by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Athchuimhne
Cath Charraig Seabhac
.
Ag léamh píosa faoi Chath Charriag Seabhac 1831, (nó Carraig Seac, faoi mar a chuireann Amhlaoibh Ó Súilleabháin, dialannaí, é,) a bhí mé, ar na mallaibh, nuair a thánaig mé ar an gcuntas sin faoin ollchruinniú a bhí acu, thart ar an tráth úd, i mBaile Héil,
“ag cur in aghaidh deachú agus sraith teampaill”
faoi mar a chuireann an Dialannaí cáiliúil é. Féach mar a scríobh sé, faoi’n dáta,
8ú Iúil, 1832…
“Lá breá. Gealáin is scáilíní. Bhíos ag comhthionól Bhaile Héil, láimh le Cnoc an Tóchair agus Carraig Seac. Bhí céad míle fear ann, an chuid is lú de. Bhí fiche míle marcach ann. Bhí fir Chontae Loch Garman agus Chontae Thiobraid Árann ag cur in aghaidh deachú agus sraith teampaill agus ag iarraidh pharliament do thabhairt thar ais go Baile Átha Cliath. Labhras i nGaeilge ann.”
Nár chorraithe an tráth é i stair na tíre seo, nó ba ghearr roimhe sin a tharla an marú úd i gCath Charraig Seac.
Óráid i nGaeilge
Féach an iontráil sa Dialann don,
15ú Nollaig 1831…
“Bhí marú mór ar Shliabh Breathnach láimh le Baile Hugúin inné. Deirtear gur maraíodh ocht nduine dhéag de na píléirí noch do bhí i bhfochair an Bhuitléarach ag friothálamh citations go cúirt an easpaig, mar gheall ar dheachú noch atá amuigh ag Hamilton, ministéir Chnoc an Tóchair. Tá dhá dhuine dhéag acu sínte marbh i gCill Mogeanna.”
Ach le filleadh ar an ollchruinniú úd i mBaile Héil, ba é an rud ba mhó a chuir ionadh orm fhéin nó go ndeireann an Dialannaí, Amhlaoibh Ó Súilleabháin fhéin linn, gur labhair sé leis an ollchruinniú sin i nGaeilge. Cé cheapfadh go raibh an Ghaeilge chomh beo sin sa dúiche sin an tráth úd, sa chaoi go bhféadfadh an Dialannaí óráid i nGaeilge a thabhairt don slua ollmhór sin i nGaeilge, agus nach féidir linn a bheith cinnte, nach ndéanfadh sé a leithéid, mura mbeadh a fhios go maith aige, go dtuigfeadh bunús a lucht éisteachta é? Sea, agus cuir le sin go raibh daoine i láthair ó cheithre Chontae, ó Chill Chainnigh fhéin, ó Thiobraid Árann, agus ó Loch Garman freisin.
Choinnigh an tír an teanga
Chuaigh an teanga i léig i measc daoine sna Contaethe sin, san idirlinn, ach má chuaigh fhéin, ní dhearna na cnoic nó na gleannta; na haibhneacha nó na locha; na páirceanna nó na dúichí; dearmad ar an dteanga as ar ainmníodh iad le sinsearacht. Nuair a chloiseann tú duine ag labhairt faoi Bhóthar na Manach, tuigeann tú láithreach, go bhfuil sé ag labhairt faoin mbóthar áirithe sin, faoi mar a labhraíodh fadó ’riamh faoi. Sea, agus an baile ar deineadh tagairt dó thuas, Cnoc an Tóchair, nó i mBéarla Knocktopher, an-chóngarach dá chéile arís. Níl dabht ar domhan, ach go mba uafásach an feall é, ár logainmneacha a bhascadh agus a bhearnadh, faoi mar a deineadh leo.
