le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
An Teachta Dála agus Scéalta eile
le
Brighid Uí Mhonacháin
**************************
Peadar Bairéad
Cnuasach Gearrscéalta
Brighid Uí Mhonacháin a chuir na scéalta seo ar fáil dúinn sa chnuasach beag néata seo. Cúig scéal déag ar fad atá le léamh againn anseo. Is áisiúil, amach is amuigh, an cnuasach é seo, nó tharlaíonn amannta nach mbíonn mórán ama le spáráil ag an léitheoir, agus sa chás sin, oireann gearrscéal go seoigh dá chás. Anois, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé fhéin ró-thugtha do ghearrscéalta, nó b’fhearr liom greim a fháil ar scéal fada toirtiúil gur féidir liom tamall fada a chaitheamh ina bhun, ach ag an am gcéanna, tharlaíonn, amanna, nach mbíonn an méid sin ama agam do scéal fada dá leithéid, agus ansin, oireann an gearrscéal go seoigh dom, agus lena chois sin, tugann sé deis dom taitneamh a bhaint as píosa breá Gaeilge a léamh sa ghearrthréimhse atá ar fáil agam chuige. Ach, le filleadh ar an gCnuasach Gearrscéalta seo:-
Ba í Brighid Uí Mhonacháin a scríobh, bean a rugadh i mBéal Feirste, ach a bhfuil cónaí uirthi faoi láthair i nGaoth Dobhair.
Caithfidh mé a rá, gur bhain mé taitneamh as chuile cheann de na scéalta a leagtar os ár gcomhair sa leabhar seo, nó tá bua na scéalaíochta ag an údar seo, agus chomh maith le sin, tá éagsúlacht ábhair agus carachtair á léiriú aici ó scéal go scéal. Breathnaigh ar an gcéad scéal, mar shampla, ‘An Teachta Dála’, scéal dea-scríofa, cliste, inchreidte. Tá a lán le léamh tríd an scéal seo, a thabharfadh leide don léitheoir fadcheannach, faoi’na bhfuil ag tarlú idir an lanúin seo tríd an scéal suimiúil seo. Níl an bhean, Helen, sásta dul lena céile chuig cruinniú Dáilcheantair, cé go bhfuil a céile ag cur brú chuige sin uirthi, ach nuair atá sé imithe, tá sí lántsásta lei fhéin, agus áthas uirthi gur fhan sí sa bhaile. Arís, ní mó ná sásta atá sí gur imigh a fear le polaitíocht, a chéaduair, nó ní raibh an dúil sin aige sa cheird sin sular phós siad, ach, ar sise,”má tá dúil aige sa charn aoiligh glacadh sé leis na priompalláin” Ach, mar sin fhéin, d’fhan sí ina suí ag fanacht go dtiocfadh sé abhaile ón gcruinniú Dáilcheantair, agus í ag ceapadh go mb’fhéidir go mbeadh braon sa chorraicín aige, rud nár réitigh lena aingíne, agus rud freisin, a mhúsclódh an iaróg ann. “Ghní sé Jekyll den Hyde a phós sí.” Tháinig sé abhaile déanach go maith, ach fuair Helen amach ar maidin go raibh a céile fir mín marbh sa leaba taobh lei. Rinneadh é a thórramh go dóighiúil agus tháinig na sluaite le slán a fhágáil lena dTeachta dílis Dála. Ar ball, nuair a chuaigh Helen chuig a seomra le dreas codlata a dhéanamh :-
“Shuigh Helen os comhair a tábla maisiúcháin agus bhain di. Bhreathnaigh sí na balscóidí gorma a d’fhág na buillí ar a sciatháin. Lig sí osna. Bhreathnaigh sí rian na gciceanna ar a loirgní.”
Ach, i ndiaidh chuile shórt, níor mhúch na buillí nó na ciceanna tine an ghrá a fadaíodh idir an bheirt áirithe seo, agus féach mar a chuireann an t-údar críoch lena scéal:-
“ ‘Val bocht,’ ar sise. ‘An t-ól bradach!’
Agus ghoil Helen chéad deora an lae.”
B’fhéidir gur chaith mé an iomarca ama ag gabháil don chéad scéal sin, ach ní hionann sin is a rá nár chuir mé suim ar bith sna scéalta breátha eile atá le fáil idir chlúdaigh an leabhair seo, nó bhain mé taitneamh agus toit as chuile cheann acu. Dhírigh mé ar an gcéad scéal úd le blas eicínt den iomlán a thabhairt duit, sa phíosa seo. Ba bhreá ar fad liom scéalta ar nós, ‘An Spideog’, ‘An Plastrálaí’, ‘Segovia’, ‘GYP’, agus ‘Sophie’. Sea, agus cá bhfágfá an scéal breá, tíriúil, sin, ‘Cumarsáid’, ina léirítear an chaoi ar cothaíodh comharsanúlacht idir an Bráthair de Brún agus Mr Robert McCracken, fear gnó, nuair a bheifeá ag súil lena mhalairt. Ach níor bheag an chabhair chuige sin an tseanteanga agus braoinín de Johnny Walker, nó Seáinín Mac Siúlaí, faoi mar a bhaist an Bráthair air!
Tá mé ag ceapadh, mo dhála fhéin, go mbainfidh tú taitneamh agus toit as an gcnuasach gearrscéalta seo freisin.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
.
.
E A C H T R A I G H D Ú I N N
.
(Ábhar Sagairt Bhéal an Átha Fhada sna Daichidí)
.
***************************
.
