Nollaig Shona Daoibh Uilig

Merry Christmas to You All

This is a Christmas article my father wrote several years ago. Peter actually passed away just before Christmas 2019 - may God bless him.

.

Yes, that time of the year has come to us again, that time that gives us all the opportunity to show peace and good will to the great world which is outside of ourselves. Yes, and it is a time too which gives us the opportunity to revisit memories, back to those days long ago, when we stood looking in wonder at the beautiful Bethlehem, which was arranged nicely and peacefully, in the village Guest House , and even further back, to the first Manger in Royal Bethlehem in the Holy Land itself, at the beginning of the Christian era, when Jesus was born in the Stable, because there was nowhere to be found for his mother, Mary, or Joseph, in the Guest House of the town, that blessed night.

Christmas Night

Look how the poet, Máire Mhac an tSaoi, put it, in her poem "Oíche Nollag", when she said that the moneyed folk found shelter in that same Guest House that night, but that the Virgin and her husband were left with nowhere inside available to them, save and old stable for the animals.

                    The lights were all lighting in that little hostel,

                    There were generous servings of victuals and wine,

                    For merchants of silk, for merchants of woollens,

                    But Jesus will lie in this household tonight. an tigh seo anocht.

The poet is referring to the custom that was alive, among Gaels, at that time, that the Holy Family used to wander around that night, trying to get inside a strange house, and that was the reason the door would be left open, the Christmas candle burning, and a place set ready for them at the table, hoping that they would come to visit them, that blessed night. See again how Máire Mhac an tSaoi puts it, in another verse, in that same poem:

                    Leave the door open before her,

                    The Virgin who’ll come with the child on her breast,

                    Deonaigh do shuaimhneas a ligint a Mhuire,

                    Luíodh Mac Dé ins an tigh seo anocht.

There is no doubt in the world, but that the poet managed to understand and express the attitude and beliefs of the common people, in the verses of that beautiful poem, "Oíche Nollag".

A Vigil kept

It was not the custom of the western people to go overboard, that night, with food or drink, as they were waiting for the arrival of the Holy Family to visit them. They used to have a normal supper, potatoes and fish, perhaps, or something similar, for wouldn’t they have a big Christmas dinner to prepare the next morning, that is, after Mass, as on that morning, every priest was in the habit of saying three Masses, and as a result, they would start very early in the morning, at half past eight, perhaps, and those people would be at home again, around ten, and then they would start preparing dinner. Yes, my soul, and remember that they didn't have modern cooking devices at that time, indeed! They only had a three-legged oven and a pot, and they had to work those devices on the open fire. Big change in the times between then and now!

How about toys then?

What about the boys and girls then? You can bet it wouldn't take them long to open their Christmas treats, nor would it take two people to load them onto a cart! I'm talking about my own district, west of Erris, in County Mayo, of course, and the lads used to get nothing but a wee toy gun maybe, and a wee toy car, or the likes, yes, and a handful of sweets and fruit, to fill the stocking. And what about the girls? Well, they would usually get dolls, and maybe sweets and fruit too. We used to play with those Christmas treats, and then some of us would go out in search of the wren, as we were getting ready for Wren Day, since it was the day after Christmas Day. If we didn't manage to find a wren that day, and I promise you, those same wrens would know that we were looking for them that particular day, as they would clear out of our way very early that morning. Well, if we didn't manage to find one of them, what would we do then was to wait until nightfall, and then, it wouldn't be too difficult to find a sleepy sparrow in the gutter, and that would do it for us the next day, as long as we didn’t let anyone get too close to the bird which was well covered in a cage we had!

Memories

There is no doubt in the world, but that a flood of memories returns to me, at this time of year, as I go back that distressing, complicated, interesting, memory lane. Here is how I spoke about some of those thoughts, in a poem I composed myself last year:

.

A treasure of accumulated memories

In the cupboard of bundled memories,

Going out with a Wren, early Mass,

Angels and Shepherds visiting,

.

Sharing nice things generously,

Roasting delicious foods,

Christmas treats given with heart,

And Jesus’ birthday being celebrated.

.

They Chose a Goose.

They were not roasting a turkey for the occasion, at that time,no indeed, but a goose. Yes, a beautiful, plucky, Irish goose, for Christmas, and wouldn’t we get the gravy and meat, and finally, when we had cleverly and carefully worked down to the bones, we would not discard those bones carelessly either, no we would not indeed! As in fact the wing bones were very popular with us, as by cutting them carefully, we were able to make goose guns from them, and then, we only had to put a small bit of wood through the heart of the bone, and a potato, in order to start shooting bullets at everyone around the house. Didn’t we have fun! I can promise you that we had as much fun with those same goose guns as youngsters today would have with their PlayStations and the like! Yes – big difference between then and now.

