by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Leabhar den scoth
.
‘On an Irish Island’……..….by….……..Robert Kanigel
Céadchló………..…....……..2012………………………$26.95
.
Peadar Bairéad
(This week we review Robert Kanigel’s, ‘On an Irish Island’)
Bronntanas
Seo leabhar a fuair mé mar bhronntanas le déanaí. Shocraigh mé ar thabhairt faoina léamh agus thaitin sé go seoigh liom. Ach, cé hé an t-údar seo, Robert Kanigel, arsa mise liom fhéin, i dtosach báire? nó níl a chuma ar a ainm gur de bhunadh an Oileáin seo é. Fuair mé amach, ar ball, go mba údar aitheanta Meiriceánach é, a bhfuil sé leabhar cháiliúla curtha dhe aige cheana féin, agus leabhair iad sin a bhfuil cáil bainte amach acu dá n-údar i bhfad agus i ngearr. Nach bhfuil an-chaint faoi cheann acu, ‘The Man who knew Infinity’?
Ach le filleadh ar an leabhar iontach fhéin…
History phobal an Bhlascaoid Mhóir sa chéad leath den bhFichiú haois, agus scéal na scoláirí móra, agus na cuairteoirí aithnidiúla a mealladh chun an oileáin sin, ar chúis amháin nó ar chúis eile, sa tréimhse úd, atá le fáil againn idir chlúdaigh an leabhair shuimiúil seo. Tuige ar cuireadh an oiread sin suime san oileán iargúlta sin, an tráth úd, a d’fhiarfódh duine, b’fhéidir?
Is dócha gur tuigeadh dá lán de na cuairteoirí sin, go raibh pobal, teanga, agus córas maireachtála comharsanúil, ar leaba a bháis ar an mBlascaod Mór, agus nach raibh mórán ama fágtha acu le haithne a chur ar an leagan amach daonna sin, sula leagfaí na hordóga air, faoi mar a tharla cheana ar fud na hEorpa, agus tuigeadh dóibh freisin, nach mbeadh a leithéidí le fáil go deo arís. Ba é an seans deiridh é le chuile eolas fúthu a bhreacadh síos, agus a bhlaiseadh, sula nífí a gcosa agus sula bhfágfaí a n-oidhreacht ag faoileáin agus ag éanacha mara na bhfarraigí timpeall.
Cuairteoirí scolártha
Bhí John Millington Synge ar dhuine de na chéad daoine a thug cuairt dá leithéid ar an mBlascaod Mór, sa bhliain 1927, ar chomhairle Yeats, deirtear, fear ar tuigeadh dó, go raibh fáil fós ar chóras beatha dúchasach ár ndaoine ar an Oileán scoite céanna sin. Ní gá a rá, gur thug Synge cuairt ar Oileán Árann, sular mealladh chun an Bhlascaoid é. Tuigeadh do dhaoine áirithe freisin go raibh pobal an Bhlascaoid ar tí athrú ó chultúr an tseanchaí go cultúr na leabhar, agus faoi mar a dhearbhaigh Tomás Ó Criomhthain fhéin, nach mbeadh a leithéidí ann arís. Fear eile a thug cuairt scolártha ar an Oileán ba ea Carl Marstrander, teangeolaí aithnidiúil Iorúach, fear a ghéill a áit ar an bhfoireann Oilimpeach Iorúach, ar mhaithe le Samhradh a chaitheamh ar an mBlascaod Mór. Chaith Marie-Louise Sjoestedt seal ansin freisin, bean a raibh staidéar déanta aice ar ‘Celtic Studies’ i Sorbonne na Fraince. Chomh maith leo sin uilig, bhí George Thomson, Sasanach, ar scoláire clasaiceach den scoth é, agus cainteoir líofa, blasta, Gaeilge freisin, fear a thug a chéad chuairt ar an Oileán nuair a bhí sé thart ar scór bliain d’aois, agus a bhí ina chuairteoir rialta ar an mBlascaod uaidh sin amach go deireadh a shaoil. Sea, agus cá bhfágfainn Robin Flower, an Bláithín fhéin? agus ní call dom a rá, go raibh Gaeil freisin i measc na scoláirí cáiliúla a chaith a ndúthracht ag iarraidh cultúr agus teanga an Bhlascaoid a chur ó bhaol.
