le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
( I mBeal an Phobail this week recalls the Eucharistic Congress Year of 1932 )
A Nation re-awakening
I still remember the year 1932. Our State was still in its infancy. There was a magic stirring in the atmosphere, and a new spring in the step of the nation. At that time, I lived in the magic land of Erris in West Mayo. One couldn’t but notice at that time the intoxication of freedom still stirring in the heart of the community. Dont imagine now that our people were on the pig’s back, at that time, we were still a long distance from that Utopian land, as many of our people still lived from hand to mouth, and hungry want walked with the people, but there was hope in their hearts and they really felt that, at last, Winter had truly passed.
I still remember the election of that fateful year. We youngsters enjoyed the excitement of the election, with its speeches from the candidates outside Binghamstown \\\\church gates, every Sunday, as we made our way slowly towards Election Day. I remember the odd car decorated with coloured baloons making it’s way slowly over our rutted Erris roads, scattering coloured propaganda leaflets as they went. Yes, without a doubt it was an exciting time to be young and carefree, and not having any idea of the depth of the problems that grown-ups wrestled with at that time in the hungry thirties, but for us youngsters who yearned for fun and excitement, it was all good exciting fun.
At school, our teacher, a Miss Quinn, tried her very best to impress on us the great solemnity of the occasion, and she took us on visits to Binghamstown Church, where she explained to us the importance of the celebration of the Eucharistic Congress which we was taking place here in Ireland, at that particular time, because it happened to be the fifteenth centenary of the coming of Christianity to Ireland, as it was taken to us by our national patron, Saint Patrick, in the year of 432 AD. She told us too, that a like celebration would not happen again until the year 2032, a time when she felt none of us would be able to join in those celebrations, except, perhaps, a few of us youngsters, who might perhaps survive until that far away year.
I recall too, that at that time, our parish priest told his congregation that they should get two flags, the National flag, and the Papal flag, and fly them from the chimneys of their houses to show that they were taking part in the historic celebration. Yes, and they took his advice too, and didnt our village of thatched, cosy, whitewashed, houses look gallant and exciting as it sailed, as they looked like a naval squadron, sailing before a following wind, with all flags proudly flying.
These were some of the thoughts that rushed into the kitchen of my memory recently, when I read that we would hold the next Eucharistic Congress here in Ireland in the year 2012. It was then that I understood that Miss Quinn was mistaken when she told us that the next such Celebration would be held here in the year 2032. And some of the little people of 1932 would indeed be able to celebrate our next Eucharistic Congress!
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Nollaig eile chugainn
.
Oíche Nollag, croíthe tógtha,
Grásta is grá ina slaoda,
Cuimhní naofa i gcroí gach éinne,
Nollaig shona dár ngaolta.
.
Dánacht tréigthe, aithrí déanta,
peacaí maite ina dtréada,
Bréagáin bronnta ag tuistí gonta,
Síocháin ag sileadh go céadtach.
.
Cá bhfuair an daonnaí na buanna céanna,
Le cruatan an tsaoil seo a mhaolú?
Arbh é an grianstad riabhach no deireadh bliana
A bhog an croí bocht daonna?
.
Níorbh iad a chealaigh ár ndíomá cráite,
Nó a mhaolaigh gairbhe ár gclaonta,
Ach an mac a rugadh i mBeitheal ársa,
I stábla faoi dhion na réalta.
.
Anois an t-am, le breith ar aithrí,
Is le glún a fheacadh go híseal,
Ag admháil Diagacht an linbh Íosa,
I gcomhluadar aoirí is Ríthe.
.
****************************
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
oidhreacht, heritage; ní call dom a rá, I don’t have to say; Eaglais na Deastógála, Church of the Assumption; bradacha, thieving; saingeal, chancel;
Oidhreacht agus Dúchas
A Visit to Gowran
Ba mhinic a chuaigh mé trí bhaile Ghabhráin, le blianta fada anois, ach caithfidh mé a admháil dhuit, nár thug mé cuairt cheart riamh ar an mbaile stairiúil sin. Ní call dom a rá, go mbíonn tarraingt na mílte ar Ghabhrán, chuile sheachtain, geall leis. Tagann a lán, le cuairt a thabhairt ar an mbaile sin, mar ar tógadh an Eaglais Pharáiste ba mhó sa tír seo ar fad, sa tríú haois déag, Eaglais álainn na Deastógála. Thug mé fhéin cuairt ar an mbaile sin, ar na mallaibh, cuairt a thóg mo chroí, ar chúiseanna iomadúla.