Thaitin idir scoil agus scolaíocht liom, chuile lá riamh, agus dá chomhartha sin, d’éiríodh liom cibé ceacht nó cleachtadh a thugtaí dom, a dhéanamh gan stró. Am ar bith ar theastaigh teachtaireacht ó dhuine de na múinteoirí, bí cinnte gur ormsa a thitfeadh sé an gnó sin a dhéanamh dó. Thug sin deis domsa tréimhsí a chaitheamh amuigh ar bhóithre Iorrais, ag rothaiocht liom ar mo sháimhín só ar rothar breá rásaíochta an Mháistir. Théinn go dtí Oifig an Phoist, le haghaidh na litreacha, chuile mhaidin, geall leis, agus théinn go dtí an baile mór le teachtaireachtaí don bPríomhoide, nó bhí a leannán ina cónaí i mBéal an Mhuirthead, agus minic a theastaíodh uaidh scéal eicínt a chur chuici i rith an lae. I gcás dá leithéid, ní riabh le déanamh aige ach glaoch ormsa, agus a rothar rásaíochta a thabhairt dom, agus d’fhéadfadh sé a bheith cinnte ansin go sroichfeadh a theachtaireacht a ceann scríbe, ar an dá luathas. Is cuimhin liom freisin, nuair a thosaigh an Cogadh Mór, sa bhliain 1939, go gchuireadh an tArdmháistir, an tUas. Seán Ó Cróinín, mé fhéin agus Proinsias Mac Eoin, go dtí teach Mhic Eoin ar an nGeata Mór, le héisteacht leis an nuacht ar an Raidió, agus scéala an chogaidh a thabhairt ar ais linn chuige. Anois, cé go mbínn amuigh ar theachtaireachtaí, leath na gcuarta, níor chuir an ealaín chéanna sin isteach ar mo chuid scolaíochta, nó bhí ar mo chumas, cibé a bhíodh á dhéanamh acu agus mise ar fán ón seomra ranga, d’éiríodh liom an méid sin a phiocach suas, gan stró, agus cibé obair bhaile a bhí le déanamh againn, a dhéanamh gan teip, chuile oíche. Ní hé sin amháin é ach d’éiríodh liom corr scilling a shaothrú as mo scileanna léinn, nó thagadh scoláirí áirithe chugam, leis an obair bhaile chéanna sin a dhéanamh dóibh, agus iad breá sásta na pingneacha a bhronnadh ormsa, mar chúiteamh. Minic a d’éirigh liomsa fáil isteach chuig na scannáin tostacha, tríd an gcleas céanna sin.
Thart ar an am gcéanna sin, agus náisiúin mhóra an domhain ag pleanncadh agus ag leadradh a chéile, agus rudaí á gciondáil anseo i dtír na hÉireann, thosaigh an Máistir Ó Cróinín ag iarraidh treoir ghairme eicínt a chur ormsa. D’iarr sé mé a stiúradh an bealach seo, agus d’iarr sé mé a stiúradh an bealach úd eile, ach i ndeireadh na dála, ba í an tsagartacht a roghnaigh mé. Anois, caithfear a thuiscint, nach raibh puinn gustail ag mo mhuintir, agus dá thairbhe sin, ní bheadh sé indéanta mé a chur go Mánuat, nó chuig ceann ar bith de na Cliarscoileanna ardnósacha, ach, níorbh fhál go haer é! nó bhí “Cumann Misinéirí chun na hAifrice”, nó an SMA, mar a thugtar orthu, breá sásta gasúir de mo leithéidse a ghlacadh isteach ina scoileanna, ar tháille an-íseal, ag súil go leanfadh uimhir áirithe de na daltaí sin leo go ndéanfaí sagairt do na Misin díobh, i ndeireadh na dála. Tuigeadh dóibh, dár ndóigh, go gcaillfeadh siad roinnt mhaith acu, san aon bhliain déag idir tús an chúrsa agus lá an oirnithe. B’fhéidir go dtógfadh siad isteach thart ar chúig dhuine is fiche in aghaidh na bliana, ach chuile sheans nach ndéanfaí ach cúigear, nó seisear, díobh sin a oirniú, ar deireadh thiar. Ach bhí siad lán-tsásta leis na huimhreacha sin, agus bhí siad lán-tsásta freisin, go raibh siad ag leathadh an bhriathair i measc an phobail, ina mbealach fhéin. Ach ba bheag a thuig mise faoi na cúrsaí sin, agus mé fhéin agus an Máistir ag cur cúrsaí creidimh agus sagartachta trí chéile, i Scoil Náisúnta na Cille Móire Iorrais, i ndeireadh triochaidí agus i dtús daichidí na haoise seo caite. Ar aon chuma, bheartaigh mé fhéin dul chun na hAifrice im’ mhisinéir. Bhí grá im chroí agam, an t-am sin, do ghormaigh na hAifrice. Ní ón gcnoc nó ón ngaoth a bhailigh mé fhéin an chráifeacht, nó ba dhuine í mo Mham, a raibh an oiread sin creidimh aici is a chuirfeadh an cnoc thall ar an gcnoc abhus, agus chomh maith le sin, tógadh mé i bpobal ina raibh céad faoin gcéad acu ag cleachtadh a gcreidimh, agus ag glacadh le fíricí na Críostaíochta. Sea, agus “fair play” don Mháistir, bhí seisean sásta an cupla punt a chur sa chiste, a bheadh riachtanach, le gasúr dem leithéidse a chur chun an Choláiste úd i mBéal an Átha Fhada, i ngiorracht roinnt mílte do Bhall Álainn, i gContae Mhaigh Eo.