Saothar Pinn na nOileánach
Ba é an saothar ba thábhachtaí a dhein na cuairteoirí sin uilig, nó gur chuir siad ina luí ar Oileanáigh áirithe, gur chóir dóibhsean luí isteach ar a scéal fhéin a chur ar phár, ar mhaithe len iad a shábháil do na glúnta a bhí le teacht. Ba é toradh a bhí ar a n-iarrachtaí nó gur dhein Oileanáigh áirithe rud orthu, agus gur chuireadar sraith leabhar ar fáil don saol mór, leabhair a chuaigh i gcionn ar dhaoine ó cheann ceann na cruinne, leabhair ar nós ‘An tOileanach’ le Tomas O Criomhthain, ‘Fiche Bliain ag Fas’ le Muiris O Suilleabhain ‘Peig’ le Peig Sayers, agus tuilleadh ar an dtéad céanna sin.
Más uait seal a chaitheamh ag dul siar bóithrín na smaointe, agus seal a chaitheamh i gcomhluadar na ndaoine sin uilig atá luaite agam thuas, níl le déanamh agat ach greim a fháil ar leabhar iontach, suimiúil, dea-thaighdithe seo, le Robert Kanigel agus e a léamh ar do chaothúlacht. Tá mé ag ceapadh go mbainfidh tú taitneamh as.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
( I mBeal an Phobail this week recalls the Eucharistic Congress Year of 1932 )
A Nation re-awakening
I still remember the year 1932. Our State was still in its infancy. There was a magic stirring in the atmosphere, and a new spring in the step of the nation. At that time, I lived in the magic land of Erris in West Mayo. One couldn’t but notice at that time the intoxication of freedom still stirring in the heart of the community. Dont imagine now that our people were on the pig’s back, at that time, we were still a long distance from that Utopian land, as many of our people still lived from hand to mouth, and hungry want walked with the people, but there was hope in their hearts and they really felt that, at last, Winter had truly passed.
I still remember the election of that fateful year. We youngsters enjoyed the excitement of the election, with its speeches from the candidates outside Binghamstown \\\\church gates, every Sunday, as we made our way slowly towards Election Day. I remember the odd car decorated with coloured baloons making it’s way slowly over our rutted Erris roads, scattering coloured propaganda leaflets as they went. Yes, without a doubt it was an exciting time to be young and carefree, and not having any idea of the depth of the problems that grown-ups wrestled with at that time in the hungry thirties, but for us youngsters who yearned for fun and excitement, it was all good exciting fun.
At school, our teacher, a Miss Quinn, tried her very best to impress on us the great solemnity of the occasion, and she took us on visits to Binghamstown Church, where she explained to us the importance of the celebration of the Eucharistic Congress which we was taking place here in Ireland, at that particular time, because it happened to be the fifteenth centenary of the coming of Christianity to Ireland, as it was taken to us by our national patron, Saint Patrick, in the year of 432 AD. She told us too, that a like celebration would not happen again until the year 2032, a time when she felt none of us would be able to join in those celebrations, except, perhaps, a few of us youngsters, who might perhaps survive until that far away year.
I recall too, that at that time, our parish priest told his congregation that they should get two flags, the National flag, and the Papal flag, and fly them from the chimneys of their houses to show that they were taking part in the historic celebration. Yes, and they took his advice too, and didnt our village of thatched, cosy, whitewashed, houses look gallant and exciting as it sailed, as they looked like a naval squadron, sailing before a following wind, with all flags proudly flying.
These were some of the thoughts that rushed into the kitchen of my memory recently, when I read that we would hold the next Eucharistic Congress here in Ireland in the year 2012. It was then that I understood that Miss Quinn was mistaken when she told us that the next such Celebration would be held here in the year 2032. And some of the little people of 1932 would indeed be able to celebrate our next Eucharistic Congress!
