le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
fear buile, a madman; dreas, a while; réalta scannáin, a film star; ag ligint air, pretending; carraig ar chiall, a rock of sense; pór, breed; aicsean, a feat; cuntas bainc, a bank account; scálaí an hucstaera, a huckster’s scales.
.
F e a r n a B u i l e
Peadar Bairéad
A Mad World
Nach cuimhin le chuile dhuine againn an seanfhocal a bhíodh i mbéal daoine fadó….
Is dóigh le fear na buile
Gurb é fhéin fear na céille.
Sea, mh’anam, agus nach cóngarach go maith dá chéile an dá earra céanna sin, an bhuile agus an chiall, agus nach ndeirtí fadó go mba dheartháireacha dá chéile an chiall is an bhuile, agus i ndáiríre, nach mbuaileann dreasanna buile agus dreasanna céille chuile dhuine againn, ach ní tharlaíonn na dreasanna buile sin ach go hannamh, i mbunús na ndaoine. Bhuel, ba é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín sin mé, an tseachtain seo, nó mé ag breathnú ar chúrsaí an tsaoil mhóir, thart orainn, agus ní thógfá ar dhuine ar bith é, dá gceapfadh sé go raibh an saol ar fad imithe ar mire, agus leis an scéal a dhéanamh i bhfad Éireann níos measa, dá gceapfadh chuile mhac an pheata acu, go raibh sé fhéin chomh ciallmhar le breitheamh, bíodh go bhfuil daoine ann freisin, a chuirfeadh comhartha mór ceiste i ndiaidh an ráitis chéanna sin!
Breathnaigh ar an Réalta Scannáin. Nach dóigh leis-sean, nach bhfuil duine ar bith ar an saol seo ar aon chéim leis?
Film Stars’ Status
Sea, mh’anam! Agus céard a dhéanann an Réalta seo, leis an stádas, agus leis an ngradam seo uilig, gan trácht in aon chor ar an sparán teann a bhronnann an pobal idirnáisiúnta air, céard a dhéanann sé le sin uilig a shaothrú?
Céard a dhéanann sé, an ea?
Bhuel, caitheann sé a chuid ama, ag dul timpeall, ag iarraidh a chur ina luí ar chuile dhuine, gur duine eile ar fad é! Nach é sin ceird an Réalta Scannáin? Diabhal a bhíonn ar siúl aige, agus é i mbun a cheirde, ach ag ligint air, gur duine eile ar fad é, ag cur i gcéill don tsaol mór, nach é fhéin atá os ár gcomhair amach, in aon chor, ach carachtar eile ar fad, agus dá fheabhas a éiríonn leis sin a chur ar ár súile dúinn, is ea is mó a shaothraíonn sé, agus is ea is mó a shíltear de.
Crazy, is it?
Anois, dá bhfeicfeá duine ag dul timpeall, agus é ag ligint air go mba dhuine eile ar fad é, céard a cheapfá fhéin faoi? Nach gceapfá go raibh sé glan as a mheabhair? nó i bhfocail eile, go mba dhuine buile é. Agus céard a cheapann an Réalta Scannáin fhéin? Níl dabht ar domhan, ach go gceapann sé gur charraig ar cheill é, agus a chruthú sin aige, sa charn airgid sin a bhronntar air, as na céapair sin uilig a bhíonn ar siúl aige. Sea, mh’anam, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, nach dtéann nuachta an tsaoil mhóir sa tóir air, ag iarraidh a thuairimí faoi chúrsaí casta polaitíochta, sóisialta, agus creidimh, a bhronnadh orainn, sa chaoi go mbeadh ar ár gcumas, aithris a dhéanamh air. Níl dabht ar domhan, ach go mbíonn an pobal ina gcéad cuid timpeall orthu, agus dia beag á dhéanamh acu díobh
Bull Sense
Anois, b’fhéidir go gceapfása gur duine buile é an Réalta Scannáin céanna sin, ach má sea fhéin, tuigtear don Réalta é fhéin, gurb é fear na céille é, sea agus a chúis sin aige!