Ba ghearr go raibh an scéal i mbéal gach éinne.
“Ar chuala tú an nuacht?” adéarfadh duine.
“Cén nuacht atá i gceist agat?”
“Cén nuacht, an ea? Go bhfuil Peadar Mhichael Mhicí ag dul sna sagairt!”
“Ag magadh fúm atá tú? mar nach bhfuil níos mó ná a phaidreacha ar a aire ag an bPeadar céanna, bail ó Dhia air!”.
“B’fhéidir go bhfuil, agus b’fhéidir nach bhfuil, ach sin an scéal a chuala mé fhéin, anois díreach, ó Tom an Phosta, agus nach bhfuil an Tom céanna sin an-mhór le Bairéadaigh na Druime?”
“Ó, bhuel! má bhí an scéal ag Tom an Phosta, caithfidh go bhfuil bunús eicínt leis. Bhuel anois! cé chreidfeadh go raghadh an diabhailín céanna sin le sagartacht? “ “Nach ait an mac an saol? agus nach fánach an áit a bhfaighfeá breac?”
B’in mar a bhí i measc na gcomharsan, na laethe úd, i lár na blaina úd 1940, agus mise ag fáil réidh le bealach úr a threabhadh dom fhéin, nó níor ghnáth-rud é, an t-am sin, buachaill óg dem leithéidse, Cliarscoil a thabhairt air fhéin.
Chuaigh chuile shórt ar aghaidh go seoigh, ar feadh scathaimh. Ach de réir mar a bhí an lá spriocáilte ag druidim linn, bhí ag dul ina luí ormsa, méid na céime a bhí á tógáil agamsa. Ach dá fhaid an lá tagann tráthnóna, agus ba é an dála céanna agamsa é. Ar deireadh thiar thall, tháinig an lá mór. An oíche roimh ré, bhailigh na comharsanna uilig isteach sa teach s’againne, le slán agus beannacht a chur liomsa, nó ba é sin nós an muintire thiar, ag an am sin.
Faoi’n am sin freisin, bhí chuile short, a bheadh ag teastáil uaim sa Choláiste, ceannaithe agus pacáilte, i gcás breá, nua, taistil, domsa. Mo Mham agus mo dheirfiúracha ba mhó a rinne an gnó sin, nó ba bheag scil a bhi agamsa sna cúrsaí céanna sin, ag an am, murab ionann is anois.
Ar maidin, bhuaileamar bóthar. An t-am sin, ní gá a rá, nach raibh carr, nó cairt, le síob a thabhairt dom go Béal an Mhuirthead, mar ní théadh an bus thar an mbaile mór sin siar, ag an am sin. Deiridís go raibh an droichead ró-chúng, ró-lag, nó nó-rud–eicínt–eile, agus sa tslí sin, fágadh muintir na leithinse lena mbealach fhéin a dhéanamh go Béal an Mhuirthead, dá mbuailfeadh an fonn taistil iad. Mar sin, ar rothar is ea chuaigh mé fhéin go Béal an Mhuirthead, an mhaidin spriocáilte sin. Chuaigh mo dheartháir Seán, Grásta ó Dhia air, in éineacht liom, leis an gcás breá, donn, nua sin, a iompar, nó bhí Seán níos sine agus níos foirfe na mé. B’eisean an duine ba shine den ál, agus meas dá réir againne air. Chuir Seán ar an mbus mé, thug mo chás don tiománaí, do “Láchaí Clarke”, agus d’fhág slán liom.
Bhí mé liom fhéin ar deireadh, agus geallaimse dhuit é, go ndeachaigh an cumha agus an t-uaigneas go smior na gcnámh isteach ionam. D’fhág mé Béal an Mhuirthead faoi ghradam, mé gléasta in éide ábhar sagairt, agus níos mó airgid i mo phóca, ná mar a bhí agam riamh roimhe sin. “Láchaí Clarke” ag tiomáint agus “George Ormsby” ina stiúrthóir againn. Ba nuacht chuile shórt domsa, nó ní raibh mé fhéin níos faide ó bhaile ná Béal an Mhuirthead, riamh roimhe sin. Nach orm a bhí an t-ioinadh, nuair a chonaic mé crainn den chéad uair riamh, ba bheag nár bhain a n-uaisleacht agus a n-airde radharc na súl díom. Ar deireadh thiar, shroicheamar Béal an Átha, ach ní raibh ar mo chumas dul níos fuide, an lá sin, nó ní raibh ach traein amháin ag fágáil Béal an Átha, in aghaidh an lae, an tráth sin, agus d’imíodh sin ar maidin. Éinne ar theastaigh uaidh dul níos faide ná Béal an Átha, bhuel, d’fhéadfah sé fanacht go dtí an lá arna mhárach. Chuir mé fhéin fúm, an oíche sin, in “Óstán an Néfin”, agus bhí mé ar mo chois go breá luath an mhaidin dár gcionn. Ar ball, rinne mé mo shlí go Stáisiún na Treanach. Ó, a Thiarcais! nár mhór idir sin agus tada dá bhfaca mé fhéin riamh roimhe sin! Cheannaigh mé mo thicéad agus isteach liom ar an ardán, le fanacht leis an traein. Ní raibh mé im aonar ansin, ach oiread, nó bhí slua mór daoine bailithe ansin, agus iad ag fanacht ar thraein úd na maidine, nó ní bheadh traein eile ag fágáil an stáisiúin sin go dtí an mhaidin dár gcionn. Ba nuacht chuile shórt domsa, agus mar sin, bhí mé ag siúl liom síos suas ar an ardán, agus