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Beithilín, a Crib; máinséar, manger; teach aíochta, an Inn; Teaghlach Naofa, the Holy Family; girseacha, young girls; guinnín, a little gun; sa bhundlaoi, in the eave of the house; creimthe, picked; cálóga bána, white flakes (of snow)
.
Nollaig Shona Dhaoibh Uilig
Peadar Bairéad
Happy Christmas All
Sea, tá an t-am sin den bhliain tagtha chugainn arís, an t-am sin a thugann deis dúinn uilig síocháin, agus dea-thoil, a léiriú don saol mór sin uilig, atá taobh amuigh dínn fhéin. Sea, agus an t-am sin freisin, a tugann deis dúinn dul siar bóithrín na smaointe, go dtí na laethe úd fadó, nuair a sheasamar ag breathnú le hionadh ar an mBeithilín álainn, a bhí socraithe go deas síochánta, i dTeach an Phobail, agus siar níos fuide fós, go dtí an chéad Mháinséar i mBeithil Ríoga, sa Tír Naofa fhéin, i dtús ré na Críostaíochta, nuair a rugadh Íosa sa Stábla, toisc nach raibh áit ar bith le fáil ag a mháthair, Muire, nó ag Iosaf, i dTeach Aíochta an bhaile, an oíche bheannaithe sin.
Christmas Night
Féach mar a chuir an file, Máire Mhac an tSaoi, é, ina dán “Oíche Nollag”, agus í ag rá go raibh dídean le fáil ag lucht an airgid sa Teach Aíochta céanna sin, an oíche úd, ach gur fágadh an an Mhaighdean is a céile, gan bheith istigh le fáil acu, ach amháin i seanstáblán na mbeithíoch….
The lights were all lighting in that little hostel,
There were generous servings of victuals and wine,
For merchants of silk, for merchants of woollens,
But Jesus will lie in this household tonight.
Tá an file ag tagairt don nós a bhí beo, i measc Gael, an tráth úd, go mbíodh an Teaghlach Naofa ag fánaíocht timpeall an oíche sin, agus iad ag iarraidh bheith istigh a fháil i dteach eicínt, agus b’in an fáth a d’fhágtaí an doras ar leathadh, coinneall na Nollag ar lasadh, agus áit socraithe réidh dóibh ag an mbord, ag súil go dtiocfaidís ar chuairt chucu, an oíche bheannaithe sin. Féach arís mar a chuireann Máire Mhac an tSaoi é, i véarsa eile, sa dán céanna sin…..
Leave all the doors wide open before her,
The Virgin who’ll come with the child on her breast,
Grant that you’ll stop here tonight, Holy Mary,
That Jesus a while in this household may rest.
There is no doubt in the world, but that the poet managed to understand and express the attitude and beliefs of the common people, in the verses of that beautiful poem, "Oíche Nollag".
A Vigil kept
Ní raibh sé de nós ag an muintir thiar dul thar fóir, an oíche sin, le bia nó le deoch, nó bhí siad ag feitheamh ar theacht an Theaghlaigh Naofa ar chuairt chucu. Gnáth-shuipéar a bhíodh acu, fataí agus iasc, b’fhéidir, nó rud eicínt dá leithéid, mar nach mbeadh dinnéar mór na Nollag le hullmhú acu, an mhaidin dár gcionn, sé sin, i ndiaidh an Aifrinn, nó an mhaidin sin, bhí de nós ag chuile shagart trí hAifreann a rá, agus dá bharr sin, thosaídís go breá luath ar maidin, ag a leath i ndiaidh a hocht, b’fhéidir, agus bhíodh na daoine sin sa bhaile arís, thart ar a deich, agus ansin, thosaídís ar an ndinnéar a ullmhú. Sea, mh’anam, agus smaoinigh nach mbíodh gléasanna nua-aimseartha cócaireachta acu, an tráth sin, ní bhíodh, muis! nó ní bhíodh acu ach oigheann na dtrí chos agus pota, agus bhíodh orthu na gléasanna sin a oibriú ar an dtine oscailte. Mór idir inné agus inniu!