An Ancient Site
In Eaglais sin na Deastógála, is féidir le duine siúl ar shuíomh atá snasta, sciomartha, coisricthe, ag cosa na bhfíréan, le sinsearacht, nó nach ndeirtear go raibh Mainistir nó Eaglais, ar an láthair sin, i bhfad sular tógadh an Eaglais Ollmhór sin ann, a chéaduair. Ní haon fhás aon-oíche é an baile fhéin, ach oiread, nó b’ionad ríoga é, Gabhrán, ag ríthe Osraí, i bhfad sular leag na Normannaigh bhradacha spág riamh ar Iath álainn Osraí. Sa naoú haois déag, fuarthas cloch oghaim, a raibh cros greanta uirthi, folaithe i ndúshraith na hEaglaise Meanaoisí sin, rud a léiríonn go raibh Eaglais nó Cill ar an suíomh sin, sular thóg na Normannaigh a nEaglais siúd, ar an láthair sin, sa tríú haois déag. Bronn Strongbow bunús Bharúntacht Osraí ar Theobald Walter, príomhbhuitléar Rí Shasana, agus fear a tháinig go hÉirinn leis an bPrionsa Eoin, sa bhliain 1185, agus ba ón Theobald Walter céanna sin, a shíolraigh Buitléaraigh Urmhumhan. Agus ba é an Theobald sin a thóg baile Ghabhráin, agus ba dhuine dá shliocht, Edmond Butler, a cheap ceathrar sagart, le hEaglais Coláisteánach a dhéanamh dEaglais ollmhór úd na Deastógála, i nGhabhrán.
Changed Times
Nuair a cheannaigh an tríú Iarla Caisleán Chill Chainnigh, sa bhliain 1391, bhain sin go mór de thábhacht Eaglais Ghabhráin feasta, nó uaidh sin amach, chuir na Buitléaraigh fúthu i gCaisleán Chill Chainnigh, agus dá thoradh sin, ba thábhachtaí feasta Ardeaglais Chainnigh sa chathair sin. Ba leis na Buitléaraigh áfach, Gabhrán, go dtí gur coigistíodh a sealúchas ansin, i lár an seachtú haois déag. Ar ball, dár ndóigh, cheannaigh James Agar an baile san ochtú haois déag, agus choinnigh seilbh air go dtí an fichiú haois fhéin. Ní haon ionadh mar sin, gur leag an mhuintir chéanna sin rian a lámh agus a gcos ar bhaile ársa Gabhráin.
Sa léarscáil is sine den bhaile sin a tháinig anuas chugainn ón mbliain 1711, tugtar faoi deara, go raibh díon fós ar an Eaglais sin na Deastógála ag an am, ach má sea fhéin, insíonn an tEaspag Tennison dúinn, go raibh Corp na hEaglaise sin ina fhothrach faoin mbliain 1731. Coinníodh an Saingeal in úsáid go dtí 1826, nuair a leagadh é agus nuair a deineadh é a atógáil.
A National Monument
Ghabh an Stát seilbh ar an suíomh i seachtóidí na haoise seo caite, nuair a thréig Eaglais na hÉireann é, agus san idirlinn, deineadh é uilig a athchóiriú, agus faoi láthair, tá an Eaglais ar fad ina Séad-chomhartha Náisiúnta, faoi chaomhnú “Dhúchais”, Seirbhís Oidhreachta Roinn an Chomhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil. Nach fada go deo an oilithreacht í ag an bhFoirgneamh álainn, uasal, ársa seo, ó laethe na Normannach, anuas go dtí an aonú haois fichead, ina bhfuil muid ag taisteal linn faoi láthair.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Déan mar a deirim leat
Nach minic a chloistear an nath cainte sin uathu siúd a bhfuil údarás de cineál eicínt acu. Sea, ná déan mar a dhéanaimse, ach déan mar adeirimse leat a dhéanamh. Sin an ticéad, a mhac! Má dhéanann tú a leithéid, ní bheidh locht ar bith le fáil agamsa ort, ach beidh mé lán tsásta leat. Tugtar faoi deara, go ndéanann lucht dlí agus lucht polaitíochta a leithéid, anois is arís, agus fiú, nár thuig an Bard fhéin, William Shakespeare, an scéal sin go hálainn nuair a labhair sé faoi’n Urramach úd, a mhol an bóthar caol, anacair, dá thréad, fad is a lean sé fhéin bóthar mín, réidh, na sáimhe. Sin an saol, is dócha! Ach, ba é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé, an babhta seo, nó na turasanna uilig a thug mé ar an ardchathair, ar na mallaibh. Ní call dom a rá gur ghread mé liom suas chun na hardchathrach fan an bhóthair bhreá nua sin, an M9, agus níorbh aon leasainm, Slí Laighean, a bhaisteadh ar an Mótorbhealach céanna sin, nó d’fhéadfá a rá, nach bhfuil a shárú de bhóthar le fáil, thoir nó thiar, sa tír seo, faoi láthair. Agus bíodh go gcoinníonn mé fhéin súil an tseabhaic ar an mbóthar romham amach, ag an am gcéanna, éiríonn liom corrspléachadh a fháil ar thaobhanna an mhórorbhealaigh do-sháraithe sin. Sea, agus céard a bhíonn le tabhairt faoi deara agam fan na dtaobhanna fairsinge sin?
