le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Saolta ag athrú 1
Peadar Bairéad
Córais Rialaithe ag athrú
Dár ndóigh, ní haon rud nua é sin, mar bhí an Daonlathas fhéin faoi bhagairt, ó thús, agus ag amannta áirithe, tuigeadh do bhunús na ndaoine, go raibh teipthe ar an gcóras leochaileach sin, agus nach raibh an dara rogha acu, ach iompú ar chóras éifeachtach eicínt eile, a d’fhéadfadh cinneadh cinnte a dhéanamh, agus ansin go bhféadfaí an cinneadh sin a chur i bhfeidhm, beag beann ar éinne, agus gan cur isteach ó éinne. Tharla a leithéid, is dócha, idir an dá Chogadh Domhanda, nuair a thaobhaigh tíortha áirithe le córas deachtóireachta, toisc go bhfacthas do dhaoine áirithe, agus do ghrúpaí áirithe, sna tíortha sin, go raibh gá lena leithéid, le dul i ngleic le deacrachtaí sóisialta agus polaitíochta a linne.
L’Etat c’est Moi !
Ní gá a rá go raibh córas dá leithéid i bhfeidhm i Ré na Ríthe Lánchumhachtacha freisin, tráth a d’fhéadfadh Rí na Fraince a dhearbhú, gurbh eisean an Stát ...”L’Etat c’est moi”… I gcás dá leithéid, ní bhíodh de chead ag éinne cur isteach ar chinneadh an Rí, nó bhí a chumhacht seisean bunaithe ar an bprionsabal, gurbh ó Dhia na Glóire fhéin a fuair na Ríthe céanna sin a gcumhacht, agus dá bhrí sin, bhí de dhualgas ar an saoránach glacadh le reacht an Rí, ar an dtuiscint, gurbh ‘in an Reacht Diaga.
Saolta ag athrú
D’imigh sin áfach, is tháinig seo, agus sa lá atá inniu ann, dheamhan mórán ríthe lánchumhachtacha fágtha ar an saol seo, agus is é an Daonlathas an córas rialaithe atá i mbéal gach éinne, na laethe seo. Ní fhágann sin go bhfuil an córas céanna sin gan locht, nó thar mholadh beirte, mar, nuair a thagann an crú ar an táirne, bíonn air srianadh a dhéanamh ar shaoirse na saoránach, agus dlithe dragánta (draconian) a reachtú, le smacht iomlán a fháil ar an ndaonra, – ar mhaithe le leas an phobail – . Laige eile sa daonlathas is ea go dtugann sé chuile dheis do choirpigh, agus d’antoiscigh de chuile chineál, a gceirdeanna frithshóisialta a chleachtadh, faoi shúile an Stáit fhéin, mar adéarfá, agus tagann sé dian go maith ar an gcóras sin deighleáil leo, nó caithfidh siad feidhmiú de réir dlí, fad is atá chuile chead ag na dreamanna eile úd, feidhmiú gan aird dá laghad a thabhairt ar na dlithe céanna sin, ach ag an am gcéanna, déanann siadsan chuile iarracht, féachaint chuige, nach mbriseann an Stát na dlithe céanna sin, a bhfuilidsean beag beann orthu. Ach i ndáiríre, ní chuige sin atá mé, an tseachtain seo, in aon chor, ach chuige seo.
Toghchán cinniúnach
Thugamar uilig faoi deara nach bhfuair aon cheann dár bPáirtithe Polaitíochta móramh iomlán sa toghchán a bhí againn níos luaithe sa bhliain seo, agus ní hé sin amháin é, mar ó tharla nach raibh an dá phríomhpháirtí sásta dul i gcomhar le chéile le Rialtas a bhunú, theip ar na Páirtithe uilig Comhrialtas, a mbeadh móramh aige sa Dáil, theip orthu a leithéid a bhunú. Céard a bhí le déanamh acu ansin? Bhuel! chaitheadar breis is dhá mhí ar a maranna, ag iarraidh an fhadhb sin a fhuascailt, agus ba é a rinneadar i ndeireadh na dála, nó Rialtas Mionlaigh a bhunú, sin Rialtas faoi stiúir cheann de na Páirtithe móra, ach nach mbeadh móramh na dTeachtaí Dála dílis dó, ach ar gheall an ceann eile de na Páirtithe móra, cead rialaithe a thabhairt dóibh, chomh fada is a leanfaidís polasaí, a bheadh gualainn ar ghualainn lena bhfealsúnacht fhéin. Ar an gcéad amharc, cheapfadh duine nach mbeadh ar chumas Rialtais dá leithéid feidhmiú, olc, maith, nó dona, ach ní mar a shíltear a bhítear, go minic, nó nuair a thagann an crú ar an táirne, tuigtear do na Teachtaí, nó do bhunús na dTeachtai, ar a laghad, tuigtear dóibh, nach bhfuil an dara rogha acu ach an gnó a thug na vótóirí dóibh a chur i gcrích, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, sin nó dul ar ais chuig na vótóirí arís, le sainordú nua a fháil uathusan, agus a fhios go maith a bheith acu, nach mbeadh le fáil, ag cuid acu, ó na vótóirí céanna sin, ach bata agus bóthar.
(Tuilleadh le teacht…)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Seachrán Slí ?