How about toys then?
What about the boy and girls then?
Cuirfidh mé geall, nach dtógfadh sé i bhfad orthu a gcuid féiríní Nollag a oscailt, nó ní thógfadh sé beirt, len iad a luchtú ar chairt! Tá mé ag caint faoi mo dhúiche fhéin, thiar in Iorras, i gContae Mhaigh Eo, dár ndóigh, agus ní bhíodh le fáil ag na gasúir ach guinnín, b’fhéidir, agus gluaisteáinín, nó a leithéid, sea, agus glac milseán agus torthaí, leis an stoca a líonadh. Agus céard faoi na girseacha? Bhuel, de ghnáth bhíodh bábóga le fáil acusan, agus milseáin agus torthaí freisin, b’fhéidir. Chaitheadh muid seal ag súgradh leis na féiríní Nollag sin, agus ansin, théadh cuid againn amach ar thóir an dreoilín, nó bhíodh muid ag fáil réidh do Lá an Dreoilín, nó b’in an lá i ndiaidh Lae Nollag. Mura n-éireodh linn teacht ar dhreoilín an lá sin, agus geallaimse dhuit é, go mbíodh a fhios ag na dreoilíní céanna sin go raibh muidinne ar a dtóir an lá áirithe sin, nó ghlanaidís leo as ár mbealach go breá luath an mhaidin sin. Bhuel, mura n-éireodh linn teacht ar dhuine acu, séard a dhéanfadh muid ansin, nó fanacht go titim na hoíche, agus ansin, ní bhíodh sé ró-dheacair teacht ar ghealbhan codlatach sa bhundlaoi, agus dhéanfadh seisean chúis dúinn, an lá dár gcionn, ach gan ligint d’éinne teacht ró-chóngarach don éinín a bhí clúdaithe go maith i gcás againn!
Memories
There is no doubt in the world, but that a flood of memories returns to me, at this time of year, as I go back that distressing, complicated, interesting, memory lane. Here is how I spoke about some of those thoughts, in a poem I composed myself last year:
.
A treasure of accumulated memories
In the cupboard of bundled memories,
Going out with a Wren, early Mass,
Angels and Shepherds visiting,
.
Sharing nice things generously,
Roasting delicious foods,
Christmas treats given with heart,
And Jesus’ birthday being celebrated.
.
They Chose a Goose.
Ní turcaí a bhíodh á róstadh acu don ócáid, an tráth úd, níorbh ea mh’anam, ach gé. Sea, Gé bhreá, phlucach, Gaelach, don Nollaig, agus nach muid a bhaineadh súlach agus toit as an ngé bhocht chéanna sin, agus ar deireadh thiar, nuair a bhíodh a cnámha creimthe go cliste, cúramach, againne, ní chaithimis na cnámha céanna uainn go fánach, ach oiread, ní chaitheadh muis! mar is amhlaidh a bhíodh tóir an domhain againn ar chnámha móra na sciathán, nó trína ngearradh go cúramach, d’fhéadfadh muid guinníní gé a dhéanamh astu, agus ansin, ní bhíodh uainn ach moilín beag adhmaid a raghadh trí chroí na cnáimhe sin, agus fata, le tosú ag scaoileadh urchair le chuile dhuine thart ar fud an tí. Nach againn a bhíodh an spórt! Cuirfidh mé geall, go mbainfeadh muid an oiread spóirt as na guinníní gé céanna sin, is a bhaineann gasúir an lae inniu as a gcuid Play Stations agus eile! Sea, mór idir inné agus inniu.
Ach le críoch oiriúnach a chur le píosa na seachtaine seo, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é, Nollaig faoi shéan is faoi mhaise a ghuí ar chuile dhuine dem léitheoirí, agus gura seacht fearr a bheas chuile dhuine agaibh, bliain ó anocht. Agus sea, go mbeirimid beo ag an am seo arís.
