by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Straitéis fiche bliain don Gaeilge
.
Peadar Bairéad
Cúrsaí Aithbheochana
Dea-scéal ó Dhia chugainn, faoi mar adeireadh an tseandream fadó. B’in iad na focail a rith liom, tráth chuala mé faoi Straitéis nua seo an Rialtais s’againne. Is fearr go deireanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, nó bíodh go bhfuil na Rialtais s’againne ag útamáil le cúrsaí na haithbheochana le tarraingt ar cheithre scór bliain anois, ní fhéadfadh duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith acu deireadh a chur le cúlú na teanga i rith an achair chéanna sin. Is fíor freisin, gur tuigeadh, blianta fada roimhe sin, go raibh an Ghaeilge i mbaol a báis, agus go raibh gá le holliarracht an náisiúin leis an mbaol sin a mhaolú. Nach iomaí iarracht a deineadh, nach iomaí coimisiún a cuireadh i mbun taighde, agus nach iomaí páipéar bán agus páipéar glas a foilsíodh, d’fhonn an gnó sin a chur i gcrích, ach bheadh sé deacair ag duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith dár deineadh, talamh slán a dhéanamh de shlánú na teanga s’againne.
Nach mithid?
Tuigeadh dúinn áfach, go raibh an Rialtas meáite, le tamall anuas, ar iarracht amháin eile a dhéanamh leis an dteanga a shlánú, agus uimhir na gcainteoirí Gaeilge a mhéaduú ó thart ar 83,000, faoi mar atá i láthair na huaire seo, go 250,000, ag deireadh thréimhse fiche bliain. Is fearr déanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, agus más maith fhéin, nach míle mithid? Ba chóir a thabhairt faoi deara freisin, an bláthú as cuimse a tháinig, ar litríocht na Gaeilge, agus ar chineálacha eile ealaíon trí mheán na Gaeilge, le tamall de bhlianta anuas,
B’fhéidir go bhfuil corrdhuine inár measc adéarfadh gur trua nár shocraigh siad ar an Straitéis chéanna sin blianta ó shoin, nuair a bheadh deis eicínt acu an straitéis sin a chur i gcrích go hoifigiúil, in ionad é a dhéanamh anois, nuair nach bhfuil fágtha acu sa diallait ach thart ar mhí amháin? Agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, nuair atá príomhailtirí an Rialtais nua meáite, ar ábhar deonach a dhéanamh den Ghaeilge don Chúrsa Onórach san Ard Teistiméireacht, feasta! Cuir le sin ar fad, an scéal a chuala mé, ar na mallaibh, go raibh socruithe déanta ag an Rialtas gearradh siar ar an méid airgid a chuirfí ar fáil d’obair na Gaeilge feasta, agus tuigfidh tú an fáth a bhfuil lagmhisneach orm i dtaobh na Straitéise nua seo.
A Thóin leis!
D’fhágfadh cinnidh dá leithéid an Plean Fiche Bliain sin agus a thóin leis. Ach sin uilig ráite, admhaithe, caithfear a rá, gur fearr ann ná as é, agus má thugtar aird air, bhuel, déarfainn go mbeidh toradh céatach air.
Níl le déanamh agat ach stracfhéachaint a thabhairt ar an doiciméad fhéin le sin a thabhairt faoi deara. Tosaíonn sá le cur síos ar an bhfís atá taobh thiar den bplean seo. “An Fhís” a bhaistear ar an gcaibidil seo, agus déantar cur síos ann, ar an straitéis fhéin agus an gá atá lei. Dearbhaíonn sé i dtús báire, go maireann ár dteanga beo mar theanga phobail, agus mar theanga theaghlaigh, agus chomh maith le sin, go bhfuil eolas na teanga chéanna sin ag céatadán ard dár ndaonra, cé go bhfuil a lán talamh caillte aice leis na céadta bliain. Is é polasaí an Rialtais, mar sin, nó a chinntiú go mbeadh an oiread agus is féidir dár ndaoine dhátheangach, i nGaeilge agus i mBéarla, ach, chomh maith le sin, tuigtear an gá atá le slánú, le forbairt, agus le leathnú, na Gaeltachta, nó ní bheadh an dátheangachas inshroichte, nó inmharthana, go fadtéarmach, mura mbeadh Gaeltacht bheo ar an bhfód, mar nach droichead é an dátheangachas idir dhá theanga éagsúla?
