le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Súil siar
.
Peadar Bairéad
(This is a piece written in this column some nine years ago and considering the latest utterances about the future of the National Language, I thought it might be of some value to air it again.)
Carraig Seabhac
.
Ag léamh píosa faoi Chath Charriag Seabhac, (nó Carraig Seac, faoi mar a chuireann Amhlaoibh Ó Súilleabháin, dialannaí, é,) a bhí mé, ar na mallaibh, nuair a thánaig mé ar an gcuntas sin faoin ollchruinniú a bhí acu, thart ar an tráth úd, i mBaile Héil,
“ag cur in aghaidh deachú agus sraith teampaill”
faoi mar a chuireann an Dialannaí cáiliúil é. Féach mar a scríobh sé, faoi’n dáta,
8ú Iúil, 1832…
“Lá breá. Gealáin is scailíní. Bhíos ag comhthionól Bhaile Héil, láimh le Cnoc an Tóchair agus Carraig Seac. Bhí céad míle fear ann, an chuid is lú de. Bhí fiche míle marcach ann. Bhí fir Chontae Loch Garman agus Chontae Thiobraid Árann ag cur in aghaidh deachú agus sraith teampaill agus ag iarraidh pharliament do thabhairt thar ais go Baile Átha Cliath. Labhras i nGaeilge ann.”
Nár chorraithe an tráth é i stair na tíre seo, nó ba ghearr roimhe sin a tharla an marú úd i gcath Charraig Seac.
Óráid i nGaeilge
Féach an iontráil sa Dialann don,
15ú Nollaig 1831…
“Bhí marú mór ar Shliabh Breathnach láimh le Baile Hugúin inné. Deirtear gur maraíodh ocht nduine dhéag de na píléirí noch do bhí i bhfochair an Bhuitléarach ag friothálamh citations go cúirt an easpaig, mar gheall ar dheachú noch atá amuigh ag Hamilton, ministéir Chnoc an Tóchair. Tá dhá dhuine dhéag acu sínte marbh i gCill Mogeanna.”
Sea, rinneadh an cath sin, a tharla céad ochtó is cúig bliana ó shoin, a chomóradh i gCarraig Seac, ar na mallaibh, rud a thug an eachtra, agus an tréimhse staire sin chun cuimhne arís. Ach le filleadh ar an ollchruinniú úd i mBaile Héil, ba é an rud ba mhó a chuir ionadh orm fhéin nó go ndeireann an Dialannaí, Amhlaoibh Ó Súilleabháin fhéin linn, gur labhair sé leis an ollchruinniú sin i nGaeilge. Cé cheapfadh go raibh an Ghaeilge chomh beo sin sa dúiche sin an tráth úd, sa chaoi go bhféadfadh an Dialannaí cáiliúil fhéin óráid i nGaeilge a thabhairt don slua ollmhór sin i nGaeilge, agus nach féidir linn a bheith cinnte, nach ndéanfadh sé a leithéid, mura mbeadh a fhios go maith aige, go dtuigfeadh bunús na n-éisteoirí é? Sea, agus cuir le sin go raibh daoine i láthair ó cheithre Chontae, ó Chill Chainnigh fhéin, agus ó Thiobraid Árann, ó Loch Garman agus ó Phort Láirge freisin.
Choinnigh an tír an teanga
Chuaigh an teanga i léig i measc daoine sna Contaethe sin, san idirlinn, ach má chuaigh fhéin, ní dhearna na cnoic nó na gleannta; na haibhneacha nó na locha; na páirceanna nó na dúichí; dearmad ar an dteanga as ar ainmníodh iad, le sinsearacht. Níl le déanamh ag duine ach dul i dteangmháil leis an dtaobh tíre ina gcónaíonn sé, le fáil amach, cé chomh Gaelach is atá siad fós. Baineann daoine úsáid as na logainmneacha Gaeilge ina gcomhrá is ina seanchas, lá i ndiaidh lae. Nuair a chloiseann tú duine ag labhairt faoi Bhóthar na Manach, tuigeann tú láithreach, go bhfuil sé ag labhairt faoin mbóthar sin, faoi mar a labhraíodh riamh faoi, sea, agus céard faoin abhainn a sníonn tríd an gCathair álainn fhéin, “An Fheoir”, nach beag difir idir sin agus “The Nore”, faoi mar a thugtar uirthi i mBéarla? Sea, agus an baile ar deineadh tagairt dó thuas, Cnoc an Tóchair, nó i mBéarla Knocktopher, an-chóngarach dá chéile arís. Níl dabht ar domhan, ach go mba uafásach an feall é, ár logainmneacha a bhascadh agus a bhearnadh, faoi mar a deineadh leo, agus arís, nárbh é an feall é, nuair nár deineadh iad a chur i réim arís, tráth raibh an deis ag an dtír a leithéid a dhéanamh?