.
Birth in the Stable
The Christmas season is upon us,
Is cálóga bána anuas
Mar bhrat geal, naofa, glégeal,
Hiding grime and dirt for us.
.
But inside my heart, with enthusiasm,
I will prepare a manger, with effort,
and I will clear away the grime of the years
From the old stable of my hard soul.
.
The Christmas season is upon us,
And the holy, Heavenly Infant, coming down,
Is washing, and saving the Clan of Eve,
And hiding sin and trouble for us.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Oil Lamps and Whitewashed Walls…
Full many a year has vanished
Through time’s magic looking glass,
Since first I saw that cottage,
Now set in memories past.
.
It nestled ‘neath a hillside
Decked out in heather fair,
With it’s roof of weathered rushes
Held down with súgáns rare.
.
But all that was as nothing,
Though beautiful to behold,
Compared with all the brightness
In it’s whitewashed walls so bold.
.
And when fair evening’s mantle
Soaked the brightness from our day,
Its oil-lamp spread it’s yellow light,
With gold in every ray.
.
As then our cottage oil lamp
Threw its gold rays far and wide,
To guide us home at long day’s end
To our home on Drum’s hillside.
.
.
And the golden yellow brightness
From our oil lamp in full flight,
Guided home our wandering footsteps,
Through the darkness of the night.
.
Though now those days are long past,
And the ’lectric shines at will,
I still can see, in my mind’s clear eye,
That cottage ‘neath the hill.
.
And so I really miss it,
When back through the years I go,
That lovely limewashed cottage,
With its oil lamp all aglow.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Preasráiteas
Peadar Bairéad
Ba é adúirt mo seanchara, Séimí an Droichid, liom an lá cheana, nó go bhfuil chuile chosúlacht ar an scéal go dteastaíonn ón Rialtas s’againne cloch sa mhuinchille a úsáid agus iad ag deighleáil leis an Eaglais agus le lucht na Gaeilge, feasta, agus nach bhfuil daoine ann adéarfadh, gurbh iad an dá mhar a chéile iad an chuingir chéanna sin, sna seanlaethe. Ba é a chuir ag ceol ar an dtéad sin é nó cinneadh úd an Rialtais, go gcuirfí deireadh leis an deontas d’ábhair oidí ag freasatal ar chúrsaí tumoideachais sa Ghaeilge, sa Ghaeltacht, feasta.
Ach, nach bhfuil na seanlaethe thart anois, agus nach gcaithfidh muid aghaidh a thabhairt ar shaol an lae inniu, le dearcadh níos suas-chun-dáta ná mar a bhíodh acu fadó.
Cuireadh sin ar mo shúile dhom, an lá cheana, nuair a fuair mé cóip den Phreasráiteas a d’eisigh Conradh na Gaeilge agus Guth na Gaeltachta ar an 6ú Feabhra, 2012. Bíodh sin fíor bréagach, ach is féidir linn a dhearbhú anois, nach bhfuil an Conradh, nó Guth na Gaeltachta, sásta, nó leath-shásta fhéin, le cinneadh seo an Rialtais. Dár leis na hEagraíochtaí céanna sin, tá an cinneadh céanna seo scannalach, agus cheapfainn fhéin go n-aontódh bunús lucht na Gaeilge leo, sa bhreith sin.
Straitéis Fiche Bliain
Breis agus bliain ó shoin anois, mholamar Straitéis úr an Rialtais s’againne, tráth sheol siad “Straitéis Fiche Bliain 2010 – 2030”, nó ba mhór, agus ba mhisniúil, an chéim chun tosaigh a bhí sa Straitéis sin i leith na teanga, agus deir na hEagraíochtaí thuasluaite, gur moladh sa Straitéis sin go leanfadh ábhair mhúinteoirí clár sainithe do theagasc teanga sa Ghaeltacht, agus go deimhin, go gcuirfí leis an am teagaisc, agus freastail, d’ábhair mhúinteoirí ar na cúrsaí Gaeltachta. Leanann an Preasráiteas…”Anuas air sin, sna treoracha agus sa chritéir nua a d’eisigh An Chomhairle Mhúinteoireachta do na Coláistí Oiliúna, moladh: “Ba chóir do chláir tréimhse chónaithe sa Ghaeltacht, fadaithe agus athchoincheapaithe, a cur ar fáil, a bheidh anois mar chuid den chlár iomlán, agus faoi stiúir dhíreach ag na soláthraithe oideachas múinteoirí” Cuireadh coiste ar bun leis na moltaí seo a fhorbairt.
