A N C I A N Á N A C H C H U G A I N N A R Í S .
********************************
T U R L O U G H ……………………………………………….……2000.
L e
B R I A N K E E N A N ………………………………………….£16.99.
Mar is eol do chách, faoi seo, ní hé seo an chéad leabhar againn ó pheann an údair cháiliúil seo, nó is cuimhin liom, gur scríobh mé píosa anseo daoibh faoina chéad leabhar, “AN EVIL CRADLING”, leabhar inar chuir sé síos dúinn ar a phríosúntacht fhada, tráth gabhadh ina ghiall é ag mílístigh Shi’ite, sa Liobáin Choinnigh na Muslamaigh fréamhaithe sin é, i gcarcair dhubh dhorcha, ón mbliain 1986 ar feadh ceithre bliana go leith, síoraíocht, d’fhéadfá a rá, faoi na coinníollacha cráite sin, ach tháinig an t-údar slán, sábháilte, as an ngábh sin, agus san idirlinn, d’éirigh leis leas a bhaint as na heachtraí a bhain dó i rith na mblianta fada sin, le litríocht chruthaíoch a ghaibhniú ar inneoin a chuimhne. Ceann de na rudaí a choinnigh ar a chiall é i rith bhlianta a phríosúntachta ba ea an meas a bhí aige ar an gcláirseoir, agus ar an bhfile, Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, a mhair sa seachtú haois déag. Ba é an Toirdhealbhach sin a shábháil ar ghealtachas é, i rith a phríosúntachta, agus ba é an rud ba mhó a chuir ionadh orainn, tar éis dó a shaoirse a fháil, i ndeireadh na dála, nó an chaoi ar mhaith sé a gcionta dóibh siúd a rinne a leithéid d’éagóir air.
Sa bhliain 1950 a rugadh Brian, agus ba i mBéal Feirste a rugadh é, rud a fhágann go bhfuil an leathchéad saothraithe anois aige. Bhain sé Ceimeanna amach i mBéarla agus i Litríocht Angla-Éireannach. Chaith sé seal ina mhúinteoir agus seal mar oibrí sóiosialta. Ansin, ghlach sé le post in Ollscoil Bheiriút na Liobáine, agus le linn dó bheith i mbun an phoist sin ba ea a ghabhadh ina ghiall é. Ní gá dhom trácht anseo ar an gcineál saoil a chaith sé ar feadh na gceithre bliana go leith ina dhiaidh sin, ach ar bhealach, d’ullmhaigh an saol sin é don taighde a bhí le déanamh aige ar shaol agus ar shaothar an chláirseora agus an fhile cháiliúil sin, Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, nó b’éigean do Thoirdhealbhach freisin a laethe a chaitheamh i gcarcair dhubh dhorcha a dhaille. Ach leor sin de chúlra don léirmheas seo, agus tá sé in am agam anois rud eicínt a rá faoin leabhar iontach, corraitheach, seo, TURLOUGH.
Sa leabhar seo, déanann an t-údar iarracht ar shaol agus ar shaothar Thoirdhealbhaigh a athchruthú, trí shleachta as dhialanna a phatrúin, Mrs.McDermott-Roe, a athlua, agus trí chuimhní daoine a raibh aithne acu ar an gcláirseoir dall, a shníomh isteach i muabhrat na beathaisnéise seo. Chomh maith leo siúd, tugann an t-údar deis do Thoirdhealbhach fhéin a ladar a chur sa scéal freisin, agus mar sméar mhullaigh, usáidtear litreacha cuí freisin, le blas na haimsire sin a chur ar an iomlán.
Tosaíonn sé an leabhar le sleachta as dialann Mrs. McDermott-Roe, cara saoil, patrún agus anamchara an chláirseora, a leagan os ár gcomhair amach. Féach mar a chuireann sé tús lena scéal…
From the journal of Mrs McDermott-Roe, lifelong friend, patron and confidante of the renowned harper, Turlough Carolan..
January 4th 1738.
There is great consolation to be had from Religion and so I write these words in my journal to comfort me in the days ahead: ‘For death is the destiny of every man; the living should take this to heart.’
