OF T H E

I R A .…………………………………………………………………………….2002.

E D M O L O N E Y ………………………………………………………32.25. Euro

Foilsithe ag ………………………………………………………………….Penguin Press.

*************************

De thaisme, i ndáiríre, a léigh mé an leabhar spéisiúil seo, nó ar an gcéad dul síos, is annamh a léann mé leabhar chomh mór, toirtiúil, leis an gceann seo, nó tá thart ar sé chéad leathanach le fáil taobh istigh dá chlúdaigh, cuir le sin, go bhfuil an cló sách beag ann freisin, agus chomh maith le sin, ní go ró-mhinic a léim cuntas dá leithéid seo, faoi na trioblóidí i dTuaisceart na tíre seo, nó b’fhearr liom fanacht, go mbeidh síocháin iomlán faoi réim arís, ó cheann ceann na tíre seo, sul má léim stair dá leithéid. Ba é a tharla, áfach, nó gur tugadh an leabhar dom, agus gur iarradh orm spléachadh a thabhairt air, agus b’in a dhein an dochar, nó thosaigh mé ag an tús, le cupla leathanach a léamh. Rinne mé sin, agus chuaigh an leabhar chomh mór sin i bhfeidhm orm, nár fhéad mé é a chur uaim, go raibh sé uilig léite agam, ó chlúdach go clúdach. D’oibrigh an leabhar , nó an t-údar b’fhéidir, a dhraíocht fhéin orm, agus cuireadh faoi gheasa mé an leabhar iomlán a léamh. Féach mar a chuireann Ed Moloney tús lena Réamhrá…

“There were never any strategic considerations at stake, like those in the Middle East, for example, nor did the killing ever approach the carnage or savagery of the Balkans or Rwanda. There were no oil fields or gold mines to be captured, or any ideology to be overthrown or vindicated. But the Troubles in Northern Irealand had one quality that marked the violence there as special, and that was the sheer length of the conflict – that and the fact that no one could really see an end to it.”

Is dócha go mbeadh sé deacaiar duine níos oiriúnaí a roghnú don ghnó seo ná Ed Moloney, nó bhí blianta fada caite aige mar thuairisceoir, agus mar iriseoir, ag scríobh faoi na Trioblóidí i dTuaisceart Éireann. Bhí na nótaí aige, bhí na téipeanna aige, bhí na cuntais aige, sea, agus thar aon rud eile, bhí aithne aige ar na príomhimreoirí uilig, geall leis, agus teagmháil déanta aige leo, thar a bhlianta iriseoireachta. Ní gá a rá, gur mhair na Trioblóidí céanna, seal fada de bhlianta, ó thuaidh, agus dár ndóigh, ní gá a rá, ach oiread, gur chuir siad thar maoil, anois is arís, agus gur fhág siad a lorg i dtíortha eile, ar nós Sasana, Giobráltar, an Ghearmáin, an Fhrainc, agus tuilleadh.

“Thirty years after they exploded, the Troubles have ended in what is arguably a most definitive fashion, an ending that marks not merely the closing of a war but rather the conclusion of the historic conflict between Ireland and Britain.

They have ended with the leadership of the provisional IRA accepting Britains neutrality in Northern Irealand. No longer do its leaders preach that London is a colonial, occupying power, usurping the right of the Irish people to decide their own future.”

B’fhéidir nach n-aontódh chuile dhuine leis an ndearcadh sin ar thoradh Chomhaontú Aoine an Chéasta, nó táid ann fós adeir, nach bhfuil sa socrú uilig sin ach buidéal deataigh, agus má scaoiltear an corc ar an mbuidéal sin, amach anseo, go n-éalóidh an deatach as, agus nach mbeidh tada fanta againn ansin, ach an buidéal folamh.

Tosaíonn an leabhar seo ag cur síos ar an IRA, agus an stair as ar fhás an t-arm neamhoifigiúil paramíliteach sin. Tosaíonn sé le bunú an Stáit Tuaisceartaigh, ba thoradh ar an gCogadh Angla-Éireannach, 1919 – ’21, agus ansin, déanann sé ceangal idir bhunú an stáit Tuaisceartaigh agus breith Gerry Adams, thart ar chúig bliana fichead níos deanaí. Ba Chaitlicigh iad an tríú cuid de dhaonra an stáit ó thuaidh, agus caitheadh go dona leosan, tríd is tríd, sa chaoi go mbeadh trioblóid ansin, gach re seal. Tharla gur ghlac athair Gerry Adams páirt i dtrioblóidí ansin, sna luathdachaidí, agus ba é an scéal céanna é i gcás cuid dá ghaolta, ar an dá thaobh den teach, agus ar a sheal féin, freisin, ghlacfhadh an Gerry Adams sin, a rugadh sa bhliain 1948, ghlacfadh sé páirt, thar a bheith tábhachtach, sa chogaíocht agus sa trioblóid i dTuaisceart Éireann. Sea, agus i ndáiríre, dá dtabharfaí Cothrom na Féinne don mionlach ó thuaidh, chuile sheans, nach dtarlódh na trioblóidí ina mbeadh Adams páirteach iontu, in aon chor.

