Tá géarchéim uafásach ar siúl sna Stáit Aontaithe, faoi láthair,  a mharaíonn níos mó ná 70,000 duine gach bliain – níos mó daoine ná a cailleadh go hiomlán i gChogadh Vítneam!  Drugaí atá i gceist anseo agam, agus ’siad na cinn is measa diobh sin ná na drugaí ópóideacha, cinn nádúrtha cosúil le hearóin, ach go háirithe cinn sintéiseacha, cosúil le feantáinil agus a hanalóga.

Conas a tharla an ghéarchéim seo i Meiriceá, agus cén ceachtanna atá le foghlaim againn uaidh in Éirinn?  Chun an ábhair a thuiscint agus a chur ina comhthéacs, bheadh cuntas gairid an-chuidiúil.

.

Céim 1: Purdue Pharmaceutical agus Oxycontin

Thosaigh an ghéarchéim ópóideach i 1995, tar éis do Purdue Pharma faomhadh an Rialtais a fháil chun pianmhúchán láidir darb ainm OxyContin a dhíol.  Mangaire drugaí ba ea Purdue, i ndáiríre, agus chuir siad brú ar a n-ionadaí díolocháin an oiread OxyContin a dhíol agus ab fhéidir leo. Dúirt Purdue gur druga neamh-andúile ba ea OxyContin, cé go raibh a fhios maith acu narbhh fhíor sin.  Chuir a lán daoine andúil in OxyContin, agus bhí sé ródhéanach nuair a d’admhaigh Purdue gur druga andúile é. Faoin am sin, bhí uair na cinniúna buailte leo, agus bhí go leor andúiligh ar fud na tíre. Sa bhliain 2007, gearradh pionós mór ($634 milliúin) ar Purdue as na bréaga a d’inis siad faoi OxyContin.  Sa bhliain 2010, chuir siad amach piollaí nua dobhearnaithe. Ní raibh sé éasca níos mó an druga a fháil chun instealladh a thabhairt. Bhrostaigh sé sin géarchéim nua isteach, mar ansin thosaigh andúiligh ag úsáid hearóin in ionad OxyContin.

.

Céim 2: Hearóin Mheicsiceach

Chun an bhearna a líonadh tar éis 2010, chuir feirmeoirí Meicsiceacha dlús le táirgeacht lus an chodlata, agus rinne na cairtéil Mheicsiceacha hearóin chun smuigleáil isteach sna Stáit Aontaithe.  D’éirigh go geal leis an ngnó céanna seo, agus cé gur iarradh ar Rialtas Mheicsiceo agus ar Rialtas na Stát Aontaithe an cath in éadan drugaí a bhuachan, theip orthu.

.

Céim 3:  Feantáinil Síneach

Ach tháinig athrú mór ar an ngnó le cúpla bliain anuas, nuair a thosaigh na gáinneálaithe drugaí ag úsáid drugaí ópóideacha sintéiseacha, go háirithe an druga feantáinil agus a hanalóga.  Mheasc siad an feantáinil le drugaí eile, agus do dhíol siad é leis féin freisin. Cén fáth ar tharla an t-athrú mór seo? Bhí feantáinil níos saoire mar is i saotharlann a dhéantar é agus bhí sé níos fusa é a smuigleáil mar tá sé níos éadroime ná hearóin.  De ghnáth, déanadh sa tSín í. Úsáideann déileálaithe Síneacha na seirbhísí poist chun drugaí a smuigleáil isteach go dtí na gáinneálaithe drugaí sna Stáit Aontaithe. Ceannaíonn fiú amháin na cairtéil Mheicsiceacha feantáinil ón tSín. Dá bharr sin, agus go híorónta, tá an margadh agus an tionscal hearóin ag laghdú, faoi dheireadh.

