Tá a fhios ag gach duine atá ina chiall nach bhfuil staid an daonlathais i Meiriceá go maith! Agus an scéal amhlaidh, ní féidir linn a rá roimh ré go háirithe cad a tharlóidh. Mar sin féin, táimid in ann na scoilteanna ina gcóras rialtais a aithint, agus leis an eolas sin, moltaí a chur chun cinn ar céard a d’fhéadfaí a dhéanamh chun feabhas a chur ar chúrsaí.

.

Fadhbanna Struchtúracha

Tá trí bhrainse rialtais sna Stáit Aontaithe. Tá an Seanad agus Teach na nIonadaithe sa bhrainse reachtach, agus tá cumhacht reachtach acu.  Is é an tUachtarán ceannaire an bhrainse fheidhmiúcháin, agus in éineacht leis an chomh-aireacht, rialaíonn siad an tír i gcomhréir leis na dlíthe. Ar deireadh, tá an Chúirt Uachtarach agus na Cúirteanna Feidearálacha sa bhrainse bhreithiúnach, agus tá orthu an reachtaíocht a léirmhíniú. Ach an bhfuil an próiseas chun baill na mbrainsí sin a roghnú féaráilte? An freagra i bhfocal amháin – níl! Cén fáth?

Bhuel, braitheann sé ar an mbrainse atá i gceist. Sa Seanad, tá beirt seanadóirí ann ó gach stáit. Tá fadhb mhór ag baint leis sin – tá daonra beagnach 40 milliún duine ag California, agus tá daonra beagnach 600 míle duine ag Wyoming – ba cheart go mbeadh 140 seanadóir ag California mar sin chun a bheith cothrom!  Tá fadhbanna eile i gcás Teach na nIonadaithe. Sa chéad dul síos, bíonn ionad amháin le gach 750 míle duine. I gcomparáid, bíonn TD amháin le gach 29 míle duine! Ar an dara dul síos, tá fadhb leis na ceantair vótála, mar bhí na Poblachtaigh in ann línte a lán ceantair vótála a athrú, chun buntáistí a fháil i dtoghcháin.  Tá focal speisialta i mBéarla ag baint leis an gcleachtadh uafásach seo – Gerrymandering!

I gcás toghchán na hUachtaránachta, tá go leor fadhbanna.  Cuirfidh mé an bhéim anseo ar fhadhb mhór ag baint leis an gColáiste Toghcháin.

I mbeagnach gach Stáit, tá riail ‘an t-iomlán nó dada’ i bhfeidhm, agus de réir na rialach sin, buann an t-iarrthóir a bhfuil an líon is mó vótaí aige/aici gach vóta sa stáit sin. Mar sin, tá seans maith go roghnaítear Uachtarán nach bhfuil an líon is mó vótaí aige/aici sa tír ar fad. Tharla sé sin cúig huaire, agus dhá uair le déanaí – i 2000, le George W. Bush, agus i 2016 le Donald Trump. Is trua mhór é sin, i mo thuairim!

I gcás breithiúna na Cúirte Uachtaraí, níl aon toghcháin ann! Aon uair is gá breitheamh nua a fháil, roghnaíonn an tUachtarán iarrthóir agus deimhníonn an Seanad é/í.

Is é bun agus barr an scéil nach rialtas daonlathach é rialtas na Stáit Aontaithe ar chor ar bith!

.

An bhunfhadhb

Is é an t-airgead an bhunfhadhb – go háirithe an t-airgead a chaitear i dtacaíocht iarrthóirí agus páirtithe polaitíochta. Tar éis na bliana 2010, nuair a cheadaítear do chomhlachtaí airgead gan teorainn a thabhairt i dtacaíocht toghcháin, chuaigh daonlathas na Stáit Aontaithe in olcas, mar bhí cúpla duine an-saibhir in ann tionchar mór a imirt ar an gcóras rialtais .  Is é an aidhm atá ag na daoine sin ná éirí níos saibhre agus níos cumhachtaí, ach ar an drochuair tógann sé sin an rialtas i dtreo olagarcachta. Faoi láthair tá an tUachtarán féin agus a pháirtí mar ghníomhairí dóibh, ag déanamh mar a iarrann siad orthu – is é sin, ag scrios an chóras rialtais. Mura ndéanfar beart gan mhoill, beidh na Stáit Aontaithe cosúil leis an Rúis sula i bhfad.

.

Recommendations

Ceapaim gurb é an rud is fearr a dhéanamh ná scrios an chóras rialtais a mhoilliú, chun tuilleadh ama a fháil chun athruithe cuimsitheacha eile a chur i bhfeidhm. Mar sin, níl ach moladh amháin agam, an moladh is práinní ar fad. Tar éis sin, beimid in ann moltaí eile a phlé!  