Bhí mé ag cur na gcúrsaí seo trí chéile le Mártan a’ Tairbh, an lá cheana, agus labhair seisean liom faoi pheileadóirí cáiliúla an tsaoil mhóir, agus faoi na milliúin a shaothraíonn siadsan, in aghaidh na bliana. Beag an baol go mbeadh ar mo chumas-sa airgead mar sin a shaothrú le mo tharbh bocht, bíodh gur den pór is fearr, amach is amuigh é fhéin an créatúr! Anois, ar seisean liomsa, céard a cheapfá de dhuine, a chaithfeadh a laethe ag iarraidh liathróid a chiceáil uaidh, agus é a sheoladh isteach idir dhá chuaille a bheadh sáite sa talamh aige? Sea, mh’anam! ar seisean, agus ag an am gcéanna, é ag súil go n’íocfaí na milliúin sa bhliain dó, dá n-éireodh leis an t’aicsean sin a dhéanamh, anois is arís! Go bhfóire Mac Dé na Glóire orainn uilig, ar seisean, ach nach gceapfadh duine ciallmhar ar bith, go mba dhuine buile é mo dhuine?
All the way to the Bank !
B’fhéidir é, arsa mé fhéin, á fhreagairt, ach má sea fhéin, bheadh an gháire dheiridh ag mo dhuine, nuair a bheadh sé ag breathnú ar a chuntas bainc, ag deireadh na bliana.
Níl a fhios agam cé tá ar buile, nó cé tá ar a cheill, na laethe seo, arsa mo Mhártan liom ansin. Breathnaigh ar an gcuid eile againn, ar seisean, agus muid ag saothrú linn ar ár míle dhícheall, agus gan ach pingneacha beaga againn i ndeireadh na dála, sea, agus muidinne ag ceapadh, go mba sinne dream na céille! Sea, agus breathnaigh ar ár dTaoiseach fhéin, agus na daoine sin uilig a chaitheann a ndúthracht, is a laethe, ag iarraidh an tír seo a rialú, agus is beag nach bhfuil cuid de na himreoirí, agus de na Réalta Scannáin sin ag saothrú an oiread i seachtain amháin, is a shaothraíonn siadsan i mbliain iomlán!
Question or Answer ?
Sea, freagair an cheist domsa mar sin.
Cé tá ar a chiall? Nó cé tá ar buile?
Cuma cén freagra a thugann tú ar an gceist sin, tá mé cinnte, nach féidir ciall nó buile a mheá i scálaí an hucstaera. Agus i ndeireadh na dála, caithfear a admháil gur ag an dream fadó a bhí an ceart, nuair a dhearbhaigh siad, go mba dhóigh le fear na buile grubh é fhéin fear na céille.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Grisham chugainn arís
.
Peadar Bairéad
Ford County…….céadchló…….2009
By
John Grisham…………………..£12.99
Díolaim gearrscéalta atá i leabhar mór-ráchairte seo an Ghrishamaigh, biodh go mba úrscéalta, den chuid is mó, a leag sé os ár gcomhair amach, go nuige seo, úrscéal is fiche acu, agus leabhar amháin eile, bunaithe ar an bhfírinne, sé sin “ The Innocent Man”. Níl a fhios agam, cén fáth ar athraigh sé cúrsaí anois, ach táid ann adéarfadh, go mb’fhéidir go raibh sé meáite i dtosach ar úrscéalta a dhéanamh díobh seo, ach ar bhealach amháin, nó ar bhealach eile, gur theip ar na scéalta sin forbairt agus fás a dhéanamh dó, faoi mar a tharlaíodh i gcás na n-úrscéalta eile a shil óna pheann, agus ó tharla go raibh siad ró-mhaith le caitheamh i dtraipisí, mar sin, ní raibh le déanamh aige ach iad a athscríobh mar ghearrscéalta. Bhuel, bíodh sin fíor bréagach, níl dabht ar domhan ach gur éirigh leis an údar sraith gearrscéalta den scoth a leagan os ár gcomhair amach sa leabhar seo. Caithfidh mé a admháil, nach go ró-mhinic a léim fhéin díolaim gearrscéalta, ach shocraigh mé ar an ndíolaim seo a léamh toisc gurbh é John Grisham a chuir i dtoll a chéile iad, agus ní raibh a chathú orm, nó is féidir liom a rá anois, gur bhain mé taitneamh, sásamh, agus tairbhe nár bheag, as léamh na scéalta céanna sin.
Seacht gcinn de ghearrscéalta breátha
Ach nár chóir dom tagairt a dhéanamh do na gearrscéalta fhéin?
