le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
The Other Hand……………Céadchló…2008
By…..Chris Cleave…………………………£7.99
.
Scéal an Inimircigh, ‘Little Bee’
“Most days I wish I was a British pound coin instead of an African girl. Everyone would be pleased to see me coming…..
A pound coin can go wherever it thinks it will be safest. It can cross deserts and oceans and leave the sound of gunfire and the bitter mess of burning thatch behind.”
Sin mar a chuireann an Nigéarach óg mná seo, Little Bee, tús lena scéal, san úrscéal corraitheach, spreagúil, seo, le Chris Cleave.
Cé hé an Chris Cleave seo, an ea?
Bhuel! rugadh Chris i Londain Shasana, sa bhliain 1973. Chaith sé cuid dá óige san Aifric Thiar. Chuaigh le hIriseoireacht, agus le húrscéalaíocht, agus bhain cáil domhanda amach dó fhéin, sa dá ghort céanna sin. É pósta agus triúr clainne orthu. Tá cónaí orthu sa Ríocht Aontaithe.
‘Little Bee’ agus ‘The Other Hand’
Tá dhá ainm ar an úrscéal seo. Sna Stáit Aontaithe agus i gCeanada baisteadh ‘Littel Bee’ air, agus sa Ríocht Aontaithe agus in Éirinn tugtar ‘The Other Hand’ air. Sí Little Bee an príomhcharachtar sa scéal seo. Cailín óg a chaith tús a saoil sa Nigéir, áit ar rugadh agus ar tógadh í, ach sárar shroich sí an sé déag fhéin, chuir na comhlachtaí móra ola a ladar isteach i scéal a beatha, agus de bharr na modhanna míshibhialta trína ndeachaigh siad i mbun gnó sa dúthaigh sin, socraíodh ar dhúchasaigh fiosracha, contúirteacha, a dhíothú. Ba é toradh an tsocraithe sin nó gur theich Little Bee agus a driofúr mhór, Nkiruka, lena mbeatha, ach, thángthas suas leo ar thrá, agus tharla ag an am áirithe sin, agus san ionad cinniúnach sin, go raibh beirt Sasanach, a raibh ag teip ar a bpósadh, agus iad ag iarraidh breith athuair ar théad do-aimsithe, so-bhriste an ghrá a shnaidhmeadh le chéile arís faoi mar a bhí i mblianta rómánsacha a n-óige. Dúirt lucht na tóra, go ligfeadh siad an bheirt saor, dá mbeadh na Sasanaigh sásta méar an duine a ioc, mar fhuascailt orthu. Andrew agus Sarah O Rourke an lánúin Sasanach, a tharla ar an trá, ag an am sin, agus lig Sarah dóibh méar a bhaint di, agus dúradh lei nach marófaí Little Bee de bharr a híobairte sin. Ní raibh Andrew sásta méar leis-sean a ligint leo, agus dá bharr sin, níor tháinig an driofúr mhor, Nkiruka, slán ón ngábhadh sin.
Ionad Coinneála Inimirceach
Ar ball, d’éirigh le ‘Little Be’ Sasana a bhaint amach, áit ar cuireadh isteach in Ionad Coinneála Inimirceach í, áit inar chaith sí dhá bhliain. D’fhoghlaim sí Béarla na Banríona i rith an achair sin, sa tslí go mbeadh ar a cumas teacht i dtír sa Bhreatain, ar ball. Bhuel, ligeadh amach trí thimpiste í, agus tharla go raibh uimhir ghutháin Andrew O Rourke aici, agus ar ball, rinne sí teangmháil le muintir Uí Ruairc. Chuir an teangmháil céanna sin cor i gcinniúint ‘Little Bee’, agus i gcinniúint Sarah O Rourke freisin, nó chuir Andrew lámh ina bhás fhéin.
D’fhás caradas idir ‘Little Bee’ agus Sarah. Faoi’n am seo, bhí fear nua tagtha isteach i saol Sarah, Lawrence ab ainm dó, fear a raibh post aige mar oifigeach sa Home-Office. Bhí mac óg ag Sarah, Charlie ab ainm dó, ach ligeadh seisean air, de shíor, go mba é Batman fhéin é.
Díbeartha!
Tháinig na póilíní sa tóir ar ‘Little Bee’, agus ba é deireadh an scéil sin é, nó gur seoladh ar ais abhaile chun na Nigéire í. Chuaigh Sarah lei, len í a chosaint, agus a shaoradh, dá bhféadfaí sin a dhéanamh. Leis an mbeart sin a dhéanamh, shocraigh Sarah ar leabhar a scríobh, ag liostáil na ndaoine ar deineadh éagóir orthu, de bharr pholasaí an Chomhlachta Ola úd. Ar éirigh leo sa bhfiontar sin? nó ar theip orthu? agus cén chríoch a chuir an t-údar ar a scéal? Bhuel, cheap mé nár chóir dom dul níos sia leis an scéal anseo, ach é a fhágáil fúibh fhéin. Le fuascailt na faidhbe a fháil, níl le déanamh agat ach an leabhar seo a fháil, is a léamh. Geallfaidh mé dhuit nach mbeidh a chathú ort, nó is leabhar dea-scríofa, dea-chumtha, lan teannais é, agus leabhar a chuirfidh faoi gheasa thú go dtí go mbeidh fios fátha gach scéil, fuascailte, feannta, fiosraithe, agat.