Cuireann na gáinneálaithe feantáinil isteach i ngach druga atá á dhíol acu.  Níl a fhios ag na handúiligh cén drugaí atá iontu, agus is cuma leo, fad is a éiríonn go maith leo.  Ach tá feantáinil i bhfad níos contúirtí ná hearóin, agus sa lá atá inniu ann faigheann níos mó daoine bás de bharr a ródháileog ná riamh.  Tá an feantáinil céad uaire níos láidre ná hearóin, agus tá sé éasca an iomarca a meascadh isteach le drugaí eile. Níos measa fós tá druga ópóideach eile ann a úsáidtear darb ainm carfeantáinil, agus tá sé sin céad uaire níos láidre ná feantáinil féin!  Tá sé

sin chomh láidir sin, nach mbeadh uait ach céad gram le gach duine in Éirinn a mharú!

.

Smaointe Deiridh

Is measa anois an ghéarchéim ópóiodeach ná riamh sna Stáit Aontaithe.  Tá a Rialtas ag cur brú ar an tSín stop a chur le táirgeadh na ndrugaí ópóideacha.  Cé gur gheall siad é sin a dhéanamh, níor tharla aon rud fós.

Agus cén fáth nach bhfuil fadhb mhór mar seo in Éirinn agus i dtíortha eile san Eoraip?  Ceapann formhór na saineolaithe gur cúiseanna eacnamaíochta atá freagrach as sin. Tá hearóin ón Afganastáin go flúirseach agus go saor san Eoraip, agus tá sé deacair an saghas seo hearóin a mheascadh le feantáinil.

Ach lá éigin, athróidh cúrsaí agus beidh cúinsí eacnamaíochta níos fábhraí do dhrugaí ópóideacha san Eoraip.  Idir an dá linn, tá orainn scéim nua in éadan géarchéime ópóidí a bhunú san AE, agus in Éirinn freisin, agus brú a chur ar an tSín ag an am céanna.  Ní tráth ar bith faille é!

.

Le déanaí, tharla dhá thimpiste thubaisteach i gcás eitleán nua 737 MAX 8 le Boeing.  Bhí na h-eitiltí i gceist díreach tar éis éirí de thalamh nuair a chuaigh rudaí ar fad trí chéile agus thuairteáil na h-eitleáin agus fuair gach duine ar bord bás.  Ar an gcéad dul síos, tar éis eitilt Lyon Air i mí Dheireadh Fómhair na bliana seo caite, dúirt Lucht Boeing gurbh ar na píolótaí a bhí an locht, toisc nár lean siad an seicliosta réamheitilte.  Ach nuair a thuairteáil an dara eitleán i mí Mhárta i mbliana, agus nuair a rinneadar scrúdú ar na boscaí dubha, bhí patrún an dá eitilt an-cosúil le chéile. Stad gach tír eitiltí an 737 MAX 8 tar éis sin.  Fuair siad amach go raibh an fhadhb chéanna freagrach as na timpistí, agus ní ar na píolótaí a bhí an locht, ach ar drochdhearadh an aerárthaigh féin.

Ba é idirghabháil córas nua uathoibríoch a bhí ciontach, nuair a bhí sé ag iarraidh stalla sciatháin a seachaint, bunaithe ar ionchur ó bhraiteoir uillinn ionsaithe a cheap go raibh an t-eitleán ar tí loiceadh.  Agus cé go raibh dhá bhraiteoir i ngob an eitleáin, níor úsáid an córas nua (darb ainm MCAS) ach ceann amháin, agus sna chásanna seo, bhí an ceann sin briste agus ag rá go raibh gob na n-eitleáin ró-ard nuair nach raibh.  Dá bhrí sin, dhírigh an MCAS an gob síos. Ní raibh na píolótaí in ann réiteach a fháil in am, agus ar an drochuair, bhí an toradh scáfar céanna sa dá chás.

Sa deireadh, ghlac Boeing leis an locht, ghabh siad a leithscéal, and dúirt siad go raibh siad ag obair ar réiteach.  Ceapann formhór daoine gur scéal mí-ámharach é, ach go bhfuil sé idir lámha ag Boeing anois.

Ar an drochuair, níl an fhírinne chomh simplí leis sin!