Bhuel! Seacht gcinn de scéalta dea-scríofa atá idir chlúdaigh an leabhair seo, agus geallaimse dhuit é, go bhfuil sé deacair ceann ar bith acu a chur uait, go dtí go mbíonn an deoir dheiridh den scéal diúgtha agat. Imríonn an t-údar an draíocht chéanna ar a léitheoir leis na gearrscéalta seo is a imríonn sé orthu lena úrscéalta mór-ráchairte.
Féach ar an gcéad scéal acu, “Blood Drive”. Gortaíodh Bailey i gcathair Memphis, áit a raibh sé ag obair ar an mbuildáil, agus scaipeadh an scéal sa mbaile tuaite, Boxhill, mar a raibh cónaí ar a mháthair, arbh othar í ag an am. Scaip an scéal, agus munar cuireadh leis, bí cinnte nár baineadh uaidh, go dtí, sa deireadh, go raibh scéal chailleach an uafáis déanta acu de. Ar deireadh thiar, thug trúir acu aghaidh ar an ospidéal úd i Memphis, go bhfeicfidís cén bhail a bhí ar Bailey bocht, agus é de chuspóir acu a gcuid fola fhéin a chur ar fáil dó, dá mbeadh sé ina gátar. Bhuel, is deacair a chreidiúint go mbainfeadh an oiread sin eachtraí, timpistí, agus mí-fhortún, dóibh, i rith an aistir sin, agus breathnaigh freisin, ar an toradh a bhí ar a gcuairt. Ach fágfaidh mé an pléisiúr sin agat fhéin, agus gan le déanamh agat, lena bhlaiseadh, ach an leabhar seo a fháil agus a léamh!!!
Ar “Death Row”
“Fetching Raymond” a bhaist an t-údar ar an dara scéal. Raymond Graney, atá i gceist aige anseo. Duine ab ea Raymond ar chuma leis faoi dhlithe a thíre, agus dá bharr sin, ba mhinic é ina aoi ag an Stát, ó laethe a óige i leith, ach ar deireadh thiar, mharaigh sé póilí, agus dá bharr sin, daoradh chun a bháis é i bpríosún Parchman. Cuireadh siar lá an léin, chomh fada agus d’fhéadfaí sin a dhéanamh, agus bhí Raymond ag cur in iúl dá mhuintir sa bhaile, i gClanton, i Ford County, go bhfaigheadh sé an lámh in uachtar ar an dlí fós. Ach ar deireadh thiar, tuigeadh dá muintir, dá mháthair agus dá dheartháireacha Butch agus Leon, go raibh a chaiscín geall le bheith meilte, agus bhuaileadar bóthar go Priosun Parchman, le bheith i láthair, nuair a sheolfadh an Stát ar a bhealach chun na síoraíochta é
Chaith Raymond seal fada ag insint dá mhuintir, go raibh chuile sheans go n-éalódh sé ó chrúba an Stáit, nó dár leis, go raibh foireann dlíodóirí ag saothrú dó, agus bhéarfaidís siúd bua, i ndeireadh na dála. Féach mar a labhair sé lena mhuintir, nuair a shroich siad Parchman, agus nuair a ligeadh isteach iad i seomra na gcuairteoirí, sa Phríosún úd…..
“We got these sumbitches on the run,” he said, still smiling, the picture of confidence. “My lawyers are filin’ a truckload of habeas corpus petitions as we speak, and they ’re quite certain the US Supreme Court will grant certiorari within the hour.”
Cur i gCéill
Ní raibh, áfach, sa chaint sin uilig, ach cur i gcéill, agus áibhéil, agus ba ghearr ina dhiaidh sin, go raibh air a admháil dóibh, nach raibh aige ach dlíodóir bocht amháin, agus dlíodóir, nach raibh ábalta tada a dhéanamh le cumhacht an Stáit a stopadh, agus thug Raymond bata agus bóthar don dlíodóir fánach céanna sin freisin. Bhí lá, agus uair, a bháis, leagtha amach faoin am sin, agus in am tráth, bhí chuile shórt réidh, le críoch a chur lena ré. Tháinig Aturnae ar an bhfód, agus léigh sé an fógra oifigiúil….