Dán na nInimirceach
Más duine thú a bhaineann taitneamh as scéal dá leithéid, agus más duine thú a chuireann suim i ndán na n-inimirceach a thagann thar chríocha isteach chugainn, tá mé cinnte, go mbainfidh tú sásamh agus toit as an leabhar seo, faoi scéal agus faoi’n gcailín óg aerach, spleodrach Nigéarach seo.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
Saolaíodh Áilleacht Uafar 7
Peadar Bairéad
.
(This week we bring to a close some thoughts on ‘The Rising’ 1916)
.
(ar leanuint on tseachtain seo caite……)
.
Mac Dara, The Singer
.
Ba é Mac Dara, amhránaí, file, agus scríbhneoir amhráin tíre, an príomhcharachtar sa Dráma seo. Suíodh an dráma i dteach a mháthar, san Iarthar, ach níor leag Mac Dara cos sa teach sin le seacht mbliana roimhe sin. Tá caint faoi Éirí Amach i mbéal an phobail, agus tá deartháir óg Mhic Dara réidh chun catha, agus é ag fanacht ar orduithe ó Ghaillimh. Tá caint, imeasc daoine, faoi amhránaí ainaithnid atá ag spreagadh na cosmhuintire lena chuid amhrán. Tuigtear do lucht na háite, go bhfuil guth mar bhuabhall aige. Baineann sé deora as daoine, agus tá fearg fíochmhar air. Feictear do dhaoine áirithe, gur laoch é, fad is a fheiceann daoine eile mar aingeal é, nó mar Mac Mhuire fhéin.
Tagann cuairteoir isteach agus insíonn a scéal don tseanmhúinteoir, faoin chaoi ar chaith sé seacht mbliana ag taisteal trí ghaineamhleach an amhrais. Chaill sé a chreideamh, ar feadh scathaimh, ach fuair ar ais arís é i measc na cosmhuintire. Iontusan chonaic sé aghaidh Dé….
“Ah! It is a tear-stained face, bloodstained, defiled with ordure, but it is the Holy Face”
Is dócha go bhfuil macalla na bhfocal sin le fáil i ndán a charad, Joseph Mary Plunkett, “I see his blood upon the rose.”
Agus arís deir sé…..
“When my mother greeted me, I thought of Mary meeting her son on the way to Calvary.”
.
Dearcadh an Phiarsaigh
.
Feiceann muid dearcadh an Phiarsaigh sa mhéid sin, agus an chaoi ar shnaidhm sé an Laochas agus an Chríostaíocht le cheile, faoi mar ba dhual dó.
Fad is atá Mac Dara ansin lena mháthair sa tseomra, téann a dheartháir óg, Colm, amach chun troda, gan orduithe a fháil, agus gan ina chomhluadar, ag tacú leis ach cúig dhuine dhéag. Nuair a chuala Mac Dara an scéal sin, dúirt sé gur chóir do cheithre scór dul amach chun troda in éineacht le Colm. Ach ar ball, nuair a chuala sé gur cailleadh Colm, dúirt sé ansin….
“The fifteen were too many….One man can free a people as one Man redeemed the world. I will take my pike, I will go into battle with bare hands…. I will stand before the English, as Christ hung naked on the tree.”
Críochnaíonn an Dráma le Mac Dara ag deifriú i dtreo shaighdiúirí Shasana.
Sa dráma seo, bhain an t-údar úsáid as chaint na ndaoine, agus thóg sé an sintéis a shroich sé in “An Rí” céim eile chun tosaigh. Seo mar a chuir mé é, i léacht úd a thug mé blianta fada ó shoin anois……….
The synthesis reached by Pearse in “The King,” is taken to the ultimate point of Christian Parallellism in “The Singer”, and Pearse’s final statement in the Singer is telling us that war and killing are unnecessary…
Ní raibh gá le h-ár nó le marú, le pobal a shlánú, dhéanfadh bás íobartaigh amháin an chúis, ach an té sin, é fhéin a ullmhú i gceart don íobairt sin. Mór idir sin, agus an léamh a chuireann daoine áirithe ar a dhearcadh, agus ar a ghníomhartha!
.
Dírbheathaisnéiseach?
.
Níor admhaigh an Piarsach go mba dhráma dírbheathaisnéiseach é “The Singer”, ach déarfainn, go bhfuil an iomarca cosúlachtaí idir Mhac Dara agus an t-údar fhéin, le sin a chreidiúint ina iomláine.
Leor sin do thuras na huaire seo.
Sa phíosa seo, dhírigh mé cuid mhaith ar fhís agus ar dhearcadh an Phiarsaigh, nó ba eisean, tar éinne eile de cheannairí an Éirí Amach, a léirigh an fhís sin ina chuid scríbhinní, agus a thuig conas a bhainfí amach í sa saol ábharaíoch seo.. Nárbh é a scríobh….
“ O wise men, riddle me this: what if the dream come true?
What if the dream come true? and if millions unborn shall dwell
In the house that I shaped in my heart, the noble house of my thought”
.
Do roinnt mhaith de na ceannairí eile, ba é a theastaigh uathusan nó an gad ba ghiorra don scornach, (greim Shasana ar an dtír seo), a scaoileadh i dtosach…….
.
(Leor sin mar chríoch ar an tsraith seo Aistí faoi Chomóradh Céad an Éirí Amach.) Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan ar scrios is ár.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin.
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a anam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
Laoch eile ar lár
.
Trom anocht croí éigeas Osraí,
Millteach mór a chaill,
Fear dána eile sínte, caillte,
Fleasc a cheirde sciobtha ar fán.
.
Tobar eolais, Foinse eagna,
Crann taca Gael go hiomlán
Laoch sa bhearna in am an ghátair,
Ár gcosaint tréan ar scrios is ár.
