Rinne an comhlacht taighde margaíochta Kantar pobalbhreith do Chonradh na Gaeilge le déanaí, agus foilsíodh na príomhthorthaí ar líne ar an suíomh www.tuairisc.ie. Seo achoimre bheag ag baint le torthaí ón Deisceart agus ansin cúpla smaoineamh fúithi.

Roinnfidh mé na torthaí ina dhá chatagóir ar leith: úsáid agus foghlaim na teanga agus tacaíocht don teanga ón Stát.  Bhí an suirbhé éasca go leor: tar éis gach ráiteas a léamh, bhí ar an bhfreagróir ceann amháin de na trí rogha seo a thiceáil: ag aontú, ag easaontú nó ní fios.  

Catagóir: Úsáid agus foghlaim na teanga

Ráiteas: Tá mé muiníneach as mo chuid Gaeilge labhartha.

Toradh: D’aontaigh 21% leis. Sa bhliain 2017, d’aontaigh 31% leis. Is ábhar buartha an titim shuntasach sin ar líon na ndaoine a bheadh muiníneach an teanga a labhairt.

Ráiteas: Tá mé muiníneach gur féidir liom Gaeilge a thuiscint.

Toradh: D’aontaigh 30% leis. Sa bhliain 2017, d’aontaigh 40% leis. Tá an toradh seo cosúil leis an gceann thuas.

Ráiteas: I rith na dianghlasála thug mé faoi deara gur bhain mé úsáid as níos mó Gaeilge ar líne, ar na meáin shóisialta, i rang Gaeilge nó eile.

Toradh: Thug 15% de dhaoine faoi deara go raibh siad ag úsáid/foghlaim Gaeilge ar líne níos mó le linn na pandéime. Toradh tábhachtach é seo, a léiríonn go bhfuil suim ag daoine an Ghaeilge a úsáid nó a fhoghlaim, má tá an fhaill agus an acmhainn acu.  

Ráiteas: Ba bhreá liom deis a fháil Gaeilge a labhairt níos minice.

Toradh: D’aontaigh 45% leis, nó dhá thrian má fhágann tú amach na daoine nach bhfuil tuairim acu faoin ráiteas sin. Tuar dóchais é an toradh seo, a léiríonn an méid spéise atá ag an bpobal Gaeilge a úsáid.

Catagóir: Tacaíocht ón Stát

Ráiteas: Ba chóir don Stát seirbhísí a sholáthar trí Ghaeilge dóibh siúd ar mian leo leas a bhaint astu.

Toradh: D’aontaigh 73% leis. Tá sé soiléir go bhfuil easpa seirbhísí Stáit ar fáil as Gaeilge, agus go bhfuil formhór an phobail ag iarraidh ón rialtas dul i mbun gnímh láithreach bonn.

Ráiteas: Ba chóir don Stát tacaíocht bhreise a thabhairt don Ghaeilge.

Toradh: D’aontaigh 65% leis. Dúirt Uachtarán Chonradh na Gaeilge, Niall Comer: “Léiríonn na figiúirí seo go soiléir go bhfuil gá seirbhísí a chur ar fáil don phobal atá ag iarraidh a saol a chaitheamh trí Ghaeilge agus beidh reachtaíocht láidir ag teastáil leis na seirbhísí sin a chinntiú.”

Ráiteas: Ba chóir don Rialtas córas tacaíochta a chur ar fáil chun a chinntiú go dtiocfaidh earnáil na gColáistí Samhraidh Gaeltachta trí ghéarchéim an Covid-19.

Toradh: D’aontaigh 67% leis. Dúirt Peadar Mac Fhlannchadha, bainisteoir abhcóideachta agus Leas-Ardrúnaí Chonradh na Gaeilge: “Chabhródh seo le todhchaí na teanga a chinntiú do na glúine atá le teacht. Anois an t-am leis na gníomhartha sin a dhéanamh.”

Ráiteas: Ba chóir go mbeadh tacaíocht ar fáil do theaghlaigh atá ag tógáil a bpáistí trí Ghaeilge, amhail tacaíocht airgeadais, oideachais nó seirbhísí sláinte.

Toradh: D’aontaigh 48% leis. Tá deacrachtaí ag baint le do theaghlach a thógáil trí Ghaeilge sa lá atá inniu ann, agus is fiú infheistíocht a dhíriú i dtreo na chéad ghlúine eile!

Ráiteas: Ba cheart don Rialtas córas pleanála tithíochta faoi leith a fheidhmiú sa Ghaeltacht chun tacú le hinmharthanacht na Gaeilge mar theanga phobail.