mo thicéad greamaithe go teann im ghlaic agam, ach ní i gcónaí a thagann an crúiscín slán abhaile ón tobar, agus ba é an dála céanna agamsa é agus an ticéad draíochta sin, nó cibé útamáil a bhí ar siúl agam, thit an ticéad síos uaim, idir an traein agus an ardán. Ó, a Thiarcais! conas a gheobhainn greim ar mo thicéad draíochta arís, agus mura bhfaighinn greim ar an dticéad céanna sin, is dócha nach ligfí ar bord na traenach chor ar bith mé. Bhuel, ar ámharaí an tsaoil mhóir, bhí fear breá, scafánta, óg, ó Bheannchor Iorrais, duine de mhuintir Uí Mhurchú, ar an bhfód, agus d’fhág seisean a mhála taistil ar leataobh, agus síos leis, idir an traein agus an ardán, agus i bpreab na súl, bhí mo thicéad caillte slán sábháilte ina ghlac aige. Thug sé ar ais dom é. Ghabh mé mo bhuíochas ó chroí leis, agus sa chomhrá a lean an eachtra sin, d’inis sé dom, go mba bhall de Aerfhórsa Shasana é, agus go raibh sé tar éis saoire a chaitheamh sa bhaile, i mBeannchor Iorrais. D’fhiafraigh mé fhéin de, ar ghlac sé aon pháirt fós sa Chogadh Mór. “Abhair é,” ar seisean, “nó is beag lá nach dtéim fhéin, is mo bhuíon trodairí, ar aer-ruathair, thar chríocha na Gearmáine isteach, ag buamáil, ag troid, ag spiaireacht.”
“Agus an bhfuil sé contúirteach bheith i mbun na hoibre sin?” arsa mé fhéin.
“Bhuel,” ar seisean, “is beag lá nach gcailleann muid comrádaí amháin, ar a laghad, agus níl ann ach cluiche gill, mar adéarfá. Bhí an t-ádh i mo chaipínse, go nuige seo, ach go háirithe, agus tá súil le Dia agam, go dtiocfaidh mé slán abhaile ón gcogadh millteach, uafásach, seo.
Bhuel, ag an bpointe sin, chualamar fead caol, ard, cluasphléascach, na traenach, agus í réidh chun bóthair. Chuamar ar bord. D’fhágas fhéin slán le mo chara nua, an fear breá, ard, rua, dathúil sin, ó Bheannchor Iorrais, agus muid ag súil go gcasfaí ar a chéile sinn arís, amach anseo, ach tá faitíos orm, nár chasadh Mac úd Uí Mhurchú arís orm, ó shoin i leith, agus níl fhios agam ó thalamh an domhain, ar tháinig sé slán ón mbearna bhaoil, nó ar cailleadh é ar mhisean, nó ar ruathar eicínt, isteach thar theorainn na Gearmáine isteach. Cibé faoi sin, ba é an Mac Uí Mhurchú úd mo chéad laoch, agus bronnaim anois an curadhmhír air, bíodh sé beo, nó bíodh sé marbh.
Ar ball, d’ardaigh an traein a seolta, agus as go brách lei, go torannach, ardghlórach, agus mise á sciobadh aici lei, ó dhúthaí mo mhuintire, agus ó nead teolaí na hóige. Nach orm a bhí an t-ionadh, agus an traein sin ag réabadh lei trí ghoirt is trí mhóinéir, trí bhailte is trí choillte, go dtí gur stop si sa deireadh i mBall Álainn, agus nár cuireadh fainic na bhfainic ormsa, tuirlingt ag an stáisiún sin? Bhailigh mé mo chip is mo mheanaithe, agus amach liom de rúid as an traein úd, an chéad traein dár leag mise súil riamh uirthi, agus chomh luath is a bhí mise bailithe liom amach aisti, lig sí fead ghéar, chluasphléascach, mhagúil, aisti, agus as go brách lei arís, go torannach, gaileach, rothach, amach as stáisiún úd Bhall Álainn. Bhreathnaigh mé timpeall orm fhéin, nó dúradh liom go mbeadh duine eicínt ansin romham, le treoir a dhéanamh dom. Tháinig fear bunaosta im threo i leith. “An tusa an Bairéadach?” ar seisean liom. “Is mé,” arsa mé fhéin á fhreagairt. “Tar liomsa, má sea,” ar seisean, “tá cóir iompair anseo amuigh agam, le tú a thabhairt go dtí Coláiste an Chroí RóNaofa, i mBéal an Átha Fhada.”
Lean mé amach as an stáisiún é, agus do bharúil, cén gléas iompair a bhí aige ansin faoi mo chomhair? Céard eile a bheadh aige ann, ach carr cliathánach? Go breá ar fad, arsa mise liom fhéin, beidh “jaunt “ breá agam ón stáisiún traenach seo go dtí an Coláiste.
**********************
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Memories!
Bíodh go bhfuil an Nollaig imithe faoi seo, agus gur fada linn uainn í anois, ní hionann sin is a rá nach bhfilleann cuimhní an tSeasúir Bheannaithe sin orainn go rialta. Agus ó tharla nár éirigh liom mo smaointe a chur in bhur láthair roimh an Nollaig fhéin, tuigeadh dom, nárbh olc an smaoineamh é cuid de na cuimhní sin a bhreacadh síos daoibh, in Alt na seachtaine seo.