Tá deis ag saoránaigh na Stáit Aontaithe gníomh inmholta a dhéanamh – ná caith vótaí ar son Trump! Is léir don dall go bhfuil an tUachtarán seo ag iarraidh a bheith mar dheachtóir na Stáit Aontaithe agus tá sé an-ghnóthach ag baint a rialtas as a chéile. Dá mbeadh ceithre bliana eile aige ní fheadair cén damáiste a dhéanfadh sé. B’fhéidir nach mbeadh seans eile ag poblacht na Stáit Aontaithe beart a dhéanamh! Tá dualgas orthu an rud ceart a dhéanamh i Mí na Samhna ag an mbosca ballóide – ní hamháin dóibh féin ach dúinn go léir ar fud an domhain a gcreideann i ndaonlathas liobrálach!  

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Bhíomar ag cur agus ag cúiteamh faoi cheisteanna móra na fichidí cheana féin sa chéad alt den tsraith seo, nuair a phléamar an Téamh Domhanda.  Inniu, is é an dúshlán a bheidh idir chamáin againn ná staid ár gcórais daonlathais sa Domhan Thiar. Ní haon áibhéil a rá go bhfuil daonlathas liobrálach ar fud an domhain faoi ionsaí treascrach anois díreach.

.

Daonlathas faoi bhagairt

“Níl sé ródhéanach!” arsa Jimmy Stewart. Bhí creathán ina ghuth agus cuma thraochta air agus é ag impí ar Chomhdháil na Stát Aontaithe tarrtháil a dhéanamh ar a gcóras daonlathais.  Tharla sé sin sa scannán ‘Mr. Smith goes to Washington’, eisithe sa bhliain 1939.

Ar ámharaí an tsaoil, ní raibh sé ródhéanach an uair sin, agus tá súil agam nach bhfuil sé ródhéanach an t-am seo, ach an oiread. Ach ní bhraitheann sé go maith.  

Gan dabht, tá neart cosúlachtaí idir na tríochaidí sa chéad seo caite, agus na fichidí anois. Sna tríochaidí, tháinig lagú ar go leor rialtais dhaonlathacha, agus ansin cuireadh rialtais fhorlámhacha ina n-áit le neart míleata, de ghnáth. Ón mbliain 2005 I leith, thosaigh rialtais fhorlámhacha ag teacht i gcumhacht in áit rialtais dhaonlathacha seanbhunaithe. An uair seo, ní raibh aon ghá le gabháil ceannais míleata, mar rinneadh an t-athrú ar an taobh istigh, de réir a chéile.

.

Frog Bruite!

Tá meafar seanchaite ann nach bhfuil fíor, ach tá sé úsáideach mar sin féin. De réir an mheafair seo, má chuirtear frog in uisce bruite, léimfidh sé amach ar an toirt. Ar an lámh eile, má chuirtear é in uisce fuar agus ansin cuirtear an teas ar siúl, fanfaidh sé san uisce.

Ar an drochuair, is muidne (saoránaigh tíortha daonlathacha) an frog sa mheafar seo. Rialtas daonlathach is ea an t-uisce fuar, agus rialtas forlámhach is ea an t-uisce bruite. De réir a chéile, déantar athruithe go dtí ár gcóras daonlathach agus tar éis go leor athruithe, bíonn deachtóireacht ann. Broicimid gach athrú ar an mbealach sin, agus fán am atá a fhios againn go bhfuil muid bruite, tá sé ródhéanach, mar a dúirt Jimmy Stewart!

.

Ar an mBealach

Idir deireadh an Dara Cogadh Domhanda agus timpeall 2005, bhí borradh ar na tíortha daonlathacha ar fud an domhain, agus sórt ré óir a bhí againn. Ach anois, tá roinnt mhaith tíortha ar an mbealach i dtreo údarásaíochas agus cúpla ceann ann cheana féin . Lig dom cúpla sampla a lua, chun an pointe a dhéanamh: Putin (an Rúis), Erdoğan (an Tuirc), Orbán (an Ungáir), Kaczyński (an Pholainn), Duterte (na hOileáin Fhilipíneacha), Bolsonaro (an Bhrasaíl), Modi (an India), Netanyahu (Iosrael) agus Trump (na Stáit Aontaithe).  Deir siad go léir go bhfuil daonlathach iontach acu, ach an cuimhin leat gurb é an rud céanna a bhí á rá ag Hitler agus Mussolini sna tríochaidí.  Tá an leabhar beartaíochta céanna á úsáid ag gach duine thuasluaite, bíodh is nach bhfuil siad go léir ag an áit chéanna sa leabhar. Is é atá i gceist sa chur chuige ná na ráillí cosanta sa chóras polaitíochta a bhaint as a chéile, agus ansin na hinstitiúidí ba chóir dóibh freastal ar an bpobal a úsáid mar arm chun iad a chur faoi chois. Mar shampla, ní maith le haon duine thuasluaite preas saor a bheith ann, mar sin é guth an phobail, agus bheadh an pobal sin in ann an preas a úsáid chun easaontú leis.  B’fhearr leis dá mbeadh an preas ag obair mar a ghuth féin, agus ar ndóigh sin a tharlaíonn luath sa scéal seo. Ansin, diaidh ar ndiaidh faigheann an ceannaire smacht ar an bparlaimint, na breithiúna agus na dlíthe. Féach ar Vladimir Putin – tá an leabhar beartaíochta críochnaithe aige, agus cé go maíonn sé gur daonlathas iontach atá sa Rúis, is deachtóireacht dhian é i ndáiríre!