Uasal agus Íseal

Ar bhealach amháin, is féidir lorg na faidhbe a leanúint ar ais chuig an staighre infhillte a cuireadh ar an gcéad leagan amach den Boeing 737.  Chun éascaíocht a dhéanamh, socraíodh ar eitleán níos ísle ná mar ba ghnáth. Chuir an sonra sin srianta ar dearaí gach leagan amach nua tar éis sin.   Tharla sé sin de bharr fealsúnacht forbairt incriminteach a bhí ag Boeing. In ionad athdhearadh ó bhonn a dhéanamh ar an eitleán, chuir Boeing acmhainní nua ar bharr an bundearadh a bhí acu.  Mar sin, tá a lán de threalamh an eitleáin 737 as feidhm anois. Cé go bhfuil próiseas casta ag píolóta an Boeing 737 chun an eitleán a thosú, níl ach cnaipe a bhrú ar Boeing 767, nó ar ‘Airbus’.  Tá sé níos fearr athdhearadh a dhéanamh chun athruithe móra a dhéanamh, ach tógann sé níos mó airgid agus ama, rudaí a raibh drogall ar Boeing a dhéanamh. Sa lá atá inniu ann, tá nuatheicneolaíocht ann atá i bhfad níos fearr, go háirithe teicneolaíocht ríomhaireachta agus meicniúla.

Le himeacht aimsire, d’éirigh an t-eitleán níos faide, agus chuir siad scairdinnill níos láidre air.  Bhí sé deacair scairdinnill níos mó a chur air, mar ní raibh a lán glanspás acu! Mar réiteach, chuir siad na scairdinnill níos airde ar na sciatháin.  Ach fothoradh den chinneadh sin ná go mbrúfaí gob an eitleáin níos airde amanna. Mar réiteach ar an bhfadhb sin, d’athraigh siad páirt den uathphíolóta darb ainm MCAS, chun an gob a ísliú sna chásanna sin. Ní raibh a fhios ag píolótaí Lion Air faoi na hathruithe sin ar chor ar bith.  Ní raibh ionsamhlóir eitilte ar fáil chun traenáil a thabhairt do na píolótaí, mar ní raibh sé réidh ag an am. Sé an traenáil a fuair siad ná físeán gearr agus leabhar beag. Ag míniú sin, dúirt Boeing go mbeadh obair an phíolóta beagnach mar an gcéanna is mar a bhí cheana, agus nach raibh gá le traenáil bhreise.

Agus céard faoin FAA, foras deimhniúcháin sna Stáit Aontaithe?  Is leor a rá gur lig siad do Boeing an chuid is mó den deimhniúchán a dhéanamh iad féin – sin an-smaoineamh!

Ag deireadh an lae, léiríonn na tubaistí uafásacha sin scannail mhóra ag Boeing agus an FAA.  Tá súil agam nach mbeidh bás 346 daoine in aisce, agus go spreagfaidh siad athruithe móra san FAA agus i mBoeing – go háirithe ar dhearadh a gcéad eitleán eile.

.

Tá bagairt an Téamh Domhanda beo, slán!  Ach ní rud maith é sin!

Is é loscadh sléibhe Campáil an tine ba mhilltí i stair Chalifornia.  Tar éis an tsléachta iomláin seo, tá sé dhuine ochtó marbh, agus tá ceithre mhíle dhéag  tithe agus cúig míle foirgnimh eile scriosta. Tá fiche cúig dhuine fós nach bhfuil tásc orthu fós.

Thosaigh loscadh Champáil ar an ochtú lá de Shamhain ach níor éirigh le os cionn míle comhraiceoir tine é a smachtú go dtí seacht lá dhéag ina dhiaidh sin.  Loisceadh níos mó ná seasca míle heictéar sa tubaiste uafásach seo. Nuair ba mheasa é, loisceadh cúig míle cearnach gach soicind le siotaí de chéad ciliméadar san uair!

I ndeisceart California, san áit chéanna in ar mharaíodh trí dhuine dhéag i mbeár le déanaí, bhí loscadh mór thart ar an am céanna le loscadh Champáil.  Fuair triúr bás sa loscadh sin- loscadh Woolsey, agus tá míle cúig céad foirgnimh scriosta. Loisceadh níos mó ná daichead míle heictéar sa tine sin.