.
Cé sheasfaidh feasta sa bhearna bhaoil dúinn,
Nuair a thiocfaidh géar ar chine Gael?
Cé dhéanfaidh taighde, lenar gcás a scaoileadh,
Nuair a dhéanfar ionsaí ar ár n-aos léinn.
.
Mothóidh muid uainn thú, anseo in Osraí
In aimsir álainn ár nDaonscoile glé
Nó ghlac tú chugat saorántacht ár Ríochta
Mar dhúthaigh ársa do chine ghil fhéin.
Solas na Soilse ag soilsiú na slí dhuit,
Is leaba gan chnaipe id chomhairse gach tráth,
Scoláireacht is taighde dod mhealladh le héifeacht,
Anois agus choíche, go bruinne an bhrátha.
.
Solas na soilse agus leaba i measc Naoimh Éireann go raibh ag a anam uasal, anocht, agus i dtólamh.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
A t h c h u a i r t a r B h é a l n a m B u i l l í . 2003 .
(Strokestown International Poetry Competition 2003.)
************************************
.
Is cuimhin libh go léir, is dócha, mé ag caint anseo anuraidh, faoi Fhéile Idirnáisiúnta Filíochta, Bhéal na mBuillí, nó caithfidh me a rá, gur dóigh liom fhéin, go bhfuil éacht déanta ag an mbaile céanna sin, lena chlú agus lena a chail a leathadh ó cheann ceann na cruinne, tríd an bhFéile chéanna sin a eagrú, bliain i ndiaidh bliana. Sea, agus ag an am gcéanna, caighdean na Féile sin a choinneáil ar an leibhéal is airde. Ní beag nó suarach an t-éacht é sin ag baile tuaithe ar bith, gan trácht ar bhaile nach raibh traidisiún dá leithéid seanbhunaithe ann, le sinsearacht, mar adéarfá. Tá dár ndóigh, roinnt mhaith bailte, na laethe seo, a bhfuil Daonscoil, nó Éigse, nó Scoil, dá gcuid fhéin, ar siúl acu, le blianta fada nach bhfuil cáil Bhéal na mBuillí bainte amach acu go nuige seo, agus tá bailte eile ann, atá i bhfad níos mó ná Béal na mBuillí, agus gan Éigse nó Daonscoil, nó Comórtas Filíochta fiú, dá gcuid fhéin tosaithe acu fós. Bhuel, féach nach bhfuil Strokestown ansin mar eiseamláir acu, agus é mar a bheadh méar an eolais, ag teaspáint na slí dóibh go tír a dtairngire. Más uait chuile eolas faoin gComórtas Idirnáisiúnta Filíochta seo a fháil, níl le déanamh agat ach cuairt a thabhairt ar a suíomh ar an Idirlíon, sé sin, www.strokestownpoetryprize.com agus geallaimse dhuit é, go gcuirfidh a bhfuil le léamh agat ansin ionadh ort. Le linn do chuairte ar an suíomh sin, léifidh tú cuntas a foilsíodh ar an nuachtán Breatnach, “The Independent”, faoin dáta 11ú Eanair, 2001, ag cur síos ar Strokestown agus ar a Chomórtas Filíochta. Breathnaigh ar thús an ailt sin….
“H o w a s m a l l I r i s h t o w n f i x e d i t s e y e s o n
……………………………. T h e P r i z e ……………………………………
In just three years a poetry festival and its lucrative prize has brought fame to Strokestown.”
Déanann sé cur síos ansin, ar an mbaile fhéin, ar a leagan amach, ar a fhoirgnimh, ar a mhuintir, agus ar an meath a bhí ag teacht air, de réir a chéile, sea, agus an dán a bhí i ndán dó, mura dtarlódh rud eicínt, leis an meathlú sin a chur ar ceal. Ach, ní raibh muintir an bhaile sin sásta a maidí a ligean le sruth, agus shocraigh siad ar thionscadal a thosú, le todhchaí a mbaile a chur ó bhaol. Smaoiníodar ar Fhéile Filíochtra a bhunú.
“Strokestown decided on a poetry festival. Poetry would mirror its own aspirations……..
– to be small but intense, simple but enticing –
The postman became the chairman of a festival committee, and somehow persuaded the baord of the Post Office to donate enough money to inaugurate a seriously high-powered poetry competition. This was to provide the festivals engine.
Agus mar chríoch leis an alt sin san Independent, seo mar a chuir an scríbhneoir é…
The fortunes of the poetry festival from now on will show whether Strokestown, and the many towns like it, can save both its economy and its soul.
Sea, mh’anam, ach is dócha gur leag an scríbhneoir a mhéar air, sa mhéid sin. Ach níl le déanamh agamsa, ag an bpointe seo, ach a rá go bhfuil an Fhéile Filíochta imithe ó neart go neart san idirlinn, agus seo chugainn arís iad, i mbliain seo 2003, agus Clár dúshlánach, corraitheach, spreagúil, á leagan acu os comhair scríbhneoirí filíochta an Bhéarla, agus filí na Gaeilge, freisin. Sea, agus ní hé sin amháin é, ach tá duaiseanna ríoga á dtairiscint acu do bhuaiteoirí na gComórtas céanna sin.
Trí chomórtas ar fad atá ann.
Category 1.
A poem in English of not more than 70 lines.
Prizes: €4,000; €2,000; €1,000.
7 runners-up will also be invited to read for a fee and travelling expenses of €450.
Is iad na moltóirí atá ainmnithe don chéad chomórtas sin nó Gillian Clarke, Frank Ormsby, agus Peter Sirr.