An ceart ar fad agat, nó ba dhoiligh gan iad a thabhairt faoi deara, ar a ndath agus ar a ndéanamh.
Plandaí nimhneacha
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá, na buachaláin bhuí, nó na giosadain, mar a thugaimisne orthu, a fhásann go flúirseach, agus go buacach, fan an bhealaigh. Tuigtear d‘eachtrannaigh áirithe gur feiceálach na bláthanna iad agus iad leata ina mbrat buí ar ’chaon taobh den tslí, ach don té atá ar an eolas, tuigtear dó, gur nimhneach amach is amuigh iad na féiríní céanna sin. Tá’s ag madraí an bhaile nach n-íosfadh bó nó beithíoch an nimh chéanna sin agus é ag fás i gcimín roimhe amach, ach scéal eile ar fad é nuair a thairgtear don mbeithíoch sin é, i mbrosna féir, nó i mám sadhlais.
Anois, nuair a bhí mise ag fás suas in Iorras, in iarthar Mhaigh Eo, blianta ó shoin, bhí a fhios ag chuile ghasúr, ag an am, go raibh sé i gcoinne an dlí plandaí áirithe a bheith ag fás ar do chuid talaimh, agus théadh an póilí timpeall, ag amanna áirithe, leis an dlí sin a chur i bhfeidhm. Bhí comrádaithe ag na giosadáin, dár ndóigh, agus b’iad sin an dá phlanda nimhneacha eile, an feochadán agus an copóg. Sea, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, tá an péire sin ag fás leo go buacach, neamhnáireach, fan taobhanna an M9 céanna sin.
Dlí! an ea?
Bhíodh sé i gcoinne an dlí fadó cead fáis a thabhairt do na plandaí nimhneacha sin, agus is dócha gur mar sin atá fós, agus má sea, tuige nach dtugann na húdaráis, ar leo taobhanna an mhótorbhealaigh sin, tuige nach dtugann siad bás obann do na plandaí nimhneacha sin? Sea, agus ní chuirfeadh sé iontas ar bith ormsa, dá gcuirfeadh na húdaráis sin iachall ar dhaoine eile fáil réidh leis na fiailí céanna sin. Sea, ná déan mar a dhéanaimse, ach déan mar adeirimse leat a dhéanamh!
Mar bhuille scoir. Don té a tógadh amuigh faoin tír, sa ré úd fadó, is planda míofar, gránna, nimhneach, é an giosadán, a bhfuil an bás obann tuillte go maith aige maraon lena chompánaigh, an copóg agus an feochadán.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Timpeallán Síoraí an Ghrá
.
Rotha Mór an Ghrá………..Soinéid Shakespeare
le…..Muiris Sionóid………………………………………20 Euro
Céadchló…………………………………………………………..2006
.
I mbliain an Tiarna, dhá mhíle a sé, a cuireadh cló, a chéaduair, ar an rí-leabhar léannta seo, agus is é Muiris Sionóid, a chaith a dhúthracht leis, thar thréimhse blianta, a chuir i dtoll a chéile dúinn é. Chaith mé fhéin agus Muiris seal ar an bhfón ag caint faoin saothar scolártha seo, agus ó tharla gur spreag a chuid cainte mé, dúirt mé leis gur mhaith liom píosa a scríobh faoina leabhar, sa cholún seo. Bhuel, thosaigh mé ag léamh liom, agus ba ghearr gur tuigeadh dom, nár ghnáth leabhar a bhí anseo againn, ach leabhar nár cheart thar chupla dán, nó trí, as, a léamh, d’aon iarracht, agus sa tslí sin, déarfainn go dtógfadh sé tréimhse ó Shamhain go Bealtaine orm an leabhar ar fad a léamh, sea, ach smaoinigh ar an dtaitneamh ar fad atá le baint agam as, á léamh, agus á athléamh, ar an luas seilide sin!