Teanga labhartha
Chomh maith le sin, is é polasaí an Rialtais nó cur le méid na dteaghlach a bhaineann úsáid as an nGaeilge mar theanga chumarsáide laethúil, agus mar thaca do na polasaithe sin, féachfar chuige, chomh fada agus is féidir, go mbeidh deis ag chuile shaoránach úsáid a bhaint as a rogha den dá theanga, ina theangmháil leis an bpobal, agus le seirbhísí an Stáit freisin. Tá caint freisin ar an dteanga a dhéanamh níos infheicthe sa tsochaí, mar theanga labhartha ag ár gcuid saoránach, mar aon le bheith le feiceáil ar chomharthaí, agus i litríocht. Dearbhaítear freisin, go gcoinneofar súil ghéar ar dhán na teanga i dTuaisceart Éireann, nó is toradh nádúrtha é sin ar na socruithe idirnáisiúnta a ceangladh idir an dá chuid dár dtír, ar na mallaibh.
“An dá arm aigne”
Tá líofacht sa Bhéarla tábhachtach freisin i saol an náisiúin seo, agus chuige sin, agus dá bharr sin, leanfar ar bhéim a leagan ar an dátheangachas, ach amháin a thuiscint, nach i gcónaí a d’oirfeadh polasaí dá leithéid do na ceantracha Gaeltachta. Ach sin uilig ráite, admhaítear go mbraitheann todhchaí na teanga ar dhaoine a roghnóidh, go cinnte, ar leas a bhaint as na deiseanna a chuirfidh an Rialtas ar fáil dóibh, tríd an Straitéis seo.
Ní gá a dhearbhú anseo, go mbunaítear an straitéis uilig seo ar an méid a dlitear i mBunreaht Éireann, in Airteagal 8…”Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an príomhtheanga oifigiúil í”. Níor chóir dearmad a dhéanamh de sin, nó is cinnte go seasann stádas dlithiíil na teanga náisiúnta, go huile is go hiomlán, ar a bhfuil reachtaithe ansin i mBunreacht Éireann.
Spriocanna cinnte
Tá mé cinnte, go mbeidh an-toradh ar an Straitéis Fiche Bliain seo, ach ag an am gcéanna, bheadh duine ag súil go leagfaí síos an dátheangachas mar sprioc do Dháil Éireann freisin, sa chaoi is go mbeifí ag súil go sroichfeadh Tithe an Oireachtais spriocanna cinnte, chomh maith le duine. Rud eile a mbeifí ag súil leis, nó go leagfaí síos spriocanna áirithe do thréimhsí áirithe i rith an scór bliain sin. Ní leor go ndéarfadh an Rialtas go ngríosfaí an pobal le seo, siúd, agus eile, a dhéanamh, agus gan am faoi leith a lua, le seo, siúd, nó eile, a thabhairt chun críche. Féach mar a leagann an IMF spriocanna áirithe síos i gcás aisíoc na n-iasachtaí a thug siad don Rialtas s’againne, ní hé sin amháin é, ach tá socraithe acu teacht chugainn chuile mhí, le féachaint chuige, go mbeadh na spriocanna sin sroichte againn. Sin an cineál ruda atá i gceist agam sa chomhthéacs seo freisin. Ach sin uilig ráite, caithfear an t-ath a mholadh mar a fhaightear. Leor nod don eolach!
.
.
.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
LAETHE DEIRIDH AN tSAMHRAIDH
.
Peadar Bairéad
.
THE LAST DAYS OF SUMMER.…Céadchló….2016
by
VANESSA RONAN……………………………….£12.99
.
An crú ar an Tairne
De thimpiste a tháinig mé ar an leabhar seo, a chéaduair, cara liom a thug ar iasacht dom é, agus caithfidh mé a admháil dhuit, go mba scéal ar dóigh a fuair mé idir chlúdaigh ildaite an leabhair spreagúil seo. Vanessa Ronan a scríobh, agus nuair a chuireann tú san áireamh gurb é seo a céad úrscéal, bheadh ort a dhearbhú go bhfuil an-mholadh tuillte aici. I Houston Texas, sna Stáit Aontaithe, a rugadh Vanessa, ach d’fhéadfá a rá go bhfuil cuid mhaith den domhan cláir siúlta aici cheana féin, agus í ag cur fúithi anois, lena céile fir, i gCathair Átha Cliath. chaith sí sealanna ag cleachtadh slite beatha éagsúla, seal ina rinnceoir, seal mar chailín a’ leanna, seal ina mac léinn litiríochta, agus anois ina scríbhneoir, ceird a d’fhoghlaim sí óna tuismitheoirí, beirt a raibh seanchleachtadh acu ar scil agus ar ealaíon na ceirde céanna sin. Ach le filleadh ar an scéal fhéin….