Mar sin, a chairde, tagaigí liom siar bóithrin na smaointe, le spléachadh a fháil ar na Nollaigí a chaitheamar, fadó.
Caithfidh mé a rá, nach ró-shoiléir atá na cuimhní céanna sin anois, bíodh go bhfuil siad ransaithe agam, minic go leor, leis na scórtha blian anuas. Ach an t-am sin d’aithneofá ar chuile shórt, ó thús Mhí na Nollag, go raibh an Nollaig chugat. Thosaíodh muide, páistí, ar an gcúig mhíle “Áibhé” a rá idir an chéad lá de Mhí na Nollag, agus Oíche Nollag, nó ba é a chreideamarna, ag an am, nó dá gcríochnófá an cúig mhíle sin, go bhfaighfeá do mhian, mian ar bith a shantaigh do chroí istigh, ach í a lorg ag an Aifreann, Maidin Lae Nollag.
Shopping
Ba shéasúr na siopadóireaachta é freisin. Ní hé anois go mbíodh na Mamanna agus na Daideanna ag dul ar eitleáin go Nua Eabhrac, ag ceannacht na Nollag, nó ag ceannacht earraí go tiubh ar an idirlíon, agus iad ag stócáil don Séasúr a bhí rompu amach. Níorbh ea muis, nó ní raibh fáil ar eitleáin, nó ar idirlíon, ag an am. Ba earraí iadsan, a bhí folaithe fós ó radharc daoine, i scamall tiubh an todhchaí. Ach mura raibh deis acu dul ag siopadóireacht, faoi mar a dhéanann Mamanna agus Daideanna an lae inniu, bí cinnte go mbíodh súil in airde acu ar Mhargadh Mór na Nollag, a thionóltaí i mBéal an Mhuirthead, ar an Satharn roimh Nollaig, chuile bhliain. Ag an Margadh Mór sin, bhíodh fáil ar chuile shórt a bheadh riachtanach do chomóradh na Féile. Agus cá bhfágfá Aonach Mór na Nollag, a bhíodh ar siúl sa mbaile céanna sin, ar an gCúigiú Lá Déag de Mhí na Nollag, nó ba ag an Margadh agus ar an Aonach sin a dhéantaí díol agus ceannacht na Nollag. Bhíodh fear an tí ag iarraidh, b’fhéidir, earra eicínt a dhíol ar an Aonach sin, le pingneacha a shaothrú, ionas go mbeadh a dóthain airgid ag bean an tí leis an Nollaig a cheannacht, Bhíodh gé mhór, phlucach, na Nollag, roghnaithe cheana féin, agus a fhios ag ‘cuile dhuine sa timpeall cén ghé a bhí daortha, ach amháin ag an ngé bhocht fhéin!
The Special Spirit
Ní i bhfeabhas a bhíodh an aimsir ag dul, an tráth sin bliana, ach leis an chaoi a raibh chuile dhuine ag súil leis an Nollaig, ba bheag am a bhí acu le díriú ar an aimsir, ach mar sin fhéin, bheadh a fhios ag madraí an bhaile fiú, go raibh goimh san aimsir chéanna sin, agus go raibh sioc agus sneachta á dtuar do na laethe a bhí rompu amach.
Ach ba é tús na Nollag i ndáiríre nó Oíche Nollag. B’in an tráth a thabharfadh duine ar bith faoi deara, go raibh an feitheamh fada i ndáil le bheith thart, agus go raibh muid ar thairseach na Féile Móire fhéin. Thabharfá an fustar agus an brostú faoi deara gach áit sa timpeall. Bhíodh maisiúcháin á gcur suas, coinnle á gceannacht, sea, agus nach mbíodh an corr-shlam péinte, agus aol-datha, á chur ar dhoirse, ar fhuinneoga, agus ar bhallaí.
Final Preparations
Ach, más fada fhéin an tráthnóna, tagann an oíche, agus ba é an dála céanna ag Oíche Nollag é. Tráthnóna cruógach, gnóthach, draíochta, ba ea an tráthnona sin. Cácaí milse á bhfuineadh agus á mbácáil, gaineamh a scaipeadh ar an urlúr le gile a leathadh sa teach, coinle á lasadh, agus á gcur sna fuinneoga, béile na hoíche a ghléasadh, stocaí á gcrochadh, gan focal as na páistí, ach iad ag súil le féiríní ina stocaí Maidin Lae Nollag. Agus bíodh go mbainfí taitneamh as béile na hoíche sin, gona cáca milis, níor dhada é, i gcomparáid leis an smaoineamh go mbeadh Daidí na Nollag fhéin ag teacht chucu i lár na hoíche sin. Anois, ba chóir a rá, nach mórán a d’fhágadh sé ag páistí an bhaile s’againne, ach nach mbíonn blas ar an mbeagán i gcónaí, bhuel! bhíodh sna seanlaethe, ar aon nós!
Excitement!
Léadh chuile shagart trí hAifreann maidin Lae Nollag, agus théimis chuig an chéad cheann, ar a hocht a chlog ar maidin. Lampaí fearraibín ag scaoileadh solais bhuí uathu timpeall an tséipéil. An Altóir faoi bhrat choinnle lasta. An Beithilín socraithe ansin, taobh istigh de na Ráillí, agus páistí an pharáiste sa timpeall, iad ag baint na sál dá chéile ag iarraidh radharc a fháil ar Iosagán fhéin ina luí ar an tuí sa mháinséar. Ar ball, nuair a thagadh an Sagart Paráiste amach ar an altóir, is beag nach mothófá to raibh an Chúirt Neamhaí fhéin ina suí inár measc, agus an naofacht ar an bhfód, le chuile Chríostaí sa tséipéal a bhá ina taoide.