Chomh fada is a bhaineann sé linne, is é an dara comórtas an ceann is tábhachtaí, nó seo an comórtas do dhánta i nGaeilge. Seo mar a chuirtear síos air, sa Chlár….
Category 2.
A poem in Irish of not more than 70 lines.
Prizes: €1,000; €500; €300; agus 4 x €150.
Agus sé an moltóir don roinn seo nó Louis de Paor.
Tá comórtas eile i gceist freisin, i Roinn a Trí.
Category 3.
A political satire in verse, in English or Irish.
Prizes: Bankhanders of €500, €200, and €100 and others in brown paper bags.
Agus sé an moltóir atá tofa don ghnó contúirteach seo nó Paddy Bushe, ach is dócha go bhfuiltear ag súil go mbuailfimid cos ar sin!
Is dócha nach gá a thuilleadh a rá faoi na comórtais chéanna sin, nó b’fhiú do dhuine ar bith, a bhfuil féith ar bith filíochta ann, nó innte, cupla dán a chur i dtoll a chéile don ócáid ghradamach seo. Ach go háirithe, ba mhaith liom aird na bhfilí Gaeilge inár measc, a dhíriú ar Category 2, agus ar Category 3, nó baineann an peire sin le Gaeilge, agus ní bheadh fhios agat, céard a tharlódh, b’fhéidir go mbuafá duais, agus cuir le sin, nach gcosnaíonn sé ach €4 ar dhán a chur isteach ar an gcomórtas, agus lánchead agat aon uimhir dánta is mian leat, a chur san iomaíocht. Anois, chun treafa libh, nó caithfidh bhur n-iontrálacha a bheith istigh agaibh, ar an 19ú Feabhra, 2003, ar a dhéanaí, agus is é an seoladh nó:-
Strokestown Poetry Competition,
Strokestown,
Co. Roscommon.
Agus tá chuile shúil agam, go n-éireoidh go geal leat sa Chomórtas Idirnáisiúnta Filíochta sin.
Ceiliúrfar an Fhéile fhéin idir na dátaí… 2 – 5… Bealtaine, 2003.
.
C á b h f u i l a n G h a e l t a c h t ?
Tá an-chaint, na laethe seo, faoi theorainneacha na Gaeltachta, agus daoine áirithe á rá, gur chóir limistéir áirithe a fhágáil taobh amuigh den Ghaeltacht feasta, toisc nach bhfuil aon Ghaeilge, gur fiú trácht uirthi, á labhairt iontu anois; daoine eile á rá, nár chóir bacaint leis na teorainneacha sin, ach iad a fhágáil mar atá siad, go ceann leathchéad bliain eile, ar a laghad, agus má tá aon Ghaeltacht fágtha againn faoin am sin, ansin, beidh cruthaithe acu, go raibh an ceart acu ó thús. Agus dár ndóigh, faoi mar a bheifeá ag súil, tá dream eile fós ann, agus ní raibh uathusan ach gaoth an fhocail, leis na gcloch sa mhainchille a oibriú ar an nGaeltacht, frí chéile, nó tugann sé deis eile dóibh a seanchapall maide a mharcaíocht, uair amháin eile, timpeall na dúiche, ag fógairt don tsaol mór, go bhfuil an Ghaeltacht i ngar do bheith críochnaithe ar chuma ar bith, agus nach bhfuil sé chomh maith againn cos i bpoll a chur lei anois, agus gan bheith ag cur airgead amú, ag iarraidh an dé a choinneáil inti, go ceann scathaimh eile.
Is dócha go bhféadfá a rá, gurbh í taighde Dhonncha Uí Éalaithe a chuir tús leis an obair seo go léir, nó fuair seisean amach, gur bheag Gaeilge a bhí fanta i gcuid áirithe de na limistéir, a áirítear mar Ghaeltacht, i láthair na huaire seo. Mar thoradh ar a chuid taighde, b’éigean don Rialtas breathnú ar an scéal seo arís, agus ba é a mhol an tAire, Éamann Ó Cuív, nó go mbunófaí Bord neamhspleách, le teorainneacha na Gaeltachta a tharraingt, ach ní rud é sin a d’fhéadfaí a dhéanamh ar an toirt, nó bheadh gá le saineolaithe, leis an scéal ar fad a scrúdú ó bhun, agus ansin, tuarascáil a leagan os comhair an Rialtais, agus orthusan, i ndeireadh na dála, a bheidh sé, cinneadh a dhéanamh faoi na teorainneacha céanna sin.
Chomh fada is a bhaineann sé liomsa, níor mhaith liom go ndéanfaí an iomarca tincéireachta leis na teorainneacha céanna sin, nó má thosaíonn tú ag gearradh siar ar na teorainneacha sin, ansin, seans go mbeadh fonn ar an gcéad Rialtas eile gearradh siar tuilleadh, agus lena chois sin, is cinnte go bhfuil gá le trodán cosanta, dhátheangach, timpeall ar an bhfíorGhaeltacht, á cosaint. Anois, sa limistéar sin, sa bhreacGhaeltacht sin, maireann daoine, a bhfuil Gaeilge ag a mbunús, agus baineann roinnt áirithe díobh úsáid aisti mar theanga laethúil, agus sa chaoi sin, feidhmíonn an limistéar sin mar chrios eadrána dhátheangach, a chuireann stop le hídiú iomarcaach na Gaeltachta. Mar sin, tá sé thar a bheith tábhachtach, go mbeadh an crios eadrána sin fábharach don Ghaeilge, agus mar thoradh ar sin, bheadh an seans ann, faoi choinníollacha áirithe, go leathadh an Ghaeltacht fhéin amach sa chrios eadrána sin, agus dá dtarlódh a leithéid, ansin, d’fhéadfaí teorainn an chrios eadrána a bhogadh amach freisin. Ní cúngú a theastaíonn ón nGaeltacht, ach leathnú, nó i ndeireadh na dála, mura bhfásann neach, ní beo dó. B’fhearr liomsa, mar sin, go bhféachfadh Bord neamhspleách úd an Aire Uí Chuív ar na bealaí is eifeachtaí le deis a thabhairt don Ghaeltacht fás agus borradh a dhéanamh, sa chaoi go mbeadh muid ag smaoineamh, i gceann deich mbliana eile, ar theorainneacha na Gaeltachta s’againne a leathnú amach tuilleadh, in áit bheith ag smaoineamh ar chúngú, nó ar ghearradh siar.