Leabhar Owen Kelly
Arís, má thógann tú leabhar cosúil le “The Place-Names of County Kilkenny” le Owen Kelly, feicfidh tú ansin, cé mar a coinníodh an teanga fhéin sna logainmneacha. Nach minic a thagann duine thar logainm ina bhfuil focail cosúil le….garraí; gráig clais; bán; bóithrín; gort; poll; goirtín; páirc; droim; tobar; log; doire; rath, sceach, agus tuilleadh dá leithéid, agus ansin, ag gabháil leis na focail sin, le hainm iomlán a bhaisteach ar an áit, gheobhaidh tú focail eile, sa chaoi go ndéanann an péire focal sin carachtar leithleach áite a leagan os ár gcomhair, faoi mar a tharrlaíonn sna hainmneacha seo ….Goirtín na mBó, Poll a’ Chapaill, Gort na Móna, An Gleann Mór, Fíodh Ard, Garraí na Cruaiche, Cill Chiaráin, Gráig na Manach, Bóisín na gCloch, agus tuilleadh. Chuir mé spéis ar leith san ainm, Bóithrín na gCloch, mar nach é a ghlaoitear air, de ghnáth, nó Bóisín na gCloch, agus nach suimiúil mar a dhéantar “s” den “r” caol, sa chomhthéacs sin, Tharlaíonn an rud céanna i gcás an fhocail “Máire”, agus tuilleadh. Déantar an cleas teanga céanna díreach, thíos i gContae Mhaigh Eo, thart ar an áit in a raibh an trioblóid go léir sin idir Iorrasaigh agus Muintir Shell.
Feasta, mar sin, bímis ag éisteacht leis an taobh tíre, agus í ag labhairt linn i nGaeilge agus muid ag gabháil thar bráid, cuirimis cluas orainn fhéin, agus tugaimis aird ar a bhfuil le rá aici, nó is uaithi a shíolraigh muid, is ar tháinig romhainn. Sea, mh’anam, tá an Ghaeilge coinnithe beo fós ag cnoc is ag gleann, ag gort is ag cuimín, ag bóthar is ag bóisín, éistimis leo, agus tugaimis freagra orthu ina dteanga dhúchais fhéin.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
“Athbhliain faoi Mhaise dhaoibh!”
.
Peadar Bairéad
.
( This week we consider the dying year and its successor)
.
Clingigi libh a Chloga buile
.
Le tamall anuas anois, bhí de nós agam úsáid a bhaint as línte as an dán corraitheach caointe úd, In Memoriam, a scríobh Alfred Lord Tennyson fhéin, i gcuimhne a charad, Arthur Hallum, sa bhliain 1841, mar sa dán sin, tharla go bhfuil línte breátha, ag fágáil slán leis an mbliain a bhí ag imeacht isteach in umar na staire, agus ag fáiltiú roimh an bhliain úr agus le hathrú saoil, ag an am gcéanna. Mar sin, shocraigh mé arís, i mbliana ar úsáid a bhaint as línte Tennyson agus muid ag fágáil slán ag 2015 agus muid ullamh le fáilte a chur roimh an bhliain úr, 2016. Seo chugaibh, mar sin, ceathrú as an dán sin, le hatmosféar oiriúnach a chruthú don ócáid….
“Ring out wild bells to the wild sky,
The flying cloud, the frosty lights;
The year is dying in the night,
Ring out, wild bells, and let him die.”
Sea, clingigí libh a chloga caointe, nó tá an bhliain 2015 ar leaba a báis, tá sí ag séathlú i lár na hoíche, clingigí amach, a chloga, agus ligigí di imeacht. Sea, ligigí di séathlú.
B’fhéidir anois nárbh í an bhliain ba mheasa riamh í, ach ag an am gcéanna, d’fhéadfadh sí a bheith níos fearr. Tuige a ndeirim a leithéid, an ea?
Bhuel, cuimhnigh anois ar ar tharla ó Lá Caille 2015 anuas, agus ná bacadh éinne leis an sean-nath sin a bhíodh ag na Rómhánaigh fadó….
…De mortuis nil nisi bonum…
Ach ar dhein sí aon rud as an mbealach, le linn a ré?
Anfa agus tuilte
Bhuel, caithfear a chuimhneamh gurbh í an bhliain seo a thug droch aimsir agus tuilte ar an mórgóir dúinn. B’í a sheol na mílte agus na mílte teifeach agus deoraí thar theorainn na hEorpa isteach chugainn, agus tá’s ag an Lá fhéin go gcruthaíonn sin fadhbanna iomadúla san Aontas Eorpach ar fad.
“Ring out a slowly dying cause,
And ancient forms of party strife,
Ring in the nobler modes of life,
With sweeter manners, purer laws.”
Ná déantar dearmad, ach oiread, ar na hionsaithe danartha a deineadh ar dhaoine áirithe, i dtír na Fraince, agus in áiteacha eile freisin ó cheann ceann na cruinne. Tá freisin, ag feidhmiú, i measc na náisiún, eagraíochtaí sceimhlitheoireachta atá ullamh, réidh, le gníomhartha barbartha a chur i gcrích, ar mhaithe lena ndearcadh fhéin a chur chun cinn.
Smaoinigh freisin ar na mílte agus na mílte a sciobadh uainn i rith na bliana sin 2015, agus ar na tubaistí uilig sin a chráigh an cine daonna lena linn. Sea, agus guímis freisin go dtuigfidh an bhliain úr go mbeifear ag súil go gcuirfidh sí srian ar na tubaistí, agus ar na huafáis úd uilig a chráigh ár gcine sa bhliain 2015.
Útóipe chugainn?