Peadar Bairéad
Suan na mBlianta
Nár mhinic, sna seanscéalta, a chuala muid faoi dhuine, nó faoi dhream, a bheith tite i suan, nó i dtinneas draíochta, agus fad is a bhí siad faoi gheasa sa t-suan draíochta sin, ní bhíodh ar a gcumas tada a dhéanamh len iad fhéin a chosaint, nó tada dá leithéid. Nach cuimhin libh go raibh na hUltaigh i suan dá leithéid in aimsir Chuchulainn, ach ní chucu atá mé an babhta seo, ach chuige seo, go bhfuil an chuma ar an dtír s’againne, le tamall de bhlianta anuas, go bhfuil an náisiún seo, nó a lucht ceannais, ach go háirithe, curtha faoi dhraíocht ag cumhacht drochaigeangta eicínt. Níl le déanamh ag duine ach breathnú ar scéal na tíre seo, ó Chogadh na Saoirse anonn, le sin a thabhairt faoi deara. Roimh an tráth sin, tugtar faoi deara go raibh fís agus cuspóir ag bunús an phobail, ach ag a lucht stiúrtha, ach go háirithe, agus ba ar mhaithe agus le leas an náisiúin an fhís sin, agus bunús an náisiúin ag aontú leis an dearcadh sin nuair a tugadh an deis dóibh a marana a dhéanamh.
Imeachtaí an lae inniu
Ach, b’fhéidir gur chóra dhúinn díriú ar imeachtaí an lae inniu. Breathnaigh nóiméad ar na cúrsaí a mheall an náisiúin seo chun leithleachais, agus chun sainte, agus muid breá sásta linn fhéin ag séideadh bholgán an tsaibhris, i dtús na mílaoise seo, agus anuas go dtí an bhliain 2008 fiú. Dár le roinnt mhaith daoine, ba ar an lucht rialaithe a bhí an locht. B’iadsan a bhí i mbun stiúrtha, ag an am, agus ba orthusan a thit an fhreagracht as aon bhotún a rinneadh i rith na tréimhse sin. Ag an am gcéanna, táid ann adeir, gurbh iad na bancaerí, na réaltóirí, agus na tógálaithe a shéid, agus a shéid, an bolgán sí sin, go dtí go raibh sé i riocht a phléasctha, a bhí ciontach sa chúlú eacnamaíochta a lean phléascadh an bholgáin draíochta sin. Ach, dár le daoine eile, ba é saint agus easba thírghrá na cosmhuintire, a chuir na coinníollacha ar fáil do na daoine sin le fealladh ar thír seo na hÉireann.
Máthair an ghoir
Tá daoine eile ann adeir, gur i dtús baire a tharla an trioblóid, agus gurbh ann a bhí máthair an ghoir.
Céard tá i gceist acu, an ea?
Tá seo. In ionad poblacht a bhunú ina mbeadh comhchearta ag ‘chuile shaoranach, faoi mar a gealladh i bhForógra na Poblachta, gurbh amhlaidh a bunaíodh Stát aicmeach, ina ndéanfadh saibhreas na haicmí éagsúla a idirdhealú óna chéile. Gheall an Forógra, go mbeadh chomhchearta ag ‘chuile shaoránach, ach ba ghearr gur tuigeadh, go raibh daoine áirithe, sé sin, lucht an airgid, agus go raibh ar a gcumas-san na cearta sin a éileamh, ach an té nach raibh an sparán teann aige, cead aigesean dul ag feadaíl. Sea, agus nár bhraith an méid airgid a bhí ag saoránach ar an ioncam a shaothraigh sé? Agus cé shocraigh leibhéal an ioncaim sin? Na fostóirí. Cé eile? Agus dár ndóigh, ba é an Stát fhéin an fostóir ba mhó sa tír. Bhí go maith. Ach céard a tharlódh dá dtiocfadh crua ar na fostóirí, agus ar an Stát fhéin? Bheadh orthu gearradh siar agus ioncam na n-oibrithe a ísliú. Deineadh sin don ghnáth oibrí, ach nuair a dúradh gur chóir gearradh siar ar ioncam trom an dreama a bhí thuas, dúradh go raibh conradh oibre acusan, agus nach bhféadfaí drannadh leo sin. Deirimse comhchearta leat!
Cá bhfuil ár dtriall anois?
Sea, ach cá bhfuil ár dtriall anois mar náisiúin?
Céard déarfá faoi dhul siar arís go dtí máthair an ghoir, agus tosú arís ar gheallúintí an Fhorógra a chur ar fáil do ‘chuile bhall de chlann an naisiuin seo? Ionann sin agus ‘chuile ghné de chleachtas an náisiúin a scrúdú, agus a athrú, dá mba ghá sin a dhéanamh. Arbh fhéidir linn, mar chine, breathnú ar chúrsaí arís, féachaint ar chailleamar ár slí chuig Stát na Saor, faoi mar a theastaigh ó bhunaitheoirí an Stáit s’againne?
Céard a cheapfá fhéin?
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Sín chugam an Ghealach !
Peadar Bairéad
.
Minic, na laethe seo, a théann m’aigne siar Bóithrín na Smaointe, siar thar bhlianta fada mo ré, agus mé ag iarraidh ciall eicínt a bhaint as an saol anróiteach, anacair, anásta, seo. Ar na geábhanna sin siar thar laethe mo ré, is minic a chríochnaím an turas agus mé im’ ghasúirín beag, óg, ag breathnú in airde ar aghaidh gheal Fhear na Gealaí gile. Chomh fada is a bhain sé liomsa, ní raibh tada riamh ar an saol seo a bhí chomh hálainn, inmhianaithe, leis an liathróid soilseach úd, a bhí ag spréacharnach lei thuas ansin sa spéir réaltógach. Is cuimhin liom gur chuir mé na smaointe sin, chomh fada is a d’fhéadfainn ag an am, in iúl do m’athair, oíche amháin. “Fan ort anois,” ar seisean, “bíodh foighid agat, agus ceann de na hoícheanta seo, nuair a bheidh an ré sin beagáinín níos ísle ar an spéir, geobhaidh mise an seandréimire, agus gabhfaidh mé in airde, agus gheobhaidh mé greim an an mboc sin, cuirfidh mé isteach i mála mór an charraigín í, agus tógfaidh mé anuas liom í, agus bronnfaidh mé ortsa í. Anois, céard deir tú?”