Sciorr an blianta thart, agus déanann an t-údar tagairt don chaoi ar theip ar óglaigh na heagraíochta sin, sráideanna Bhéal Feirste a chosaint, sa bhliain 1969, ceal airm, is dócha. Ba é toradh a bhí ar an dteip sin, nó gur scoilt an eagraíocht o bhun go barr, agus b’in mar a tháinig na Sealadaigh ar an bhfód a chéaduair. Taobh istigh d’achar réasúnta gearr, d’éirigh leosan, trí cheangal a shnaidhmeadh leis an gCornal Muammar Quaddafi, d’éirigh leo na tonnaí airm a iompórtáil ón dTúinéis, agus uaidh sin amach, ni hamháin go raibh ar a gcumas a sráidaeanna a chosaint, ach bhí ar a gcumas, saighdiúirí Shasana agus Chonstáblacht Ríoga Uladh freisin, a ionsaí agus a throid, i bhfeachtas sceimhlitheoireachta, a mhair ar feadh breis is cúig bliana fichead.

Tugann an t-údar cuntas mion dúinn ar chúrsaí polaitíochta i nDeisceart Éireann freisin, agus ar na fórsaí a tháinig chun tosaigh anseo, sna blianta idir bhunú an tSaorstáit abhus, agus Próiseas na Síochána ó thuaidh, nó bheadh páirt bhunúsach le himirt ag na fórsaí sin uilig i bpróiseas na Síochána ó thuaidh, ar ball. Chuaigh Adams isteach san IRA, go luath ina shaol, nó is dócha gur cheap sé go mba dhual athar dó é..

It was into this maelstom of conflicting political ideas and personalities that Gerry Adams plunged when he joined the Belfast IRA’s E Company, although for a while it did not impinge much on his life. As he was to say himself many years later, all this ferment was “going on, if you like, above my head”. He was only sixteen when he joined the republican movement, and the debate within it was taking place far away, at leadership level and mostly in Dublin, where the IRA policymakers were based.

B’in mar a bhí, an tráth úd, ach dhéanfaí sin a athrú, le himeacht aimsire, agus d’fhágfaí an chuid ba mhó den obair sin faoi óglaigh an Tuaiscirt fhéin. Tá le tuiscint ón leabhar seo, gur theastaigh ó Gerry Adams céim ard a bhaint amach dó fhéin san IRA, agus de réir mar a chuaigh cúrsaí ar aghaidh, tharla i dtosach, sa bhliain 1971, gur cuireadh i gceannas ar an Dara Cathlán, i mBéal Feirste é, agus ba sa phost sin a bhain sé cáil amach dó fhéin, mar smaointeoir, agus mar eagraí. Ní hé anois go ndeachaigh sé amach ar mhisin, lena ghunna. Níorbh é sin a saghas duine é, de réir an chuntais seo, ach ba é a rinne na pleananna, agus a d’fhéach chuige, go gcuirfí na pleananna sin i gcrích.

“Inasmuch as Gerry Adam’s Second Battalion had, by it’s bombing and his strategic foresight, helped to precipitate this disaster for British policy in Northern Ireland, the IRA had benefited from his strategic talents, and this enormously boosted his standing within the IRA. Cahill and Twomey became even more dependent upon his advice.”