.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
Roghnú Gairme sna Daichidí
.
.
Im’ Theachtaire Scoile
Thaitin idir scoil agus scolaíocht liomsa, chuile lá riamh, agus dá chomhartha sin, d’éiríodh liom cibé ceacht nó cleachtadh a thugtaí dom, a dhéanamh gan stró. Am ar bith ar theastaigh teachtaireacht ó dhuine de na múinteoirí, bí cinnte gur ormsa a thitfeadh sé an gnó sin a dhéanamh dó. Thug sin deis domsa tréimhsí a chaitheamh amuigh ar bhóithre Iorrais, ag rothaiocht liom ar mo sháimhín só ar rothar breá rásaíochta an Mháistir. Théinn go dtí Oifig an Phoist, le haghaidh na litreacha, chuile mhaidin, geall leis, agus théinn go dtí an baile mór le teachtaireachtaí don bPríomhoide, nó bhí a leannán ina cónaí i mBéal an Mhuirthead, agus minic a theastaíodh uaidh scéal eicínt a chur chuici i rith an lae. I gcás dá leithéid, ní raibh le déanamh aige ach glaoch ormsa, agus a rothar rásaíochta a thabhairt dom, agus d’fhéadfadh sé a bheith cinnte ansin go sroichfeadh a theachtaireacht a ceann scríbe, ar an dá luathas. Is cuimhin liom freisin, nuair a thosaigh an Cogadh Mór, sa bhliain 1939, go gcuireadh an tArdmháistir, an tUas. Seán Ó Cróinín, mé fhéin agus Proinsias Mac Eoin, go dtí teach Mhic Eoin ar an nGeata Mór, le héisteacht leis an nuacht ar an Raidió, agus scéala an chogaidh a thabhairt ar ais linn chuige. Anois, cé go mbínn amuigh ar theachtaireachtaí, leath na gcuarta, níor chuir an ealaín chéanna sin isteach puinn ar mo chuid scolaíochta, nó bhí ar mo chumas, cibé a bhíodh á dhéanamh acu agus mise ar fán ón seomra ranga, d’éiríodh liom an méid sin a phiocach suas, gan stró, agus cibé obair bhaile a bhí le déanamh againn, a dhéanamh gan teip, chuile oíche. Níorbh é sin amháin é, ach d’éiríodh liom freisin, corr scilling a shaothrú as mo scileanna léinn, nó thagadh scoláirí áirithe chugam, leis an obair bhaile chéanna sin a dhéanamh dóibh, agus iad breá sásta na pingneacha a bhronnadh ormsa, mar chúiteamh. Minic a d’éirigh liomsa fáil isteach chuig na scannáin tostacha, tríd an gcleas céanna sin.
Dul le Sagartacht
Thart ar an am gcéanna sin, agus náisiúin mhóra an domhain ag pleanncadh agus ag leadradh a chéile, agus rudaí á gciondáil anseo i dtír na hÉireann, thosaigh an Máistir Ó Cróinín ag iarraidh treoir ghairme eicínt a chur ormsa. D’iarr sé mé a stiúradh an bealach seo, agus d’iarr sé mé a stiúradh an bealach úd eile, ach i ndeireadh na dála, ba í an tsagartacht a roghnaigh mé. Anois, caithfear a thuiscint, nach raibh puinn gustail ag mo mhuintir, agus dá thairbhe sin, ní bheadh sé indéanta mé a chur go Maigh Nuad, nó chuig ceann ar bith de na Cliarscoileanna ardnósacha, ach, níorbh fhál go haer é! nó bhí “Cumann Misinéirí chun na hAifrice”, nó an SMA, mar a thugtar orthu, breá sásta gasúir de mo leithéidse a ghlacadh isteach ina scoileanna, ar tháille an-íseal, ag súil go leanfadh uimhir áirithe de na daltaí sin leo go ndéanfaí sagairt do na Misin díobh, i ndeireadh na dála. Tuigeadh dóibh, dár ndóigh, go gcaillfeadh siad roinnt mhaith acu, san aon bhliain déag idir thús an chúrsa agus lá an oirnithe. B’fhéidir go dtógfadh siad isteach thart ar chúig dhuine is fiche in aghaidh na bliana, ach chuile sheans nach ndéanfaí ach cúigear, nó seisear, díobh sin a oirniú, ar deireadh thiar. Bhí siad lán-tsásta leis na huimhreacha sin, agus bhí siad lán-tsásta freisin, go raibh siad ag leathadh an bhriathair i measc an phobail, ina mbealach fhéin. Ach ba bheag a thuig mise faoi na cúrsaí sin, agus mé fhéin agus an Máistir ag cur cúrsaí creidimh agus sagartachta trí chéile, i Scoil Náisúnta na Cille Móire Iorrais, i ndeireadh thriochaidí agus i dtús dhaichidí na haoise seo caite. Ar aon chuma, bheartaigh mé fhéin dul chun na hAifrice im’ mhisinéir. Bhí grá im chroí agam, an t-am sin, do ghormaigh na hAifrice. Ní ón gcnoc nó ón ngaoth a bhailigh mé fhéin an chráifeacht, nó ba dhuine í mo Mham, a raibh an oiread sin creidimh aici is a chuirfeadh an cnoc thall ar an gcnoc abhus, agus chomh maith le sin, tógadh mé i bpobal ina raibh céad faoin gcéad acu ag cleachtadh a gcreidimh, agus ag glacadh le fíricí na Críostaíochta. Sea, agus “fair play” don Mháistir, bhí seisean sásta an cupla punt a chur sa chiste, a bheadh riachtanach, le gasúr dem leithéidse a chur chun an Choláiste úd i mBéal an Átha Fhada, i ngiorracht roinnt mílte do Bhall Álainn, i gContae Mhaigh Eo.