“Pursuant to a verdict of guilty and a sentence of death returned against you in the Circuit Court of Ford County, you are hereby sentenced to death by lethal gas in the gas chamber of the Mississippi State Penitentiary at Parchman. May God have mercy on your soul”
B’in iad na focail a léigh an tAturnae díreach sular sheol siad é i dtreo Sheomra an Gháis i bpríosún Parchman.
Fágfaidh mé an chuid eile den scéal fút fhéin. Caithfidh tú an scéal a léamh, le fáil amach, ar cuireadh Breith na Cúirte i gcrích, agus cén chríoch a chuir an t-údar leis an scéal.
Tuilleadh fós le léamh
Ní gá a rá, go bhfuil scéalta eile sa leabhar seo, cúig cinn acu, scéalta den scoth, agus scéalta a imreoidh a ndraíocht fhéin ort, agus a chuirfidh faoi gheasa thú, lena leagan amach, lena gcur chuige, agus lena stíl mhealltach, corraitheach. Sea, agus chuile scéal acu níos fearr ná a chéile. Caithfidh mé a admháil, gur bhain mé an-taitneamh as an ndíolaim gearrscéalta seo.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
(Ag breathnú siar ar alt faoin gcogaíocht san Iaráic, alt a scríobh mé, ag an am)
.
Cár Imigh an Sioc?
“Nár scanrúil, buartha, cráite, an tseachtain í?”
arsa mo sheanchara, Séimí an Droichid, liom, nuair a casadh ar a chéile sinn, agus muid beirt suite ar ár sáimhín só, istigh i bhfaiche an Chaisleáin, an lá cheana.
“D’fhéadfá é a rá, a mhac! ach nach dtarlaíonn seachtain dá leithéid orainn, anois is arís?” arsa mé fhéin á fhreagairt, gan a fhios agam fós, cá léimfeadh cat a chomhrá, ach mé ag iarraidh an dá thrá a fhreastal, mar adéarfá.
“Níl le déanamh agat ach breathnú ar chogadh na Murascaille, atá ag gleáradh leis ina loscadh sléibhe, tríd an Iaráic, i láthair na huaire seo.”
“Ach, a Shéimí, nach bhfuil fhios ag fia is ag fiolair, go mbeidh an cogadh céanna sin thart, taobh istigh d’achar an-ghearr anois, nó níl cumhacht ar domhan a d’fhéadfadh cur i gcoinne oll-chumhacht na Stát Aontaithe, i láthair na huaire seo.” arsa mé fhéin.
Arm sciliúil !
“Óra fuist! Go bhféacha Mac Mhuire anuas ar do chiall, agus nach breá bog a fhásann an clúmh ortsa, bheith ag ceapadh nach mbeadh na hIaráicigh in ann seasamh i gcoinne chumhacht Mheiriceá. Caithfidh tú a thuiscint, go bhfuil arm mór, sciliúil, traenáilte, ag an tír sin, agus ní hé sin amháin é, ach tá cleachtadh faighte ag na saighdiúirí céanna sin, ar chogaíocht a dhéanamh sa timpeallacht sin, i dtimpeallacht na gainimhe.”
“D’fhéadfadh an ceart a bheith agat sa mhéid sin, ach nach raibh sé le léamh ar chuile nuachtán, geall leis, agus le clos ar, idir raidió agus theilifís, le sé mhí roimhe sin, nach mbeadh seans dá laghad ag na hIaráicigh, i gcogadh dá leithéid.”
Cosa nite!
“Bí cinnte de, go bhfuil an ceart agam, ach tagaim leat sa mhéid go raibh sé ina scéal i mbéal gach éinne, le roinnt míonna roimh thús an chogaidh, nach mbeadh ann ach an t-aon bhuille amháin, agus go mbuailfeadh an Chomhghuallaíocht an buille sin, agus taobh istigh de sheachtain, bheadh an rud ar fad thart. Bheadh an bua ag an gComhghuallaíocht, bheadh cosa Saddam Hussein nite, agus bhunófaí daonlathas san Iaráic, agus bheadh chuile dhuine buíoch den gComhghuallaíocht chéanna sin! Sea, mh’anam, b’in an scéal a bhí i mbéal gach éinne, gan aon agó. Is soiléir anois, gur leath na Meáin an finscéal sin imeasc an phobail, nó nárbh é an Nollaig i lár an tSamhraidh acusan é, scéal dá leithéid a leathadh, agus ag an am gcéanna, d’fhéadfaidís cur síos a dhéanamh ar na hairm dhraíochta a bhí forbartha ag na Meiriceánaigh, airm a bhí chomh cliste sin, go bhféadfaidís dhul isteach i seomra, agus fear a thógáil, agus fear eile a fhágáil! Conas a d’fhéadfadh slua Arabach seasamh i gcoinne fórsa dá leithéid?”