An tÚdar fhéin
Ach, céard faoin údar fhéin?
Rugadh agus tógadh Muiris i gContae Loch gCarman, ar learga Chnoc Fhiodh na gCaor, agus b’an a chónaigh sé go dtí go raibh na trí bliana déag sáraithe aige. D’aistrigh an teaghlach ansin go dtí an Muileann gCearr, áit a bhfuil cónaí air go dtí an lá atá inniu ann. Bíodh gur le Matamaitic agus Eolaiocht a chaith sé bunús a shaoil ghairmiúil mar mhúinteoir, chaith sé seal freisin, i mbun na Gaeilge, agus ní call a rá, go bhfuil suim, agus dhá shuim, aige i litríocht agus i gcultúr an Ghaeil. Fear pósta isea é agus seachtar clainne air. Is mór an spéis a chuireann sé freisin sna cluichí náisiúnta. Tá an t-eolas sin uilig, agus tuilleadh, le fáil faoi, ar chlúdach an leabhair iontaigh seo, agus ní call a rá, gur chuir sé suim, agus dhá shuim, i soinéid Shakespeare freisin, nó bhailigh sé iad, agus ansin, rinne sé iad uilig a aistriú go Gaeilge, agus a fhoilsiú le chéile, sa leabhar breá ildánach seo.
Ní Gobán a Ghaibhnigh
Tabharfaidh an té a léifidh an bailiúchán soinéad seo faoi deara, nárbh aon ghobán a ghaibhnigh na haistriúcháin chéanna seo, nó trína léamh, is féidir leis an léitheoir dul díreach go croí chuile dháin acu, gan bualadh isteach tigh an Bhaird, chor ar bith, agus ní féidir moladh níos airde a thabhairt d’aistriúchán fileata ar bith. Ach céard faoina raibh le rá ag ár Rí-Éigeas fhéin, ag Máire Mhac an tSaoi, ina Réamh-mheas, idtús an leabhair seo……
“Mairfidh fiúntas na hiarrachta éachtaí seo i bhfad. Sa chéad leath den gcéad dheireannach, thuig an dáimh acadúil nach raibh aon chleachtadh b’fhearr chun máistreacht a fháil ar scríobh na Gaeilge ná aistriú ón mBéarla. Tá dhá thráigh á bhfreastal anseo ag Muiris Sionóid. léiriú ar leithead chumas na Gaeilge agus feabhsú mór ar ár dtuiscint ar Bhéarla Shakespeare agus ar mheon an ama lenar bhain seisean.”
Deacair dul thar an moladh sin.
Saothar Ollmhór
Nach mór go deo an saothar atá déanta ag an údar ildánach seo agus thart ar chéad caoga soinéad de chuid Shakespeare aistrithe aige, ó Bhéarla Shakespeare go Gaeilge fhileata den scoth. Agus chomh maith le sin, tugann sé athchuimriú ar chuile dhán acu sin, maraon le gluais chuimsitheach, acraí a chuireann go mór le tuiscint an léitheora. Chuir mé fhéin suim faoi leith i ndearcadh Shakespeare i leith na háilleachta daonna, nó déanann sé tagairt arís agus arís eile, d’fhear óg dóighiuil a ghráigh sé, agus an chaoi a mholann an Bard dó, gan an áilleacht uilig sin a ligean le sruth. Ba chóir dó sliocht a fhágáil ina dhiaidh, nó sin an t-aon bhealach amháin leis an áilleacht daonna a chosaint agus a chaomhnú ar an mbuanaí míthrócaireach, an tAm. Féach mar a chuirtear é i nGaeilge Mhuiris…
“Crainn mhaorga nuair a chím lom gan duilliúr,
Don tréad ón mbrothall b’fhoscadh fionnuar tráth,
is glaise an tsamhraidh i bpunann righin, gan snua
Ar chróchar fómhair faoi cholgfhéasóg bhán.
Áilleacht an tSaoil seo
Sin ceathrú a léirítear mar a chailltear an áilleacht faoi ionsaí ghéar an Ama, ach féach anois, mar a cheanglann an Bard punann an dáin sin i leathcheathrú seo an dáin…….