Tá faitíos orm, nach bhfuil ré na síochána domhanda buailte linn fós, ach ag an am gcéanna, tugann muid faoi deara go bhfuil comharthaí dóchais le léamh againn freisin ar phár ár staire. Tabhair faoi deara, gur tháinig tarraingt ar dhá chéad náisiún le chéile i bPáras i mbliana, agus gur aontaigh siad uilig ar chonradh a shíniú go ndéanfaidís a ndícheall, le críoch a chur leis an mbaol a bhí ann, go ndéanfaí an t-atmosféar a théamh iomarcach, sna blianta atá romhainn amach, rud a dhéanfadh dochar do-leigheasta d’aeráid ár bplainéid, sa todhchaí. Chomh maith le sin, ba chóir dúinn aird a dhíriú ar na pleananna atá ar bun sa tír seo, le hÉiri Amach na Cásca 1916 a chomóradh go cuí, i rith na bliana seo chugainn. Cúis áthais agus ócáid mórtais dár bPoblacht uilig.
.
Sea, i nDomhnach! déanaimis uilig iarracht ar ghruaim, ar bhuairt, agus ar sheacht gcúramaí an tsléibhe a ruaigeadh as ár saol laethúil feasta, agus ina n-áit, cuirimis romhainn áthas, gliondar, agus lúcháir an tsaoil mhóir seo, a cheiliúradh, Domhnach agus Dálach. Tá’s ag an saol, nach bhfuil sé éasca a leithéid a dhéanamh, ach cuirimis romhainn é mar rún athbhliana.
.
Athbhliain faoi shéan is faoi mhaise dár léitheoirí uilig.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
S t a i r , n ó F i a n n a í o c h t ?
*********************
A SECRET HISTORY
OF T H E
I R A .…………………………………………………………………………….2002.
Le
E D M O L O N E Y ………………………………………………………32.25. Euro
Foilsithe ag ………………………………………………………………….Penguin Press.
.
*************************
.
De thaisme, i ndáiríre, a léigh mé an leabhar spéisiúil seo, nó ar an gcéad dul síos, is annamh a léann mé leabhar chomh mór, toirtiúil, leis an gceann seo, nó tá thart ar sé chéad leathanach le fáil taobh istigh dá chlúdaigh, cuir le sin, go bhfuil an cló sách beag ann freisin, agus chomh maith le sin, ní go ró-mhinic a léim cuntas dá leithéid seo, faoi na trioblóidí i dTuaisceart na tíre seo, nó b’fhearr liom fanacht, go mbeidh síocháin iomlán faoi réim arís, ó cheann ceann na tíre seo, sul má léim stair dá leithéid. Ba é a tharla, áfach, nó gur tugadh an leabhar dom, agus gur iarradh orm spléachadh a thabhairt air, agus b’in a dhein an dochar, nó thosaigh mé ag an tús, le cupla leathanach a léamh. Rinne mé sin, agus chuaigh an leabhar chomh mór sin i bhfeidhm orm, nár fhéad mé é a chur uaim, go raibh sé uilig léite agam, ó chlúdach go clúdach. D’oibrigh an leabhar , nó an t-údar b’fhéidir, a dhraíocht fhéin orm, agus cuireadh faoi gheasa mé an leabhar iomlán a léamh. Féach mar a chuireann Ed Moloney tús lena Réamhrá…
“There were never any strategic considerations at stake, like those in the Middle East, for example, nor did the killing ever approach the carnage or savagery of the Balkans or Rwanda. There were no oil fields or gold mines to be captured, or any ideology to be overthrown or vindicated. But the Troubles in Northern Irealand had one quality that marked the violence there as special, and that was the sheer length of the conflict – that and the fact that no one could really see an end to it.”
Is dócha go mbeadh sé deacaiar duine níos oiriúnaí a roghnú don ghnó seo ná Ed Moloney, nó bhí blianta fada caite aige mar thuairisceoir, agus mar iriseoir, ag scríobh faoi na Trioblóidí i dTuaisceart Éireann. Bhí na nótaí aige, bhí na téipeanna aige, bhí na cuntais aige, sea, agus thar aon rud eile, bhí aithne aige ar na príomhimreoirí uilig, geall leis, agus teagmháil déanta aige leo, thar a bhlianta iriseoireachta. Ní gá a rá, gur mhair na Trioblóidí céanna, seal fada de bhlianta, ó thuaidh, agus dár ndóigh, ní gá a rá, ach oiread, gur chuir siad thar maoil, anois is arís, agus gur fhág siad a lorg i dtíortha eile, ar nós Sasana, Giobráltar, an Ghearmáin, an Fhrainc, agus tuilleadh.
“Thirty years after they exploded, the Troubles have ended in what is arguably a most definitive fashion, an ending that marks not merely the closing of a war but rather the conclusion of the historic conflict between Ireland and Britain.
They have ended with the leadership of the provisional IRA accepting Britains neutrality in Northern Irealand. No longer do its leaders preach that London is a colonial, occupying power, usurping the right of the Irish people to decide their own future.”
B’fhéidir nach n-aontódh chuile dhuine leis an ndearcadh sin ar thoradh Chomhaontú Aoine an Chéasta, nó táid ann fós adeir, nach bhfuil sa socrú uilig sin ach buidéal deataigh, agus má scaoiltear an corc ar an mbuidéal sin, amach anseo, go n-éalóidh an deatach as, agus nach mbeidh tada fanta againn ansin, ach an buidéal folamh.