Since Turlough arrived with us and his sickness filled the house, I have been reading through these yellowing pages to find some nemories to comfort him. But it seems his memory is clearer than all my scribbling.
It has been more than fifty years since I began this journal and in that time I have witnessed too many deaths. Our nation’s history has given death a hideoous face, but since I have been nursing Turlough I find that the true face of death is infinitely loving.
Tugann an t-údar roinnt mhaith eolais dúinn sa phíosa beag sin. Insíonn sé dúinn, ar dtús, go bhfuil dialann a choinneáil ag Mrs McDermott-Roe ar feadh leathchéad bliain anois, agus gur thosaigh sí ar an obair sin, thart ar an mbliain 1688. Mar sin, bhí an gnó sin idir lámha aice trí thréimhse mhíshocair, anróiteach, i stair na tíre seo. Sin an fáth go ndeir sí, go bhfuair an iomarca daoine bás i rith an ama sin. Feiceann muid freisin, gur thóg an bhean uasal seo an cláirseoir dall isteach ina teach fhéin, le díon agus carthannacht a thabhairt dó i laethe deiridh a shaoil, nó ag an am áirithe seo, bhí sé ag saothrú an bháis. Sa dialann freisin, tugtar le fios don léitheoir, go raibh níos mó na pátrúntacht i gceist idir an ceoltóir dall agus Mrs McDermott-Roe fhéin.
His name appears in too many of these pages. Reading them again has exposed emotions that an old woman should not have. I am glad no one else will read them! Less than a decade in years divide us.
Tá sé soiléir ón méid sin go raibh an bhean uasal seo i ngrá lena cláirseoir dall. Tugann an t-údar roinnt mhaith eile sleachta as an dialann dúinn, tríd an leabhar ar fad, nó nach raibh an dialann á coimeád aice thar thréimhse caoga bliain, agus trí húsáid chliste a bhaint as an dialann chéanna sin, éiríonn leis an údar beogacht, dáiríreacht agus inchreidteacht, a instealladh isteach go díreach i gcroí a scéil.. Feiceann muid Mrs McDermott-Roe ag léamh na salm do Thoirdhealbhach, go rialta, nó bhain an cláirseoir taitneamh agus tairbhe as na sailm chéanna sin, mar, cé gur chaith sé a shaol go ragairneach, ar uairibh, ag an am gcéanna, ba fhear é, a raibh an creideamh neadaithe i smior na gcnámh ann. Thug sé cupla cuairt ar Loch Deirg, mar oilithreach, agus níl dabht ar domhan ann, ach go ndeachaigh na turasanna céanna sin go smior na gcnámh ann, agus dhealródh sé, go raibh físeanna de chineál eicínt aige san ionad beannaithe sin
Bhí meas thar na bearta ag an gcláirseoir ar a phátrún freisin. Féach ar an iontráil seo sa dialann, faoin dáta …
February 16th 1738.
An exhausting day, listening can be more demanding than doing.
When I entered his room he had managed to raise himself on the pillows. He was holding a statue of the blessed Virgin. His fingers were gently caressing the statue’s eyes. I wanted to leave but he insisted that I remain.
He asked me how many years he had been coming to the house. Before I could answer, he said it was a gracious and kindly refuge. I answered him telling him that this was his home not a refuge!
Tuigeann muid ón iontráil sin cé chomh gar is a bhí an gaol idir an bpátrún agus an cláirseoir.
Glacann an t-údar páirt sa scéal freisin, mar scéalaí, nó mar aithriseoir, agus é ag cur síos ar eachtraí áirithe sa scéal. Cuireann sé síos ar bhreith an cheoltóra, agus ar ar dhein a athair leis naíonán, i dtús a shaoil. Thóg sé leis amach faoin aer é, lena bhaisteadh i ndúlra Dé. Ní gá a rá gur dhein sé sin ar iarratas a mhná…
The father knelt by the poolside,cradling his son, and dipped his hands in the water. Gently he touched the head, then the eyes, nose and ears of the softly whimpering child. Dipping again, he carefully washed his feet and hands, then stood and held the naked child to the heavens….Whatever words he spoke only the wind received.