Bhuel, A Thiarcais! Bhí mé chomh bródúil is dá mbronnfadh sé bó orm, agus thug caint úd mo Dhaid misneach agus sásamh domsa, go ceann i bhfad ina dhiaidh sin. I ndáiríre, is dócha go bhféadfá a rá, gur ghealaigh a gheallúint laethe dorcha mo bheatha dhom, anuas go dtí an lá atá inniu fhéin ann, nó mhúin sé dom, go bhféadfá a chreidiúint go raibh fáil ar ghile na gile fhéin, ach a bheith foighdeach, agus tabhairt faoi le creideamh agus le fonn.
Tír na nÓg
Nuair a tháinig ann dom, blianta beaga ina dhiaidh sin, tháinig mé ar an dtuairim, go raibh difir mhór idir Thír na nÓg agus a raibh ar fáil i nGleann seo na nDeor, ach ag an am gcéanna, tuigeadh dom, gur chóir dúinn dul ar thóir na foirfeachta i gcónaí, bíodh nach sroichfeadh muid leibhéal Útóipeach riamh ar an saol seo. Agus, bíodh nach bhfuil fáil ar an bhfoirfeacht, is féidir linn, rud eicínt atá an-ghar dó a thabhairt i gcrích, ach a chreidiúint go raibh sé infhaighte agus indéanta, agus chuile dhícheall a dhéanamh ansin dul sa tóir air.
Blianta fada ina dhiaidh sin, rinne mé iarracht ar dhán beag a chumadh i gcuimhne na hócáide sin. ‘Fear na Gealaí Gile’ a bhaist mé air, agus b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é bleaist bheag de a thabhairt duit anseo. Mar sin, seo chugat …..
.
Fear na Gealaí gile.
A Fhir ghealgháireach an Gealaí gile,
Ag breathnú anuas ar an saol duit,
An é ár n-amaidí, nó ár mbaois mhíchiallmhar
A leathann an straois sin ar t’aghaidh rocach?
.
Nó an amhlaidh a thuigeann tú daille an duine,
A mhilleann is a chreachann an saol seo,
Is baineann an iompar sin deoir as do shúile,
Is cuireaenn miongháire bog ar do bheola.
.
Mo bhuíochas ó chroí dhuit, a fhir úd an lampa,
A threoirigh ár muintir gan tuisle,
Trí bhogach, trí riasc, is trí phortaigh gan teorainn,
Ar mhaithe le caidreamh na gcomharsan.
Geallúintí geala
Ba mhaith liom labhairt anois faoi na geallúintí úd uilig a tugadh, agus a thugtar fós, do dhaoine, d’fhonn iad a mhealladh treo amháin, nó sa treo úd eile. Cuir san áireamh freisin, na féidireachtaí uilig a leagadh os ar gcomhair amach le dallamullóg a chur orainn, tráth a raibh pobal macánta, saonta, anseo againn.
Anois, bíodh gur chreid mé sna féidireachtaí sin uilig, agus déarfainn gur chreid roinnt mhaith de na daoine thart orm sa leagan amach céanna sin, nárbh asainn a baineadh an mealladh, nuair a fuaireamar amach, nach mar sin a tharlaíodh sa tsaol cam, céasta, a bhí thart orainn.
Geallúintí Polaitíochta!
Breathnaigh ar chúrsaí polaitíochta, i dtosach. Nuair a bhí mise óg, caithfidh mé a admháil, gur chreid mé chuile fhocal ón lucht polaitíochta! Dúradarsan linn, go gcruthódh siad saol an mhadaidh bháin dúinn ach ár vótaí a bhronnadh orthu, lá an toghcháin. Dá ndéanfadh muid amhlaidh, chuirfeadh siadsan Útóipe ar thalamh ar fáil dúinn. Bheadh obair le fáil ag chuile shaoránach, bheadh áras in áirithe do chuile chlann, bheadh scolaíocht den scoth le fáil, saor in aisce, ag chuile mhac máthar, agus iníon athar, sa tír. Ní gá dhom cur síos ar na háiseanna eile a chuirfí ar fáil dúinn, ach bheadh cúrsaí leighis, cúrsaí taistil, cúrsaí léinn, agus chuile chineal cúrsa eile, ar fáil, d’óg agus d’aosta, sa Phoblacht a bheadh againn, dá mbronnfaimís an chumhacht chuige sin orthusan. Sea, agus bheadh deireadh go deo le bochtaineacht, le hanró, le cruatan, agus le gorta.
Tuar agus Tairngreacht
Agus ar tháinig an tuar faoin dtairngreacht, tráth fuair siad na vótaí agus an chumhacht?
Ag magadh fúm atá tú! nó dá mhéad a gheall siad, is ea ba lú a dháil siad! Nó b’in mar a samhlaíodh dúinne é, ach go háirithe.
D’fhéadfá breathnú freisin ar chúrsaí léinn agus ar chúrsaí sláinte, agus thuigfeá gurb é an scéal céanna, beagnach, sna cúrsaí sin é. Gealladh don duine óg go mbeadh saol an mhadaidh bháin aige ach luí isteach ar na leabhair, agus staidéar dian a dhéanamh, le linn a óige. Seafóid arís! Mar is dócha nach bhfuil fáil ar shaol an mhadaidh chéanna sin, dubh, bán, nó riabhach, ar an saol seo, nó má tá, caithfear dul trí chruatan agus trí hanró lena bhaint amach. Agus ag caint ar chúrsaí sláinte, nach minic a ghealltar don duine óg go mbeadh chuile shórt ar a dheis aige, ach an bheatha cheart a ithe, na deochanna sláintiúla úd a ól, agus fanacht glan amach ó phóit is ó chraos is o ghnéas.
Geallúintí nár fioraíodh
Bhuel! Ní i gcónaí a fhíoraítear na geallúintí céanna sin, ach oiread, nó nach bhfaightear an tseanduine, anseo is ansiúd, a dhearbhaíonn, gurbh iad an tobac agus an bhiotáille a choinnigh sa tsiúl é trí bhlianta fada a ré.