Suíomh, agus Carachtair, an Scéil fhéin
Suíonn an t-údar a scéal i mbaile beag scoite, i Stát mór Texsas, agus gan ach fásach féir timpeall air. Is dócha go bhféadfá a rá, gurb é Jasper príomhcharactar an scéil seo, cé go bhfuil páirt nach beag a dheirfiúr, Lizzie, sa scéal freisin, maraon lena hiníonacha siúd, Katie, atá sna déaga, agus Joanne, nach bhfuil ach aon bhliain déag d’aois, faoi am an scéil. Rinne Jasper gníomh gránna, domhaite, blianta roimhe sin, agus gearradh deich mbliana príosúntachta air dá bharr, agus faoin am seo, tá sé tar éis na blianta sin a chaitheamh i bPríosún Huntsville. Tá a dheirfiúr, Lizzie, sásta é a ghlacadh isteach ina teach féin, áit a bhfuil cónaí anois uirthi lena beirt iníon, nó thréig a céile fir í nuair a rinne Jasper an choir náireach úd. Tá Lizzie ag súil go nglacfaidh an pobal áitiúil le Jasper, ach tar éis dóibh cuairt a thabhairt ar an séipéal áitiúil, agus tar éis dóibh dul ‘un cainte leis an Urramach áitiúil, níor fágadh in amhras ar bith iad faoi dhearcadh an phobail áitiúil sin, sé sin, go raibh siad glan in aghaidh glacadh le Jaspar mar bhall den bpobal sin, feasta.
Ní mhaithfear a choir do Jasper
Níorbh é sin amháin é, ach tugadh le fios dóibh, ar bhealach neamhbhalbh, nach raibh seans ar bith ann go n-athródh siad a bport, am ar bith sa todhchaí. Tugtar le tuiscint do mhuintir Jasper freisin, nach raibh, agus nach mbeadh, deartháir, nó muintir, Rose, an chailín a ghortaigh sé, deich mbliana roimhe sin, nach mbeadh siad toilteanach a pheaca a mhaitheamh dó. Tugann Lizzie bheith istigh dó, nó nach é a deartháir fhéin é, agus glacann Joanne leis freisin, agus éiríonn an péire sin mór le chéile. Luíonn scamall tiubh, dorcha, os cionn an bhaile iargúlta, scoite, sin, i Stát mór Texas, agus tá muintir na háite sin, agus an léitheoir freisin, ag fanacht go foighdeach go bhfeicfidís cén chríoch a bheidh ar an scéal cráite, teannasach, seo. Sea! agus caithfidh mé a admháil, nach roghnaíonn an t-údar seo críoch grámhar, comharsanúil, somhaiteach, a chur lena scéal, a mhalairt ar fad a tharlaíonn, agus bíodh go mbeifeá ag súil lena leithéid, ag an am gcéanna, bheadh ort a admháil go réitíonn an chríoch sin le suíomh, le stair, agus le tógáil an scéil, agus le carachtar na bpearsan sa scéal freisin. Tríd is tríd, caithfidh mé a admháil, tar éis chuile shórt a chur san áireamh, go bhfuil tógáil, agus cur chuige an scéil, thar mholadh beirte, agus nuair a chuireann tú le sin, an stíl spreagúil, taitneamhach, spéisiúil, agus an draíocht dosheachanta a imríonn an t-údar orainn, agus nuair a thugann tú faoi deara gurb é seo céad úrscéal an údair seo, bíonn ar dhuine a admháil, gur úrscéal ar dóigh atá os ár gcomhair amach anseo, agus gur maith is fiú don léitheoir é a léamh.
B’fhéidir go mbeadh fonn ortsa an leabhar seo a léamh, amach anseo?
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
The Moment
le
Douglas Kennedy
.