Arm nua-aoiseach
“Ach nach raibh an ceart ag na meáin chéanna sin, nuair a chuir siad síos ar arm agus ar airm Mheiriceá, ach go háirithe, agus chomh nua-aoiseach is atá siad, agus gan ag na hIaráicigh ach airm athláimhe, d’fhéadfá a rá, airm nach seasfadh i bhfad i gcoinne na bPuncán.”
“Is dócha go raibh cuidín eicínt den cheart acu, sa mhéid go bhfuil airm dá leithéid ag an gComhghuallaíocht, ach tá dearmad beag amháin á dhéanamh anseo, ag lucht na meán, ach go háirithe. Sé sin, nach bhfuil na hairm smeartáilte sin uilig in-úsáidthe i gcónaí, i ngráscar lámh, ar shráideanna na gcathracha móra.”
.
Ní mar a shíltear a bhítear!
B’in mar a chuaigh an comhrá idir mé fhéin is mo Shéimí breá, ag an am áirithe sin, sárar thosaigh an pleancadh, agus an buaileadh, ar thalamh beannaihe na tíre sin, ach, ag breathnú siar anois, go fuarchúiseach, i ndiaidh an ghráscair uilig, feictear dúinn cár luigh an fhírinne, agus cá raibh an fhinscéalaíocht. Níl dabht ar domhan, ach gur éirigh leis an gComhghuallaíocht bua a fháil ar arm na hIaráice, ach ar fáiltiodh rompu, i ndeireadh na feide? Nó ar éirigh leo síocháin agus daonlathas a leathadh i measc mhuintir na tíre sin? Gan dabht ar domhan, d’éirigh leo cos i bpoll a chur le Saddam agus a réimeas, ach ní fhéadfadh duine ar bith a mhaoímh, go bhfuil smacht éifeachtach acu ar phobail na tíre sin. Céard tá i ndán dArm na Comhghuallaíochta san Iaráic, ma sea? Dá luaithe a éiríonn leo sleamhnú, i ngan fhios, amach thar chríocha na tíre sin, is ea is fearr don Chomhghuallaíocht chéanna sin, agus don Iaráic fhéin freisin, is dócha.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
….‘The Guts’…. by Roddy Doyle
Peadar Bairéad
(This week we take a look at Roddy Doyle’s latest novel…The Guts…)
Úrscéal Úr
Ní hé seo an chéad úrscéal a shil chugainn ó pheann líofa an údair iltréitheach, Áthcliathach, seo, nó ba liosta le háireamh é iad uilig a lua anseo, ach tá mé cinnte, gur cuimhin linn uilig teidil cosúil le ‘The Commitments’, ‘The Snapper’, ‘The Van’, ‘Oh, Play That Thing’, gan ach cupla ceann acu a lua. Sea, agus b’fhéidir freisin, gur léigh sibh cuntas eicínt fúthu sa cholún seo, siar thar na blianta. Ní call dom a rá, go bhfuil cáil idirnáisiúnta bainte amach ag an údar seo, cheana féin, agus sa leabhar seo téann sé siar ar na seanlaethe, faoi mar a léiritear iad sna Commitments, ach go háirithe, agus déanann sé iarracht ar charactair ó na laethe sin a aistriú ó na seanlaethe úd len iad a chur isteach i ‘milieu’ an lae inniu. Ar éirigh leis sin a dhéanamh? Caithfidh an léitheoir a bhreith fhéin a thabhairt ar an gceist sin. Mo chuidse de, déarfainn gur éirigh go seoigh leis sa mhéid sin.