Toradh: D’aontaigh 58% leis. Dúirt Peadar Mac Fhlannchadha: “Tá a fhios ag an saol mór go bhfuil tacaíocht de dhíth ar an Ghaeltacht, ar phobal na Gaeltachta, má tá an teanga ag dul a’ leanstan ar aghaidh ann. Sin an fáth a bhfuil polasaí cuimsitheach don phleanáil teanga sa Ghaeltacht de dhíth a chinnteoidh todhchaí an phobail áitiúil ina gceantar féin trína dteanga féin.”  

Cúpla Smaoineamh

Tá formhór na ndaoine sa tír i bhfábhar níos mó deiseanna a bheith ar fáil acu chun Gaeilge a fhoghlaim agus a labhairt. Tá géarghá le hinfheistíocht chiallmhar sa Ghaeilge sa tír ar fad, ach go háirithe sa Ghaeltacht, mar gan na Gaeltachtaí, ní teanga bheo í an Ghaeilge níos mó!  Tá formhór na ndaoine ag éileamh go ndéanfaidh an rialtas an infheistíocht sin, chomh luath agus is féidir, chun ár dteanga a chaomhnú.  

Tá toil an phobail ann agus ceapaim go bhfuil an toil pholaitiúil ann freisin maidir le caomhnú agus athbheochan na teanga. Ach tá an rud is tábhachtaí ar iarraidh fós agus is é sin infheistíocht sa Ghaeilge a dhéanamh go práinneach.

Is furasta a bheith ag caint, áfach, agus sin an áit ina bhfuilimid inniu. Caithfimid ár mbrú ar an rialtas a mhéadú, ag éileamh go ndéanfar an infheistíocht i gceist láithreach, sula mbeidh sé ródhéanach!

.

.

  .

.

  .

  .

.

.

.

.

.

.

D’fhoilsigh Jack Chambers le déanaí go bhfuil ceannteidil 32 leasú ceadaithe ag an Rialtas chun Bille na dTeangacha Oifigiúla a neartú, agus inniu tarraingeoidh mé bhur n-aird ar na cinn is tábhachtaí, i mo thuairim. Níl aon dabht ach go neartóidh na leasuithe sin ár dteanga agus a stádas sa dlí, agus faoi dheireadh taispeánann sé dúinn go léir an tacaíocht atá ag an rialtas dár dteanga. Bhí ról lárnach ag go leor daoine sna cruinnithe faoi na leasuithe a mholadh, chun an dul chun cinn suntasach seo a dhéanamh maidir leis an gcloch mhíle reachtaíochta a shroicheadar. Is é an Coiste Oireachtais don Ghaeilge, don Ghaeltacht agus do Phobal Labhartha na Gaeilge an dream a rinne an chuid is troime den obair seo. Tá teachtaí agus seanadóirí ina gcomhaltaí den Choiste – Aengus Ó Snodaigh (Cathaoireach), Catherine Connolly, Dara Calleary, Pa Daly, Aindrias Moynihan, Marc Ó Cathasaigh, Lorraine Clifford-Lee agus Seán Kyne san áireamh. Chaith an Coiste agus Jack Chambers go leor ama ag plé na leasuithe a mholtar – bhí níos mó ná 300 dóibh agus bhí díospóireacht faoi gach ceann acu!   Moladh cuid mhaith dóibh le linn céim an Choiste, ag na cruinnithe féin.  Ní haon ionadh gur thóg sé timpeall 25 uair in iomlán na cruinnithe a thabhairt chun críche.

Tá na fístaifeadtaí agus trans-scríbhinní ag baint le cruinnithe an Choiste ar fáil ar líne ar an suíomh www.oireachtas.ie, agus tá sé an-luachmhar breathnú ar shliocht nó dhó atá ann. Ach i ndeireadh an lae, seo iad na ceannlínte móra mar gheall ar thorthaí na hoibre sin.

An tSeirbhís Phoiblí

Beidh dualgas ar an rialtas go mbeidh 20% de na hearcaithe nua sa tseirbhís phoiblí inniúil ag labhairt na Gaeilge, faoin 31 Nollaig 2030.  Léiríonn an leasú seo go bhfuil an rialtas tiomanta do chaomhnú na teanga, mar beidh an dualgas seo orthu féin a líonadh. Is céim sa treo ceart atá ann, agus tá súil agam go neartófar an leasú seo (chomh maith leis na leasuithe eile) le himeacht ama.