Leabhar Owen Kelly
Arís, má thógann tú leabhar cosúil le “The Place-Names of County Kilkenny” le Owen Kelly, feicfidh tú ansin, cé mar a coinníodh an teanga fhéin sna logainmneacha. Nach minic a thagann duine thar logainm ina bhfuil focail cosúil le….garraí; gráig clais; bán; bóithrín; gort; poll; goirtín; páirc; droim; tobar; log; doire; rath, sceach, agus tuilleadh dá leithéid, agus ansin, ag gabháil leis na focail sin, le hainm iomlán a bhaisteach ar an áit, gheobhaidh tú focail eile, sa chaoi go ndéanann an péire focal sin carachtar leithleach áite a leagan os ár gcomhair, faoi mar a tharlaíonn sna hainmneacha seo ….Goirtín na mBó, Poll a’ Chapaill, Gort na Móna, An Gleann Mór, Fíodh Ard, Garraí na Cruaiche, Cill Chiaráin, Gráig na Manach, Bóisín na gCloch, agus tuilleadh. Chuir mé spéis ar leith san ainm, Bóithrín na gCloch, mar nach é a ghlaoitear air, de ghnáth, nó Bóisín na gCloch, agus nach suimiúil mar a dhéantar “s” den “r” caol, sa chomhthéacs sin, Tharlaíonn an rud céanna i gcás an fhocail “Máire”, agus tuilleadh. Déantar an cleas teanga céanna sin díreach, thíos i gContae Mhaigh Eo, thart ar an áit in a raibh an trioblóid go léir sin idir Iorrasaigh agus Muintir Shell.
Feasta, mar sin, eistimis leis an taobh tíre agus í ag labhairt linn i nGaeilge agus muid ag gabháil thar bráid, éistimis lei, agus tugaimis freagra uirthi ina teanga dhúchais fhéin.…………………….
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Loyal Readers
Tharla ar na mallaibh, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, go ndeachaigh an scéal amach i measc ár léitheoirí, go rabhthas le críoch obann a chur leis an gcolún seo, “I mBéal an Phobail”. Ní call dom a rá, gur thóg sé mo chroí, nuair a fuair mé amach, go raibh daoine amuigh ansin nár theastaigh a leithéid de chinneadh uathu! Bhí mé an-bhuíoch de Mhicheál Ó Diarmada, as an litir bhreá uaidh, a cuireadh i gcló sa Pháipéar seo, agus mo bhuíochas freisin dóibh siúd a labhair liom faoi na cúrsaí sin, ag an am, ach faoi mar a tharlaíonn sé, níl an colún i mbaol a thuilleadh, agus beidh deis ag ár léitheoirí dílse pléisiúr agus taitneamh a bhaint as an gcolún seo, go ceann i bhfad fós!! Ar aon nós, chuir na smaointe sin uilig siar bóithrín na smaointe mé, siar thar na blianta fada atá caite agam i mbun pinn, siar go dtí an tús, nuair a ghéaraigh mé gob mo phinn, a chéaduair, le mo smaointe a bhreacadh ar phár, agus an chaoi ar roghnaigh mé an chéad teanga oifigiúil, mar mheán, le sin a chur i gcrích.
The Year of the Pope
.
Bíodh go bhfuilim ag gabháil do cheird seo na scríbhneoireachta, agus na hiriseoireachta, le breis agus leathchéad bliain anois, níor thosaigh mé ar cholún rialta a shaothrú do nuachtán go dtí bliain an Phápa, sé sin, sa bhliain 1979, nó seacht mbliana is fiche ó shoin, anois. I rith na mblianta uilig san idirlinn, rinne mé tagairt d’imeachtaí na Gaeilge, thall is abhus, is ar fud na tíre. Rinne mé iarracht freisin, ar cholún rialta léitheoireachta a chur ar fáil dóibh siúd ar theastaigh a leithéid uathu, agus bíodh go bhfuil sé deacair a chreidiúint anois, ach chuireadh sé iontas an domhain ormsa, nuair a chloisinn ó dhuine eicínt, ar an dtaobh eile den domhan, a léadh an colún céanna sin, agus a bhaineadh taitneamh agus pléisiúr as! Chomh maith leis na seirbhísí sin a chur ar fáil do phobal na Gaeilge, thuig mé freisin, go raibh scoileanna áirithe a bhaineadh úsáid as an gcolún seo, ar bhonn rialta, le hábhar comhrá, agus diospóireachta, a chur ar fáil don rang Gaeilge, uair sa tseachtain, agus ní gá dhom a rá leat, go gcuireadh an scéal sin gliondar ar mo chroí. Agus taobh amuigh de na dualgaisí sin a choimhlíonadh dom’ phobal léitheoirí, thug an colún sin deis dom freisin mo scéal fhéin a chur i mbéal an phobail, Ar éirigh liom sin a dhéanamh, an ea?
D’éirigh cinnte, agus b’fhéidir, amach anseo, go ndéanfainn fhéin, nó duine eicínt eile, thar mo cheann, iarracht ar na hailt sin uilig a ghaibhniú le chéile i bhfoirm leabhair. Nár bhreá an toradh é sin ar an gcolún seo ‘gainne, I mBéal an Phobail?
A Weekly Column
.