Tosaíonn an leabhar seo ag cur síos ar an IRA, agus an stair as ar fhás an t-arm neamhoifigiúil paramíliteach sin. Tosaíonn sé le bunú an Stáit Tuaisceartaigh, ba thoradh ar an gCogadh Angla-Éireannach, 1919 – ’21, agus ansin, déanann sé ceangal idir bhunú an stáit Tuaisceartaigh agus breith Gerry Adams, thart ar chúig bliana fichead níos deanaí. Ba Chaitlicigh iad an tríú cuid de dhaonra an stáit ó thuaidh, agus caitheadh go dona leosan, tríd is tríd, sa chaoi go mbeadh trioblóid ansin, gach re seal. Tharla gur ghlac athair Gerry Adams páirt i dtrioblóidí ansin, sna luathdachaidí, agus ba é an scéal céanna é i gcás cuid dá ghaolta, ar an dá thaobh den teach, agus ar a sheal féin, freisin, ghlacfhadh an Gerry Adams sin, a rugadh sa bhliain 1948, ghlacfadh sé páirt, thar a bheith tábhachtach, sa chogaíocht agus sa trioblóid i dTuaisceart Éireann. Sea, agus i ndáiríre, dá dtabharfaí Cothrom na Féinne don mionlach ó thuaidh, chuile sheans, nach dtarlódh na trioblóidí ina mbeadh Adams páirteach iontu, in aon chor.
Sciorr an blianta thart, agus déanann an t-údar tagairt don chaoi ar theip ar óglaigh na heagraíochta sin, sráideanna Bhéal Feirste a chosaint, sa bhliain 1969, ceal airm, is dócha. Ba é toradh a bhí ar an dteip sin, nó gur scoilt an eagraíocht o bhun go barr, agus b’in mar a tháinig na Sealadaigh ar an bhfód a chéaduair. Taobh istigh d’achar réasúnta gearr, d’éirigh leosan, trí cheangal a shnaidhmeadh leis an gCornal Muammar Quaddafi, d’éirigh leo na tonnaí airm a iompórtáil ón dTúinéis, agus uaidh sin amach, ni hamháin go raibh ar a gcumas a sráidaeanna a chosaint, ach bhí ar a gcumas, saighdiúirí Shasana agus Chonstáblacht Ríoga Uladh freisin, a ionsaí agus a throid, i bhfeachtas sceimhlitheoireachta, a mhair ar feadh breis is cúig bliana fichead.
Tugann an t-údar cuntas mion dúinn ar chúrsaí polaitíochta i nDeisceart Éireann freisin, agus ar na fórsaí a tháinig chun tosaigh anseo, sna blianta idir bhunú an tSaorstáit abhus, agus Próiseas na Síochána ó thuaidh, nó bheadh páirt bhunúsach le himirt ag na fórsaí sin uilig i bpróiseas na Síochána ó thuaidh, ar ball. Chuaigh Adams isteach san IRA, go luath ina shaol, nó is dócha gur cheap sé go mba dhual athar dó é..
It was into this maelstom of conflicting political ideas and personalities that Gerry Adams plunged when he joined the Belfast IRA’s E Company, although for a while it did not impinge much on his life. As he was to say himself many years later, all this ferment was “going on, if you like, above my head”. He was only sixteen when he joined the republican movement, and the debate within it was taking place far away, at leadership level and mostly in Dublin, where the IRA policymakers were based.
B’in mar a bhí, an tráth úd, ach dhéanfaí sin a athrú, le himeacht aimsire, agus d’fhágfaí an chuid ba mhó den obair sin faoi óglaigh an Tuaiscirt fhéin. Tá le tuiscint ón leabhar seo, gur theastaigh ó Gerry Adams céim ard a bhaint amach dó fhéin san IRA, agus de réir mar a chuaigh cúrsaí ar aghaidh, tharla i dtosach, sa bhliain 1971, gur cuireadh i gceannas ar an Dara Cathlán, i mBéal Feirste é, agus ba sa phost sin a bhain sé cáil amach dó fhéin, mar smaointeoir, agus mar eagraí. Ní hé anois go ndeachaigh sé amach ar mhisin, lena ghunna. Níorbh é sin a saghas duine é, de réir an chuntais seo, ach ba é a rinne na pleananna, agus a d’fhéach chuige, go gcuirfí na pleananna sin i gcrích.
“Inasmuch as Gerry Adam’s Second Battalion had, by it’s bombing and his strategic foresight, helped to precipitate this disaster for British policy in Northern Ireland, the IRA had benefited from his strategic talents, and this enormously boosted his standing within the IRA. Cahill and Twomey became even more dependent upon his advice.”
Ba é an “disaster for British policy” atá idir chamáin ag an údar anseo, nó polasaí an imtheorannaithe a cuireadh i gcrích, de thoradh na buamála, agus na troda, a dhein Cathlán Mhic Adhaimh. Mar sin a cuireadh tús lena dhul chun cinn san IRA. Ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile án tobar, áfach, agus ar an 14ú Márta 1972, gabhadh Mac Adhaimh, agus is dóigh go raibh na Fórsaí Slándála lán tsásta leo fhéin, go raibh fear chomh tábhachtach sin gafa acu. Cuireadh i bpríosín é, áit ar coinníodh é go ceann scathaimh. Bhíothas cinnte, geall leis, gur scéitheadh air, agus b’in an fáth a raibh na Fórsaí Slándála chomh cinnte sin, gurbh é Mac Adhaimh a bhí faoi choinneáil acu. Níorbh é an t-aon cheannaire é áfach, a gabhadh ag an am sin, ach níor chuir sin deireadh leis an bhfeachtas míleata. Comhartha eile de thábhacht Adams san eagraíocht fhéin isea gur tugadh “The Big Lad” mar leasainm air, ag déanamh aithrise, is dócha, ar leasainm Uí Choileáin, nuair a baisteadh “The Big Fellow” airsean. Ag caint ar Bloody Friday, nuair a tiomáineadh scór carrbhuama isteach go croílár Bhéal Feirste, agus gur pléascadh ansin iad, taobh istigh d’uair a’ chloig, geall leis. Maraíodh naonúr, agus gortaíodh céad triocha. Ní raibh uathu an oiread sin marú a dhéanamh, ach is dócha gur tuigeadh do cheannairí an IRA go mbeadh ar chumas Arm Shasana deighleáil leis na buamaí sin uilig, agus iad a chur ó mhaith, in am. Ní raibh áfach, agus deineadh ár agus sléacht ar lár na cathrach sin.