Peadar Bairéad
Seo an deichiú húrscéal ó pheann líofa an údair cháiliúil Mheiriceánaigh seo de bhunadh Mhanhattan, agus údar a chaitheann a laethe, ag babhtail idir Londain, Páras, Berlín, agus Maine na Stát Aontaithe. Tá cáil idirnáisiúnta bainte amach cheana féin aige, mar úrscéalaí, agus mar údar leabhair taistil. Tá a shaothar aistrithe go breis is scór teangacha iasachta, agus áirítear “The Pursuit of Happiness”, agus “Leaving the World” ar leabhair mhór-ráchairte an lae inniu.
Ach i dtaobh an leabhair shuimiúil, inchreidte, corraitheach, seo, is dócha go bhféadfá a rá, gurb é Thomas Nesbitt a phríomhcharactar, cé go bhfuil áit faoi leith ag Petra Dussmann sa scéal freisin. Seo mar a chuireann an t-údar tús leis an scéal iontach seo :-
“I was served with divorce papers this morning. I’ve had better starts to the day. And though I knew they were coming, the actual moment when they landed in my hand still threw me. Because their arrival announced: This is the beginning of the end.”
D’fhéadfainn smaoineamh ar thús níos measa! B’in deireadh lena phósadh le Jan, ach le fírinne, ní raibh a chroí riamh sa phósadh céanna sin, nó ina bhean Jan, ach oiread. Iníon amháin, Candace, a bhí orthu, agus ba ise grá geal a chroí. Ansin, tar éis dó seal a chaitheamh ina chónaí leis fhéin, i Maine sna Stáit Aontaithe, fuair sé litir, lá amháin a chuir cor eile ina chinniúint. Ó chathair Bherlín a tháinig an litir sin, agus ba é ainm an té a sheol chuige é nó, Dussmann, Petra Dussmann. Ba bheag nár bhain an litir sin radharc na súl de, nó, ba í an Dussmann chéanna a mheall agus a mhill é, i laethe a óige. Mar sin, bhain an litir sin an clár de umar na gcuimhní dó, agus scaoil amach, ar fud na bhfud, chuimhní iomadúla faoi laethe a óige, cuimhní a bhí curtha faoin bhfód aige le fada.
Litir ó Bherlín
Thóg an litir sin, a tháinig chuige ó Bherlín, siar siar thar dhroichead na mblianta é, siar go dtí an t-am nuair nach raibh laethe a óige caite ar fad aige fós, agus é tagtha go cathair Bherlín sa bhliain 1984, le bail eicínt a chur ar leabhar a bhí ar na bocáin aige, leabhar faoi Bherlín, chathair an Bhalla, cathair a bhí roinnte ina dhá chuid ag Balla an fhuatha, Balla a choinnigh an t-Iarthar agus an t-Oirthear scartha óna chéile. Bhí socraithe aige bliain a chaitheamh i mbun an ghnó sin, agus dár ndóigh bhí leabhar amháin i gcló aige cheana, leabhar faoin Éigipt.
“Over the next half-hour I sketched out how I wanted to spend a year living in the city, and write a book that would be very much a fiction that happened….twelve months in that Westerrn island floating within the Eastern bloc.”
B’in an tionscnamh a bhí leagtha amach aige dó fhéin. Bhí go maith, ach i rith na bliana sin, chuir a dhán a ladar isteach ina scéal agus thit sé i ngrá le Petra Dussmann, bean a ruaigeadh as an nGearmáin Thoir, sea, agus bí ag caint ar ghrá! Bhí an bheirt acu sáite go dtí na cluasa in abhainn an ghrá, ach nach annamh a bhíonn an grá céanna saor ó bhuairt, is ó chrá croí, agus ba é an dalá chéanna sin ag an bpéire seo é. Nuair a tharla idir dháil agus pósadh iad, scaoileadh rún Phetra le Thomas, agus bhí an rún céanna sin chomh fealltach, do-chreidte, gur chuir Thomas an ruaig ar Phetra, agus b’in deireadh leis an gceangal ceana a bhí idir an mbeirt seo, a raibh socruithe pósta fiú, déanta acu cheana féin.
D’imigh na blianta, agus anois, tar éis breis is scór de bhlianta a bheith caite acu scartha go hiomlán óna chéile, agus Thomas ar ais sna Stáit, é pósta le Jan, agus iníon amháin orthu, agus iadsan colscartha óna chéile freisin, faoi mar a chonaic muid i dtus an ailt seo. tagann an litir seo tríd an bpost, chuig Thomas, ó mhac Phetra Dussman, litir ina raibh dialann Phetra, dialann a d’fhág sí mar uacht ag Thomas….Céard a bhí le léamh aige sa dialann sin, an ea? Bhuel, caithfidh tú é sin a fháil amach dhuit fhéin tríd an leabhar iontach lán-teannais, seo a léamh.
