dé….
“Ah! It is a tear-stained face, bloodstained, defiled with ordure, but it is the Holy Face”
Is dócha go bhfuil macalla na bhfocal sin le fáil i ndán a charad, Joseph Mary Plunkett, “I see his blood upon the rose.”
Agus arís deir sé…..
“When my mother greeted me, I thought of Mary meeting her son on the way to Calvary.”
Feiceann muid dearcadh an Phiarsaigh sa mhéid sin, agus an chaoi ar shnaidhm sé an Laochas agus an Chríostaíocht le cheile, faoi mar ba dhual dó.
Fad is atá Mac Dara ansin lena mháthair sa tseomra, téann a dheartháir óg, Colm, amach chun troda, gan orduithe a fhail, agus gan ina chomhluadar, ag tacú leis ach cúig dhuine dhéag. Nuair a chuala Mac Dara an scéal sin, dúirt sé gur chóir dó cheithre scór dul amach chun troda in éineacht le Colm. Ach ar ball, nuair a chuala sé gur cailleadh Colm, dúirt sé ansin….
“The fifteen were too many….One man can free a people as one Man redeemed the world. I will take my pike, I will go into battle with bare hands…. I will stand before the English, as Christ hung naked on the tree.”
Críochnaíonn an Dráma le Mac Dara ag deifriú i dtreo shaighdiúirí Shasana.
Sa dráma seo, bhain an t-údar úsáid as chaint na ndaoine, agus thóg sé an sintéis a shroich sé in “An Rí” céim eile chun tosaigh. Seo mar a chuir mé sa léacht úd é……….
The synthesis reached by Pearse in “The King” is taken to the ultimate point of Christian Parallellism in the Singer, and Pearse’s final statement in the Singer is telling us that war and killing are unnecessary…
Ní raibh gá le hár nó marú, le pobal a shlánú, dhéanfadh bás íobartaigh amháin an chúis, ach an té sin é fhéin a ullmhú i gceart don íobairt sin. Mór idir sin, agus an léamh a chuireann daoine áirithe ar a dhearcadh, agus ar a ghníomhartha!
Autobiographical ?
Níor admhaigh an Piarsach go mba dhráma dírbheathaisnéiseach é “The Singer”, ach déarfainn, go bhfuil an iomarca cosúlachtaí idir Mhac Dara agus an t-údar fhéin, le sin a chreidiúint ina iomláine. B’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, an píosa seo a chríochnú le athlua a dhéanamh ar rud adúirt General Blackader, Uachtarán na Cúirte Míleata a dhaor an Piarsach chun báis, dúirt sé le Countess Fingall, tráthnóna na trialach …
“I have just done one of the hardest tasks I have ever had to do……I have had to condemn to death one of the finest characters I have ever come across…..I dont wonder that his pupils adored him”
Leor sin do thuras na huaire seo.
.
.
English 
Gaeilge