“Bloody Friday was the one great black mark against Adam’s strategic record in the early 1970’s. The man himself was incandescent with rage after the botched bombings, according to IRA sources. ‘The Big Lad’s doing his nut, about the warnings not being phoned in or being bungled’.”
Tharla rud eile freisin, i ndiaidh don Rialtas ó thuaidh imtheorainniú a chur i bhfeidhm, tháinig earcaigh ina mílte chuig an IRA, sa chaoi, nuair a chuireann tú sin, agus na hairm uilig sin a rinneadh a iomportáil ón Túinéis, go raibh ar chumas na heagraíochta sin, ní hamháin a sráideanna a chosaint ar ionsaithe na ndílseoirí, ach chomh maith le sin, bhí ar a gcumas freisin, cath a chur ar na Fórsaí Slándála, agus ar na Péas.
Ar an 18 Iúil 1973, gabhadh Gerry Adams, maraon lena chúntóirí tábhachtacha i mBriogáid Bhéal Feirste. Tar éis dóibh iad a cheistiú, agus a bhualadh, sacadh isteach sa Cheis Fhada iad. Bhíothas cinnte arís, geall leis, go mba bhrathadóir ba chúis leis an ngabháil sin. Thóg sé dhá bhliain orthu an t-eolas sin a chinntiú, áfach, agus tar éis dóibh a cheistithe, scaoileadh é, i Samhradh na bliana 1975. Bhí an dochar dáanta áfach, agus bhí greim scornaí faighte ag na Fórsai Slándála ar eagraíocht, agus ar mheaisín troda, na bPoblachtánach, nó chomh maith le greim a fháil ar cheannairí na heagraíochta, d’éirigh leo freisin, greim a fháil ar chuid mhaith dá stórais airm.
Fad is a bhí Mac Adhamh sa Cheis Fhada áfach, d’éirigh leis fhéin, agus le roinnt eile dá chomhphríosúnaigh, an cheist ar fad a phlé, ó bhun go barr, agus d’éirigh leo freisin, chuile iarracht a dhéanamh, lena bhfadhbanna iomadúla a scaoileadh, ní hamháin i gcúrsaí troda, ach chomh maith le sin, bhí orthu bealach éalaithe, as an dtranglam ina raibh siad gafa, a chuartú. Shocraigh siad ar a gcóras míleata a atheagrú ina ndiormaí beaga, nó in Active Service Units, na hASU’nna sin, nach mbeadh i ngach ceann acu ach cúigear, nó seisear, agus nach mbeadh aithne nó eolas ag ASU amháin ar aon ASU eile, ní bheadh an t-eolas sin ach amháin ag na ceannairí, agus sa tslí sin, tuigeadh dóibh, nach mbeadh ar chumas na bhFórsaí Slándála eolas ar bith a bhailiú fúthu. Ach dár leis an údar, bhí laige amháin sa chóras sin, agus b’in dá n-éireodh leis na Fórsaí Slándála duine amháin de na ceannairí sin a iompú, bhuel, ansin bheadh an t-uafás eolais le fáil acu, ón t-aon duine amháin sin.
Caitheann an t-údar ansin, roinnt mhaith ama ag plé le cúrsaí inmheánacha an IRA, agus ag cur síos faoin pholaitíocht uilig a bhí ar siúl istigh ansin, agus faoin chaoi ar éirigh le Mac Adhamh dul i gcionn orthu, agus a dhearcadh, agus a léargus fhéin a chur abhaile orthu. Ní in aon oíche amháin a d’éirigh leis sin a dhéanamh, ach ba é an bua ba thábhachtaí dá raibh aige, nó bua na foighde, agus mura n-éireodh leis an babhta seo, chreid sé, go diongmhálta, go mbeadh lá eile ag an bPaorach, nó ag an Adhamhach fiú, agus dá mbeadh seisean sásta fanacht, go dtiocfadh a lá. Bíodh sin mar atá, nó ná bíodh, áfach, níor fágadh gan freasúra é, agus bíodh gur dhein siad siúd a ndícheall cos i bpoll a chur leis, tháinig Mac Adhamh slán, agus lean sé leis, i ndeireadh na dála, i mbun an pholasaí a d’ullmhaigh sé, blianta roimhe sin, i gCage 11. Sea, agus ba mhór a mhuinín freisin as a Kitchen Cabinet. Agus mar chruthú ar a chumas, agus a scil, feictear dúinn, go bhfuil sé fós ina cheannaire ar Shinn Féin, agus ní beag ná suarach an t-éacht é sin.
Is dócha gur féidir a rá, ag an bpointe seo, gurb é scéal Gerry Adams, atá á ríomh ag an údar sa leabhar seo. An chaoi ar thosaigh sé mar earcach san eagraíocht phoblachtánach, ag a sé déag, agus ansin, an chaoi ar éirigh leis dréimire na heagraíochta sin a dhreapadh, céim ar chéim, go dtí gur éirigh leis an barr a bhaint amach, dár leis an údar seo.
