Bhí mé ag éisteacht leis an bpodchraoladh ‘An Saol Ó Dheas’ ó RTÉ Raidió na Gaeltachta le déanaí, agus chuala mé Pádraig Ó Sé ag cur agallaimh ar an gceoltóir aitheanta Breanndán Ó Beaglaoich.  Ach ní raibh fiú is focal le cloisteáil faoin gceol – ábhar iomlán difriúil a bhí i gceist.  

Cé go raibh a fhios agam gur tromluí ceart is ea an próiseas iarratais ag baint le cead pleanála i gContae Chiarraí, níor thuig mé a dhonacht is atá an scéal go dtí gur chuala mé scéal Bhreanndáin féin.  Ar chloisteáil dom faoi cad a tharla do Bhreanndán, rinne mé taighde faoi ar an idirlíon. Is míorúilt é go bhfuair sé an cead pleanála sin, agus is soiléir go bhfuil an-mhisneach ag Breanndán, mar níor ghéill sé riamh. Seo anois achoimre a scéal.

Thosaigh Breanndán an próiseas casta seo 15 bliain ó shin nuair a bhí sé ar tí aige teach a thógáil ar a shuíomh féin san áit inar rugadh agus tógadh é, i mBaile na bPoc i bParóiste Mórdhach, i nGaeltacht Corca Dhuibhne i gContae Chiarraí.  Diúltaíodh don iarratas sin, ach níor ghlac Breanndán le cinneadh Chomhairle Contae Chiarraí, agus sin mar a thosaigh cogadh fada eatarthu. Le linn an chogaidh sin, scríobh Breanndán na mílte litir, chaill sé a lán oícheanta codlata, agus chaith sé ar a laghad €20,000 nó €25,000 nach bhfeicfidh sé go deo arís. Ar an mbonn amháin sin, cheapfá go bhfuil rud mór mícheart amach is amach. Ach nuair a fhaigheann tú amach gur cheadaíodh tithe eile sa cheantar, tithe saoire ilstóraigh san áireamh, is deacair gan géilleadh don tuairim go bhfuil an próiseas cinnteoireachta thar a bheith míchothrom.

“Níl mé in aghaidh rialacháin dhiana,” a dúirt Breanndán, “ach chonacthas dom gur thugadar tús áite don turasóireacht ar gach rud eile.  Ach mura bhfuil aon duine ina chónaí anseo níos mó, an dtiocfaidh aon turasóir ar chor ar bith?”

Sa bhliain 2015, tar éis 10 mbliana á chaitheamh ag Breanndán go fánach leis na hiarratais agus na hachomhairc ag dul anonn agus anall, cheap sé ar chur chuige eile ar fad. Chaith sé €50,000 agus thóg sé teachín soghluaiste dó féin, agus ansin chuir sé ar a shuíomh é. Níorbh fhada go bhfuair Breanndán fógra forfheidhmiúcháin ón gcomhairle contae, ag rá go raibh an teachín neamhdhleathach agus é a n-aistriú amach as an suíomh nó go gcuirfear i bpríosún é agus go ngearrfar fíneáil €12.5 milliún air! Dúirt polaiteoir áitiúil le Breanndán a cheann a choinneáil thíos, a chlab a choinneáil dúnta agus b’fhéidir ansin go gcaithfeadh siad an tsúil chaoch ar an rud ar fad. Chuir sé sin an-díomá ar Breanndán mar caithfear aghaidh a thabhairt go díreach ar an gceist mhór sin, a bhaineann ní hamháin le Breanndán féin, ach le gach duine atá sa chruachás céanna.

“Tá ceathrar clainne agam, ”a dúirt Breanndán, “ agus is cosúil nach mbeidh duine ar bith acu in ann maireachtáil sa sráidbhaile inar rugadh agus tógadh mé. Tá mo dheartháir agus a cheathrar clainne sa chás céanna, agus tá céad acra acu. Fiú amháin nuair a bhíomar faoi riar na Breataine, bhíomar in ann maireachtáil inár sráidbhailte!”

Thug Breanndán neamhaird ar an litir ón gcomhairle agus chuir sé dlús leis a fheachtas! Chuir sé 235 cros bhán in airde i ngort i mBaile na bPoc chun aird a tharraingt ar céard a bhí ar siúl. Sheas na crosa don líon daoine a bhí ina gcónaí ann in 1841. Chuir sé 12 cros dhearg in airde freisin, a sheas don líon daoine atá ag maireachtáil ann sa lá atá inniu ann, agus bánú mór tuaithe ar siúl sa tír. Ansin d’eagraigh Breanndán agóid lasmuigh de chruinniú na comhairle contae i dTrá Lí, chun tuilleadh brú a chur orthu.

Ghéill siad don bhrú sa deireadh agus fuair Breanndán cead pleanála chun teach aon stóir a thógáil ar a shuíomh agus an teachín soghluaiste a bhaint amach as an suíomh.

Cé go bhfuil an chaibidil seo críochnaithe, deir Breanndán go leanfaidh sé dá fheachtas ar mhaithe muintir na háite.

“Caithfimid gluaiseacht ar aghaidh anois agus caithfimid an cath seo a throid níos mó, go háirithe ar son na glúine óige atá ag iarraidh maireachtáil anseo,” a dúirt sé. “Tá deis againn seans a thabhairt don Ghaeltacht, seans a thabhairt don tuath, na rialacha a athrú ar ár son.”

Nach bhfuil an ceart ag Breanndán agus nach mór dúinn gach rud a dhéanamh chun ár dtacaíocht a léiriú dá fheachtas agus chun ár dteanga agus ár gcultúr a chaomhnú?