But to add a fitting end to this week's piece, it might not be a bad idea to wish each and every one of my readers a merry Christmas, and may each of you be seven times better, a year from tonight. And yes, many happy returns!

.

Birth in the Stable

The Christmas season is upon us,

And white flakes coming down

As a bright, holy, shining flag,

Hiding grime and dirt for us.

.

But inside my heart, with enthusiasm,

I will prepare a manger, with effort,

and I will clear away the grime of the years

From the old stable of my hard soul.

.

The Christmas season is upon us,

And the holy, Heavenly Infant, coming down,

Is washing, and saving the Clan of Eve,

And hiding sin and trouble for us.

.

.

Filíocht: An Cnoc a Dhreapaimid!

Filíocht: An Cnoc a Dhreapaimid!

D’aithris Amanda Gorman a dán “The hill we climb” ag searmanas oirnithe an Uachtaráin Biden le déanaí, agus chuaigh sé go mór i bhfeidhm orm mar baineann sé linn go léir a bhfuil meas againn ar an daonlathas. Chuir mé Gaeilge air ionas go mbeinn in ann é a roinnt leat sa cholún seo! Gan a thuilleadh moilleadh, seo é dán Amanda:  

An cnoc a dhreapaimid

Le breacadh an lae cuirimid ceist orainn féin

Cén áit ar féidir linn solas a aimsiú sa síorscáth seo?

An cailleadh a iompraímid,

An muir is gá dúinn siúl tríd.

Thugamar dúshlán ar an t-ainscéal;

Tá sé foghlamtha againn nach ionann ciúnas agus síocháin i gcónaí.

Agus na noirm agus na nóisin faoi cad atá cóir

Ní hionann iad i gcónaí agus an Cóir féin.

Ach is dúinn fáinne an lae fiú roimh é a bheith ar eolas againn.

I slí éigin déanaimid é;

I slí éigin chuireamar tharainn

Tír nach bhfuil briste ach amháin neamhchríochnaithe.

Muidne, i gcomharbacht ar thír agus am

Inar féidir cailín óg tanaí dubh de shliocht sclábhaithe

a thóg máthair aonraic a bheith ag brionglóideach go mbeadh sí ina huachtarán,

agus gur éirigh léi a bheith ag aithris fhilíochta d’uachtarán.

Agus sea, tá muid i bhfad ó shnasta, i bhfad ó fhoirfe,

Ach ní fhágann sin nach bhfuil muid ag streachailt chun aontas foirfe a chruthú.

Tá muid ag streachailt chun aontas le haidhm a chothú,

Chun tír a chumadh tiomnaithe do na cultúir, dathanna, tréithe agus dálaí go léir ag baint leis an gcine daonna.

Agus mar sin ardaímid ár súile ní i dtreo cad a sheasann eadrainn,

Ach i dtreo cad a sheasann romhainn.

Dúnaimid an scoilt, mar tá a fhios againn ár dtodhchaí a chur i dtús áite,

Ní foláir dúinn ár ndifríochtaí a chur ar leataobh.

Cuirimid ár gcuid arm uainn

Le go mbeimid in ann ár lámha a shíneadh amach dá chéile.

Níl muid ag iarraidh éinne a ghortú ach síocháin do chách.

Lig don chruinneog a rá ach amháin go bhfuil sé seo fíor:

Faoi mar a bhíomar faoi bhrón, d’fhásamar,

Faoi mar a bhíomar cráite, bhíomar dóchasach,

Faoi mar a d’éiríomar tuirseach, rinneamar iarracht,

Go mbeimid ceangailte le chéile i gcónaí, buacach-

Ní toisc nach gcaillfimid arís go deo,

Ach toisc nach gcothóimid deighilt arís go deo.

Insíonn an scrioptúr dúinn a shamhlú

Go suífidh gach duine faoina fhéith agus a chrann figí féin,

Agus ní chuirfidh éinne eagla orthu.

Chun éirí linn san aois ina bhfuilimid,

Ní luífidh an bua sa leann ach sna droichid ar thógamar iad.

Sin é an cheapach gheallta,

An cnoc a dhreapaimid ach amháin má bhíonn sé de mhisneach againn.