Baisteadh neamhghnách go maith, in aois ar bith, ach caithfidh go raibh sé thar a bheith neamhghnách ag Caitliceach ar bith an tráth áirithe úd.
Chaill Toirdhealbhach radharc na súl de dheasca na bolgaí, agus uaidh sin amach, mhair sé I gcillín dorcha a bheithe féin. Ar ball, d’fhoghlaim sé ceol na cláirsí, agus ba mhall, tuirsiúil, cruógach, an turas dó é, ach trí dhiansaothar d’éirigh leis máistreacht a fháil ar an uirlis tofa sin, agus ar chuireadh ó Mrs McDermott-Roe, ghlac sé lena pátrúntacht siúd, agus ón am sin amach, bhí lánchead aige cur faoi in Alderford House,Keadue, teach na mná uaisle sin.
Over the months following Turlough’s decision, Alderford House became his second home. He forged an uneasy friendship with his new patrons and more often than not he took himself to the kitchen.
De réir mar a mhéadaigh ar a scil sa cheol, chuaigh ina luí ar a phátrún gur chóir di deis a thabhairt do na tithe móra eile, sa timpeall, éisteacht leis an gcláirseoir draíochta seo, a bhí glactha faoina coimirce aice. B’in mar a tharla go raibh deis ag Turlough taisteal chomh héasca sin, ó áit go háit, agus ó theach mór amháin go teach mór eile. Breathnaigh ar iontráil eile as dialann a phátrúin..
September 23rd, 1866
Today I made up my mind and told Turlough of my plans to have him travel to the homes of my friends and entertain them. I am determined to send him to Squire Reynolds…
Ní hé sin amháin é, ach bhí giolla dá chuid fhéin, Séamus Brennan, in éindigh leis, le súil a choimeád air, fan an bhealaigh, nó níor ró-oilte an marcach é.
Ní raibh sa mhéid sin ach an tús, agus de réir a chéile chuaigh a cháil ó cheann ceann na tíre, agus níos fuide ó bhaile, fiú.
Insíonn Toirdhealbhach fhéin cuid dá scéal dúinn, agus tógann an t-údar carachtair eile isteach sa scéal freisin, daoine a raibh an-aithne acu ar an gcláirseoir, le cur le beocht agus le hinchreidteacht na hinsinte, agus caithfidh mé a rá, gur éirigh leis sa mhéid sin, nó de thoradh na gcleas litríochta uilig a úsáideann sé, éiríonn leis, an ceoltóir, Turlough O Carolan, a chur ina sheasamh, ina steillebheatha, os ár gcomhair amach. Agus caithfear a admháil freisin, go n-éiríonn leis, scéal corraitheach, suimiúil, inchreidte a chruthú dúinn, scéal a mhúsclaíonn ár spéis i nduine de cheoltóirí móra na hEorpa sa seachtú haois déag, agus tugann an léitheoir faoi deara freisin, go n-éiríonn leis an bhfathach cláirseora seo dul i gcionn, ní hamháin ar an uasaicme, ach ag an am gcéanna, éiríonn leis áit faoi leith a bhaint amach i gcroí na cosmhuintire.
An-leabhar, sár-léamh, agus éacht taighde agus scoláireachta, gan tagairt a dhéanamh in aon chor do cheann de na stíleanna is éifeachtaí, agus is greamaithí, in Éirinn na linne seo.
B’fhéidir gur chóir athlua amháin eile a leagan os bhur gcomhair, le sampla de chumhacht stíl an údair chumasaigh seo a thabhairt duit. Easpag atá ag labhairt anseo ag adhlacadh an chláirseora i ndeireadh thiar…
The Holy Father himself has called Ireland the mother of sweet fingers and none was sweeter, none more loving than the hand of Turlough Carolan. He is first among the musical genius of our age, a self-created phenomenon in the cultivation of his chosen art. Let us, then, who are gathered here commemorate him as a chieftain of our race.
Leor sin do thuras na huaire seo.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English