Ba é an “disaster for British policy” atá idir chamáin ag an údar anseo, nó polasaí an imtheorannaithe a cuireadh i gcrích, de thoradh na buamála, agus na troda, a dhein Cathlán Mhic Adhaimh. Mar sin a cuireadh tús lena dhul chun cinn san IRA. Ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile án tobar, áfach, agus ar an 14ú Márta 1972, gabhadh Mac Adhaimh, agus is dóigh go raibh na Fórsaí Slándála lán tsásta leo fhéin, go raibh fear chomh tábhachtach sin gafa acu. Cuireadh i bpríosín é, áit ar coinníodh é go ceann scathaimh. Bhíothas cinnte, geall leis, gur scéitheadh air, agus b’in an fáth a raibh na Fórsaí Slándála chomh cinnte sin, gurbh é Mac Adhaimh a bhí faoi choinneáil acu. Níorbh é an t-aon cheannaire é áfach, a gabhadh ag an am sin, ach níor chuir sin deireadh leis an bhfeachtas míleata. Comhartha eile de thábhacht Adams san eagraíocht fhéin isea gur tugadh “The Big Lad” mar leasainm air, ag déanamh aithrise, is dócha, ar leasainm Uí Choileáin, nuair a baisteadh “The Big Fellow” airsean. Ag caint ar Bloody Friday, nuair a tiomáineadh scór carrbhuama isteach go croílár Bhéal Feirste, agus gur pléascadh ansin iad, taobh istigh d’uair a’ chloig, geall leis. Maraíodh naonúr, agus gortaíodh céad triocha. Ní raibh uathu an oiread sin marú a dhéanamh, ach is dócha gur tuigeadh do cheannairí an IRA go mbeadh ar chumas Arm Shasana deighleáil leis na buamaí sin uilig, agus iad a chur ó mhaith, in am. Ní raibh áfach, agus deineadh ár agus sléacht ar lár na cathrach sin.

“Bloody Friday was the one great black mark against Adam’s strategic record in the early 1970’s. The man himself was incandescent with rage after the botched bombings, according to IRA sources. ‘The Big Lad’s doing his nut, about the warnings not being phoned in or being bungled’.”

Tharla rud eile freisin, i ndiaidh don Rialtas ó thuaidh imtheorainniú a chur i bhfeidhm, tháinig earcaigh ina mílte chuig an IRA, sa chaoi, nuair a chuireann tú sin, agus na hairm uilig sin a rinneadh a iomportáil ón Túinéis, go raibh ar chumas na heagraíochta sin, ní hamháin a sráideanna a chosaint ar ionsaithe na ndílseoirí, ach chomh maith le sin, bhí ar a gcumas freisin, cath a chur ar na Fórsaí Slándála, agus ar na Péas.

Ar an 18 Iúil 1973, gabhadh Gerry Adams, maraon lena chúntóirí tábhachtacha i mBriogáid Bhéal Feirste. Tar éis dóibh iad a cheistiú, agus a bhualadh, sacadh isteach sa Cheis Fhada iad. Bhíothas cinnte arís, geall leis, go mba bhrathadóir ba chúis leis an ngabháil sin. Thóg sé dhá bhliain orthu an t-eolas sin a chinntiú, áfach, agus tar éis dóibh a cheistithe, scaoileadh é, i Samhradh na bliana 1975. Bhí an dochar dáanta áfach, agus bhí greim scornaí faighte ag na Fórsai Slándála ar eagraíocht, agus ar mheaisín troda, na bPoblachtánach, nó chomh maith le greim a fháil ar cheannairí na heagraíochta, d’éirigh leo freisin, greim a fháil ar chuid mhaith dá stórais airm.

Fad is a bhí Mac Adhamh sa Cheis Fhada áfach, d’éirigh leis fhéin, agus le roinnt eile dá chomhphríosúnaigh, an cheist ar fad a phlé, ó bhun go barr, agus d’éirigh leo freisin, chuile iarracht a dhéanamh, lena bhfadhbanna iomadúla a scaoileadh, ní hamháin i gcúrsaí troda, ach chomh maith le sin, bhí orthu bealach éalaithe, as an dtranglam ina raibh siad gafa, a chuartú. Shocraigh siad ar a gcóras míleata a atheagrú ina ndiormaí beaga, nó in Active Service Units, na hASU’nna sin, nach mbeadh i ngach ceann acu ach cúigear, nó seisear, agus nach mbeadh aithne nó eolas ag ASU amháin ar aon ASU eile, ní bheadh an t-eolas sin ach amháin ag na ceannairí, agus sa tslí sin, tuigeadh dóibh, nach mbeadh ar chumas na bhFórsaí Slándála eolas ar bith a bhailiú fúthu. Ach dár leis an údar, bhí laige amháin sa chóras sin, agus b’in dá n-éireodh leis na Fórsaí Slándála duine amháin de na ceannairí sin a iompú, bhuel, ansin bheadh an t-uafás eolais le fáil acu, ón t-aon duine amháin sin.