The Commitments
Is dócha gurb é Jimmy Rabitte an príomhcharachtar sa scéal seo, agus cuirtear Jimmy, bunaitheoir na Commitments, in aithne don léitheoir go breá luath sa scéal agus é anois seacht mbliana is dhá scór d’aois, bean aige, agus ceathrar clainne mar chúram orthu, agus lena chois sin, tá sé tar éis a fháil amach go bhfuil ailse inne tolgtha aige. Tá air anois an scéal sin a roinnt lena mhuintir is lena chairde, agus é ag iarraidh, ag an am gcéanna, dul siar bóithrín na smaointe agus buaileadh arís leis na daoine a raibh aithne aige orthu an tráth úd fadó. Ach anois, agus méar ag an mbás ar a ghualainn, tuigtear dó, nach bhfuil am gan teorainn fágtha aige, agus dá bharr sin, cuireann sé tuairisc ar chairde a bhí aige, an t-am sin. Éiríonn sé mór arís le Imelda Quirke, stuaire a raibh aithne aige uirthi laethe na Commitments. Sea, agus cuireann sé tuairisc a dhearthár ‘Les’, fear nach raibh teangmháil aige leis, le breis is scór bliain. Éiríonn leis freisin, scéal na hailse a insint dá chlann is dá athair, agus bíodh nach léiríonn a fhoclóir doimhneas a mhothúcháin sa chuid seo den scéal, toisc go bhfuil an doimhneas sin ceilte faoi ghairbhe a gcomhrá, mar úsáideann sé an ghairbhe chéanna sin mar bhréagriocht, le géire agus doimhneas na mothúchán sin a cheilt.
Ag an Rock Festival
Ba é an chuid den scéal ba mhó a chuaigh i gcionn orm fhéin nó an cur síos sin ar roinnt den tseandream i láthair ag Rock Festival nua-aimseartha, agus iad ag baint súlach, toit, agus taitneamh as an ócáid sin, agus mac le Jimmy Rabbitte agus a Bhanna fhéin aige, ‘Moanin’ at Midnight’ agus iad ag ligint orthu go mba Bhanna ón mBulgáir iad, agus ‘I’m going to Hell’, amhrán nuachumtha, á chanadh acu, faoi mar ba amhrán é a chéadchanadh sa bhliain 1932!
Ach, le taitneamh ceart a bhaint as an scéal seo, caithfidh tú é a léamh duit fhéin, agus bíodh gur bhain mé fhéin taitneamh as an leabhar seo, agus bíodh gur thaitin cur chuige agus stíl an údair, agus an chaoi ar bhain sé úsáid nádúrtha as comhrá tíriúil na gcarachtar, ag an am gcéanna, b’fhearr liom fhéin go mór fada dá bhféadfaí srian níos rite a choinneáil ar fhoclóir an chomhrá chéanna sin. Ag an am gceanna, tá mé cinnte, go bhfuil daoine ann adéarfadh, gur maise mór ar an leabhar a leithéid de chomhrá tíriúil, nádúrtha, a bheith ann. Fágfaidh mé breith an dá rogha ag an léitheoir.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithrín na Smaointe
Peadar Bairéad
.
Mar is eol do chuile dhuine dem’ léitheoirí, is duine mé a chaitheann roinnt áirithe ama, go rialta, ag rannsú, ag cuardach, agus ag scrúdú taisí an tsaoil úd a bhí sa treis, sa tseanam. Nach minic a bhíonn toradh an chéapair sin le léamh agaibh san Iris léannta seo. Caithfidh mé a admháil, go mbainim taitneamh agus sásamh as cuardach dá leithéid. Tuigfidh sibh, mar sin, an t-áthas a bhí orm nuair a chuala mé, ar na mallaibh, go rabhthas chun chuile fhaisnéis a bailíodh i nDaonáireamh 1901, a chur ar fáil ar an idirlíon, ar an 3ú lá de Mheitheamh na bliana seo, 2010.
Daonáireamh 1901
Ar deireadh thiar, tháinig an lá cinniunach sin, agus bí cinnte, nár ró-mhór an mhoill, go raibh mé fhéin ar mo mhíle dhícheall, ag cuardach, is ag ransú, trína raibh curtha ar fáil faoi Dhaonáireamh 1901.