Is oth liom a rá, ach i rith an loiscthe féin, thosaigh cluiche an mhilleáin!  Ar an deichiú lá de Shamhain, nuair a bhí an loscadh ar buile fós agus os cionn céad duine ar iarraidh, bhí Uachtarán na Stát Aontaithe ag tvuiteáil.  D’fhág sé an locht ar Stát Chalifornia, ag rá go raibh a bainistíocht foraoise go huafásach agus mar sin b’fhéidir nach gcuirfeadh sé airgead ar fáil do na Stáit sa todhchaí.   Ní raibh feidhmeannaigh Chalifornia sásta leis sin, agus dúirt siad go bhfuil an Rialtas feidearálach mar úinéir ar sheasca faoin gcéad d’foraoiseacha Chalifornia agus go bhfuil siad tar éis na n-acmhainní a laghdú, neamhchosúil le California.  Dúirt siad freisin go bhfuil cúiseanna suntasacha eile i gceist, mar ábhar casta atá ann. Tosaíonn agus scaipeann loscadh in áiteanna ina bhfuil daoine ina gcónaí, nó ina bhfuil línte cumhachta, in áiteanna oscailte le fásra tirim, nuair atá gaotha láidre ag séideadh, nuair atá an aimsir an-te agus an t-aer an-tirim agus nuair a chuidíonn an gheografaíocht féin le leathadh an dochair.

Ach ar an dá lá dhéag de Shamhain, tháinig athrú meoin air tar éis é a fheiceáil drochiarmhairtí politiciúla a sheasamh. Ansin, d’fhógair an tUachtarán staid éigeandála i gCalifornia.

Ar an seachtú lá dhéag de Shamhain, chuaigh an tUachtarán ar cuairt go dtí Parthas (Paradise).  Thug sé óráid ann, agus dúirt sé go gcaithfidh California foghlaim ón Fhionlainn agus a bheith ag rácáil na talún sna foraoiseacha, mar níl loscadh ansin ar chor ar bith. D’inis Uachtarán na Fionlainne an scéal sin dó, a dúirt an tUachtarán Trump.  Ach níor chuimhin leis an Uachtarán Sauli Niinisto aon chomhrá mar sin.

Á fhreagairt é sin, dúirt  Rep. Ted Lieu (Democrat, California) nach trua é go bhfuil Uachtarán againn nach gcreideann san eolaíocht.  Dá mbeadh sé chomh furasta le rácáil, bhíodh sé déanta againn cheana. Ach is ábhar casta é, agus tá ról mór ag athrú aeráide a dúirt sé!

Ar an drochuair, níor tháinig an tUachtarán Trump i gcabhair ar Chalifornia i rith na dtubaistí uafásacha seo – loscadh Campáil agus Woolsey.

Cad é mo thuairim?   Nuair a chuirtear an fhírinne as a riocht, go háirithe nuair atá an tUachtarán féin ag iarraidh leas polaitiúil a bhaint as na tubaistí sin, beidh deireadh tubaisteach leis an scéal. Níl aon dabht ach go bhfuil an Téamh Domhanda ar siúl anois, agus níl mórán ama againn le leas a bhaint as an eolas sin, nó beidh sé ródhéanach stad a chur leis!  Deir an tUachtarán Trump gur bhréag é an Téamh Domhanda, ach ag an am céanna, d’fhógair trí ghníomhaireacht déag feidearálach don rialtas tuarascáil mhór faoin athrú aeráide, ag rá go bhfuil sé ag tarlú anois agus ag tuar an leagan amach a bheidh ar chúrsaí, amach anseo.  Sa leagan amach sin, de réir na n-údar, dá ndéanfaimis neamhaird den fhianaise, beidh orainn íoc as in a lán bealaigh – i mbeagán focal, beidh sé uafásach!

Ach ainneoin diúltú an Uachtaráin Trump, caithfimid a bheith dearfach.  Le déanaí, d’aontaigh beagnach dhá chéad tír, na Stáit Aontaithe san áireamh, ar rialacha chun astúcháin dhíobhálacha a laghdú!  Sin léas dóchais dúinn go léir!

.