Sea, mh’anam! Ar deireadh thiar, cuireadh ina luí orm fhéin, go raibh cosúlachtaí idir an ghealach agus an dréimire úd, – ar dhein mo Dhaid tagairt dóibh agus mise i mo ghasúr, – agus cúrsaí an tsaoil seo. Mar nuair is cúrsaí an tsaoil seo, agus cúrsaí daonna, atá idir chamáin againn, caithfimid glacadh leis, go bhfuil difir mhór idir an rud atá inmhianaithe, agus an rud a bhfuil fáil air, le linn ár ré abhus. Soilsíonn Útóipe an casán dúinn, agus spreagann sé sinn i dtreo na foirfeachta daonna, ach, i ndáiríre píre, ní éireoidh linn an stádas sin a réaladh, fad is beo sinn. Ní bhfuair mé fhéin greim riamh ar an ngealach gheal soilseach úd, ach shásaigh an smaoineamh agus a fhéidireacht mé, le linn laethe duairce, dorcha, mo bheatha. Mar sin, ná cuireadh sé aon lagmhisneach orainn fáil amach nach bhfuil an Útóipe úd inshroichte, ar an saol seo, ach ag an am gcéanna, nár chóir go spreagfadh an choincheap chéanna sinn teacht chomh cóngarach agus is féidir linn, don Útóipe ar thalamh úd, a mheall, agus a shásaigh sinn, go háirithe le linn laethe neamhaí dóchasacha, na hóige..
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
S p ó r t nó C o g a í o c h t ?
*************************
Nach minic daoine, na laethe seo, ag cur síos ar chúrsaí spóirt, agus ar na curaidh spóirt is rogha leo. An duine seo ag maíomh gur curadh ceart críochnaithe spóirt é a rogha fhéin, agus an fear thall ag maíomh nach tada é siúd, i gcomparáid lena laoch fhéin. Sea, agus ní lia duine na laoch spóirt, sa chás seo. Ach sin uilig ráite, glacann gach éinne leis, gur doiligh an t-earra céanna sin a bhuaileadh mar chaitheamh aimsire, nó éiríonn leis cliath a chur ar stoca roiste ár saoil.
Ach, adéarfadh duine b’fhéidir, céard is spórt ann?
Nach fusa go mór fada ceist a chur ná ceist a fhreagairt, ach mar sin fhéin, is dócha gur chóir freagra de chineál eicínt a thabhairt ar an gceist chéanna sin. Bhuel, tá baint ag spórt le cluichí, a imríthear, go háirithe, amuigh faoin aer, agus is fear spóirt é an té a ghlacann páirt iontu siúd, agus a dhéanann a dhícheall an chraobh a bhaint, ach atá sásta sin a dhéanamh, taobh istigh de rialacha an spóirt áirithe atá á imirt aige, ag an am. Ní call dom a rá, go bhféadfadh bean páirt a ghlacadh i gcluichí, agus i spórt, freisin.
Céard a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé, an tseachtain seo, an ea?
Bhuel, déanta na fírinne, ba é chuir ag smaoineamh ar an ábhar seo mé, nó an t-alt breá spreagúil, suimiúil, a bhí ag an Athair David Gaffney S.J. sa Kilkenny People, faoin teideal, SPORT : BULLYING OR BONDING ? Tá súil agam, gur léigh tú fhéin an píosa sin, nó ba dheacair é a shárú, ar a léire, ar a dháiríreacht, nó ar a mhacántacht. Cinnte, chuirfeadh an t-alt céanna sin duine ag smaoineamh ar chúrsaí spóirt, agus ar an gcaoi a bhreathnaíonn daoine ar spórt agus ar chaitheamh aimsire, sa lá atá inniu ann.
Is dócha go dtugann chuile dhuine againn faoi deara, go bhfuil difríocht mhór idir an rud ar a dtugtar spórt sa lá atá inniu ann, agus an t-earra ar a dteugtaí spórt, blianta ó shoin. Sa lá atá inniu ann, is beag aird a thugtar ort mura n-éiríonn leat buachaint, nó teacht sa chéad áit, agus bíodh go raibh tábhacht ag baint le sin freisin sna seanlaethe, bhí rud amháin níos tábhachtaí fós, agus b’in, go raibh tú san iomaíocht. Ná síltear anois nach raibh miotal sna daoine a ghlac páirt i gcúrsaí spóirt fadó, nó bhí, ach ba é an mana a bhíodh acusan nó, “coimhlint fhearúil”, agus mura mbeadh ar a gcumas bua a bhaint sa tslí sin, b’fhearr leo díomua ná easonóir, agus is dócha, i ndáiríre, nár athraigh cúrsaí chomh mór sin ó shoin anuas. Ní cogaíocht, nó troid, i ndáiríre, atá i gceist i gcluichí, nó i spórt. Ní hea, mh’anam, ach is amhlaidh a imrítear an cluiche de réir rialacha áirithe, agus más uait an bua a fháil sa chluiche sin, caithfidh tú an bua sin a bhaint agus tú faoi chuing na rialacha céanna sin. Sin mar a aithnítear an fear ceart spóirt, nó bíonn seisean sásta, i gcónaí, cloí leis na rialacha, agus murar féidir leis an chraobh a bhaint go macánta, ní bhíonn sé sásta í a bhaint trí chaimiléireacht, trí chneámhaireacht, nó trí lámh láidir. Anois, tá faitíos orm, nach minic a fheiceann muid cluiche, sa lá atá inniu ann, ina gcloíonn na himreoirí le rialacha an chluiche sin.