Ite Missa Est!
Sruth Laidine ón sagart naofa. Coinnle agus lampaí ag caochadh súl ar an bpobal. An Chomaoin Naofa á dáileadh. “Ite Missa est!” Scaoileadh an pobal saor. Abhaile leo, agus chuile dhuine acu ag smaoineamah ar an dinnéar a bheadh ar bord aige ar ball. Gé bhruite, gabáiste bog, bán, agus prátaí geala, plúracha, leata ar bord rompu amach ina bhféasta. Bia ríoga d’óg is d’aosta.
Ar ball, théadh muidinne, gasúir, amach ar thóir an dreoilín, nó nach mbeadh muid ag dul sa Dreoilín an lá dár gcionn, Lá ‘le Stiofán na gcloch.
Leor sin don bhabhta seo.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
.
.
Saorántacht agus Saoirse
Sparán Teann
Nuair a bhí mise ag fás aníos, thiar in Iorras na nIontas, i gContae Mhaigh Eo, ba bheag smaoineamh a bhí ag éinne a mhair an tráth úd, go bhfeicfí an lá choíche, nuair a bheadh daoine ina dtuile ag déanamh ar chóstaí ár dtírín, ag iarraidh bheith istigh a fháil inár measc.
Tuige sin, an ea?
Bhuel, an tráth úd, ba sa tslí chontráilte a bhí an tuile daonna ag sní amach uainn, lá i ndiaidh lae, seachtain i ndiaidh seachtaine, agus bliain i ndiaidh bliana. Ní chloisfeá ón gcosmhuintir an tráth sin ach gearán agus casaoid faoi bhochtaineacht na tíre seo ’gainne. Bhí an port céanna ag chuile dhuine, iad uilig ag maíomh go raibh an tír s’againne imithe i mbealach a basctha. Sea, mh’anam! agus smaoinigh freisin, go raibh an deilín céanna ag boic mhóra na meán cumarsáide, i bhfad níos déanaí na sin, iad ag dearbhú, lá i ndiaidh lae, go raibh an tír seo ‘gainne “banjaxed”, agus í imithe le sruth, síos poll an leithris, chun na mara móire.
An Imirce
Bhí ár gcóras oideachais fiú, dírithe ar phostanna a fháil dár ndaoine óga i dtíortha thar sáile, muid ag oiliúint dochtúirí, banaltraí, sagairt, múinteoirí, agus tuilleadh, agus gan seans ag roinnt mhaith acu post d’fháil riamh sa tír seo.
“ Á, Muise! diabhal tada ar domhan le fáil acu sa tírin bocht seo, caithfidh siad aghaidh a thabhairt ar an gcoigríoch, áit a mbeidh siad in ann greim a mbéil a shaothrú, na créatúir. Sea, mh’anam! is maith ann iad na tíortha eachtrannacha céanna sin, mar nuair is crua don chailleach, caithfidh sí rith.”
D’éirigh go maith leo siúd a chuaigh ar an imirce, ach dár ndóigh, níor chóir ligint i ndearmad riamh, an éagóir a deineadh orthu, nuair nach raibh muid, mar phobal, ábalta riar dóibh abhus, ina dtír dhúchais fhéin. B’fhéidir gur éirigh leo slí bheatha maith a bhaint amach dóibh fhéin thall, ach ag an am gcéanna, is cinnte freisin gur mhinic a shil siad deora goirte na deoraíochta.
Litir ó Mheiriceá
Ná déanaimis dearmad ach oiread ar na puint, is ar na dollair, a sheol siad abhaile chugainne, nuair a bhí géarghá abhus lena leithéid. Ba bheag athrú a tháinig ar chúrsaí agus mise ag saothrú mo choda abhus anseo. Muid ag streachailt leis an saol mór, ó bhliain go cheile, agus an saol mór ag streachailt linne. Chuaigh mé amach ar scor in am tráth, agus diaidh ar ndiaidh, thosaigh cúrsaí ag athrú. De réir a chéile, bhí sé ag dul i gcionn orainn, nach raibh Conchubhar Mór sa Chúinne againn a thuilleadh. Bhí daoine óga ag dul ar saoire chuig áiteacha imchiana an domhain. Bhí gluaisteáin ag daoine nár chleacht riamh ach Neidí bocht na gceithre crúb is na gcluas fada. Bhí daoine ag dul amach chuig tithe ósta, agus chuig proinntithe, le béilí a chaitheamh iontu. Agus chomh maith le sin, bhí daoine gléasta go galánta, Domhnach is Dálach. Sea, mh’anam! bhí cuma, blas, agus boladh an airgid, le fáil, thíos agus thuas, abhus agus thall, ó cheann ceann na tíre. Ní chloisfeá daoine ag rá feasta, ar Raidió, nó ar Theilifís go raibh an tírín s’againne “banjaxed”, nó bhí na daoine a bhíodh ag canadh an phoirt sin ina suí go te anois, agus carn airgid á shaothrú acu in aghaidh na bliana, as sparán an Stáitín “bhanjaxed” chéanna sin.
Na Leanaí Gorma
Le scéal gairid a dhéanamh de, ba ghearr go raibh ainm an airgid amuigh orainn, ó cheann ceann na cruinne.