Toisc mar tá an Meiriceánachas níos mó ná bród dúchais,

Is é an t-am atá thart dúinn agus an tslí a réitímid é.

Chonaiceamar fórsa a réabfadh ár dtír in ionad é a roinnt,

A scriosfadh ár dtír dá mhoilleodh sé an daonlathas.

Agus ba bheag nárbh éirí leis an iarracht seo,

Ach cé gur féidir an daonlathas a mhoilliú go tréimhsiúil

Ní féidir é a shárú go buan.

San fhírinne seo, sa chreideamh seo tá muinín againn,

Toisc cé go bhfuil ár súil againn ar an todhchaí, tá súil na staire aici orainn.

Seo é ré an tslánaithe chóir.

Níor mhothaíomar réidh le bheith mar oidhrí uaire chomh huafásach,

Ach taobh istigh de d’aimsigh muid an chumhacht

Chun caibidil nua a chumadh,

Chun dóchas agus gáire a thairiscint,

Curtha againne. Cé gur uair amháin d’iarramar:

Conas faoin spéir a d’fhéadfaimis tubaiste a shárú?

Anois maímid: Conas ar domhan a d’fhéadfadh tubaiste muidne a shárú?

Ní mháirseálfaimid ar ais go dtí cad a bhí ann,

Ach bogfaimid ar aghaidh go dtí cad a bheidh ann,

Tír atá brúite ach ina iomláine,

Dea-mhéiniúil ach misniúil,

Fíochmhar agus saor.

Ní bheimid tiontaithe thart nó stoptha de dheasca imeaglú

Mar tá a fhios againn go mbeadh ár n-easpa ghnímh agus marbhántacht fágtha le hoidhreacht ag an gcéad ghlúin eile.

Beidh ár mbotúin mar ualaigh dóibh

Ach tá rud amháin cinnte:

Má mheascaimid trócaire le cumhacht agus cumhacht le ceart,

Ansin beidh grá mar ár n-oidhreacht

A n-athróidh ceart dúchais ár gcuid páistí.

Mar sin fágaimis tír inár ndiaidh níos fearr ná an ceann a fágadh dúinn.

Le gach tarraingt anála i mo chliabhrach umhadhaite preabtha,

Iompóimid an domhan ó gortaithe go hiontach.

Éireoimid ó chnoic órga an Iarthair.

Éireoimid ón Oirthuaisceart sceirdiúil inar chothaigh ár sinsear réabhlóid den chéad uair.

Éireoimid ó na cathracha cois locha san Iarthar Láir.

Éireoimid ón Deisceart griandóite.

Atógfaimid, tiocfaimid le chéile agus chugainn féin

I ngach scáineadh is cúil sa náisiúin s’againne,

I ngach cearn a dtugtar ár dtír air,

Ár bpobal éagsúla agus áille,

Aiséireoidh siad greadta agus galánta.

Le héirí na gréine scaraimid ón scáth,

Trí thine agus gan aon eagla orainn.

Tá an chamhaoir nua ag bláthú agus í á ligean saor againn.

Mar bíonn solas ann i gcónaí ach muid cróga go leor é a fheiceáil,

Ach muid cróga go leor é a bheith ionainn.

.

.

.

.

.

Filíocht: An Cnoc a Dhreapaimid!

Machnaimh ón Nead!

Machnaimh ón Nead

.

Féiniúlacht caillte

i dtomhaltas forleathan

Buaileann an pandéim

.

Neadaithe sa bhaile

An domhan ina stad ar fad

Am é le machnamh

.

Ná bí ag deifriú

Dhá thrian moille le deifir

Bain ceol as an saol

.

.

.

.

.

Reflections from the Nest

.

Identity lost

in rampant consumerism

The pandemic hits

.

Sitting in our homes

The world is at a full stop

A time to reflect

.

Stop rushing about

Making all heat and no light

Appreciate life

.

.

.

Is aoibhinn liom an fhoirm fhileata a thugtar Haiku uirthi!  Thosaigh sé sa tSeapáin ag deireadh an

Seachtú haois déag. Ba é fear darb ainm Matsuo Basho a thosaigh é, agus lean mórfhilí eile é, cosúil le Kobayashi Issa, Masaoka Shiki, agus Yosa Buson. Le himeacht ama, scaip Haiku ar fud an domhain. Níl aon easpa na foirme seo in Éirinn, i mBéarla agus i nGaeilge araon.  Tá sé éasca go leor staidéar na foirme a dhéanamh ar an idirlíon, agus tá físeáin iontacha déanta ag Gabriel Rosenstock ar an ábhar. I mo thuairim, Haijin (sin mórfhile Haiku) is ea Gabriel, agus tá go leor leor dánta Haiku cumtha agus aistrithe aige, idir Ghaeilge agus Bhéarla.  Má tá suim agat, gúgláil ar ‘Gabriel Rosenstock’ agus gheobhaidh tú torthaí suimiúla ar ais.