Breathnaigh arís ar na foirne ar pháirc na himeartha, agus tabharfaidh tú faoi deara, an chaoi a dhéanann imreoir amháin imreoir eile a imeaglú, trí sonc, nó gualainn, a thabhairt dó, nuair a thuigtear dó, nach bhfuil éinne ag breathnú air. Níl dabht ar domhan, ach go ndeanann imreoirí áirithe iarracht ar bhuntáiste a fháil ar imreoií eile, trí bhulaíocht agus lámh láidir. Anois, cé go bhfeiceann chuile dhuine na céapair sin ar siúl, ó chluiche go cluiche, ó cheann ceann na bliana, agus cé go dtuigtear do chuile dhuine freisin, nach den spórt é a leithéid a dhéanamh, nach annamh a chuireann an réiteoir smacht ar na himreoirí a dhéanann a leithéid sin. Ó, tá sé eeart go leor, nuair is duine ded’ fhoireannsa a dhéanann an beart sin, ach nach scéal eile ar fad é, nuair a dhéanann imreoir ón bhfoireann eile an beart gránna sin ?
Arís tugann chuile dhuine faoi deara, an chaoi a dtugtar brú chun tosaigh d’imreoir, agus é ag fanacht le liathróid a cheapadh. Ní gá a rá, nach den spórt é, beart dá leithéid, ach arís, nach minic a bhíonn an réiteoir dall ar fheall dá leithéid. Ní gá dhom tagairt a dhéanamh anseo don chaoi a ndéantar feall, os ard, ar imreoir, agus é ar tí scórála, an cor coise, an leagan, an greamú, agus chuile chleas eile, taobh istigh, agus taobh amuigh, de rialacha an chluiche, a úsáidtear le himreoir a stopadh ar a bhealach chun an bháire a chur. Nuair a scrúdaíonn tú na cúrsaí sin uilig go fuarchúiseach, macánta, feictear dhuit, nach den spórt iad sin, ach oiread, agus arís, is soiléir go bhfuil an-difir idir cor coise a thabhairt do dhuine, d’aonturas, agus feall a dhéanamh air, de thimpiste. Agus i gcás na hiománaíochta, nach scéal eile ar fad é, nuair a bhaineann imreoir úsáid as a chamán, mar ghléas troda, le himreoir eile a bhascadh. I gcás dá leithéid, ní chuireann sé as do dhuine ar bith sa lucht féachana, nuair a ardaítear an Cárta Dearg, leis an té sin a ruaigeadh den pháirc imeartha. Nach deacair arís, meon na n-imreoirí sin a thosaíonn scliúchas, ansin os comhair an tsaoil mhóir, nuair a théann siad i muinín na ndoirne, le cead a gcinn a fháil ar Pháirc an Bháire. Ní dóigh liom, go ndéarfadh duine ar bith gur den spórt é, iompar dá leithéid.
Ag an am gcéanna anois, caithfidh muid uilig a admháil, go bhfuil sé iomarcach, b’fhéidir, bheith ag súil go leanfadh chuile imreoir, chuile riail, chuile bhabhta. Is daoine daonna iad, agus éiríonn siad corraithe, díograiseach, teasaí, le linn an chluiche, agus deineann siad chuile iarracht, coimhlint go fearúil, ach i gcásanna áirithe, éiríonn siad ró-dhíograiseach, b’fhéidir, agus sáraíonn siad rialacha an chluiche, ach go han-mhinic, ní le droch-chroí a dhéanann siad amhlaidh, ach le fonn buaite.
Ach cén chaoi a bhfuil cúrsaí, sa lá atá inniu ann?
Bhuel, breathnaigh ar chluiche ar bith, ach go hairithe, breathnaigh ar na cluichí a bhíonn le feiceáil, chuile dheireadh seachtaine, an tráth seo bliana, agus nuair a bhreathnaíonn tú ar chluiche ar bith acu sin, tabharfaidh tú faoi deara, go bhfuil an dá shnáth sin fite fuaite ina chéile iontu, fonn spóirt, ar thaobh amháin, sé sin, go mbíonn fonn ar an imreoir imirt de réir na rialacha, agus ar an dtaobh eile, bíonn fonn buaite air, fonn a mheallann é le rialacha an chluiche a shárú, nó a lúbadh roinnt, corruair. Is iad an dá fhórsa sin, ag coimhlint le chéile, i gcroí chuile imreoir, a chruthaíonn agus a chothaíonn an teannas, a choinníonn muidinne ag breathnú ar an imirt, ó thús deireadh, nó tá a fhios againn, go bhfuil seans ann, nóiméad ar bith, go dtarlódh eachtra eicínt, nuair a éalaíonn an spórt ó rialacha an chluiche isteach i ngort guaireach, corraitheach, na daonnachta. Nach ‘in an fáth a fhanann cuid againn táite, dlúite, den ghleas teilifíse, fhad is a bhíonn cluiche á imirt. Is dócha go bhfuil rud eile ag baint leis an gcaoi a fhaireann muid chomh géar sin ar ár gcluichí, nó is dócha go dtuigtear dúinn, ar bhealach eicínt, go bhfuil muid fhéin istigh ansin, ag imirt linn ar ár míle dhícheall, agus sa tslí sin arís, mothaíonn muid an teannas draíochta sin sa chroí istigh ionainn fhéin.
Caithfidh chuile fhear spóirt breathnú air fhéin go rialta, féachaint an bhfuil sé ina fhear spóirt macánta, fear spóirt a dhéanann chuile dhícheall ar a chluiche a imirt de réir rialacha an spóirt; nó ar an dtaobh eile den scéal, an bhfuil an chleasaíocht, agus an chaimiléireacht, ag fáil an lámh in uachtar air, agus má tá, bhuel, ansin, tá sé in am dó, rud eicínt a dhéanamh faoi.