An scéal i mBéal an Phobail
Ba ghearr go raibh an scéal ina loscadh sléibhe i mbéal gach éinne.
“Ar chuala tú an nuacht?” adéarfadh duine.
“Cén nuacht atá i gceist agat?”
“Cén nuacht, an ea? Go bhfuil Peadar Mhichael Mhicí ag dul sna sagairt!”
“Ag magadh fúm atá tú? mar nach bhfuil níos mó ná a phaidreacha ar a aire ag an bPeadar céanna, bail ó Dhia air!”.
“B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil, ach sin an scéal a chuala mé fhéin, anois díreach, ó Tom an Phosta, agus nach bhfuil an Tom céanna sin an-mhór le Bairéadaigh na Druime?”
“Ó, bhuel! má bhí an scéal ag Tom an Phosta, caithfidh go bhfuil bunús eicínt leis. Bhuel anois! cé chreidfeadh go raghadh an diabhailín céanna sin le sagartacht? “ “Nach ait an mac an saol? agus nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac?”
B’in mar a bhí i measc na gcomharsan, na laethe úd, i lár na bliana úd 1940, agus mise ag fáil réidh le bealach úr a threabhadh dom fhéin, nó níor ghnáth-rud é, an t-am sin, buachaill óg dem leithéidse, Cliarscoil a thabhairt air fhéin.
Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go seoigh, ar feadh scathaimh. Ach de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim linn, bhí ag dul ina luí ormsa, méid na céime a bhí á tógáil agamsa. Ach dá fhaid an lá tagann tráthnóna, agus ba é an dála céanna agamsa é. Ar deireadh thiar thall, tháinig an lá mór. An oíche roimh ré, bhailigh na comharsanna uilig isteach sa teach s’againne, le slán agus beannacht a chur liomsa, nó ba é sin nós na muintire thiar, ag an am sin.
Faoi’n am sin freisin, bhí chuile short, a bheadh ag teastáil uaim sa Choláiste, ceannaithe agus pacáilte, i gcás breá, nua, taistil, domsa. Mo Mham agus mo dheirfiúracha ba mhó a rinne an gnó sin, nó ba bheag scil a bhi agamsa sna cúrsaí céanna sin, ag an am, murab ionann is anois.
Seolta Tógtha
Ar maidin, bhuaileamar bóthar. An t-am sin, ní gá a rá, nach raibh carr, nó cairt, le síob a thabhairt dom go Béal an Mhuirthead, mar ní théadh an bus thar an mbaile mór sin siar, ag an am sin. Deiridís go raibh an droichead ró-chúng, ró-lag, nó nó-rud-eicínt-eile, agus sa tslí sin, fágadh muintir na leithinse lena mbealach fhéin a dhéanamh go Béal an Mhuirthead, dá mbuailfeadh an fonn taistil iad. Mar sin, ar rothar is ea chuaigh mé fhéin go Béal an Mhuirthead, an mhaidin spriocáilte sin. Chuaigh mo dheartháir Seán, Grásta ó Dhia air, in éineacht liom, leis an gcás breá, donn, nua sin, a iompar, nó bhí Seán níos sine agus níos foirfe na mé. B’eisean an duine ba shine den ál, agus meas dá réir againne air. Chuir Seán ar an mbus mé, thug mo chás don tiománaí, do “Láchaí Clarke”, agus d’fhág slán liom.
Bhí mé liom fhéin ar deireadh, agus geallaimse dhuit é, go ndeachaigh an cumha agus an t-uaigneas go smior na gcnámh isteach ionam. D’fhág mé Béal an Mhuirthead faoi ghradam, mé gléasta in éide ábhar sagairt, agus níos mó airgid i mo phóca, ná mar a bhí feicthe agam riamh roimhe sin. “Láchaí Clarke” ag tiomáint agus “George Ormsby” ina stiúrthóir againn. Ba nuacht chuile shórt domsa, nó ní raibh mé fhéin níos faide ó bhaile ná Béal an Mhuirthead, riamh roimhe sin. Nach orm a bhí an t-ionadh, nuair a chonaic mé crainn den chéad uair riamh, ba bheag nár bhain a n-uaisleacht agus a n-airde radharc na súl díom. Ar deireadh thiar, shroicheamar Béal an Átha, ach ní raibh ar mo chumas dul níos fuide, an lá sin, nó ní raibh ach traein amháin ag fágáil Béal an Átha, in aghaidh an lae, an tráth sin, agus d’imíodh sin ar maidin. Éinne ar theastaigh uaidh dul níos faide ná Béal an Átha, bhuel, d’fhéadfah sé fanacht go dtí an lá arna mhárach. Chuir mé fhéin fúm, an oíche sin, in “Óstán an Néfin”, ach bhí mé ar mo chois go breá luath an mhaidin dár gcionn.