Leabhar neamhghnách, corraitheach, inchreidte. Tiocfaidh sé idir thú fhéin is codladh na hoíche!
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
Uisce, Uisce, ar gach taobh….2
Peadar Bairéad
( This week we continue our story about Leaking Pipes)
Longbhriseadh an Hesperus.
Uisce, uisce, ar gach taobh,
Na hadhmaid fhéin faoi stró,
Uisce, uisce, ar gach taobh,
Ach gan bolgam fhéin le hól.
Labhair mé, an tseachtain seo caite, faoin mbille úd a fuair mé ó Uisce Éireann ag cur in iúl dom, nach mbeadh orm ach €64.00 a íoc as an méid uisce a d’úsáid mé, sa ráithe ó 1 Eanair go dtí an 31 Márta 2015, ach míníodh dom, dá mbeadh orm íoc as chuile líotar uisce a d’úsáid muid sa ráithe sin, go mbeadh orm €11,859.14 a íoc leo!! Ní call dom a rá, gur bhain an bille sin stangadh asam, agus shocraigh mé láithreach go ndéanfainn chuile iarracht a fháil amach, conas a tharla gur úsáid muid an oiread sin uisce i rith na ráithe sin, nó ní call a rá, go raibh a fhios agam go maith, nach bhféadfaí an oireadh sin uisce a úsáid sa teach s’againne, sa tréimhse sin, agus dá bharr sin, nárbh fholáir nó go raibh uisce ag sileadh as na píopaí áit eicínt idir an méadar agus na buacairí sa teach s’againne.
Béasach
Chuir mé glaoch fóin orthu láithreach, agus caithfidh mé a rá, i dtosach báire, go raibh Uisce Éireann béasach, cineálta cabhraitheach liom, ó thús, sa teangmháil a bhí agamsa leo. Ba é toradh a bhí ar an gcéad ghlaoch fóin sin nó gur shocraigh siad ar oifigigh a chur chugam, le fios fátha an scéil a fhiosrú, agus iarracht a dhéanamh ar a fháil amach, cá raibh an t-uisce ag scéitheadh as na píopaí uisce. Dá mbeadh an scéitheadh sin ag tarlú taobh amuigh den teach, idir an foirgneamh agus an méadar, bheadh Uisce Éireann sásta íoc as an bpíopa fabhtach sin a dheisiú agus a chur ina cheart arís, ach dá dtarlódh sé, go raibh an scéitheadh ag tarlú taobh istigh den bhfoirgneamh s’againne, bhuel! sa chás sin, luíodh an costas ar fad ormsa!
In am tráth, tháinig na hoifigigh sin chugainn, agus tar éis dóibh tamall a chaitheamh ag iarraidh teacht ar an áit a raibh an scéith, chuadar timpeall an tí agus gléasanna speisialta acu le scéitheadh a thabhairt faoi deara, ach cibé faoi sin, níor éirigh leo an cheist sin a scaoileadh dúinn, ach thugadar le fios dúinn, nár éirigh leo teacht air, agus go gcuirfeadh siad sin in iúl d’Uisce Éireann. Ar ball arís, chuir mé glaoch eile ar an gComhlacht, agus mhínigh mé an scéal doibh. Gheall siad go gcuirfeadh siad brathaire scéithe chugainn, le teacht ar an scéith sin. Ar ball, tháinig an brathaire scéithe chugainn, agus chuaigh i mbun oibre. Líon sé na píopaí s’againne le gás, agus ansin chuaigh thart le gléas speisialta, le bonn an gháis a bhí ag éaló a chur, agus tar éis dó tamall a chaitheamh ag dul ó cheann ceann an phíopa uisce, thosaigh an gléas braite ag sianaíl. “Thíos faoin bpointe sin atá an scéith” arsa an brathaire scéithe, agus é ag síneadh méire i dtreo choirnéal cheann de na seomraí leapa.
Loch faoi’n urlár!