Caitheann an t-údar ansin, roinnt mhaith ama ag plé le cúrsaí inmheánacha an IRA, agus ag cur síos faoin pholaitíocht uilig a bhí ar siúl istigh ansin, agus faoin chaoi ar éirigh le Mac Adhamh dul i gcionn orthu, agus a dhearcadh, agus a léargus fhéin a chur abhaile orthu. Ní in aon oíche amháin a d’éirigh leis sin a dhéanamh, ach ba é an bua ba thábhachtaí dá raibh aige, nó bua na foighde, agus mura n-éireodh leis an babhta seo, chreid sé, go diongmhálta, go mbeadh lá eile ag an bPaorach, nó ag an Adhamhach fiú, agus dá mbeadh seisean sásta fanacht, go dtiocfadh a lá. Bíodh sin mar atá, nó ná bíodh, áfach, níor fágadh gan freasúra é, agus bíodh gur dhein siad siúd a ndícheall cos i bpoll a chur leis, tháinig Mac Adhamh slán, agus lean sé leis, i ndeireadh na dála, i mbun an pholasaí a d’ullmhaigh sé, blianta roimhe sin, i gCage 11. Sea, agus ba mhór a mhuinín freisin as a Kitchen Cabinet. Agus mar chruthú ar a chumas, agus a scil, feictear dúinn, go bhfuil sé fós ina cheannaire ar Shinn Féin, agus ní beag ná suarach an t-éacht é sin.

Is dócha gur féidir a rá, ag an bpointe seo, gurb é scéal Gerry Adams, atá á ríomh ag an údar sa leabhar seo. An chaoi ar thosaigh sé mar earcach san eagraíocht phoblachtánach, ag a sé déag, agus ansin, an chaoi ar éirigh leis dréimire na heagraíochta sin a dhreapadh, céim ar chéim, go dtí gur éirigh leis an barr a bhaint amach, dár leis an údar seo.

Ag an bpointe seo, caithfidh mé a rá, gur thaitin an leabhar liom, nó is leabhar dea-scríofa, suimiúil, corraitheach é, ach ag an am gcéanna, is leabhar é, a leag scéal os mo chomhairse amach nár aithin mé. Bíodh gur choinnigh mé suas chun dáta le scéal an Tuaiscirt, faoi mar a léiríodh é sna meáin, ó lá go lá, ag an am, ba bheag cosúlacht a bhí idir an scéal sin, agus an scéal faoi mar a ríomhtar é sa leabhar seo. Is dócha go bhféadfá a rá, go mba chlaonchó (negative) é ar ar léigh mé, ina lán slite. De réir an leabhair seo, ní raibh á fháil againn sna meáin, bunús an ama, ach scéal scéil, ar bheag a chosúlacht leis an bhfírinne, go minic. Ag an am gcéanna, tá an chuma ar chúrsaí, go bhfuil fios fátha gach scéil ag an údar, agus go bhfuil tóirse na taighde á scaladh aige ar phóirsí, a bhí dorcha go leor, go dtí an pointe seo. Tá an chosúlacht ar an scéal, go raibh ar a chumas, eolas cinnte a bhailiú, ó chuile thaobh. Níl dabht ar domhan, ach go gcuirfeadh an leabhar seo go mór le do stór eolais faoi scéal an Tuaiscirt, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé cinnte fós, an Stair, nó Fiannaíocht atá le fáil in áiteacha áirithe sa leabhar seo, ach tá an taighde chomh cruinn, cúramach, agus an cur chuige chomh scolártha, d’fhéadfá a rá, agus tá an t-údar fhéin gafa chomh mór sin ina scéal, agus an oiread sin ama caite aige ag gabháil dó, go bhfuil sé deacair, gan ghlacadh lena léamh-san ar chúrsaí na dTrioblóidí ó thuaidh, faoi mar a tharla siad, thar thréimhse dheich mbliana fichead anois. Ach bíodh sé fíor bréagach, is léitheoireacht éigeantach é do dhuine ar bith, ar mór aige, cúrsaí ó thuaidh, le triocha bliain anuas.

Mar adúirt mé cheana, ní chuile lá a chuirfinn romham leabhar chomh toirtiúil leis an gceann seo a léamh, agus cuir le sin, go bhfuil an cló cineál beag ann freisin, ach i ndiaidh an iomláin, ní shásódh tada mé, ach an leabhar a léamh, ó thús deireadh. Níl fhios a’m fútsa, ach caithfidh mé léamh, agus tuiscint an leabhair bhreá seo a fhágáil fút fhéin, sea, agus caithfidh tusa do bhreith fhéin a thabhairt air, i ndeireadh na dála thiar.

*****************

Peadar Bairead.

*****************

S t a i r n ó F i a n n a í o c h t

OF T H E

Na postálacha is déanaí