.

Léas Dóchais?

Foilsíonn “The Economist” liosta gach bliain darb ainm “The Democracy Index”, ina n-áirítear 167 tír.  Chuir siad an teideal “Global Democracy in Retreat” ar an liosta is déanaí (2019). Tá Éire sa séú háit – ceann de na tíortha is fearr, roimh an Ríocht Aontaithe (14), agus na Stáit Aontaithe (25). Tá daonlathas lochtach ag na Stáit Aontaithe, dar leo. Má theipeann ar an daonlathas go hiomlán sna Stáit Aontaithe, ceapaim gur droch-chomhartha é sin dúinn go léir. Mar sin, breathnaímis ar chóras rialtais na Stáit Aontaithe an tseachtain seo chugainn, agus déanfaimid iarracht an cheist “An bhfuil aon léas dóchais againn ár gcóras rialtais a shábháil?” a fhreagairt.   

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Mar shaoránaigh fhreagracha, ag cloí go dílis le comhairle na Roinne Sláinte maidir le COVID-19, tá orainn go léir idirghníomhaíocht shóisialta a laghdú agus achar 2m a choinneáil idir muid féin agus daoine eile. Mar ainmhithe sóisialta, tá sé beagnach dodhéanta é sin a dhéanamh, go háirithe le tréimhse bhreisithe ama. Ach níl an dara rogha againn, mar más olc maoil is measa mullóg, mar a déarfá. Cén fáth na dianshrianta sin? Bhuel, táimid ag iarraidh chuar an víris a chothromú dar leis na saineolaithe atá ag tabhairt comhairle dúinn faoin gCoróinvíreas. Agus cad is brí leis an gcothromú sin, an ea? Is é atá i gceist anseo ná scaipeadh an víreas a mhoilliú, agus sa tslí sin an méid daoine infhabhtaithe leis an víreas a laghdú.  Go hidéalach, bheadh na seirbhísí sláinte phoiblí in ann déileáil le buaicráta daoine ionfhabhtaithe leis an víreas. Mar níl aon vacsaín le fáil i láthair na huaire, is é an t-aon bhealach é sin a dhéanamh ná idirghníomhaíocht shóisialta a laghdú. Caithfimid comhairle na Roinne Sláinte a dhéanamh, ní amháin dúinn féin, ach do gach duine sa tír.  Tá an dualgas poiblí sin orainn, gan dabht.

Athruithe suntasacha atá ann, agus níl sé éasca dul i dtaithí ar na cúinsí nua seo. Bímid gafa taobh istigh i rith an lae, agus tá baol ann go rachaimid as ár meabhair! Má tá tú in ann obair ón mbaile, b’fhéidir nach bhfuil an fhadhb sin agat, ach céard faoin gcuid eile againn – cad is féidir linn a dhéanamh agus muid sáinnithe sa teach ó dhubh go dubh?

Ná caill do mhisneach – tá scata rudaí le déanamh! Mar briseadh beag ón ngruaim ar fad, seo liosta beag a chuir mé le chéile ar mhaithe leis an gcraic, ach déanta na fírinne tá sé níos úsáidí dom ná mar a shamhlaigh mé!

.

10 moladh do gach duine sáinnithe sa bhaile:

Níl aon easpa nuachta le déanaí! Ach ní féidir a shéanadh go bhfuil an choróinvíreas ar bharr an liosta, i mbeagnach gach tír ar domhan. In Éirinn, tá timpeall daichead cás den víreas aimsithe agus é seo á scríobh. Tuairiscítear, áfach, go mbeidh na céadta cás eile ann istigh de choicís.  Tá srianta ar chuairteoirí i bhfeidhm i sé ospidéal agus tá cuid den champas dúnta ag Coláiste na Tríonóide i mBaile Átha Cliath, mar réamhchúrama agus mar iarracht bac a chur ar leathadh an víris.  Dá rachadh an scéal in olcas bheadh dualgas ar an Rialtas gnóthaí agus scoileanna a ndúnadh, agus ócáidí poiblí a gcur ar ceal.  Níl aon dabht ach go mbeidh ábhar na víris mar bhun agus barr na nuachta agus beidh an dúrud nuachta ar fáil faoi go ceann tamaill. Mar sin, níl mé chun béim a chur ar an víreas féin san alt seo, ach ar an eagla a thagann in éineacht leis.