Thuig Uachtarán an Chonartha, Julian de Spáinn, go mba mhór na céimeanna chun tosaigh a bhí sa dá mholadh sin chun feasacht, agus scileanna cumarsáide Gaeilge, ár múinteoirí a chothú, agus tógfar dhá chéim ar chúl, má bhaineann an Roinn Oideachais agus Scileannana deontais ó na mic léinn le freastail ar na cúrsaí Gaeltachta. Má tá muid i ndáiríre faoi athbheochan na Gaeilge, agus má thuigtear dúinn gur chuid riachtanach dár n-oidhreacht í, bhuel! ansin, níl an dara rogha againn ach brú chun tosaigh leis an Straitéis Fiche Bliain, le féachaint chuige, go mbeidh soláthar sásúil, oilte, sciliúil, múinteoirí ar fáil, leis an oidhreacht sin a chur ar fáil don chéad ghlún eile, nó má bhristear sine amháin i slabhra teanga na hoidhreachta sin, brisfear an slabhra, agus dár lena lán, beidh an briseadh sin do-dheisithe, agus d’fhéadfadh lucht na Gaeilge ansin dul ag feadaíl! Tuigtear freisin don dá eagras thuasluaite, gur chóir go ndéanfaí na cúrsaí Gaeltachta seo ag tús a gcúrsaí céime, ionas go mbeadh ar a gcumas feasta, “leanúint leis an gcaidreamh lena gcomhleacaithe, trí Ghailge, i ndiaidh an chúrsa.”
“Tíos na pingine….”
Dár le hÉamonn Mac Niallais, urlabhraí Ghuth na Gaeltachta, dá mba shábháil airgid a bhí mar aidhm ag an Rialtas trí dheireadh a chur leis na deonais do na cúrsaí Gael:tachta sin, gurbh é a mhalairt ar fad a bheadh mar thoradh air, nó go gcosnódh sé i bhfad níos mó, ar ball, leis an dochar a dhéanfaí anois, a leigheas amach anseo, agus lena chois sin, níor chóir dearmad a dhéanamh ar an gcúnamh a thugann na cúrsaí seo do ghéilleagar na Gaeltachta, ó thaobh mhná tí, siopaí áitiúla, múinteoirí, agus fostaithe eile na gColáisatí Gaeilge de. Tá an easpa comhordú idir chodanna éagsúla den Rialtas, i dtaca le cur chun cinn na Gaeilge ina chúis dhíomá dár le Mac Niallais. Tá an Straitéis ag moladh cur leis na cúrsaí, agus iad a fhorbairt agus an comhlacht reachtúil, An Chomhairle Mhúinteoireachta, ag tacú leis sin. Ag an am gcéanna, tá an Roinn Oideachais agus Scileanna ag iarraidh an bonn a bhaint den obair bhreá atá ar siúl acusan. Cheap muid go raibh an Straitéis ann le treoir shoiléir a thabhairt do na Ranna éagsúla Stáit agus a bpairtnéirí, ach ní mar sin atá sé ag feidhmiú faoi láthair.
Níl dabht ar domhan ach go ndéanfaidh cinneadh seo an Rialtais dochar do chur chun cinn na Gaelige, sna blianta atá romhainn amach, ach tráthúil go leor, tá dóthain ama fós ag na hÚdarais chéanna le breith ar a n-aithreachas. Súil againn go ndéanfaidh siad amhlaidh.
.
English 
Gaeilge