Ní dhéanfaidh mé tagairt ach do phointe amháin eile, faoi chúrsaí spóirt, an tseachtain seo, agus sin an spórt amaitéireach a chur i gcomparáid leis an spórt gairmiúil Nuair a smaoiníonn duine, sa lá atá inniu ann, ar chúrsaí spóirt, smaoiníonn sé, beagnach láithreach, ar chluichí ar nós sacar, rugar, leadóg, golf, agus a leithéid, cluichí gairmiúla, agus cluichí a íocann tuarastal ríoga dá lucht imeartha. Íoctar níos mó do na himreoirí cáiliúla, in aghaidh na bliana, ná mar a shaothródh beirt ghnáthoibrí le linn a ré oibre ar fad. Ní call dom a rá, gurb é an toradh atá ar leagan amach dá leithéid, nó go ndíoltar agus go gceannaítear na himreoirí sciliúla sin, faoi mar ba ráschapaill cháiliúla iad. Is gearr uaidh sin go dtí an pointe, nuair is eachtrannaigh ar fad a bhíonn ag cosaint clú agus cáil an phobail áitiúil, ar pháirc na himeartha. Caitfear a admháil go dtagann feabhas ollmhór ar chaighdean na himeartha, i leagan amach dá leithéid, ach caithfear a admháil freisin, go gcailltear an díograis, agus an dáiríreacht, lena leanadh an pobal áitiúil foireann an bhaile, nó foireann an Chontae, toisc nach clann comharsan a dhéanann an imirt ar a son, a thuilleadh, nó is amhlaidh gur amhais iad feasta, na laochra a throideann ar a son, i gcluiche i ndiaidh cluiche, agus ó cheann ceann na bliana. Ní “For the honour of the little village” a imrítear anois, ach ar mhaithe lena dtuarastal ollmhór. Sílim go bhfuil an ceart againn anseo, sa tír s’againne, áit a bhfuil an t-amaitéarachas i réim fós, nó is gléas iad na cluichí sin le pobail a thógail, agus a tháthú le chéile. Ach, is dócha go bhfuil ar ár gcumas, sa tír seo, an dá thrá a fhreastal, rud a theip ar an ngobadán fadó, mar is féidir linn chuile bhuntáiste a bhaint as ár gcluichí amaitéaracha, agus ag an am gcéanna, is féidir linn chuile thaitneamh a bhaint as na cluichí gairmiúla, a imrítear thall sa Bhreatain, nó fiú, anseo i dtír na hÉireann fhéin. Agus cé go bhfuil a fhoireann tofa fhéin ag chuile ghasúr sa tír seo, faoi láthair, go háirithe lucht na gcathracha agus na mbailte móra, Manchester United ag an ngasúr seo, Liverpool ag a leathbhádóir, agus Everton, b’fhéidir, ag an bhfear úd thall, ach ní hionann sin is a rá nach suim leis eachtraí agus laochra a fhoireann fhéin sa mbaile, nó foireann a Chontae fhéin, ach oiread, nó leanann sé iad ó sheachtain go seachtain, agus ó cheann ceann na bliana. Nach bhfuil ag éirí leosan an dá thrá a fhreastal?
Gurab amhlaidh a bheidh, sna blianta atá romhainn amach.
.
*******************
Peadar Bairéad.
*******************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
T i t h e M ó r a a g u s T i t h e B e a g a .
**************************
.
T h e S t o r y o f L u c y G a u l t ……………….f o i l s i t h e…………2002.
l e
W i l l i a m T r e v o r………………………………………………….£16.99 S a s a n a c h .
.
************************************
.
Ní inné ná inniu a thosaigh William Trevor ag scríobh, nó tá ualach asail d’úrscéalta agus de ghearrscéalta curthe de aige, cheana féin, sea, agus clú agus cáil bainte amach aige dó fhéin, i ndomhan an Bhéarla, ach go háirithe. Bhuaigh roinnt dá úrscéalta duaiseanna gradamacha freisin dó, agus i measc na nduaiseanna a bhuaigh se, bhí an Whitbread Book of the Year, a bhuaigh sé leis an leabhar.. “Felicia’s Journey”, The Macmillan Silver Pen Award agus “the Irish Times Literature Prize, le “The Hill Bachelors”, agus ghnóthaigh “The Children of Dynmouth”, agus “Fools of Fortune”, the Whitbread Fiction Award, agus níl sa mhéid sin ach cuid de na duaiseanna a ghnóthaigh sé.
I mBaile Mhistéala, i gContae Chorcaí, is ea a rugadh an t-údar ildánach seo, sa bhliain 1928, rud a fhágann go bhfuil bunaois mhaith aige anois, ach ní bac ar bith ar a scil, nó ar a chumas, meáchan na mblianta sin, ach is amhlaidh gur mó go mór mo spéis fhéin ina shaothar, an aois chéanna sin. Fuair sé a chuid scolaíochta anseo in Éirinn, mar ar fhreastal sé ar scoileanna tuaithe roimh dhul suas go Coláiste na Tríonóide dó, le sméar mhullaigh a chur ar a chuid oideachais. Faoi láthair, tá cónaí ar an údar seo i Devon Shasana. Bronnadh CBE onórach air, sa bhliain 1977, as a raibh déanta aige i ngort na litríochta, agus arís, sa bhliain 1999, bronnadh Duais ghradamach Litríochta Breatnaí David Cohen air, i ngeall ar a raibh déanta aige ar son na litríochta, ar feadh a shaoil. Uaidh sin go léir, is féidir glacadh leis, go bhfuil a cháil tuillte go maith an an údar ildánach Éireannach seo.
Faoi mar a bheifeá ag súil, is í Lucy Gault an príomhcharachtar sa scéal seo, a suitear faoin dtuath, i gContae Chorcaí, thart ar an mbliain 1921. Ní call dom a rá, go raibh cúrsaí sóisialta agus polaitíochta ina gcíor thuathail, ó cheann ceann na tíre, ag an am, agus ní gá a rá, ach oiread, go raibh cúrsaí an-mhíshocair an tráth úd. Bhí an Caiptín Gault ina chónaí i dTeach Mór, ‘Lahardane’, é fhéin is a bhean is a n-iníon, Lucy. Ní raibh saol ró-shocair ag lucht na dTithe Móra céanna, ag an am, agus cheana féin, bhí roinnt áirithe díobh ruaigthe amach as an tír ag an gcosmhuintir. Roinnt eile, ghlan siad leo, nuair a tuigeadh dóibh, go raibh an cluiche i ndáil a bheith caillte. Cheana féin, bhí na Morells glanta leo as Clashmore, thréig na Gouvernets Aglish, scuab na Priors leo as Ringville, agus bhí na Swifts agus na Boyces imithe freisin, óna dTithe agus óna bhfeirmeacha siúd. Mar sin, is dócha go mbeadh sé éasca go maith an ruaig a chur ar na Gaults freisin. Ní raibh orthu fanacht ró-fhada, nó tharla eachtra i dtús an scéil leis an sop a shéideadh. Féach mar a chuireann an t-údar fhéin é….