Aon chosaint níl ar speal an Ama chrua
Ach sliocht mar dhúshlán ‘s é dod’ bhreith chun siúil.
Ar bhealach, chuirfeadh an bhéim sin uilig ar an áilleacht línte an Phiarsaigh s’againne i gcuimhne do dhuine………
“The beauty of the world hath made me sad,
This beauty that will pass”
Ach tharla nár tháinig an Piarsach ar leigheas an scéil, tráth ar éirigh leis an mBard dhá leigheas a leagan os ár gcomhair amach, mar chom maith leis an gceann thuasluaite, deir sé freisin, go bhfuil ar a chumas fhéin áilleacht an fhir óig a bhuanú trína véarsaí fhéin faoi.
Leagann an t-údar scór de na soinéid is cáiliúla os ár gcomhair, i dtosach báire, le sinn a mhealladh chun an fhéasta filíochta atá réidh, ullamh, aige dúinn, a chaitheamh ina chomhluadar. Agus ní call dom a rá, go bhfuil féasta dá leithéid réidh agus ullamh aige, nó ní hamháin go bhfuil fáil ag an léitheoir anois ar shoinéid an Bhaird, i dteanga na nGael, ach ag an am gcéanna, tá culaith fheiliúnach, nua, táilliúraithe go cliste, ealaíonta, fileata, ag Muiris dóibh. Sea, aigne Shakespeare gléasta i véarsaí Mhuiris.
.
Téada eile freisin
Ná ceap anois nach bhfuil téada eile á seinm ag Shakespeare ar chláirseach a chuid soinéad, nó tá, agus caitheann sé roinnt mhaith ama ag gearán faoin chaoi ar sciob an fear dathúil óg úd, a raibh meas an domhain aige air, faoin chaoi ar sciob seisean a leannán mná uaidh fhéin. Agus bíodh gur dhein an fear úd a ghráigh sé, bíodh gur sciob sé a leannán uaidh, ní air go díreach a leagann sé an milleán sa soinéad seo, ach ar an mbean, a deir sé a mheall uaidh é, ar mhaithe lena toil fhéin a imirt ar an bhfile….
“Is liom beirt ghrá, m’éadóchas is sólás,
Mar bheirt sprid ’ chránn le cathú mé de shíor;
An t-aingeal maith is fear é, slachtmhar breá;
An ainsprid, baineannach, ar olc a lí.”
Ní chaillfidh an file a mheas ar an óigfhear sin riamh, agus dósan, fanfaidh sé i mbláth a óige i gcónaí. Féach mar a chuirtear é, ar leathanach a 317..
“Mar shnáthaid grianchloig bíonn an áilleacht, ámh,
Ag éalú óna suíomh ‘s nach léir a siúl;
‘S do shnua róchaomh, cé seasta im’ radharc tá,
Tá siúlach, ‘s tharlóidh meallta aige mo shúil;
.
.
‘S a ghlúin gan bhreith, cluin seo uaim; roimh do ré,
Roimh ghealú di, samhradh na scéimhe d’éag.”
Cóngarach go maith do dhearcadh an Phiarsaigh s’againne ansin…
“The beauty of the world hath made me sad,
This beauty that will pass..”
Leabhar Riachtanach
D’fhéadfainn tuilleadh ama a chaitheamh anseo, ag leagan saothar an údair os bhúr gcomhair, agus ag cíoradh téada binne eile, ar ar sheinn an Bard a fhoinn éagsúla, ach nach bhfuil ar bhúr gcumas fhéin sin a dhéanamh, as bhúr stuaim fhéin! Sea, agus sa bhealach sin, beidh ar bhúr gcumas taitneamh agus pléisiúr a bhaint as an ngnó ar fad. Mar sin, seo leabhar riachtanach do chuile leabhragán Gaeilge, leabhar a d’fhéadfá a tharraingt ort fhéin, am ar bith, agus cupla ceann de na greamanna beadaí atá folaithe dúinn ann, a bhaint as. Níl dabht ar domhan ach go gcuirfidh fiúntas fileata agus cruinneas cúramach na n-aistriúchán seo sciatháin áthais ar do chroí, mar is beag nach gceapfá go mba dhánta a chéadchumadh i nGaeilge iad, ach dár ndóigh, tá an t-údar seo, Muiris Sionóid, molta agus mise i mo thost.
Nach leor nod don eolach? Agus ná lig do leas ar chairde, mar adeireadh an tseandream fadó.
.
.
Gaeilge 
English