Anois, bhí cleachtadh eicínt faighte agam ar an iriseoireacht, sular thosaigh mé ag scríobh don Kilkenny People, nó bhíodh píosaí agam ar Inniu, Amárach, Anois, agus chomh maith leis na píosaí sin, bhíodh ailt agam go rialta, freisin, sna hirisí Ghaeilge, i bhFeasta, san Ultach, agus i gComhar, gan tagairt a dhéanamh in aon chor do, An Sagart, nó An Timire. Ach má sea fhéin, thug an nuachtán, an Kilkenny People deis dom, scil na cumadóireachta, na hiriseoireachtaa, agus na scríbhneoireachta a chleachtadh go rialta, i gcolún seachtainiúil, agus b’iontach go deo an smacht intinne a bhí sa chleachtadh sin, mar, cuma cén scéal é, bíodh fonn oibre orm, nó ná bíodh, bhíodh orm suí ansin, seachtain i ndiaidh seachtaine, agus alt a ghaibhniú as abhras na bhfocal a ritheadh liom ag an am. Taithí a dhéanann máistreacht, adeireadh an seandream fadó, agus bíodh nár éirí liom riamh máistreacht a fháil ar an gceird chéanna sin, ag an am gcéanna, shroich mé pointe, nuair a d’fhéadfainn alt, míle focal nó mar sin, a scríobh faoi ábhar ar bith ar domhan, sea, agus déarfainn go bhfuil an cumas sin ionnam fós!, agus is féidir leat a bheith cinnte, dearfa, go ndéanfaidh mé mo shaindhícheall, chuile phíosa a shilfidh ó mo pheann, a shnasú, a chíoradh agus a phiocadh, sa tslí, go dtuigfidh an léitheoir, nárbh aon amadán, nó gobán, a ghaibhnigh, nó a chuir i dtoll a chéile iad!
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
An Chamchuairt úd 1
Peadar Bairéad
(This week we start a reveiw of that Scottish visit.)
…..Cuimhní ar Chamchuairt ar Albain…..
Dé Sathairn, 19 Meán Fómhair, 1992. Cé nach raibh aon ró-bhrú orainn bheith inár suí le giolc an ghealhain, an mhaidin bheannaithe sin, ag an am gcéanna, ní raibh aon ró-fhonn orainn codladh go headra, agus mar sin, bhíomar ar ár gcois, tarraingt ar a hocht a chlog ar maidin. Bhíomar pioctha, bearrtha, agus an bricfeasta ite againn, ag a naoi. Ag an bpointe sin, bhí fear an tí, Alec Welstead, réidh lena mhadraí a aclú. Chuamar, mé fhéin agus an Cornal Eoghan Ó Néill amach in éineacht leis, Ba thaitneamhach an uair an chloig a chaitheamar ag siúl linn trí choill, in aice an bhaile, muid ag comhrá agus ag seanchas, fad is a bhí na madraí ag rith is ag rás leo fhéin, ar a sástacht. Ba le hÓstán an Crieff Hydro an choill úd, ach go raibh cead ag an bpobal í a úsáid, am ar bith ar mhian leo.
Thart ar a haondhéag, thóg lanúin an tí, Wendy agus Alec, ina gcarr muid, go dtí Teach Stiléireachta Ghlenturret, nó bhí socraithe ag Gaeil Chrieff, go mbeadh deis againn turas tionlactha na Drioglainne is sine in Albain, a thabhairt. Rinneadar sin, agus bhlaiseamarna toradh a saothair, ag deireadh an turais, agus geallaimse dhuit é, nár den díogha é an Glenturrwet Whisky céanna sin! Bhí Ionad Oidhreachta ansin acu freisin, agus chríochnigh an turas tionlactha le scannán ‘The Water of Life,’ a léiríodh dúinn i bpictiúrlann bheag, ghleoite, na Drioglainne. Tarraingt ar mheán lae, tháinig an bhuíon Éireannach, agus Morag MacLeod, ár dtreoraí lách, oirirc, mar aon le Gaeil Chrieff, le chéile i mBialann na Drioglainne, le lón a chaitheamh i bhfochair a chéile.
A leithéid de lón níor bhlais mé le fada an lá, nua gach bia agus sean gacha dí ar chlár romhainn amach; comhluadar lách, geanúil, Gaelach; agus comhrá spreagúil, tuisceanach, cairdiúil.
Slán le Crieff!