.

Nuair a léigh tú an t-alt thuas, ar tháinig beagán líonrith ort? Tháinig is dócha, agus ní rud neamhghnách é sin. Ach ar an drochuair, ní chuidíonn sé seo, beag ná mór.  Téimid thar fóir agus nílimid in ann smaoineamh go réasúnta. Ach cén fáth a dtarlaíonn sé seo?

Rinneadh taighde síceolaíochta ceannródaíoch sna seachtóidí, le beirt eolaithe shóisialta, Amos Tversky agus Daniel Kahneman. Fuair siad amach go bhfuil lochtanna nádúrtha orainn nuair a dhéanaimid breithiúnais nó tuar – ‘claonadh cognaíoch’ a bhaist siad ar an bhfeiniméan seo, agus tá go leor saghsanna ann. Bronnadh Duais Nobel na heacnamaíochta sa bhliain 2002 ar Kahneman don obair a rinne an bheirt acu. Scríobh Kahneman leabhar iontach darb ainm ‘Thinking, Fast and Slow’, agus molaim go hard é. Gan dabht, foghlaimeoidh tú rudaí fút féin sa leabhar seo nach raibh ar eolas agat – geallaim duit é!  Ar aon nós, cuirfidh mé béim anseo ar chúpla claonadh cognaíoch a bhfuil baint dhíreach acu le freagairt an phobail don víreas seo.

.

Claonadh 1: An rud atá níos éasca a shamhlú, ceaptar go bhfuil sé níos dóichí a tharlú.

An bhfaca tú an scannán ‘Jaws’ riamh? Cheapfá tar éis é a fheiceáil go mbeadh sé dainséarach dul isteach san fharraige! Ach níl ach seans beag bídeach go maródh siorc thú. Is mó seans go bhfaighfeá bás ó splanc thintrí! Ach bíonn faitíos gan bunús orainn go léir roimh shiorcanna!

Tá sé mar sin le víreas nua freisin – tá sé éasca ár dtinneas uafásach a shamhlú, agus cuireann sé sin scaoil ionainn.

.

Claonadh 2: Ní féidir brath ar iomas i gcónaí – déan na háirimh!

Cabhraíonn ár n-iomas linn breithiúnais a dhéanamh go tapa, ach déantar botúin minic go leor, go háirithe nuair a bhíonn an mhatamaitic i gceist. Seo ceist a bheartaigh Kahneman chun an laige sin a léiriú: Cosnaíonn slacán daorchluiche agus liathróid daorchluiche €1.10 le chéile. Cosnaíonn an slacán €1.00 níos mó ná an liathróid.  Cén méid a chosnaíonn an liathróid?

Má fuair tú an freagra go tapa, seans mór nach bhfuil sé ceart, agus ba chóir duit do chuid freagra a sheiceáil, go háirithe an difríocht idir costas na liathróide agus costas an tslacáin!  

Ag an am seo, níl seans mór go mbeifeá ionfhabhtaithe leis an víreas (1/75,000) agus fiú dá mbeadh, bheadh seans an-mhaith ( timpeall 85/100 (daoine aosta/tinn) – 97/100) agat téarnamh.  Gan dabht, rachaidh na huimhreacha sin in olcas, ach mar sin féin beidh seans an-mhaith agat!

.

Claonadh 3: Seachain ‘Troid nó teitheadh’.

Uair amháin, bhíomar ar ár bhfaichill ar bhagairtí a d’fhéadfadh a bheith ann, agus theithimis ar an chéad chomhartha contúirte. Cé go raibh an claonadh nádúrtha sin an-úsáideach uair amháin, sa lá atá inniu ann, cuireann sé an-imní orainn nuair nach gá é.    

Ansin, ní féidir linn smaoineamh ar aon rud eile ach an víreas, agus tugann sé sin drocham dúinn go léir. Uaireanta bímid chomh buartha sin go ndéanaimid dearmad ar na rudaí is fearr dúinn a dhéanamh chun na rioscaí víris a laghdú.

Seo na cinn is tábhachtaí: Déan iarracht mhór guaim a choinnigh ort féin (tá súil agam go gcabhróidh an t-alt seo leis sin); nigh do lámha i gceart; ná leag do lámha ar d’aghaidh agus ná bí i dteagmháil le daoine eile go fisiciúil nuair nach gá é (mar shampla ag croitheadh lámh le daoine).

.