Ar aon nós, agus mé neadaithe sa bhaile ar feadh míosa nó mar sin, thosaigh mé ag dul i dtaithí ar an saol nua atá agam ag an am éiginnte seo, nuair nach bhfuil a fhios againn cad atá i ndán dúinn.  Dúirt mé liom féin go bhfanfainn dearfach, mar ní bhíonn néal gan ghealán. Cheap mé go mb’fhéidir go mbeadh deis ar leith agam chun foghlama le linn na géarchéime atá ar siúl. Bhí an ceart agam go tréan. Lig dom é a sin a mhíniú!

Ag an nóiméad seo, fillfidh mé ar ais go dtí na dánta Haiku atá scríofa agam ag tús an ailt. Is as Gaeilge a scríobh mé iad agus ansin rinne mé an t-aistriúchán go Béarla. Bhí mé ag iarraidh taifead scríofa a dhéanamh ar céard a d’fhoghlaim mé agus mé sáinnithe sa bhaile le linn na géarchéime. Cheap mé gurb é an tslí is fearr cur síos achomair a chumadh ná trí dhánta. Cén sórt dánta? Haiku, dar ndóigh!  Chinn mé ar thrí chinn a scríobh, an chéad cheann ag baint leis an am atá caite, an dara ag baint leis an am i láthair, agus an tríú ag baint leis an am atá le teacht.

Sa chéad Haiku, is é atá i gceist ná cáineadh géar ar ár stíl beatha, stíl ar thosaigh i ndáiríre in Éirinn le flúirse na nóchaidí, nuair níor thuig glúin an Tíogair Cheiltigh an tíos. Stad an stíl sin le linn an chúlú eacnamaíochta a lean é, ach tháinig sé ar ais go tréan leis an téarnamh geilleagrach a thosaigh sa bhliain 2012.  Ní maith an rud barraíocht agus tháinig deireadh tobann leis, gan aon choinne. Tá impleacht sa tslí ar scríobh mé an Haiku seo, go mb’fhéidir gur díoltas brúidiúil a bhí ann.

Sa dara Haiku, táimid faoi dhianghlas sa bhaile. Fiú dá rachaimis amach, ní bheadh mórán le déanamh againn, mar tá beagnach gach rud dúnta sa tír, ach amháin seirbhísí riachtanacha. Ní deirtear é ach tuigeadh dúinn gur deis iontach atá ann, chun athbhreithniú a dhéanamh orainn féin.

Cuireann an tríú Haiku treoir ar fáil dúinn. Tá sé soiléir don chuid is mó dúinn anois nach bhfuil gá a bheith ag scinneadh anonn is anall, agus muid caifeach leis an airgead, ag úsáid acmhainní luachmhara an domhain mhóir, agus ag cur le truailliú na cruinne. Ach nach bhfuil sé soiléir dúinn freisin, go háirithe anois, go bhfuil rogha againn.  Nach mbeadh sé níos fearr dúinn agus don phláinéad luas ár saol a mhoilliú agus sláinte ár bpláinéad a chur san áireamh ag an am céanna? Gan dabht, bheimis níos sásta agus in ann ceol a bhaint as an saol. Nach réiteach é sin a bhfuil buntáiste ag gach taobh ann?     

.

Filíocht: An Cnoc a Dhreapaimid!

An Dealbh (Naomhóg Inis Géidh)

An Dealbh (Naomhóg Inis Géidh)

Dealbh donn sraoilleach

Ag síneadh a mhéarar Neamh

Ina sheasamh ar fhiarsceabha

Comharthaí nirt i bhfad siar

Dealramh dúilmhear dóchasach

Ar laoch cróga an ghainimh ghil

Ag fanacht go foighdeach

Le míorúilt a dhéanamh ar muir

Ag stánadh gan faiteadh na súl

Ar fharraige choipthe chontúirteach

Iarchuradh na ndaoine áitiúla

A chuir na tonnta chun suain

imithe i ndearmad anois

Gan láithreacht a chosantóirí

Leannán tréigthe na nglún

A chreid ina chumhacht fadó

Ach dóchas ina chroí fós

Ag súil le míorúilt féin

Nuair a nochtfadh a Chruthaitheoir Diaga

Misean tábhachtach nua

.