Ar deireadh thiar, áfach, b’éigean dúinn slán a fhágáil ag ár gcairde nua i gCrieff. Déanta na fírinne, bhí uaigneas orainn, agus muid ag buaileadh bóthair, ach bhíomar ag ceapadh, go mbfhéidir go bhfillfeadh muid ar Chrieff, am éigin, amach anseo! Thugamar cúl an ghluaisteáin ar Chrieff agus a aghaidh ar Ghlaschú aerach na nGael, agus ní haithristear ár n-imeachtaí gur shroicheamar teach agus áras ár lóistín don oíche sin, an Babbity Bowster, ag Uimhir 15 Sráid Blackfriars. Tar éis dúinn an tuirse bóthair a chur dínn, bhíomar suite chun boird arís, ag a leath i ndiaidh a sé, le béile eile a chaitheamh ar ár sáimhín só, i dTeach Ósta an Bhabbity. Ní gá dhom an béile sin a mholadh, nó bhí sé thar mholadh beirte, cheana féin.
Sráid Stairiúil
Ar ball, agus muid sách, suaimhneach, sásta. Thugamar aghaidh an mhionbhus ar ‘The Centre for Contemporary Arts’, in Uimhir 350 Sauchiehall Street, nó ba san ionad oirirc sin a bheadh seó na hoíche sin againn. Agus cé go raibh treoraí maith againn i Morag, ní raibh sé éasca áit pháirceála a fháil dár mionbhus galánta i ngiorracht scread asail don ionad oirirc céanna sin. Ar deireadh thiar, d’éirigh le Morag áitín feiliúnach a fháil i gcúlshráidín ciúin, cúng, agus ba ghearr go rabhamar ag déanamh ár slí síos an tsráid cháiliúil sin, Sauchiehall.
……………….Tuilleadh le teacht an chéad bhabhta eile………………..
.
.
.
.
.
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Ceiliúradh Thiar 5
Peadar Bairéad
(Final instalment of our Western Celebration)
‘Fánaíocht i gContae Mhaigh Eo’
In alt 4 chuireamar críoch lenar dTuras in Iorras nuair a d’fhilleamar ó dhúthaigh mo mhuintire, agus tar éis béile bhreá, ríoga a chaitheamh, os cionn an Ridge Pool arís, agus radharc againn ar na hiascairí a bhí sáite go básta in uiscí iascmhara na Muaidhe, agus tar éis dúinn codladh na hoíche a chur dínn ina dhiaidh sin, bhíomar réidh le críoch a chur lenár gCeiliúradh Thiar. Tar éis dúinn bricfeasta a chaitheamh, shocraíomar go mbeadh Cruach Phádraig mar chuid suntais dár bhfánaíocht i gContae Mhaigh Eo, an babhta seo. Ba ghearr an mhoill orainn fáil réidh don turas sin agus suí isteach inár suíocháin chompordacha sa Mhionbhus. Nuair a bhí chuile dhuine ar a shocracht, casadh an eochair, dúisíodh an t-inneall, agus chun tosaigh linn, le taitneamh a bhaint as ár bhfánaíocht thiar. Anois, in ionadh dul amach ar an N26 go Caisleán an Bharraigh trí Bhéal Easa, is amhlaidh a shocraíomar ar thaisteal ar an R310, trí Phont Abhann. Gan dabht ar domhan, is taitneamhach an bealach é agus bheadh sé deacair radharcra níos áille, nó níos éagsúla a fháil i do shiúl lae. Ní call dom a rá, gur stopamar anseo is ansiúd, le lán na súl a bhaint as a raibh leáta os ár gcomhair amach, fan na slí. Sea, agus cá bhfaighfeá radharc inchurtha lena bhfuil le feiceáil thart ar bhruacha Loch Choinn agus Loch Chuilinn? Leanamar linn ar an mbóthar go Caisleán an Bharraigh. Smaointe faoi’n nGinearál Humbert agus faoi Rásaí Chaisleán an Bharraigh agus faoi Spiorad an Iarthair a dúisíodh i mbliain úd na bhFrancach dár spreagadh agus muid ag tiomáint linn, go deas, reidh, trí shráideanna Chaisleán a’ Bharraigh. Cuma na maitheasa ar an mbaile deafhorbartha seo, agus chuile chosúlacht ar an áit go raibh deireadh anseo leis an gCúlú Eacnamaíochta, a mbíonn daoine ag caint faoi. D’fhágamar an baile seo taobh thiar dínn, agus amach linn ar an N5, i dtreo Chathair na Mart. Thugamar faoi deara, go raibh cuma na talún feabhsaithe go mór sa tír seo trínar ghabhamar anois, i gcomparáid le tailte Iorrais. Bhí freisin, cuma sheascair, chompórdach ar na tithe, faoin dtuath agus sna bailte móra.