Ag an bpointe seo, caithfidh mé a rá, gur thaitin an leabhar liom, nó is leabhar dea-scríofa, suimiúil, corraitheach é, ach ag an am gcéanna, is leabhar é, a leag scéal os mo chomhairse amach nár aithin mé. Bíodh gur choinnigh mé suas chun dáta le scéal an Tuaiscirt, faoi mar a léiríodh é sna meáin, ó lá go lá, ag an am, ba bheag cosúlacht a bhí idir an scéal sin, agus an scéal faoi mar a ríomhtar é sa leabhar seo. Is dócha go bhféadfá a rá, go mba chlaonchó (negative) é ar ar léigh mé, ina lán slite. De réir an leabhair seo, ní raibh á fháil againn sna meáin, bunús an ama, ach scéal scéil, ar bheag a chosúlacht leis an bhfírinne, go minic. Ag an am gcéanna, tá an chuma ar chúrsaí, go bhfuil fios fátha gach scéil ag an údar, agus go bhfuil tóirse na taighde á scaladh aige ar phóirsí, a bhí dorcha go leor, go dtí an pointe seo. Tá an chosúlacht ar an scéal, go raibh ar a chumas, eolas cinnte a bhailiú, ó chuile thaobh. Níl dabht ar domhan, ach go gcuirfeadh an leabhar seo go mór le do stór eolais faoi scéal an Tuaiscirt, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé cinnte fós, an Stair, nó Fiannaíocht atá le fáil in áiteacha áirithe sa leabhar seo, ach tá an taighde chomh cruinn, cúramach, agus an cur chuige chomh scolártha, d’fhéadfá a rá, agus tá an t-údar fhéin gafa chomh mór sin ina scéal, agus an oiread sin ama caite aige ag gabháil dó, go bhfuil sé deacair, gan ghlacadh lena léamh-san ar chúrsaí na dTrioblóidí ó thuaidh, faoi mar a tharla siad, thar thréimhse dheich mbliana fichead anois. Ach bíodh sé fíor bréagach, is léitheoireacht éigeantach é do dhuine ar bith, ar mór aige, cúrsaí ó thuaidh, le triocha bliain anuas.
Mar adúirt mé cheana, ní chuile lá a chuirfinn romham leabhar chomh toirtiúil leis an gceann seo a léamh, agus cuir le sin, go bhfuil an cló cineál beag ann freisin, ach i ndiaidh an iomláin, ní shásódh tada mé, ach an leabhar a léamh, ó thús deireadh. Níl fhios a’m fútsa, ach caithfidh mé léamh, agus tuiscint an leabhair bhreá seo a fhágáil fút fhéin, sea, agus caithfidh tusa do bhreith fhéin a thabhairt air, i ndeireadh na dála thiar.
*****************
Peadar Bairead.
*****************
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Saolta ag athrú
Peadar Bairéad
Athnuachan nó Athrú?
Is dócha go bhfacamar uilig na cuntais sna nuachtáin, tamall o shoin anois, faoi na pleananna uilig seo, i dtaobh thodhchaí an GPO, atá á n-ullmhú i láthair na huaire seo, ag an Rialtas s’againne. Deirtear linn, go bhfuil ar intinn acu, an foirgneamh stairiúil sin a dhúnadh mar ArdOifig an Phoist, agus ar chostas dhá chéad go leith milliún Euro, é a athnuachan, agus a athfhorbairt, mar ionad ollmhór pobail. Tá socraithe acu díon gloine a chur os cionn an fhoirgnimh ar fad, sa chaoi go mbeadh ar chumas daoine, cruinniú istigh ansin, beag beann ar an aimsir. Agus ó tharla go bhfuil ArdOifig an Phoist tógtha ar shuíomh breá, fairsing, mar a bhfuil foirgnimh agus clóis leata amach ó Shráid Uí Chonaill siar go dtí an Stuara.
Agus, ó tharla gur leagadh roinnt mhaith den bhfoirgneamh sin le pléascáin, agus le tine, le linn Éirí Amach na Cásca, táthar den tuairim, nár mhór an chailliúint é, a mbunús sin a leagan, le spás a chruthú don tionscadal nua seo.
Ionad Cuimhneacháin
Tuige a bhfuil an Rialtas s’againne meáite ar an oiread sin airgid a chaitheamh ar thionscnamh ollmhór athnuachana mar seo?
Cúis amháin, adeirtear linn, agus sé sin go bhfuiltear ag ullmhú do cheiliúradh céad an Éirí Amach a tharla um Cháisc, sa bhliain 1916. Sea, agus tugtar le tuiscint dúinn, go bhfuil na pleananna athnuachana á n-ullmhú cheana féin, ag Oifig na nOibreacha Poiblí agus ag Comhlacht Sasanach Ailtirí, sa chaoi go gcreidtear, go bhfuiltear ar aon fhocal, ar bhundhréacht don athnuachan.
Buail isteach chugainn!
Ach céard a bheadh ar fáil sa bhfoirgneamh athnuaithe?
Deirtear linn, go mbeadh cead ag an bpobal siúl isteach ann ó chuile shráid sa timpeall, agus go mbeadh ar fáil istigh ansin, iarsmalanna. tithe bia, siopaí, áiléir, agus a leithéid. Is dócha gurb é atá uathu nó tuilleadh daoine a mhealladh go dtí an taobh ó thuaidh den Ardchathair, agus ní hé amháin i lár an lae ghil, ach go déanach san oíche freisin. Tá mé cinnte, go bhfuil daoine amuigh ansin adéarfadh, go bhfuil sé deacair go leor smacht de chineál eicínt a choinneáil ar an méid daoine a bhíonn le fáil istigh sa limistéar sin i láthair na huaire seo, gan na céadta, agus na ceadta eile, a mhealladh isteach ann.