“Captain Everard Gault wounded the boy in the right shoulder on the night of June the twenty first, nineteen twenty one. Aiming above the trespassers’ heads in the darkness, he fired the single shot from an upstairs window and then watched the three figures scuttling off, the wounded one assisted by his companions.”
Níl sé de nós ag an scríbhneoir seo bheith ag útamáil thart, go leadránach, agus é ag iarraidh an ceann a bhaint de scéal. Téann sé isteach go croí an ábhair, láithreach bonn. Sa chéad abairt sin, nach iontach go deo an méid eolais a tugann sé dúinn faoin scéal fhéin, agus faoina chúlra freisin, agus sin uilig i mbeagán focal. Sea, b’in an tráth i stair na tíre seo, nuair a tháinig fonn nimhneach ar an gcosmhuintir deireadh go deo a chur leis na Tithe Móra, ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile. Sa chuid áirithe den tír atá i gceist sa scéal seo, sé sin, in Oirdheisceart Chorcaí, shocraigh roinnt ógánach, as na tithe beaga sa timpeall, ar an mbeart a dhéanamh iad fhéin, tar éis do dhuine fásta, duine a gortaíodh ar son na cúise, an nod a thabhairt dóibh, agus tar éis dó freisin, modh oibre áirithe a mholadh dóibh. Bhuel, ar an gcéad iarracht, níor éirigh leo tada a dhéanamh, nó chuir na madraí caorach an ruaig orthu, sula raibh deis acu aon dochar a dhéanamh, ach má dhein fhéin, bhí na madraí céanna sin sínte marbh taobh istigh de sheachtain, tar éis do na gasúir na madraí bochta a nimhiú. Bheartaigh siad ansin filleadh oíche eile, leis na ngnó a chríochnú, ach ba leor gaoth an fhocail don gCaiptín Gault, agus nuair a tháinig na gasúir leis an mbeart a chríochnú, bhí seisean reidh, ullamh, dóibh, agus sára raibh an deis acu aon ró-dhochar a dhéanamh don Teach Mór, do Lahardane, scaoil sé an piléar sin os a gcionn san aer, faoi mar a cheap sé, ach ar an droch uair, in áit dul os a gcionn in airde, is amhlaidh a bhuail an piléar fear de na gasúir sa ghualainn. Níor mharaigh sé é, nó tada mar sin, mar is amhlaidh a d’fhág sé an áit de shiúl na gcos, bíodh go raibh cabhair óna chomrádaithe ag teastáil uaidh, lena choinneáil ar a chosa.
Cé go raibh sé i dteangmháil leis an Sáirsint, i ndiaidh dóibh na madraí a nimhiú, ní raibh ar a chumas-san tada a dhéanamh leis an dTeach Mór a chosaint dó, nó bhí brú uafásach ar na póilíní, ag an am, agus bhí Tithe Móra eile i mbaol freisin. Scríobh an Caiptín chuig an Sagart Paráiste, ag iarraidh air a leithscéal a ghabháil le muintir an ghasúir a gortaíodh, ach, ní bhfuair sé mórán sásaimh ón Athair Morrissey, ach oiread…
Father Morrissey wrote back. He was always the wild one in that family. He concluded his comments on the event, but there was an awkwardness about his letter, about the choice of phrases and of words, as if he found it difficult to comment on what had occurred, as if he didn’t understand that neither death nor injury was intended. He had passed the message on, he wrote, but no acknowledgement had come back from the family he referred to.
Is dócha gur chuir sin uilig ionadh nár bheag ar an gCaiptín, saigdhiúr ar gortaíodh é fhéin, le linn an chogaidh, gortú a chuir críoch lena dhul chun cinn san arm, ach má sea, níor dhuine míshásta é, nó nach raibh bean, Heloise, agus iníon, Lucy, aige, agus nár bhreá an saol a bhí acu uilig ansin sa Teach Mór, i Lahardane. De réir mar a chuaigh caitheamh san aimsir áfach, agus de réir mar a chuir sé chuile shórt san áireamh, tuigeadh dó, i ndeireadh na dála, gurbh é an beart ba chríonna dó, ná Lahardane, agus a thailte ansin, a thréigint, an tír a fhágáil, agus aghaidh a thabhairt ar Shasana, nó dá fhaid a fhanfadh sé abhus, ba ea ba mhó an baol a bheadh ann, go ndéanfadh duine eicínt, am eicínt, áit eicínt, iarracht ar dhíoltas a bhaint amach, go háirithe, an gasúr a gortaíodh, nuair a thiocfadh ann dó.
Rinneadh chuile shocrú leis an mbeart sin a chur i gcrích. Ach má dhein fhéin, bhí ceataí sa scéal. Ní raibh Lucy óg sásta, in aon chor, leis an socrú sin, agus de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim leo, is ea ba mhó a chuir sí i gcoinne na socruithe a bhí déanta ag a tuismitheoirí, an tir seo a thréigint. Ba é críoch na mbeart é, nó gur éalaigh sí san oíche, amach as an Teach Mór. Thóg sí roinnt áirithe bia agus dí lei, agus as go brách lei trí na coillte. Ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar áfach, agus céard a tharlódh do Lucy ach gur thit sí, i ndorchadas na hoíche, agus gur ghortaigh sí a cos, ar an gcúlráid, agus í píosa maith ar shiúl ón teach, ó Lahardane.