Chun Bóthair arís
Ar ball, rinne mé mo shlí go Stáisiún na Treanach. Ó, a Thiarcais! nár mhór idir sin agus tada dá bhfaca mé fhéin riamh roimhe sin! Cheannaigh mé mo thicéad agus isteach liom ar an ardán, le fanacht leis an traein. Ní raibh mé im aonar ansin, ach oiread, nó bhí slua mór daoine bailithe ansin, agus iad ag fanacht ar thraein úd na maidine, nó ní bheadh traein eile ag fágáil an stáisiúin sin go dtí an mhaidin dár gcionn. Ba nuacht chuile shórt domsa, agus mar sin, bhí mé ag siúl liom síos suas ar an ardán, agus mo thicéad greamaithe go teann im ghlaic agam, ach ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar, agus ba é an dála céanna agamsa é agus an ticéad draíochta sin, nó cibé útamáil a bhí ar siúl agam, thit an ticéad síos uaim, idir an traein agus an ardán. Ó, a Thiarcais! conas a gheobhainn greim ar mo thicéad draíochta arís, agus mura bhfaighinn greim ar an dticéad céanna sin, is dócha nach ligfí ar bord na traenach chor ar bith mé. Bhuel, ar ámharaí an tsaoil mhóir, bhí fear breá, scafánta, óg, ó Bheannchor Iorrais, duine de mhuintir Uí Mhurchú, ar an bhfód, agus d’fhág seisean a mhála taistil ar leataobh, agus síos leis ,de léim, idir an traein agus an ardán, agus i bpreab na súl, bhí mo thicéad caillte slán sábháilte ina ghlac aige. Thug sé ar ais dom é. Ghabh mé mo bhuíochas ó chroí leis, agus sa chomhrá a lean an eachtra sin, d’inis sé dom, go mba bhall de Aerfhórsa Shasana é, agus go raibh sé tar éis saoire a chaitheamh sa bhaile, i mBeannchor Iorrais. D’fhiafraigh mé fhéin de, ar ghlac sé aon pháirt fós sa Chogadh Mór. “Abair é, a stór,” ar seisean, “nó is beag lá nach dtéim fhéin, is mo bhuíon trodairí, ar aer-ruathair, thar chríocha na Gearmáine isteach, ag buamáil, ag troid, ag spiaireacht.”
“Agus an bhfuil sé contúirteach bheith i mbun na hoibre sin?” arsa mé fhéin.
“Bhuel,” ar seisean, “is beag lá nach gcailleann muid comrádaí amháin, ar a laghad, agus níl ann ach cluiche gill, mar adéarfá. Bhí an t-ádh i mo chaipínse, go nuige seo ach go háirithe, agus tá súil le Dia agam, go dtiocfaidh mé slán abhaile ón gcogadh millteach, uafásach, seo.
Fead na Traenach
Bhuel, ag an bpointe sin, chualamar fead caol, ard, cluasphléascach, na traenach, agus í réidh chun bóthair. Chuamar ar bord. D’fhágas fhéin slán le mo chara nua, an fear breá, ard, rua, dathúil sin, ó Bheannchor Iorrais, agus muid ag súil go gcasfaí ar a chéile sinn arís, amach anseo, ach tá faitíos orm, nár chasadh Mac úd Uí Mhurchú arís orm, ó shoin i leith, agus níl fhios agam ó thalamh an domhain, ar tháinig sé slán ón mbearna bhaoil, nó ar cailleadh é ar mhisean, nó ar ruathar eicínt, isteach thar theorainn na Gearmáine isteach. Cibé faoi sin, ba é an Mac Uí Mhurchú úd mo chéad laoch, agus bronnaim anois an curadhmhír air, bíodh sé beo, nó bíodh sé marbh.
Ar ball, d’ardaigh an traein a seolta, agus as go brách lei, go torannach, ardghlórach, agus mise á sciobadh aici lei, ó dhúthaí mo mhuintire, agus ó nead teolaí na hóige. Nach orm a bhí an t-ionadh, agus an traein sin ag réabadh lei trí ghoirt is trí mhóinéir, trí bhailte is trí choillte, go dtí gur stop si sa deireadh i mBall Álainn, agus nár cuireadh fainic na bhfainic ormsa, tuirlingt ag an stáisiún sin? Bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe, agus amach liom de rúid as an traein úd, an chéad traein dár leag mise súil riamh uirthi, agus chomh luath is a bhí mise bailithe liom amach aisti, lig sí fead ghéar, chluasphléascach, mhagúil, aisti, agus as go brách lei arís, go torannach, gaileach, rothach, amach as stáisiún úd Bhall Álainn.
Ceann Scríbe Sroichte
Bhreathnaigh mé timpeall orm fhéin, nó dúradh liom go mbeadh duine eicínt ansin romham, le treoir a dhéanamh dom. Tháinig fear bunaosta im threo i leith. “An tusa an Bairéadach?” ar seisean liom. “Is mé,” arsa mé fhéin á fhreagairt. “Tar liomsa, má sea,” ar seisean, “tá cóir iompair anseo amuigh agam, le tú a thabhairt go dtí Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada.”