Sea, agus rud eile, cé dúirt gurb é sin a theastaíonn ó mhuintir na hÉireann? Caithfidh mé a rá, nárbh é sin a theastaigh ó bhunús na ndaoine a casadh ormsa, le scathamh anuas. A mhalairt ar fad a bhí uathu. Dár leosan, foirgneamh speisialta isea an GPO, foirgneamh a fheidhmíonn mar Shanctóir Náisiúnta. Foirgneamh ar chóir dúinn é a choinneáil, agus a chosaint, trí ordú caomhnaithe, in ionad ollmhargadh a cheadú do shuíomh chomh coisricthe, chomh tábhachtach, chomh gar sin do chroí agus do bhreith an Náisiúin s’againne. Is é mo thuairim freisin, gur chóir an GPO a choinneáil mar ArdOifig Poist na tíre seo, in ionad ollmhargadh a dhéanamh di.
Ionad Mínithe ?
Ach, an bhfuil fiúntas ar bith sna pleananna freacnairce seo, atá a dhréachtadh ag Oifig na nOibreacha Poibli, i láthair na huaire seo?
Cinnte, tá, agus an-fhiúntas, ach is é mo thuairim, gur féidir linn an dá thrá a fhreastal ar an ócáid seo.
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá, seo. An GPO a choinneáil mar atá faoi láthair, ar an ionad stairiúil céanna, mar a raibh sé, nuair a mháirseáil na hÓglaigh isteach inti, um Cháisc, 1916. Cinnte, d’fhéadfaí é a athchóiriú, a athnuachan, agus a thabhairt suas chun dáta. Agus nuair a bheadh sin déanta, ansin d’fhéadfaí an chuid eile den suíomh a fhorbairt trí “Ionad Mínithe” taibhseach, álainn, spreagúil, a thógáil ar an suíomh, maraon le Proinntithe, agus siopaí díolta chuimhneachán. Ná bac leis an díon gloine, nó ba chóir go mbeadh gnó an phoist scartha ón “Ionad Mínithe” agus na gnóthaí eile.
Caomhnaigh chuile Shaoránach
Más uainn an tÉirí Amach a cheiliúradh, faoi mar ba chóir, cuirimis Stát ar bun anseo ina ndéanfar chuile shaoránach a chumhdach, a chaomhnú, agus a chosaint, faoi mar a ghealltar i bhForógra na Poblachta, a léadh os comhair an GPO, um Cháisc, 1916.
Ar chuala tú aon smid ón Rialtas faoi na pleananna sin, ar na mallaibh?
Sílim nár chóir dom a thuilleadh a rá anseo, ach céard fútsa? An gcoraíonn na pleananna sin thú?
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Seasamh deiridh Mhic Eochaidh.
Peadar Bairéad
Caithfidh mé a rá gur chuir mé suim, agus dhá shuim, in alt le Seán Hurley, sa Kilkenny Reporter, dár dáta, 28ú Iúil 2010. San alt sin, rinne Seán cur síos ar eachtraí an Chaiptín Myles Walter Keogh, i gcogaíocht agus i dtroid, feadh a shaoil. Tar éis dom an t-alt sin a léamh, chuir mé romham píosa a scríobh faoin saighdiúir calma cróga sin, agus thug Seán fhéin cead dom úsáid a bhaint as a thaighde seisean, dá dtogróinn é.
Rugadh Myles Walter Keogh in Orchard, cóngarach do Leithghlinn an Droichid, thar theorainn Chill Chainnigh isteach, i gContae Cheatharlach, ar an 25ú Márta, sa bhliain 1840. Mac le John Keogh agus Margaret Blanchfield ba ea é. Faoin mbliain 1860, agus é ina fhear breá, óg scafánta, thug sé an Róimh air fhéin, ar thóir eachtraí.
In Arm an Phápa
Liostáil sé in Arm an Phápa, Pius IX, d’fhonn Stáit an Phápa a chosaint orthu siúd, ar mhian leo an Iodáil a aontú. Deineadh foleifteanant de i rith an chogaidh sin, agus bíodh nach raibh a chathlán thar mholadh beirte, bhain sé fhéin cáil amach dó fhéin, i gcoinne Victor Emmanuel, i gcosaint Ancona.
Sa bhliain 1861, nuair a bhí cogaí an Phápa thart, chuala Myles go raibh an Cogadh idir na Stáit tosaithe, thall i Meiriceá, agus ar an ábhar sin, agus toisc gur theastaigh a thuilleadh eachtraí míleata uaidh, thug Meiriceá air fhéin, agus liostáil ansin ar thaobh an Aontais. Caithfidh gur throid sé go calma sa chogadh sin, nó i rith an chogaidh sin, tugadh ardú céime dó cupla uair. Deineadh Maor de i dtosach, agus ansin, chríochnaigh sé mar Leifteanantchoirnéal, in arm an Aontais. I rith cheithre bliana an chogaidh sin, ghlac sé páirt i gcathanna go leor, agus fiú, i gCath Gettysburg fhéin, agus bhain cáil agus clú amach dó fhéin, as a chalmacht, as a dhánacht, as a chrógacht, agus as a ghalántacht. Agus bíodh gur throid sé an oireadh sin comhraic, bhí de cháil air, nár gortaíodh oiread is uair amháin é!