Faoi Scáil na Cruaiche
Trí Chathair na Mart linn agus muid ag tabhairt áilleacht, agus dea-dhearadh na bhfoirgneamh, agus na sráideanna, faoi deara, agus smaointe faoi Ghráinne Mhaol Ní Mháille ag tógáil croí agus meanman, nó bhí a spiorad fós in aer agus in anam na dúiche seo. Chun tosaigh linn i dtreo na Cruaiche fan bhóthar R355. An-athrú tagtha arís ar an radharcra, nó faoin am seo, bhíomar ag taisteal fan bhruacha Chuan Modh, agus radharc ar dóigh againn ar idir uiscí agus oileáin, ach bíodh go raibh súil ghéar againn ar an bhfarraige gona hoileáin, ar thaobh na láimhe deise, bí cinnte freisin, go raibh an tsúil eile sáite go feirc sa tsliabh álainn, dea-chrothach, a líon an spéir ar thaobh na ciotóige, sliabh a tharraing an tsúil thart ón bhfarraige, faoi mar a bheifeá faoi gheasa ag meall mór draíochta, slimthaobhach sin, na Cruaiche. Ar deireadh thiar, chuamar isteach sa charr-chlós úd ag bun na Cruaiche, agus caith seal ansin ag baint lán na súl as na h-oilithrigh a bhí ag tabhairt faoi dhreapadh na Cruaiche, bíodh go raibh muid i ngiorracht scread asail do Dhomhnach na Cruaiche fhéin, nó b’in é an chéad Domhnach eile! Ach, is dócha gur tuigeadh dóibhsean, gurb é an dá mhar a chéile dóibh é, Domhnach nó Dálach, nó b’fhéidir gur inis dúil eicínt dóibh nach mbeadh aon turas a dháanamh ar Dhomhnach na Cruaiche, i mbliain seo a ’15!! Chaith muid tamall eile ag tiomáint timpeall, le blas agus boladh na dúiche naofa sin a shlogadh siar. Smaoiníomar ar stair agus ar chultúr na háite seo, agus ar na glúnta éagsúla a rinne turas sin na Cruaiche leis na cianta cairbreacha, agus chaith muid seal ansin ag stánadh ar Dhealbh an Ghorta Mhóir agus muid ag smaoineamh ar na créatúir uilig a d’fhulaing go géar in oíche úd ár n-anachain.
Slán tamall
Faoin am seo, bhí an déanaí ag brostú inár dtreo arís, agus bhailíomar ár gcip is ár meanaithe, agus bhuaileamar bóthar i dtreo Bhéal álainn an Átha, agus ár lóistín in Óstan an Manor, agus chuig an mbéile a bhí le caitheamh againn os cionn an Ridge Pool, agus shocraíomar go raibh sé in am againn críoch a chur lenár gCheiliúradh Thiar. Tá mé buíoch díotsa a léitheoir as fanacht liom fan bhóthar sin ár gceiliúrtha.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Conradh Lisboa
….Aguisín….
In alt na seachtaine seo caite, tri thimpiste, baineadh an ruball den phíosa a scríobh mé, rud a d’fhág gan a ..punch line.. é, mar adéarfá. San alt sin, rinne mé an t-ábhar conspóideach sin a chíoradh, ar bhealach, agus ansin, ar deireadh thiar, tar éis an iomláin, mhol mé don léitheoir, thar aon rud eile, gur chóir dó dul amach agus a vóta a chaitheamh, agus seo chugat anois an rubaillín sin a baineadh den alt, trí thimpiste, dár ndóigh….
…Ach an rud is tábhachtaí ar fad nó dul amach, agus do vóta a chaitheamh. Sin an daonlathas agat. Is dócha go bhfuil ár dtodhchaí uilig ag brath ar thoradh an Reifrinn chéanna seo…
In alt na seachtaine seo caite, bhí mé i gcás idir dhá chomhairle, faoi cé acu vótáilfinn TÁ no NÍL, ach anois, tar éis dom mo mharana a dhéanamh, tá mé ag ceapadh, go vótáilfidh mé TÁ, sin mura dtiocfaidh argóintí láidre an treo, le mé a sheoladh ar bhealach contráilte eile. Ach ní móide go dtarlóidh a leithéid!!!
.
.
English 
Gaeilge