le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Athbhliain faoi Mhaise dhaoibh
Tá an chéad deichniúr den aonú haois fichead i ndáil le bheith caite anois, agus muid tagtha go bruach an dara deichniúr, ach caithfear a rá, nach bhfuil aon ró-fhonn ar mhuintir na tíre seo an léim go dtí an bruach thall a ghearradh.
Agus tuige? Adéarfadh duine, b’fhéidir.
Bhuel, nuair a bhreathnaíonn tú siar thar bhlianta an chéad deichniúir sin, atá anois i ndáil le bheith críochnaithe, feictear dhuit, go bhféadfaí a rá fúthu, gurbh iad, faoi mar aduirt an té adúirt… The worst of times and the best of times…Ach amháin gur tháinig an togha roimh an díogha dúinne. Chaith muid an chéad chuid den deichniúr ar dhruim na muice, agus saol an mhada bháin á chaitheamh againn, ach ansin, tháinig lea chúr na habhann ar cibé saibhreas a bhí cuachta againn, agus faoi mar nach raibh sa saibhreas sin uilig ach “sinneán gaoithe” bhí sé imithe uainn de phlimp, agus muid fágtha ar an mblár folamh, ag smaoineamh ar na laethe a bhí. Cuir le sin go léir, an cineál aimsire a seoladh chugainn i ndeireadh na bliana áirithe seo, agus tuigfidh tú an fáth ar dhúirt mé, anois beag, nach raibh aon ró-fhonn orainn an léim go dtí an bruach thall a ghearradh.
.
“Ring out wild bells”
Ach, faoi mar a tharlaíonn, níl an dara rogha againn, nó ag meanoíche, ar an aonú lá triochad den mhí seo, gearrfaimid an léim, dár ndeoin nó dár n-ainneoin, agus fáilteoidh muid, le ceol, agus le cloig; le tine, is le rince; faoi mar a rinneadh le sinsearacht.
“Ring out wild bells to the wild sky,
The flying cloud, the frosty lights,
The year is dying in the night,
Ring out, wild bells, and let him die.”
Tá an bhliain 2010 ar leaba a báis, tá sí ag séathlú uainn i lár na hoíche. Ligimis di bás d’fháil, agus guímis nach bhfillfidh a leithéid de bhliain orainn go luath arís.
Sea, agus déanfaimid, faoi mar a déanann muid chuile bhliain, caithfimid seal ag breathnú siar, agus seal eile ag breathnú romhainn. Nach mbeidh an “Ave atque vale” á aithris againn thall is abhus, agus muid ag fágáil slán leis an tseanbhliain, agus ag cur fáilte roimh an bhliain úr. Sea, agus go mbeirimid beo ar an am seo arís! Agus ó tharla go bhfuil an bhliain chéanna sin ag síothlú lei anois, b’fhéidir nárbh olc an smaoineamh é beannacht an táilliúra lena shnáthaid bhriste a chur lei, nó níor chuir sí comaoin ar bith orainn, i gcúrsaí eacnamaíochta, nó i gcúrsaí aimsire; i gcúrsaí polaitíochta, nó i gcúrsaí eaglasta. Sea, go n-imí drochrath na bliana lei, sea, agus an sioc agus an sneachta, freisin!
“Ring out the want, the care, the sin,
The faithless coldness of the times;
Ring out, ring out my mournful rhymes,
But ring the fuller minstrel in.”
Breathnaímis ar an ród seo romhainn
Ach sin uilig ráite againn, agus bíodh gur tráth clamhsáin é, ag an am gcéanna, caithfimid breathnú romhainn le dóchas agus le creideamh freisin, agus anois, agus muid ar bhruach na bliana nua, seo an t-am le rúin athbhliana a dhéanamh, seo an t-am le breathnú romhainn amach, le dóchas croí agus le misneach, le creideamh agus le dúil, ag súil go n-eireoidh níos fearr linn sa bhliain atá romhainn amach; ní hamháin anseo i dtír na hÉireann, ach i ngach tír, agus i ngach cúinne den chruinne, thuaidh, agus theas; thoir agus thiar. Agus muid uile ag guí, go mbeidh síocháin, agus só; flúirse agus cairdeas, i measc daoine, i rith na bliana atá romhainn amach.