.

.

.

.

Bhí sé ar intinn agam alt eile ar fad a scríobh an tseachtain seo, go dtí gur léigh mé alt i dTuairisc.ie a chuir isteach go mór orm. Níor chabhraigh sé le cúrsaí gur scríobh mé cúpla alt le déanaí ina bpléitear an cheist: “An bhfuil an rialtas i ndáiríre faoi ghéarchéim ár dteanga, nó ag tabhairt béalghrá di?” Tar éis dom anailís bheag a dhéanamh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003, Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2019, Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 agus Plean Gníomhaíochta 2018-2022, tháinig mé ar an tuairim láidir nach bhfuil an rialtas i ndáiríre faoi chothú agus cur chun cinn na teanga.  Scríobh mé, mar fhocal scoir, go raibh easpa muiníne agam le ceapachán (agus an dóigh ar léiríodh é) Jack Chambers ina aire stáit Gaeltachta!

Ar an drochuair, tá gach cosúlacht ar an scéal go raibh an ceart agam.  Agus an t-alt seo idir lámha agam, feicim ceannlíne mhór ag gabháil trasna an phríomhleathanach gréasáin ar www.tuairisc.ie, á rá: “JACK CHAMBERS / Breis agus mí sa phost agus gan aon agallamh déanta fós ag Aire Stáit na Gaeltachta.” Nuair a chonaic mé é sin, rith sé liom go díreach go raibh mo thromluí ba mheasa i mbun fíorú.

Ag labhairt di le Tuairisc.ie ar an ábhar, dúirt an Teachta Dála neamhspleách Catherine Connolly gur “cúis imní” di nach bhfuil aon “ráiteas poiblí” déanta ag an Aire Stáit Gaeltachta go dtí seo. Dúirt sí freisin go mba cheart don Aire atá i mbun cúraimí na Gaeltachta agallaimh a dhéanamh leis na meáin. Ach diúltaíodh do gach iarracht a rinne Tuairisc.ie agallamh a fháil le Chambers go dtí seo.  “Bliain chinniúnach atá inti don Ghaeltacht agus don Ghaeilge mar gheall ar an ngéarchéim atá sa Ghaeltacht agus an phráinn a bhaineann le foilsiú an bhille teanga. Tá gá le tuiscint a fháil ar sheasamh an Aire Gaeltachta ar na ceisteanna seo,” a dúirt Catherine Connolly.

Dúirt Catherine freisin gur cheart go léifeadh an bheirt airí nua alt a foilsíodh san iris Comhar darb ainm ‘An Spidéal curtha ina thost …’, le tuiscint a fháil ar na deacrachtaí atá sna bailte Gaeltachta.

Aontaím go hiomlán le gach rud a bhí le rá ag Catherine. Cé go bhfuil sé tábhachtach don Aire Stáit Gaeltachta paisean a bheith aige don Ghaeilge agus Gaeilge líofa a bheith aige san áireamh, tá sé chomh tábhachtach agus b’fhéidir níos tábhachtaí fós go bhfuil mioneolas aige faoi chomhthéacs cultúrtha na Gaeilge.

Más amhlaidh nach dtuigeann tú conas a imríonn na tionchair cheoil, thíreolaíochta, chultúrtha agus shóisialta ar an teanga, níl ort ach breathnú ar chainéal TG Lurgan ar Youtube chun tuiscint an-mhaith a fháil. Is é sin an cainéal mionteanga is mó lucht féachana ar domhan – níos mó ná 40 milliún duine! Cén fáth? Mar bíonn eispéireas cultúrtha tarraingteach agus saibhir ag daoine agus iad ag baint taitneamh as seó ceoil thar barr, curtha le chéile ag daltaí agus múinteoirí Coláiste Lurgan. Is aoibhinn le daoine rudaí mar sin.

Go háirithe sna Gaeltachtaí, tá traidisiún ceoil agus damhsa, trí mheán na Gaeilge, an-láidir. Dá laghdófaí aon páirt den éiceachóras Gaelach sin, laghdófaí gach páirt, mar tá siad go léir ceangailte le chéile; go léir idirspleách.   

San alt ‘An Spidéal curtha ina thost …’ a ndearna mé tagairt dó níos luaithe, míníonn an t-údar Tony Quinn cad a tharla i Spidéal nuair a thosaigh na beáranna ag dúnadh síos. Dá dheasca sin, ní raibh sé chomh héasca d’ealaíontóirí (ceoltóirí, rinceoirí, amhránaithe srl.) bailiú le chéile sa phub, agus de réir a chéile bhí an Spidéal curtha ina thost. D’fhulaing ár dteanga mar nuair a bhí an ionad cultúrtha sin imithe, ní raibh an deis chéanna ag daoine a bheith ag caint as Gaeilge.

Cé gur chuir an rialtas infheistíocht shubstaintiúil i scéimeanna fostaíochta, cosúil le Gteic (mol digiteach agus nuálaíochta), ní leor é sin a dhéanamh mura ndéanfar an cúram céanna don éiceachóras cultúrtha agus intleachtúil a chothaíonn leis an nuálaíocht chéanna. Fanfaidh níos mó daoine sa cheantar má tá deiseanna fostaíochta ann, go deimhin, ach ní cinnteacht é sin go mbeidh níos mó daoine ag caint Gaeilge! Ach níor thuig an rialtas é sin, mar níor thuig siad éiceachóras na nGaeltachtaí.

Ar an drochuair, ní hamháin an Spidéal atá ina thost anois, ach an tAire Stáit na Gaeltachta féin. Is droch-chomhartha é sin don Ghaeilge agus dúinn go léir!    

.

.