Seirbhísí Poiblí sna 26 Limistéar Pleanála Teanga Ghaeltachta

Beidh oibleagáid ar Aire Stáit na Gaeltachta dátaí a shonrú ar fúthu a sholáthrófar gach seirbhís phoiblí i ngach ceann ar leith de na 26 Limistéar Pleanála Teanga Ghaeltachta trí mheán na Gaeilge.  Toisc go mbraitheann Acht na Gaeltachta, 2012 ar sheirbhísí poiblí a sholáthar as Gaeilge, is gá spriocdhátaí a leagan amach don réamhchoinníoll seo i dtús báire.

Fógraíocht

Beidh ar gach comhlacht poiblí 20% dá fhógraíocht a bheith as Gaeilge gach bliain, agus beidh orthu 5% a dhéanamh san meáin Gaeilge.  Is céim thábhachtach í seo, agus beidh ar an gCoimisinéir Teanga monatóireacht a dhéanamh, agus pionós a ghearradh ar aon chomhlacht nach gcloíonn sí leis an reachtaíocht. Caithfidh éifeacht a bheith leis an riail seo!

Oibreoirí tráchtála

Beidh ar aon oibreoir tráchtála a sholáthraíonn seirbhísí poiblí do chomhlacht poiblí Gaeilge a úsáid mar chuid de na seirbhísí sin.  Céim phraiticiúil atá sa chéim seo, mar seachas sin, bheadh ar an gcomhlacht poiblí aistriúcháin a dhéanamh ón mBéarla. Chomh maith leis sin, leathnaíonn an chéim seo éiceachóras na teanga i mbealach nádúrtha.

Síneadh Fada

Ní bheidh aon leithscéal níos mó ag comhlachtaí poiblí maidir leis an síneadh fada, mar beidh orthu a gcóras TFC (teicneolaíocht faisnéise agus chumarsáide) a uasdátú chun a bheith ábalta síntí fada a úsáid. Gach uair a léim an nuacht, bíonn scéal eile faoi chóras ríomhaireachta nach bhfuil tacaíocht ann leis an síneadh fada. Tá sé thar am an fhadhb seo a shocrú faoi dheireadh is faoi dheoidh!

Coiste Logainmneacha

Beidh coiste nua reachtúil cruthaithe maidir le hOrduithe Logainmneacha. Tabharfaidh an Coiste comhairle don Aire freastal ar aon iarratas le haghaidh logainm nua.  Níl a fhios agam an mbeidh dlínse ag an gcoiste ar logainmneacha áitiúla. Ba cheart go mbeadh, mar ansin ní bheadh orainn a bheith páirteach i gconspóidí fíochmhara cosúil le ‘Pairceanna na Glas’ (an t-ainm seafóideach, náireach a cheadaigh Comhairle Contae Chiarraí mar ainm eastát tithíochta sa Daingean)!

Conclusion

Is ábhar dóchais an scéal seo, agus tá moladh ar leith ag dul don Aire féin, Jack Chambers. Gheall sé a lán agus rinne sé beart de réir a bhriathair go dtí seo. Beidh sé tábhachtach na leasuithe go léir a chur i bhfeidhm roimh a spriocdhátaí, agus dúirt An tAire go soiléir gurb air féin a bhfuil an fhreagracht as sin.

Tús maith, leath na hoibre, mar a déarfá, agus cé gur tús maith é seo gan dabht, ní féidir linn ár n-aird a bhaint den mórphictiúr, is é sin athbheochan ár dteanga luachmhaire!

.

.

Ní rófhada ó shin, scríobh mé cúpla alt ag déanamh cur síos ar iarrachtaí athbheochan ar siúl i dtíortha éagsúla, Ceanada agus an tSeineagáil san áireamh.  Ach ní gá taisteal chomh fada sin, mar tá iarrachtaí athbheochana ar siúl béal dorais sa Tuaisceart agus sa Bhreatain. Ceapaim go bhfuil deis againn (lucht na dteangacha Ceilteacha) obair as lámha a chéile, ach ar dtús achoimre bheag ar cad atá ar siúl sa Tuaisceart agus sa Bhreatain faoi láthair.