Ní raibh ach toradh amháin ar cháil sin an airgid, agus b’in gur tháinig daoine ag déanamh ar chóstaí na tíre seo, ag súil go roinnfí go fial leo anseo. Tháinig na daoine sin, ina nduine agus ina nduine i dtosach, ansin ina mionghrúpaí, agus ar ball, tháinig siad ina dtuile tréan, do-stoptha. I dtosach báire, níor chaith muid chomh fial, flaithiúil, sin leis na strainséirí úd a tháinig inár measc, nó ní raibh aon chleachtadh againn ar a leithéid, ach le himeacht aimsire, b’éigean dúinn glacadh leis, go raibh dualgas orainn feasta, deighleáil leo, le dínit agus le meas. Nár chaitheamar blianta fada sa tír seo ag tiomsú pingneacha do na “Leanaí Gorma”, ach nuair a d’fhás na Leanaí céanna sin suas, agus nuair a tháinig siad ag iarraidh bheith istigh a fháil uainn, bhuel! ba scéal eile ar fad é, ach diaidh ar ndiaidh, cuireadh ar ár súile dúinn, nach raibh an dara rogha againn ach tearmann a thabhairt, nuair a bhí a leithéid dlite dóibh, agus chomh maith le sin, d’fháiltíomar roimh oibrithe riachtanacha a sheol chugainn ina gcaise thréan, dóchasach, do-stoptha, agus ní haon ionadh gur fháiltíomar rompu, nó chuidíodar linn an Tíogar gortach, Ceilteach, s’againne, a bheathú agus a ramhrú. Chomh fada is a bhaineann sé liomsa, ba chóir duinn fáilte is fiche a fhearadh roimh na daoine dáiríreacha sin a thangann chugainn, ar thóir tearmainn, nó oibre, agus ba chóir go mbeadh muid sásta freisin saorántacht ár dtíre a bhronnadh orthu, dá dtuillfeadh siad a leithéid.
Anois, níorbh iad na “Leanaí Gorma” amháin a tháinig chun an dorais chugainn, nó chomh luath is a scaip an scéal, go raibh obair agus saothrú den scoth le fáil abhus, thosaigh daoine ó chiníocha éagsúla ag ardú a seolta, lena mbealach a dhéanamh chun na tíre seo.
Fáilte roimh Chách……….
Bhí go maith, is ní raibh go holc, ach ar ball, tuigeadh dúinn uilig, go raibh ceataí sa scéal, nó cuid de na daoine seo a sheol isteach chugainn, ag lorg bheith istigh a fháil inár measc, ba choirpigh déanta a bhí iontu, agus ba ghearr go raibh sé soiléir don saol mór, nár le bheith ina manaigh a tháinig siad chugainne! Nílim ag rá anois, nach raibh ár mórdhóthain coirpigh dhúchasacha againn anseo cheana, nó bhí, agus farrasbarr, ach cuid de na coirpigh a sheol isteach chugainn, ba den díogha iad, agus ba ghearr go raibh siad sáite go dtí na cluasa, i ndíol drugaí, i ngoid agus i robáil, i mugáil, i bhfuadach, agus i marú fiú, agus tuilleadh coirpeachta, ar an dtéad céanna sin. Ach céard is féidir linn a dhéanamh le coirpigh dá leithéid a shrianú? Sílim nach bhfuil ach leigheas amháin ar an scéal sin.
Bata agus Bóthar
Agus cén leigheas atá agat, ar an olc sin?
Leigheas amháin, agus sin bata agus bóthar a thabhairt dóibh amach as an tír seo arís.
Ach nach bhfuil sin sách dian ar na créatúir?
Ní dóigh liom go bhfuil, nó tháinig siad chugainn ag iarraidh bheith istigh a fháil, iad ag maoímh go raibh tearmann uathu, sin nó gur theastaigh uathu cónaí agus saothrú inár measc anseo, mar a dhéanfadh saoránaigh dhílse. Bhuel! tá go maith, ach mura bhfuil siad sásta cur lena bhfocal agus sin a dhéanamh, ansin níl saorántacht tuillte acu, nó níl “bheith istigh” dlite dóibh, ach oiread. Agus mar adeireadh an fear fadó, ní saoirse go saorántacht.
Ó, sea! agus rud amháin eile, níor chóir ligint dóibh tiomáint ar ár mbóithre gan teastas tiomána oiriúnach, inghlactha, a bheith ina seilbh acu, díreach cosúil le saoránaigh na tíre seo, sin agus árachas cuí a bheith tógtha amach ar a bhfeithicil acu.
Anois nó Riamh !
Tá “make up your mind time” buailte linn. Caithfear beart cuí a dhéanamh anois, nó mura ndéanfar, bheadh sé chomh maith againn dul ag feadaíl feasta! nó tá an baol ann, go ndéanfadh na himircigh áirithe seo chuile iarracht ar thuilleadh mhodhanna coirpeachta a fhorbairt dóibh fhéin anseo, agus dá dtarlódh a leithéid, téadh saoránaigh na tíre seo tigh an diabhail! Ó, sea, agus bheadh cabhair chuige sin le fáil acu, ó bhuíon liom leat dár saoránaigh fhéin, buíon a bheadh réidh, ullamh, dul amach ag léirsiú leo agus ag éileamh saoirse agus saorántacht dár n-imircigh isteach. Ní gá a rá, nach mbíonn daoine dá leithéid sásta, na laethe seo, cead rialaithe a thabhairt dár Rialtas tofa, daonlathach, fhéin, sé sin, mura n-aontaíonn siad lena dtuairimí fhéin!