“Ring our old shapes of foul disease,
Ring out the narrowing lust of gold,
Ring out the thousand wars of old,
Ring in the thousand years of peace.”
Síocháin Dé orainn
Agus ag caint ar shíocháin dúinn, agus nach bhfuil dúil sa tsíocháin fréamhaithe i gcroí an uile dhaonnaí? nárbh álainn an fhís a bhí ag an bhFáidh, Ísáia, nuair a labhair seisean faoin tráth úd, sa todhchaí, nuair a bheadh síocháin bhuan i réim, ó cheann ceann an domhain s’againne.
“Agus buailfidh siad a gclaimhthe amach ina soic chéachta,
Agus a sleánna ina gcorráin,
Ní thógfaidh na ciníocha an claíomh i gcoinne a chéile feasta,
Ná ní chleachtóidís cogadh arís go brách.”
Scalann an fhís sin anuas chugainn, agus orainn, trí bhlianta fada, dorcha, céasta, na staire daonna. Agus an tráth seo bliana, guímid arís an tseanghuí, guí úd na nAingeal i mBeitheal, fadó…
“Glóir do Dhia sna harda, agus ar thalamh, síocháin do lucht a pháirte.”
Níl le déanamh agamsa anois ach athbhliain faoi shéan is faoi mhaise a ghuí oraibh uilig, agus gura seacht fearr a bheas muid uilig bliain ó inniu.
“Ring out the old, ring in the new,
Ring happy bells across the snow,
The year is going, let him go;
Ring out the false, ring in the true.”
Go mbeirimid uilig beo ar an am seo arís.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Binn Béal….
Peadar Bairéad
Ní gá dhom an seanfhocal sin a chríochnú, nó bhí sé de nós ag Gaeil, chuile lá riamh, gan ach tús seanfhocail a lua, nó tuigeadh dóibh, go mbainfeadh an lucht éisteachta, nó an lucht léite, scil agus ciall as an méid a tugadh. Sea, agus gan dabht ar domhan, ní bheadh mórán measa ag pobail na haoise seo ar chine nach mbeadh sásta chuile shórt, gan chur leis, nó baint uaidh, a chur i mbéal an phobail, bíodh sé olc, maith, nó dona. Chomh fada is a bhaineann sé liomsa áfach, caithfidh mé a admháil, go dtuigtear dom, go mbíonn ócáidí ann, nuair is fearr go mór fada an tost ná an bhéalscaoilteacht. Ach, fillfidh mé ar an ndearcadh sin arís, ar baillín beag.
“Agin the Govermint!”
Bhuel! Nuair a bhí mé fhéin im mhac léinn, blianta fada ó shoin! bhí múinteoir againn, arbh é an leasainm a bhí againn air nó “an Tíogar”, agus d’insíodh seisean scéilín dúinn go rialta, scéilín a cheap seisean a bheith greannmhar, scéilín faoin Éireannach a shnámh i dtír, tar éis dá long a dhul go tóin poill. Caitheadh isteach ar an trá iasachta é, áit a dtangthas air, ar ball, agus é gan aithne gan urlabhra. Rinne na dúchasaigh iarracht ar é a chur ar a chosa arís. Tháinig sé chuige fhéin, tar éis tamaill, agus tar éis dó breathnú timpeall ar an slua a bhí bailithe thart air, chuir sé ceist orthu..
“An bhfuil ‘Govermint’ agaibh anseo,” ar seisean.
Chuir na dúchasaigh i dtuiscint dó, go raibh.
Bhuel! Ar seisean, “má tá, táimse ‘agin it’.”
Sea, léirigh a raibh le rá ag mo dhuine, léirigh sé dearcadh a bhí coitianta go maith inár measc, blianta ó shoin. Má tá ‘Govermint’ anseo, táimse ‘agin it’.