Bhí go maith! Chuir mé fios ar ár bpluiméir fhéin, agus mhínigh an scéal dó. Tháinig seisean, agus taobh istigh d’uair a chloig, bhí an poll sa phíopa uisce aimsithe aige. Chuir sé ionadh orainn an loch uisce a bhí le tabhairt faoi deara faoi urlár an tseomra sin, ach ba ghearr go raibh an píopa fabhtach deisithe aige, agus bhí an t-uisce ag teacht isteach chugainn ar lán-chumhacht arís, rud a bhí in easnamh orainn, dár linne, ó cuireadh an méadar uisce isteach, tamall maith roimhe sin.
B’in sin! Chuir mé an scéal ar fad in iúl d’Uisce Éireann ansin, agus bhíodarsan sásta nár luigh an costas orthusan! agus freisin, go raibh scéith eile sa chóras uisce deisithe, rud a d’ísleodh an méid uisce a bhí ag dul amú chuile lá as poill sna píopaí uisce. Agus arís, ba mhaith liom a chur in iúl dóibh go raibh mé thar a bheith sásta leis an gcaoi ar láimhseáil siad mo ghearán-sa.
.
by Peter Barrett | 2017/04/04 | Uncategorized
I mBéal an Phobail
.
(In “I mBéal an Phobail” this week, we revisit the Rambling House tradition.)
.
Peadar Bairéad
Seanchas Iorrais….
Nach iomaí oíche fhada Gheimhridh a chaith mé fhéin, sa teach s’againne, i mbaile na Druime, ag éisteacht leis na daoine fásta ag seanchas dóibh fhéin go sona sásta, ar bhruach thine móire móna. Ba iad na hábhair a bhíodh idir chamáin acu, de ghnáth, nó na laethe a chaitheadar ag sclábhaiocht, is ag nábhaíocht, in Albain, agus ar bhain dóibh, agus iad ina ndeoraithe i bhfad ó bhaile, sa tír eachtrannach sin. Scaití eile, bhíodh a n-aird acu ar sheanchas a ndúiche fhéin, agus ba bheag áit i bparáiste na Cille Móire nach raibh a scéal agus a stair ar eolas go paiteanta acu. Is maith is cuimhin liom fhéin iad ag cur síos ar “Shaen’s Cut” agus ar Dhroichead Bhéal an Mhuirthead, agus ba dá bharr sin, a scríobh mé fhéin an píosa seo leanas, in eireaball na bliana 1993, inar éirigh liom scéal úd na seanfhondúirí a thabhairt suas chun dáta, agus sin an scéal a bheidh idir chamáin agam, an babhta seo.
In aimsir an Dara Chathal, sa bhliain 1676, fuair Sir James Shaen seilbh ar dhá dtrian de thailte Iorrais, i gContae Mhaigh Eo, ach dhealródh sé, gur bheag spéis a chuir an Sir James céanna sna tailte sin. Nuair a d’éag an fear saibhir sin áfach, sa bhliain 1695, thit na tailte uile sin, mar oidhreacht, ar a aonmhac, Sir Arthur Shaen, fear a chuir suim, sea, agus dhá shuim, i bhforbairt na n-eastát úd thiar.
Rinne sé na heastáit sin a choilíniú, agus bhunaigh sé coilíneacht sa Mhuirthead, áit ar shocraigh sé buíon Sasanach, gona Ministir, an tUrramach John Tollet. Thug sé a shealúchas fhéin do gach uile choilíneach acu, agus d’fhéach sé chuige, gur éirigh thar barr lena thionscadal thiar.
“Shaen’s Cut”
Faoin mbliain 1715, chuir Sir Arthur roimhe, baile beag a thógáil, san áit a bhfuil Béal an Mhuirthead suite anois. Ní raibh san áit an t-am sin ach riasc, nó bhí leithinis an Mhuirthead ceangailte den tír mhór an t-am sin, le cuing chaol talaimh. Chuir Sir Arthur daoine i mbun oibre, le canáil a ghearradh idir Inbhear Mór agus Cuan an Fhóid Duibh. Ba é an t-ainm a baisteadh ar an ngearradh sin nó “Shaen’s Cut”. Bhí an gearradh sin leathan go leor le báid bheaga a ligean ón Inbhear Mór isteach i gCuan an Fhóid Duibh.