Sea, mh’anam, seo uair na cinniúna, nó “make up your mind time” dúinn uilig, gan aon agó.
.
le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir
An Teachta Dála agus Scéalta eile
le
Brighid Uí Mhonacháin
**************************
Peadar Bairéad
Cnuasach Gearrscéalta
Brighid Uí Mhonacháin a chuir na scéalta seo ar fáil dúinn sa chnuasach beag néata seo. Cúig scéal déag ar fad atá le léamh againn anseo. Is áisiúil, amach is amuigh, an cnuasach seo, nó tharlaíonn amannta nach mbíonn mórán ama le spáráil ag an léitheoir, agus sa chás sin, oireann gearrscéal go seoigh dá chás. Anois, caithfidh mé a admháil, nach bhfuil mé fhéin ró-thugtha do ghearrscéalta, nó b’fhearr liom greim a fháil ar scéal fada toirtiúil gur féidir liom tamall fada a chaitheamh ina bhun, ach ag an am gcéanna, tharlaíonn, amannaí, nach mbíonn an méid sin ama agam do scéal fada dá leithéid, agus ansin, oireann an gearrscéal go seoigh dom, agus lena chois sin, tugann sé deis dom taitneamh a bhaint as píosa breá Gaeilge a léamh sa ghearrthréimhse atá ar fáil agam chuige. Ach, le filleadh ar an gCnuasach Gearrscéalta seo:-
Ba í Brighid Uí Mhonacháin a scríobh, bean a rugadh i mBéal Feirste, ach a bhfuil cónaí uirthi faoi láthair i nGaoth Dobhair.
Caithfidh mé a rá, gur bhain mé taitneamh as chuile cheann de na scéalta a leagtar os ár gcomhair sa leabhar seo, nó tá bua na scéalaíochta ag an údar seo, agus chomh maith le sin, tá éagsúlacht ábhair agus carachtair á léiriú aici ó scéal go scéal. Breathnaigh ar an gcéad scéal, mar shampla, ‘An Teachta Dála’, scéal dea-scríofa, cliste, inchreidte. Tá a lán le léamh tríd an scéal seo, a thabharfadh leide don léitheoir fadcheannach, faoi’na bhfuil ag tarlú idir an lanúin seo tríd an scéal suimiúil seo. Níl an bhean, Helen, sásta dul lena céile chuig cruinniú Dáilcheantair, cé go bhfuil a céile ag cur brú chuige sin uirthi, ach nuair atá sé imithe, tá sí lántsásta lei fhéin, agus áthas uirthi gur fhan sí sa bhaile. Arís, ní mó ná sásta atá sí gur imigh a fear le polaitíocht, a chéaduair, nó ní raibh an dúil sin aige sa cheird sin sular phós siad, ach, ar sise,”má tá dúil aige sa charn aoiligh glacadh sé leis na priompalláin” Ach, mar sin fhéin, d’fhan sí ina suí ag fanacht go dtiocfadh sé abhaile ón gcruinniú Dáilcheantair, agus í ag ceapadh go mb’fhéidir go mbeadh braon sa chorraicín aige, rud nár réitigh lena aingíne, agus rud freisin, a mhúsclódh an iaróg ann. “Ghní sé Jekyll den Hyde a phós sí.” Tháinig sé abhaile déanach go maith, ach fuair Helen amach ar maidin go raibh a céile fir mín marbh sa leaba taobh lei. Rinneadh é a thórramh go dóighiúil agus tháinig na sluaite le slán a fhágáil lena dTeachta dílis Dála. Ar ball, nuair a chuaigh Helen chuig a seomra le dreas codlata a dhéanamh :-
“Shuigh Helen os comhair a tábla maisiúcháin agus bhain di. Bhreathnaigh sí na balscóidí gorma a d’fhág na buillí ar a sciatháin. Lig sí osna. Bhreathnaigh sí rian na gciceanna ar a loirgní.”
Ach, i ndiaidh chuile shórt, níor mhúch na buillí nó na ciceanna tine an ghrá a fadaíodh idir an bheirt áirithe seo, agus féach mar a chuireann an t-údar críoch lena scéal:-
“ ‘Val bocht,’ ar sise. ‘An t-ól bradach!’
Agus ghoil Helen chéad deora an lae.”
B’fhéidir gur chaith mé an iomarca ama ag gabháil don chéad scéal sin, ach ní hionann sin is a rá nár chuir mé suim ar bith sna scéalta breátha eile atá le fáil idir chlúdaigh an leabhair seo, nó bhain mé taitneamh agus toit as chuile cheann acu. Dhírigh mé ar an gcéad scéal úd le blas eicínt den iomlán a thabhairt duit, sa phíosa seo. Ba bhreá ar fad liom scéalta ar nós, ‘An Spideog’, ‘An Plastrálaí’, ‘Segovia’, ‘GYP’, agus ‘Sophie’. Sea, agus cá bhfágfá an scéal breá, tíriúil, sin, ‘Cumarsáid’, ina léirítear an chaoi ar cothaíodh comharsanúlacht idir an Bráthair de Brún agus Mr Robert McCracken, fear gnó, nuair a bheifeá ag súil lena mhalairt. Ach níor bheag an chabhair chuige sin an tseanteanga agus braoinín de Johnny Walker, nó Seáinín Mac Siúlaí, faoi mar a bhaist an Bráthair air!
Tá mé ag ceapadh, mo dhála fhéin, go mbainfidh tú taitneamh agus toit as an gcnuasach gearrscéalta seo freisin.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English