Cuid d’ar nOidhreacht?
N’fheadar an bhfuil an dearcadh sin coitianta inár measc sa lá atá inniu fhéin ann?
Táid ann adéarfadh nach bhfuil, nó déarfaidís go bhfuil an dearcadh sin fágtha inár ndiaidh againn, le blianta fada anois, agus i ndáiríre, dhéanfaidís iarracht ar é a chur ar do shúile dhuit, go raibh baint ag an ndearcadh sin le laethe ár ndaoirse, nuair a tuigeadh don Éireannach, go raibh dualgas air a dhícheall a dhéanamh fáil réidh leis an ‘nGovermint’ eachtrannach, a choinnigh ár ndaoine faoi smacht, thar ocht gcéad bliain. Ach, ar an dtaobh eile den scéal, tá daoine ann adéarfadh, go bhfuil an dearcadh frith’ghovermint’ sin neadaithe i smior na gcnámh ionainn fós, agus go bhfuil sé éasca go maith é sin a fheiceáil i ndearcadh an phobail s’againne, ar ócáidí speisialta.
Cláracha don Ghearánaí !
An bhféadfá cupla ceann de na hócáidí sin a liostáil dúinn anseo?
Cinnte, d’fhéadfainn. I ndáiríre, déarfainn nach bhfuil le déanamh ag duine ar bith ach éisteacht le cupla clár raidio, nó teilifíse, cláracha atá oscailte don phobal, atá i gceist agam anseo, cláracha ar nós Liveline, no Clár an Mheánlae.
Ach, ní fhéadfá a mhaíomh, go bhfuil Joe Duffy ‘agin the Govermint.’
Cinnte, ní fhéadfainn, agus níl fonn ar bith orm a leithéid a dhéanamh. Ach céard faoi na héisteoirí a ghlaonn isteach ar Joe, lena dtuairimí a nochtú? ‘Agin the Govermint’, adeir tú! ‘Agin the Govermint’! an ea? D’fheicfheadh an té is dúire amuigh gur mar sin atá. Luaitear ábhar áirithe, i dtosach báire. Abraimis ‘ardú cáineacha’ nó ‘ísliú pá’, agus ansin tá cead ag éisteoir ar bith glaoch isteach, le luach a dháphingne a fháil. Ní bheadh am agat comhartha na croise a ghearradh ort fhéin, sára mbíonn slua bailithe ansin le dul ar an gclár, le stiallacha a bhaint as an ‘nGovermint’ agus as na bainc, as na Státsheirbhísigh, as an gcléir, agus as dream ar bith eile, a bhfuil cumhacht nó údaras ag baint leo. Cheapfadh duine ar bith go bhfuil an mhuintir s’againne ‘Agin the Govermint’ ó thus deireadh.
‘Sé an Rialtas s’againne é
Anois, nílimse ag maíomh go bhfuil an Rialtas s’againne thar mholadh beirte, ach sin raite agam, ag an am gcéanna, nach é an Rialtas a thoigh an pobal s’againne é? Agus nár thugamar cumhacht dóibh, an tír seo a rialú go ceann roinnt áirithe blianta? Tuige, mar sin, a raghadh muid isteach anois leis an gcumhacht sin a bhaint díobh? Nach bhfuil ár ndílseacht, ár dtacaíocht, agus ár gcúnamh, dlite dóibh, i rith a dtréimhse cumhachta? Agus nach annamh a chloisfeá duine ar bith, ar chláracha dá leithéid, ag cosaint nó ag moladh na húdaráis a thoigh muid?
Caithfidh mé a admháil freisin, go gcuireann na tuairimí a nochtar ar chláracha áirithe dá leithéid, ionadh orm, nó tuigtear dom, go bhfuil siad i gcoinne chuile shórt a bhaineann leis an bhfís náisiúnta. Ní bheinn ag súil go mbeadh an oireadh sin daoine, sa tír s’againne, sásta a náisiúntacht, a gcreideamh, agus a n-oidhreacht, a shéanadh, agus bheadh sin dona go leor, ach is é an bealach ina ndéantar é a chuireann an t-ionadh go léir orm, nó séanann siad é, faoi mar ba amadánta, amach is amuigh, lámh nó páirt a bheith ag duine ciallmhar ar bith le ‘mumbo jumbo’ -(faoi mar adeir siad)- dá leithéid.