D’fhág Shaen’s Cut go mba oileán é an Muirthead feasta. Ar ball, tógadh droichead trasna na canálach sin, agus lean cúrsai ar aghaidh go seoigh, ar feadh tamaill. Faoin mbliain 1752 áfach, bhí drochbhail ar an gcanáil, ach bhí Sir Arthur fhein ag tabhairt an fhéir, faoin am sin, nó fuair sé bás, ar an 24 Meitheamh, sa bhliain 1724
Ní raibh de shliocht ar Arthur Shaen ach beirt iníon, agus ar ball, nuair a phós siad, thit eastáit Shaen le John Bingham, agus le Henry Boyle Carter. Ba dhuine de shliocht Henry Boyle Carter a thóg baile Bhéal an Mhuirthead, nuair a d’iarr sé ar Patrick Knight, innealtóir, pleananna do bhaile mór Bhéal an Mhuirthead, a dhréachtadh, sa bhlain 1824. Faoin mbliain 1829, bhí baile mór tógtha ar an ionad. B’fhéidir nár leanadh pleananna Knight sa tionscadal sin, ach istigh i lár an bhaile, bhí, agus tá, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, Cearnóg Chartair, “Carter Square”, le cuimhne an bhunaitheora a choinneáil glas.
Ach le filleadh ar scéal na ndroichead…
I nDeireadh Fómhair na bliana 1845, chuir an rialtas £5,000.00 ar fáil, mar dheontas, le canáil cheart a thochailt, idir Cuan an Fhóid Duibh agus an Inbhear Mór, ar choinníoll go gcuirfeadh muintir na háite £4,000.00 dá gcuid airgid fhéin, leis an deontas sin. Chuathas i mbun oibre láithreach, ach níor críochnaíodh an obair go dtí an bhliain 1851, nó chuir an Gorta Mór isteach go tubaisteach ar thionscadal na canálach. Tógadh an chanáil nua in áit “Shaen’s Cut”, a gearradh breis agus céad triocha bliain roimhe sin. Tógadh sclóindroichead nua thar an chanáil , mar nasc idir an Leithinis agus an tír mhór. Bhí an chanáil nua, thart ar chaoga troigh ar leithead, agus cúig throigh déag ar doimhneas. Ba bhrea an ais i an chanail cheanna sin d’iascairi agus do bhadoiri na duiche, agus chuir an droichead ar chumas daoine trasnu on Mhuirthead fhein go dti an tir mhor am ar bith a thogroidis e. Ach fagfaidh me ruball an sceail sin go dti an chead bhabhta eile nuair a chuirfidh me sios ar Dhroichead Dhoire, agus Droichead Trakas. Bi liom ar an ocaid sin.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week “I mBéal an Phobail” again revisits our Rambling House)
Droichead Dhoire
Ní bhíonn in aon rud ach seal, agus ba é an dála céanna é ag sclóindroichead Bhéal an Mhuirthead, agus faoin mbliain 1900, tuigeadh go raibh a rás rite, agus shocraigh Comhairle Chontae Mhaigh Eo agus Bord na gCeantar Cúng ar dhroichead nua a chur ina ionad. Rinneadh an droichead sin a chur i dtoll a chéile i gCathair Dhoire, agus seoladh, ar bhád, as sin go Sligeach é, i Meitheamh na bliana 1903. Thóg sé trí mhí an droichead a thógáil as sin go Béal an Mhuirthead, nó bhí orthu, droichid, caidhséir, agus ceiseanna, a neartú, le meáchan an droichid nua a iompar. Droichead cruach, a bhí thart ar ocht dtroigh is daichead ar a fhad, a bhí ann. Socraíodh ina ionad é, i dtús na bliana, 1904. Ba bhreá láidir an droichead é, agus nach iomaí sin duine a thrasnaigh é, idir sin, agus an bhliain 1988, nuair a osclaíodh an droichead atá ann faoi láthair, thar an gcanáil, ag bun Shráid Mheiriceá. Bhíothas den tuairim, le scathamh maith roimhe sin, go raibh seandroichead Dhoire ag éirí contúirteach. Bíodh sin fíor, nó ná bíodh, ach thóg sé roinnt mhaith ama orthu, an seandroichead céanna sin a leagan, i ndeireadh na feide. Ba bheag nach raibh ar lucht na Comhairle Contae é a phléascadh, i ndeireadh na dála! Ba bheag Iorrasach nár shil deoir ina dhiaidh. mar nach iomaí sin deoraí a mhothaigh an seandroichead uaidh, agus é ar chuairt ar a dhúchas, agus nárbh iomaí sin deoraí a d’imigh thar an ndroichead sin, agus nach bhfillfeadh go deo leis an ndroichead céanna sin a thrasnú arís.