Mick Barrett

Is dócha gur dhein T.H. White, údar Sasanach, roinnt taighde ar chúrsaí Inis Géidh, tráth raibh ina chónaí in Iorras, le linn an chogaidh mhóir.  Ní raibh seisean sásta dul san arm thall, ag an am, agus is dócha nár theastaigh uaidh blianta a chaitheamh i bpríosún! Scríobh sé leabhar, ar ball, ar ar bhaist “The Blackamoor And The Godstone”.  Ba é an Blackamoor, nó Gormach a thagadh go rialta go Béal an Mhuirthead, ar laethe aonaigh, le cleasa de chuile chineál a dhéanamh, agus bhain an “Godstone” le hoileáin Inis Géidh. Ag caint ar “an Naomhóg”, a bhí , Naomhóg Inis Géidh.  Ní currach atá i gceist againn anseo, faoi mar a bheadh ag na Muimhnigh, ní hea, in aon chor, ach dealbh bheag, de chineál eicínt. Dealbh ársa, b’fhéidir, faoi mar a bhí coitianta go maith ar fud na Críostaíochta fadó, dealbh a raibh cumhachtaí áirithe aici, in am an ghátair.  B’ionann Naomhóg agus Naoimhín. B’féidir gurbh í Deirbhile fhéin, Colmcille, a d’fhág an Naoimhín céanna acu, mar chuimhneachán, fadó. De réir na scéalta, choinnítí an dealbh sin i dteach áirithe, ar feadh bliana, agus ansin, ag deireadh na bliana sin, tar éis do mhuintir an tí culaith nua flainín a chur uirthi, sheoladh siad ar aghaidh í go teach eile, agus mar sin dóibh, ó bhliain go chéile.  Bhí de bhua ag an “Naomhóg” chéanna sin, go gciúnódh sí an stoirm, nó ar ócáidí eile, go bhféadfadh sí stoirm a thógáil. Ba é a dhéanadh siad nó an dealbh a thógáil leo síos chun na farraige, agus ansin, agus na daoine timpeall uirthi i gciorcal, agus paidreacha áirithe á rá acu, agus an dealbh á thumadh san uisce acu, d’ísleodh an ghaoth, dá mba é sin a bhí á lorg ag na daoine. . Anois, b’in mar a bhaintí úsáid as “Naomhóg” Inis Géidh, ach dár le T.H. White, bhí baint eicínt ag an “Naomhóg” le torthúlacht, agus chaith sé roinnt mhaith ama, ag iarraidh cosa a chur faoin dearcadh sin.  Féach mar a chuireann an t-údar é….

“T.H. White thought that the naomhóg may have been used as a fertility symbol, and although this does not appear to have been the case, he pursued this concept throughout his research.”

Dá mbeadh an chumhacht sin uilig ag an “Naomhóg” sin Inis Géidh, tuige nár baineadh úsáid aisti, le linn na stoirme uafásaí úd, a shéid ar na farraigí thiar, i nDeireadh Fómhair na bliana sin 1927, nuair a báitheadh an deichniúr sin, ar dhein mé tagairt dóibh, anois beag?  Bhuel, tá cúis mhaith le sin, nó tharla sa dara leath den naoú haois déag, gur ghabh an sagart paráiste an “Naomhóg”, agus ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, chuir sé cos i bpoll lei. Ba é cúis a bhí leis an ionsaí sin ar an ndealbh, nó go raibh daoine ag maíomh go raibh dia bréige á adhradh ag muintir Inis Géidh. Feach mar a scriobh The Rev T.A. Armstrong,

“Still more gross superstition was practised in the neighbouring island of Inishkea where a stone idol was invoked for the protection of the inhabitants and vengeance on their enemies.”  

Is dócha gur spreag altanna leithéid na sagairt chun gnímh, agus ba é deireadh an scéil é gur báitheadh an “Naomhóg” i ndoimhneas na Farraige Móire, gar go maith dá pobal dílis, mar a bhfanann i ndoimhneas na Farraige Móire go dtí an atá inniu fhéin ann, agus í ag fanacht go foighdeach ar an a bhfillfidh sí ar a muintir dhílis, oileánach arís, len iad a ullmhú do Lá Mór an tSléibhe…

.

en_USEnglish