I ndáiríre, bhí sé thar a bheith éasca teacht ar an eolas céanna sin, agus ba ghearr go raibh mé ar mo dhícheall, ag cuardach i ngort mo ghaolta, siar go dtí an dáta sin. Nach fada siar an t-achar anois é, breis agus céad agus naoi mbliana ó shoin, siar go dtí an Domhnach, an t-aonú lá triochad de Mhí na Márta, i mbliain úd ár dTiarna, 1901. Tar éis tamall a chaitheamh ag útamáil timpeall, tháinig mé ar chóip den bhfoirm a líon mo sheanathair, lena láimh fhéin, ar an ndáta thuasluaite. Agus sa chóip sin, léigh mé, i scríobhnóireacht soiléir néata mo sheanathar, fear nár leag mé fhéin súil riamh air, nó bhí sé básaithe sular tháinig mise ar an saol, léigh mé ansin, go raibh naonúr clainne air fhéin is ar a bhean, Julia Ni Ghamhnáin, ceathrar mac, agus cúigear iníon. Leathchéad bliain d’aois a bhí sé fhéin ag an am, agus bhí cúig bliana is dhá scór slánaithe ag a bhean.
Saol gortach, cruógach
Caithfidh go raibh a ndóthain anró agus sclábhaíocht curtha díobh acu beirt, ag an am, nó ní bheadh sé éasca greim bia a chur ar fáil do chlann chomh mór sin, ag an am, agus gan acu ach feirm réasúnta beag. Cúig bliana is fiche a bhí an mac ba shine, agus ní raibh ach naoi mbliana slánaithe ag an té ab óige den ál. Dá chomhartha sin, níor cuireadh scolaíocht ar bith ar an mbeirt ba shine den ál sin, ach, uaidh sin amach, tá le feiceáil, go raibh léamh agus scríobh ag chuile dhuine eile den chlann. Ach i gcás an té ab óige, tá le léamh ansin go raibh léamh aice, mar caithfidh nach raibh scil na scríobhnóireachta foghlamtha aice fós. Caitlicigh Rómhánacha ab ea chuile dhuine den líon-tí sin, agus bhí idir Ghaeilge agus Bhéarla ag chuile mhac agus iníon acu.
Doiciméad draíochta
Ait, amach is amuigh, suí síos agus doiciméad dá leithéid os do chomhair amach. Cosúil, ar bhealach, é, le bheith ag breathnú ar ghrianghraf a tógadh oíche an Daonáirimh úd, sa bhliain sin, 1901. Déanaim chuile iarracht ar bhreathnú isteach trí fhuinneoigín an tí sin a bhí acu i mbaile na Druime, in Iorras Domhnann, i bParáiste na Cille Móire in Iorras, an oíche sin. Solas bog, buí, á scaipeadh go sprionlaithe ar fud an tí, ag an lampa pairifín, a bhí crochta ar na mballa, os cionn an bhoird. Mo sheanathair suite ansin ag an mbord, spéaclaí anuas ar a shrón aige, peann ina láimh aige, agus é ag scríobh leis, agus a bhean Julia suite taobh leis, ag cabhrú leis, le sonraí áirithe a dhearbhú. Páistí óga i mbun na leabhar, agus na daoine fásta imithe amach ar fud na bhfud, i mbun spóirt is caitheamh aimsire.
Sin sin !
Ar deireadh thiar, tá an gnó déanta, síníonn sé a ainm thíos ag bun na foirme. Breathnaíonn siar ar an iomlán. Fágann uaidh a pheann is a spéaclaí, agus cuireann tuairisc chupán tae. Sin sin, agus ní bheidh an gnó sin le déanamh againn arís go dtí an bhliain 1911, más beo sinn ag an am sin!
Bhuel, sin cuid de na cuimhní a líon isteach chugam agus an píosa seo á chur i dtoll a chéile agam. Uaigneas, cumha, trua, agus bród, ag baint na sál dá chéile isteach i gcistin na gcuimhní. Uaigneas agus cumha i ndiaidh na seanlaethe, trua agam dóibh siúd, a mhair i ré gruama, cruógach, úd ár dtíre, agus gan a fhios acu fós céard a bhí rompu amach idir sin agus deireadh a ré, agus ag an am gcéanna, bhí bród ag glacadh seilbh ar mo chroí freisin, toisc go raibh sé d’ádh orm, a bheith síolraithe ón dream úd, a raibh a n-ainmneacha scríofa go soiléir ar fhoirm Dhaonáirimh sin na bliana 1901.
B’fhéidir gur mhaith leatsa anois dul ar thóir do mhuintir fhéin i nDaonáireamh úd 1901?
Gaeilge 
English