Nach orm fhéin a bhí an t-áthas, mar sin, agus mé ar saoire in Iorras, i dtús Mhí Lúnasa, 1993, nuair a chonaic mé go raibh droichead nua, do choisithe, á thógáil thar an gcanáil, san áit ar leagadh Droichead Dhoire, sa bhlain 1988. Tuigeadh dom láithreach, go raibh scéal éigin taobh thiar den tionscadal nua seo, agus chuaigh mé sa tóir air.
Lorg na nDealbh
Lorg na nDealbh, is cúis leis an ndroichead coisithe seo, agus mar is eol do chách faoin am seo, is cuid de chomóradh an chúigiú mílaois de chultúr Mhaigh Eo é, an Lorg céanna seo. Socraíodh ar roinnt áirithe dealbha a shuíomh in ionaid éagsúla, i dTuaisceart Mhaigh Eo. Thart ar cheithre cinn déag díobh a bheadh ann, agus é d’aidhm acu, cuairteoirí a mhealladh isteach ar an iargúil, le háilleacht na dúiche a bhlaiseadh ina iomláine. Taobh thiar de thionscadal seo an “Droichid” i mBéal an Mhuirthead, tá Comhar Iorrais, Clár “Leader”, Comhairle Chontae Mhaigh Eo, agus Údarás na Gaeltachta. George Trakas atá i mbun an tionscadail seo. Dealbhóir as Manhattan, Mheiriceá, is ea George. B’eisean a dhear agus a rinne an droichead nua coisithe, i Saotharlann Chomhar Iorrais, agus b’eisean freisin, a chuir an droichead galánta seo i gceann a chéile, ar an ionad céanna ar ar suíodh Droichead Dhoire, sa bhlain 1904. Duine lách, geanúil, is ea George Trakas, a bhfuil aithne curtha ag muintir Iorrais air, cheana féin, agus fear a bhfuil gach uile eolas curtha aigesean ar dhroichid Bhéal an Mhuirthead freisin. Chonaic mé fhéin i mbun oibre é, agus mé ag gabháil thar bráid, agus mé ar saoire thiar, roimh Lá Mór an Logha.
Bhíodh George i mbun oibre, moch, déanach, na laethanta úd, nó bhí beartaithe aige an tionscadal a chríochnú ar an Luan, an 16 Lúnasa, agus bhí socraithe aige go n-osclófaí; an droichead, go hoifigiúil, tráthnóna an lae sin, ag a seacht. Bhíothas ag súil go mbeadh an domhan mór agus a mháthair ar an bhfód, don ócáid sin. Ní mar a shíltear a bhítear, go minic áfach, agus chuala mé ó shin, gur cuireadh moill ar chúrsaí, agus ar chúis amháin, nó ar chúis eile, níor críochnaíodh an tionscadal faoi mar a bhí socraithe ag George, ach gach uile sheans go mbeidh an chuid sin de Lorg na anDealbh críochnaithe, faoin am a mbeidh an píosa seo i gcló.
Droichead Trakas
Ar aon nós, tá beartaithe agamsa siúl trasna Dhroichead Trakas, nuair a thabharfaidh mé mo chéad chuairt eile ar Iorras na n-iontas, sa bhlain seo chugainn. Idir an dá linn, má bhuaileann an fonn taistil thú, téigh siar, agus cuartaigh an ceithre dhealbh déag atá folaithe ar Lorg na nDealbh, i dTuaisceart Mhaigh Eo.
Súil agam go n-éireoidh leat teacht orthu go léir! Amach anseo, déanfaidh mé tagairt do chupla ceann acu, le críoch a chur leis an tsraith aistí seo, faoi Iorras na nIontas.
Ní gá dhom a rá gur thrasnaigh mé an droichead álainn céanna sin go mion agus go minic ó shoin i leith, agus ní call a rá, ach oiread, gur chríochnaigh George Trakas a chruid oibre, go deas, bláfar, cumasach, agus go mbeidh a ainm luaite feasta i seanchas Iorrais, le Sir Arthur Shaen, le Henry Boyle Carter, agus le Patrick Knight. A chonách sin air!
.
.
English 
Gaeilge