Ár gCosmhuintir fhéin
Minic, agus mé ag éisteacht le, nó ag breathnú ar, chlár dá leithéid, a ritheann focail úd an tseanfhocail thuasluaite liom, nó nárbh fhearr go minic snaidhm a chur ar an dteanga, ná tuairimí dá leithéid a nochtadh os comhair an phobail. Annamh a smaoiníonn na ‘saineolaithe’ sin ar a n-éisteoirí, nó den chuid is mó, nach gnáthchosmhuintir na tíre seo iad na héisteoirí céanna sin, daoine a ghoilfeadh searbhas dá leitheid go smior na gcnámh orthu. Sea, Binn béal ina thost, mar nach fearr an tost, ar ócáidí dá leithéid, ná an bhéalscaoilteacht!
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Ceiliúradh Thiar 4
Peadar Bairéad
(This week we continue our journey in Erris)
.
Turas in Iorras
Mar a dúirt mé in alt na seachtaine seo caite, bhí an déanaí ag teacht ar luas, agus bhí roinnt mhaith le déanamh againn fós ar Leithinis an Mhuirhead, agus mar sin, bhuaileamar an bóthar ó thuaidh, gan a thuilleadh moille. D’iompaigh muid ar chlé ag Séipéal an Gheata Mhóir agus ar aghaidh linn ansin trí thaobh tíre álainn, spéisiúil. Bhí cuma na maitheasa ar an taobh tíre seo uilig. Anois, níorbh aon Saorbhealach é an bóthar ar a raibh muid ag thaisteal, níorbh ea muis! ach bóthar anacair, casta, agus é cúng go leor in áiteacha, ach leanamar linn agus muid ag baint taitnimh as an radharcra a bhí leata os ár gcomhair amach. Chuamar trí Bhéal Doire, áit a raibh baile mór na dúiche sular tógadh baile an Bhiongamaigh, nó an Geata Mór. Ba bheag dá chomhartha a bhí le feiceáil againne an lá sin, thar an corriomaire a bhí fanta fós sa tsraith, mar a mbíodh fallaí tithe fadó. Suas fanán linn, agus muid díreach os cionn na mara, mar a raibh trá gheal, bhán, ag miiogarnaigh faoin ngréin.
An Teampall Mór
Thar Reilg an Teampaill Mhóir, mar a bhfuil fothracha an tSéipéil mhóir Phrotastúnaigh, maraon le leachta cuimhneachain i gcuimhne na ndaoine a cuireadh ansin, blianta ó shoin. Go gairid ina dhiaidh sin, tháinig muid chomh fada leis an Reilg Chaitliceach. Agus tá orm a admháil anseo, go mbeadh sé deacair Reilg níos bláfaire a fháil áit ar bith i gContae ollmhór Mhaigh Eo. Bhí an áit socraithe agus leibhéalta go deas, néata, féarmhar, agus crosanna, leachta, agus plásóga, leagtha amach faoi mar a d’iarrfadh do bhéal fhéin iad a bheith. Thugamar cuairt ar uaigheanna mo mhuintire, mar a bhfuil m’athair, mo mháthair, mo dheirfiúr Cáit, agus mo dheartháir Micheál is a bhean, curtha. Chuireamar paidir lena n-anamnacha uilig, rinneamar ar gcomhrá faoi na seanlaethe, agus d’fhágamar an Reilg sin inár ndiaidh.