Tuaisceart na hÉireann

Chaith Edwin Poots ach trí seachtaine ina cheannaire ar an DUP tar éis imeacht a réamhtheachtaí Arlene Foster. Cad a tharla? Bhuel, gan dabht is páirtí i dtrioblóid é an DUP, agus cogadh carad ar siúl ann. Ach músclaíodh an chonspóid nuair a d’aontaigh an Státrúnaí Brandon Lewis agus Sinn Féin go rithfí an reachtaíocht teanga i Westminster mura ndéanfaí i Stormont é roimh mhí Deireadh Fómhair. Bhí an reachtaíocht teanga mar chuid dhílis den ‘Ré Nua, Cur Chuige Nua’, agus mínithe go soiléir in ‘Aguisín E: Cearta, teanga agus féiniúlacht.’  Foilsíodh an reachtaíocht i 2020, ach maidir leis an nGaeilge, níl aon rud curtha i bhfeidhm fós. Ní mór don rialtas i Stormont a ndualgais a chomhlíonadh, ach is beag deifir atá ar an DUP. De réir na reachtaíochta, beidh dualgas ar na húdaráis phoiblí a seirbhísí a chur ar fáil as Gaeilge, agus beidh Coimisinéir na Teanga ceaptha chun an reachtaíocht a oibriú amach i dtólamh, agus chun forálacha na reachtaíochta a chur i bhfeidhm agus ansin monatóireacht a dhéanamh. Ní taisme ar bith é go bhfuil struchtúr na reachtaíochta sin cosúil leis an struchtúr atá againn in Éirinn. Caithfidh mé a rá go bhfuil Sinn Féin tiomanta maidir le cearta teanga sa Tuaisceart, agus i mo thuairim is gá brú a chur ar an rialtas i Stormont agus más gá i Westminster freisin na cearta sin a chur i bhfeidhm, mar a gealladh. Bhí a gcearta daonna á séanadh ag go leor daoine sa Tuaisceart le fada an lá, agus thóg sé brú leanúnach ar rialtas na Breataine na hathruithe riachtanacha a dhéanamh. Ach ní bheidh an chaibidil sin críochnaithe i gceart go dtí go mbeidh cearta teanga ag muintir an Tuaiscirt. Tá an scéal seo á scríobh fós.

Gaeilge na hAlban

Dar le Conchúr Ó Giollagáin, sochtheangeolaí aitheanta agus Ollamh in Ollscoil na hAlban (Oilthigh na Gàidhealtachd agus nan Eilean), tá Gaeltacht na hAlban i bhfad níos leochailí ná Gaeltacht na hÉireann. Tá an pobal Gaelach níos lú (meastar go bhfuil timpeall 11,000 cainteoirí dúchais ann), agus níl an tacaíocht oifigiúil chéanna ag Gaeilge na hAlban is atá ag an Ghaeilge. Fuair an SNP (Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba) ollbhua sa toghchán in Albain le déanaí, agus b’fhéidir anois go bhfaighidh an teanga an tacaíocht atá ag teastáil go géar uaithi.  D’fhógair an SNP go bhfuil pleananna acu infheistíocht a dhéanamh in oideachas trí mheán Gaeilge na hAlban, agus staidéar a dhéanamh ar stádas oifigiúil a thabhairt d’áiteanna ina bhfuil an teanga dhúchais in úsáid fós – Gaeltachtaí nó Gaidhealtachdan i nGaeilge na hAlban. Tá feachtasóirí na teanga ag caint faoi fhorbraíochtaí tithíochta do chainteoirí Gaeilge na hAlban – cosúil leis in Éirinn. Is léir go bhfuil na daoine sin ag breathnú ar cad atá ar siúl in Éirinn maidir le tacaíocht na teanga, agus ag iarraidh aithris a dhéanamh ar chúpla beartas atá i bhfeidhm anseo.

Conclusion

Tá scéalta na dteangacha Ceilteacha fite fuaite le chéile, agus is rud maith é pleananna a roinnt le chéile, agus más féidir comhoibriú le chéile. Léigh mé le déanaí gur aontaíodh ag Comhdháil na Breataine go mbunófar ‘Coiste na Breataine’ do Chonradh na Gaeilge. Rud iontach é sin, mar beidh na heagraíochtaí Gaeilge sa Bhreatain agus in Éirinn in ann an comhoibriú eatarthu a neartú.  

Níl a fhios agam an bhfuil aon eagraíocht uilechuimsitheach na dteangacha Ceilteacha ann, ach mura bhfuil ceapaim go bhfuil argóint láidir í a bhunú. Tá an cuspóir céanna againn go léir – is é sin ár dteangacha Ceilteacha a athbheochan. Thabharfadh eagraíocht mar sin ardán dúinn go léir eolas luachmhar a roinnt le chéile agus comhoibriú le chéile chun ár gcuspóir dúshlánach a bhaint amach!  Mar shampla, is dóigh go mbeimis in ann leas a bhaint as taithí na mBreatnach ar athbheochan na Breatnaise, chun dul i bhfeidhm ar an gcur chuige i gcás na dteangacha Ceilteacha eile.  Is ar scáth a chéile a mhaireann na daoine!

.

.

.

.

.

.

.