Sa Seachtú Reisimint Marcra
I ndiaidh an chogaidh, sa bhliain 1865, theastaigh ó Myles Keogh liostáil san Arm Seasta. Glacadh leis, agus deineadh buanoifigeach de, agus ar ball, nuair a bunaíodh an 7th U.S. Cavalry Regiment, faoi George Armstrong Custer, deineadh Caiptín de, agus ceapadh é mar an ceathrú Oifigeach Sinsear, sa Seachtú Reisimint Marcra, agus bhí marcshlua d’ochtar is nócha marcach díreach faoina cheannas. An-éacht d’fhear óg nach raibh ach sé bliana is fiche sáraithe aige, ag an am! Nuair a bhí cogaí na nIndiach thart, agus nuair nach raibh eachtraí corraitheacha, troda, ansin, le Myles a mhealladh chucu, bhí sé ag smaoineamh ar éirí as a shaol mar shaighdiúir sna Stáit, agus i ndeireadh na seascaidí, thug sé chuairt ar fhód a dhúchais anseo, i gCeatharlach agus i gCill Chainnigh. Nuair a d’fhill sé ar na Stáit afach, d’athliostáil sé sa 7th Cavalry. Faoin mbliain 1873, chuaigh an 7th go dtí an Dakota Territory, áit a rabhthas le hiarnród a thógáil. Diaidh ar ndiaidh, thug na hIndiaigh faoi deara, go raibh a dtailte á dtógáil uathu, agus go raibh na tréada buabhall á n-ídiú ag na fir gheala. Ba é toradh a bhí ar an obair sin go léir, nó gur spreagadh na Sioux chun troda, rud a chuir tús le Cogadh na Sioux, sa bhliain 1876. Cogadh báis nó beatha a bhi sa gcogadh seo do na Sioux, agus ba ghearr go raibh an 7th Cavalry tarraingte isteach sa choimheascar céanna sin, agus b’in mar a tharla, gur tarraingíodh an Marcshlua céanna sin go dtí an Little Big Horn, ar an lá cinniúnach céanna sin, ar an 25ú lá de Mheitheamh na bliana, 1876.
Custers Last Stand
Ní gá cur síos a dhéanamh ar an gcath céanna sin, ar Custers Last Stand, nó nach bhfuil fios fátha an scéil uilig sin, ag chuile dhuine, faoi láthair, nó nach minic a léiríodh na heachtraí céanna sin sna scannáin dúinn. Leor a rá, nár fagadh, fiú fear inste scéil, den 7th Cavalry, beo ar phairc an chatha i ndiaidh an áir. leis an bhfírinne a rá, níor fagadh beo ón sléacht, agus ón ár uilig a deineadh an lá sin, ach capall Mhyles Keogh, Comanche, bíodh gur gortaíodh eisean sa ghleo freisin, ach tar éis togha na haire a fháil on Arm, tháinig sé chuige fhéin ar ball, agus ba é an capall ba cháiliúla sna Stáit é, ón lá sin amach, go dtí gur cailleadh é. Sea, agus nach ndeirtear freisin, nár éalaigh le craiceann a chinn slán aige ón ár sin, ach Myles fhéin agus an Ginearál Custer. Arbh amhlaidh a thug na hIndiaigh onóir iarbháis do na laochra sin, a throid chomh calma, cróga, sin ina gcoinne, ag Little Big Horn? Táid ann adeir, gurbh é fáth nár deineadh ciorrú orthusan beirt, nó i ngeall ar a gcalmacht i gcath, cáilíocht a raibh meas thar na bearta ag Indiaigh air. Deir daoine eile, gurbh amhlaidh a chonaic na hIndiaigh, agus iad ag baint a chuid eadaigh de Mhac Eochaidh, chonaic siad Crois an Phápa, agus tuigeadh dóibh, go mba dhuine ar leith é, ar bhealach nár thuig siadsan. Ar aon chuma, mhol Taoiseach na Sioux an Caiptin Keogh go hard na spéire, agus dúirt nár throid sé riamh, fear chomh chróga leis.
In far foreign fields……
B’in mar a cailleadh an tÉireannach calma cáiliúil sin, An Caiptín Myles Walter Keogh, i bhfad ó bhaile, agus é ag cleachtadh an cheird ab ansa lena chroí, an tsaighdiúireacht, agus gan é ach thart ar sé bliana is triocha ag an am! Céard a tharlódh dá bhfillfeadh sé ar Éirinn, an tráth úd? An mbeadh an tír seo fairsing a dhóthain le spiorad calma, cróga, corraitheach, an fhir sin a shásamh? Ag Dia amháin atá a fhios sin, ach ní haon dochar dúinne é, ag an am seo, spiorad cróga an tsaighdiúra sin a mhóradh, agus a mholadh. Mhair sé i ré chorraithe, mhíshocair, trodach, ach tuigtear dúinn, go mba fhear calma, galánta, daonna, é, an Caiptín Myles Walter Keogh, agus níor dhochar dúinne trí choiscéim na trócaire a shiúl le cónra a chuimhne.
Tá mé ag ceapadh, go bhfillfidh mé ar an ábhar seo, amach anseo, arís, nó tá tuilleadh le scríobh agam faoi ‘Keogh’s last Stand’, agus faoi cháil an Ghaeil chróga, chalma, céanna, sin.
Gaeilge 
English