Mar adúirt mé cheana, bhi an déanaí ag teacht ar luas, agus dá bhrí sin, shocraíomar gan cuairt a thabhairt ar uaigh Riocard Bairéad, file, i Reilg Mhainistir na Croise, an turas seo. ach go gcuirfeadh muid an chuairt sin ar athló agus ar aghaidh linn ansin go Reilg an Chairn, mar a bhfuil baill eile den chlann, nó tá ansin, Seán agus a bhean, Siúbhán agus a céile, agus Síle, maraon lena céile siúd agus le slua dár ngaolta agus dár gcairde. Is breá go deo an áit ina bhfuil an Reilg sin suite, agus an-radharc uaidh ar an dúthaigh timpeall. Chuamar isteach, agus taobh istigh den gheata sin tá ár sean sagart paráiste, an Canónach James Kilgallon, agus é socraithe ansin le fáilte a chur roimh chuile dhuine dá Pharáistigh. Rinneamar ár gcuairt, chuireamar paiadreacha lena n-anamnacha, agus chaitheamar tamall ag breathnú ar uaigheanna ár ngaolta, ár gcairde, agus ár gcomharsana. Ar deireadh thiar, bhí na cuairteanna uilig déanta againn, agus go mall, smaointeach, ach cineál cumhach freisin, d’fhágamar slán ag Reilg an Chairn agus chur bóthair linn arís.
Malairt Slí
Bhuaileamar an bóthar ar ais go Béal an Átha, ach an turas seo, shocraíomar ar mhalairt slí a thógáil, agus chuige sin, thugamar bóthar an Chósta orainn fhéin, agus bíodh go raibh muid uilig spíonta, tugtha, tar éis an lae, d’éirigh leis an radharcra, fan na slí sin, ár gcroíthe a thógáil, nó a leitheid de thaobh tíre ní fheicfeá i do shiúl lae. D’dhéadfá a rá, go raibh muid ar bhruach na mara móire an t-am ar fad, agus bíodh nach raibh an talamh, fan na slí sin, thar mholadh beirte, ag an am gcéanna, níor bhasctha ar fad de, agus bhí cuma na maitheasa ar ghoirt is ar chimíní, ar mhóinéir agus ar phortaigh, a bhí leáta amach os ár gcomhair amach, fan an bhóthair sin. Chuamar thar Achaidh Chéide agus thar na faillte atá fan an chósta, in aice láimhe. Ní raibh an t-am againn cuairt a thabhairt ar an Ionad Stairiúil sin, ach, gheallamar go ndéanfaimis sin an chéad bhabhta eile. Trí Bhaile ciúin an Chaisil, agus trí Chill álainn Ala linn, ar luas, agus ba ghearr go rabhamar ar ais inár nÓstán, sa ‘Manor Hotel’ i Sráid an Bhairéadaigh, i mBéal an Átha.
Bí lioim arís an tseachtain seo chugainn, nuair a chuirfidh mé críoch leis an tsraith seo faoi “Cheiliúradh Thiar”.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
John Victor faoi’n bhfód
Peadar Bairéad
Cuimhní Aniar
.
De thimpiste a tharla gur léigh mé an colún úd, sa pháipéar áirithe sin, an lá cheana. Sílim gurbh é an Irish Daily Mail a bhí idir lámha agam ar an ócáid, agus ba é an colún a bhí i gceist nó Colún na Marbh. ba ar éigean a chreid mé mo shúile nuair a chonaic mé ansin, i gcló glan, soiléir, go raibh John Victor McAndrew imithe uainn ar Shlí na Fírinne, nó bhásaigh sé ar an 3ú Eanair, 2013, agus faoi mar adeireadh an tseandream fadó, d’imigh sé uainn ar ‘Chuireadh na Nollag’. Solas na soilse agus leaba i measc na Naomh dó anois agus i dtólamh.
Cérbh é John Victor McAndrew? adeir tusa.