Lean mé amach as an stáisiún é, agus do bharúil, cén gléas iompair a bhí aige ansin faoi mo chomhair? Céard eile a bheadh aige ann, ach carr cliathánach? Go breá ar fad, arsa mise liom fhéin, beidh “jaunt “ breá agam ón stáisiún traenach seo go dtí an Coláiste.
**********************
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Ciall Cheannaithe
Chuir mé fhein agus mo sheanchara Séimí an Droichid scéal ár seanóirí i mBéal an Phobail, anseo os bhur gcomhair, tamall gearr ó shin, agus sa chomhrá eadrainn, cáineadh an Rialtas s’againne, as a n-easba céille, i ndréachtadh Bhuiséad na bliana 2009. Ba é an príomhrud a bhí i gceist againn san alt sin, nó an éagóir a bhíothas á dhéanamh orthu siúd, a raibh na trí scór is a deich sroichte acu, nó bhí socraithe ag an Rialtas a gceart siúd chun an Chárta Leighis a chealú, agus feasta, ní thabharfaí an Cárta céanna sin do sheanóir ar bith, ach amháin dóibh siúd, a n-éireodh leo a chruthú, trí fhiosrú maoine, go raibh siad i dteideal an Chárta chéanna sin. Chealófaí feasta, an ceart don Chárta Leighis, a tugadh go neamhchoinníollach, sa bhliain 2001 do chuile shaoránach, ar shroichint na haoise sin, trí scór is a deich, dó. B’in a bhí a rá againn san alt sin faoi’n mBuiséad, agus moladh ann freisin, go gcaithfí dul siar ar an socrú sin, agus a gceart fhéin a thabhairt feasta do sheanóirí na tíre seo.
Athsmaoineamh
Bhí go maith, ach baineadh stangadh ceart as an Rialtas s’againne, agus tar éis dóibh seal a chaitheamh ar a marana, shocraíodar ar chúlú roinnt ón seasamh a ghlac siad sa mBuiséad, agus tháinig siad ar athrú intinne, sa mhéid go raibh siad sásta anois na teorainneacha ioncaim, a nglacfaí leo, dóibh siúd a raibh an Cárta ó cheart acu, cheana féin, bhí siad sásta anois na teorainneacha sin a ardú, ionas go gcoinneodh thart ar 95% díobh siúd a raibh na Cártaí Leighis acu cheana féin, go gcoinneoidís siúd a gCártaí. Ba é a shocraigh siad nó go gcoinneodh na daoine sin a gCártaí, dá mbeadh a dteacht isteach faoi bhun, 36,400 Euro in aghaidh na bliana, i gcas duine singil, agus 72,800 Euro do lánúin phósta.
Is dócha go gcaithfí a rá, go raibh na coinníollacha sin fial go maith, ach ag an am gcéanna, chaithfeá a rá freisin, go raibh ceart cealaithe orthu siúd a raibh na trí scór is a deich sroichte acu, agus feasta, bheadh ar dhuine scrúdú maoine a sheasamh, lena cheart don Chárta Leighis a chruthú.
Nuair a chuirtear chuile shórt san áireamh, is dócha go mbeadh ar dhuine a admháil gur chruthaigh an Rialtas, go raibh ar a gcumas, a seolta a athrú, de réir na gaoithe, agus gur léirigh siad freisin, go raibh siad réidh le dearcadh na ndaoine a chur san áireamh, go háirithe nuair a léiríodh sin go neamhbhalbh dóibh.
Ach, Táid ann adeir….
Ach, ag an am gceanna, tá mé cinnte freisin, nach mbeidh chuile dhuine sásta le socrú úd an Rialtais, agus go mbeidh daoine ann a dteastódh an t-iomlán uathu. Is é dearcadh na ndaoine sin, nó, nach ceart an ceart a bhronntar a aistarraingt, agus go mba cheart don Rialtas glacadh leis an gceart sin i gcás na ndaoine úd, a raibh an Carta acu cheana féin, agus ansin go mba cheart, sa scrúdú maoine, a chuirfi ar dhaoine ar shroichint na tri scor is a deich doibh feasta, go mba choir glacadh le huasioncam de 50,000 Euró don duine singil, agus 100,000 Euró i gcás lánúin phósta.
Ach, nuair is cruaidh don chailleach, caithfidh sí rith, agus sa chás seo, nuair atá ár Rialtas i bponc, agus easba airgid ag cur as dóibh go tréan, sílim go gcaithfidh muid uilig ár gcion fhéin a dhéanamh le Long an Stáit s’againne a sheoladh amach as gaoth ghuairneáin an mheatha eacnamaíochta, ina bhfuil muid sáinnithe i láthair na huaire seo.
Séimí sásta
Bhí mé i dteangmháil le mo sheanchara, Séimi an Droichid, anois díreach, agus bíodh go bhfuil sé clamhsánach go maith faoin socrú seo, ag an am gcéanna, tagann sé liomsa sa mhéid go bhfeictear dó, nach bhféadfadh an Rialtas dul mórán níos faide leis an bhféile, agus cúrsaí faoi mar atá, i láthair na huaire seo. Sea, agus fágfaidh mé an focal deiridh ag mo sheanchara, Séimí na buile! agus é ag iarraidh fadhb seo na gCártaí Leighis a scaoileadh. “Is dócha” ar seisean, “ go gcaithfidh muid bheith buíoch, beannachtach, go bhfuil Rialtas againn, sa tír seo, atá sásta Cothrom na Féinne a thabhairt do lucht na ribí liatha.”
Gaeilge 
English