Nach ar mhuintir Gault a bhí an t-ionadh an mhaidin dár gcionn, nuair a fuaireadar amach go raibh Lucy ar iarraidh. Cuartaíodh thall agus abhus, thíos agus thuas, toir agus thiar, ach ba chuma cá gcuartóidís, ní raibh a tásc nó a tuairisc le fáil, áit ar bith. Ar ball, fuarthas roinnt éadaigh dá cuid, thíos ar an trá, agus ba í ciall a bhain siad as sin, nó chuile sheans gur bháigh sí í fhéin, sin nó gur báitheadh de thimpiste í. Nuair nach bhfuarthas a tásc, nó a tuairisc, thall nó abhus, shocraigh an Caiptín agus a bhean, Heloise, ar imeacht leo as an tír ar fad, agus chomh fada is a bhain sé le Heloise, ba é an t-imeacht gan teacht di é.
In this manner, on Thursday the twenty-second of September 1921, Captain Gault and his wife abandoned their house and unknowingly their child. In England, unnoticed, the rush of town and country went by. Church spires and village houses, the last of the sweet-peas in small back gardens, the sprawl of runner beans on careful wires, geraniums in their final flush, might have been something else. France when it came was just another country, although nights were spent there. We have travelled on, Captain Gault wrote to the solicitor in Enniseala, one of three sentences on a sheet of hotel writing paper.
Níor theastaigh ó Heloise, ach go háirithe, ach imeacht chomh fada is a d’fhéadfadh sí ó Lahardane, agus ó na cuimhní uilig a mhair ansin, agus dul ag fánaíocht ar fud na Mór-Roinne, nó ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, is dócha gur tuigeadh di go raibh sí ciontach i mbás a hiníne, faoi mar a cheap sí.
Ach, san idirlinn, thiar ag Lahardane, tháinig Henry, an t-airíoch, ar Lucy bhocht, agus í i mbéal an bháis, le hocras, le fuacht, agus le hanró.
The child was dirty all over, her feet, her hands, her hair tangled, scratches on her arms and face. Her ribs stood out, the flesh of her stomach loose beneath them. A boiled egg mashed up with toast in a cup was what she always loved. ‘Maybe the appetite’ll come back when Dr Carney’s been.’
Thóg Henry agus Bridget isteach sa Teach Mór sin ‘Lahardane’ í, agus rinne sé fhéin agus a bhean, Bridget, banaltracht uirthi, faoi stiúradh an dochtúra, an Dochtúir Carney, agus ba é deireadh an scéil sin é, nó gur tháinig sí chuici fhéin, de réir a chéile, bíodh go raibh coiscéim bhacaí inti, uaidh sin amach. D’fhág an Caiptín, an t-aireoir, Henry, agus a bhean Bridget, i bhfeighil an Tí Mhóir agus na feirme, go bhfillfeadh sé, nó go gcuirfeadh sé a mhalairt in iúl dóibh, agus sin an fáth, go raibh an péire sin sa timpeall, tar éis don gCaiptín, agus a bhean, an áit a thréigint. Bhí úinéirí an Tí Mhóir, agus na feirme, scuabtha leo thar sáile, agus gan aon fhonn ró-mhór ar cheachtar acu filleadh ar an tseanáit arís, nó chomh fada is a bhain sé leosan, bhí a n-iníon gheal, Lucy, caillte, agus chomh maith le sinn, bhí eagla orthu freisin, go mbainfí díoltas amach, ar ball, as an ngasúr úd, ón dteach beag, a ghortaigh an Caiptín, tamall roimhe sin.
Bhuel, sin agat anois na cnámha ar ar thóg an t-údar seo a scéal cráite, nó chomh fada is a bhaineann sé liomsa, is scéal brónach, cráite, céasta, é, scéal a bhainfeadh deoir as an gcloch fhéin fiú, scéal atá lomlán le buairt is briseadh croí, nó nuair a d’éalaigh an ghirseach úd, Lucy Gault, as an Teach Mór sin, Lahardane, amach faoi choim na hoíche, agus nuair nár fhill sí, in am, nó i dtráth, chuir sí cor i gcinniúint chuile dhuine, a raibh baint dá laghad aige lei fhéin, nó leo siúd a bhí timpeall uirthi. ‘Sé an rud atá á scrúdú ag an údar sa scéal seo, nó conas a raghadh tarlúint dá leithéid i gcionn ar dhaoine, agus éiríonn leis sin a dhéanamh go seoigh. Anois, níl fúmsa an scéal a mhilleadh ort, nó tá mé ag ceapadh go mbeidh fonn ort an leabhar seo a fháil, agus a léamh duit fhéin, nó tá mé cinnte, go mbainfidh tú ard-taitneamh as, má thograíonn tú sin a dhéanamh. Tá rud amháin eile, a thug mé faoi deara, i gcur chuige an údair seo, agus sin go gcuireann sé iachall ar an léitheoir bheith san airdeall, ó thús, nó sleamhnaíonn sé go héasca, ó shuíomh amháin go suíomh eile, agus ó eachtra amháin go heachtra eile, ach tabharfaidh tú fhéin sin faoi deara, luath go leor sa scéal seo. Mar sin, fágfaidh mé fútsa fhéin é, agus tá súil agam, gurbh fhiú an tairbhe an trioblóid duitse, faoi mar a tharla domsa.
An-léamh, agus an-scéal, bunaithe ar sheal dár stair, nuair a bhí creatlach sóisialta na tíre seo ina chíor thuathail cheart, críochnaithe, sa chaoi go bhfuil sé thar a bheith deacair úrscéal inchreidte, réalaíoch, a bhunú ar an seal corraithe céanna sin, faoi mar a tharlaíonn i gcás an leabhair seo.
.
******************
Peadar Bairéad.
******************
Gaeilge 
English