Bhail! de réir an nuachtáin, a bhí á léamh agamsa, ar an ócáid sin, ba dhuine é a raibh bunús a shaoil caite aige ag dochtúireacht thall i Sasana, áit a bhfuair sé bás, agus ar adhlacadh é, ar na mallaibh. Níor Shasanach é áfach, nó rugadh agus tógadh é, mo dhála fhéin, in Iorras na nIontas, i gContae Mhaigh Eo. Níor chuir mé fhéin aithne air go dtí thart ar lár dhachaidí na haoise seo caite, agus ansin, chaithemnar roinnt blianta ag saighdiúireacht le chéile, i gColáistí an SMA, agus muid beirt ar ár ndícheall ag traenáil le bheith inár sagairt mhiseanacha, agus é fúinn ár laethe a chaitheamh ag freastal ar phobail na Nigéire, ach go hairithe, ag múineadh agus ag iarraidh an Deascéal a leathadh i measc na ‘Leanaí Gorma’ úd, a raibh aird chomh mór sin ag Caitlicigh na tíre seo orthu, an tráth sin. Ba bhreá agus ba chairdiúil an compánach é John Victor, é ard, scafánta, aiclí. Rugadh agus tógadh Seán i bparáiste Chill tSéadhna, gar do Bheannchorr Iorrais, in iarthar Mhaigh Eo. I Mí Iúil na bliana 1927 a saolaíodh é, rud a d’fhág go raibh bunaois mhaith aige tráth cailleadh é.
Peileadóir den scoth
Ba pheileadóir den chéad scoth é freisin, a chomhartha sin gur bhain sé clú agus cáil amach dó fhéin ag imirt ar fhoireann Mhaigh Eo, tráth a raibh ar a chumas dhá Chraobh na hÉireann, as a chéile, a ghnóthachtáil, i dtús chaogaidí na haoise seo caite, agus bhí sé d’onóir agam fhéin bheith i láthair i bPáirc an Chrócaigh, ar ócáid díobh sin, nuair a bhuaigh siad ar Chontae na Mí sa Chluiche Ceannais le 2 – 8 in aghaidh 0 – 9. B’in mo chéad turas ar Pháirc an Chrócaigh, agus d’fhéadfá a rá, gurbh é mo thuras deiridh é freisin, nó níor fhreastal mé ar chluiche san ionad sin ach uair amháin eile, agus mé ag breathnú ar bhuachaillí Choláiste Chiaráin agus iad ag iomáint go seoigh in aghaidh bhuachaillí ó Choláiste eicínt eile. Ach le filleadh ar an scéal, agus ar John Victor. Ar ball, thug Seán Victor an Bhreatain air fhéin, i dtús na seascaidí, agus tar éis dó daichead bliain a chaitheamh ag cleachtadh a cheirde sa ‘Black Country’, cailleadh thall i mBirmingham é. Is mór an chaill é dá bhean, Bríd, agus dá mhac, Seán, agus dá chairde agus dá ghaolta uilig. Is dócha gur chóir dom a lua anseo go raibh a dheartháir Pádraig, – nó ‘Big Pat McAndrew’, faoi mar a thugadh Micheál Ó hEithir air, tráth a mbíodh sé ag tráchtaireacht ar chluichí móra na linne sin, – Bhíodh Pádraig ag saighdiúireacht in éineacht linn i Nóibhíseacht an SMA, cóngaracht do Chill Cholgáin, i gContae na Gaillimhe. idir 1965 agus 1967. Bheadh sé deacair beirt pheileadóir inchurtha leo a fháil ó cheann ceann na tíre ag an am. Chuaigh an péire acu le dochtúireacht, tráth d’fhág siad an Nóibhíseacht, agus chaill an tír seo an bheirt acu ina dhiaidh sin. Chuaigh fear acu chuig na Stáit agus an fear eile chun na Breataine. B’in iad cuid de na smaointe a tháinig ar ais chugam ina dtréada, nuair a léigh mé go raibh John Victor imithe uainn ar shlí na Fírinne.
Cloch ar a Charn
Crann eile inár gcoill anois sínte,
Crann taca ár muintir’ ar lár,
Crann díreach gan chaimne ‘na bhrúscar,
Cé seasann na camchrainn faoi bhláth.
.
Gura sómhar do chúinne sna Flaithis,
Gan chrá ar bith feasta, go deo,
Ach suaimhneas gan chríoch do do chúmhdach,
I nDún Dé faoi shíocháin is só.
.
******************************************
Gaeilge 
English