le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Thug mé suntas dó, I noticed it; i bhfastó, entangled; go smior na gcnámh, totally involved (to the marrow of the bones); bainteach le, involved in; screamh na macántachta, a crust of honesty; cuirfidh me cnaipe leat, I’ll bet you a button.
.
I mBéal an Phobail
Recollections of a Writer by Accident
Peadar Bairéad.
.
By Accident
Thíos i Leabharlann an Locha Bhuí a bhí mé an lá cheana, agus mé ag iarraidh teacht ar leabhar eicínt, le seal léitheoireachta a bhaint as, nuair a tháinig mé ar “Recollections of a Writer by Accident” le J. Anthony Gaughan. Don chlúdach a thug mé suntas i dtosach, nó ar an gclúdach céanna sin bhí grianghraf de roinnt áirithe d’ár scríbhneoirí cáiliúla, daoine ar nós, John B. Keane, Brendan Keneally, Frank O’Connor, Séamus Heaney, Bryan McMahon, agus tuilleadh. Caithfidh mé a admháil freisin, gur chuir mé suim in ainm an údair fhéin, nó ní dhéarfainn go raibh an oiread sin aithne curtha agam ar a shaothar thar na blianta, bíodh go raibh sé ag scríobh leis go rábach, os íseal, thar na blianta fada. Tuigeadh dom, i dtosach, go mba dhuine ón Iarthar a bhí agam ann, nó is líonmhar an cine iad na Gáchanaigh thiar againne in Iorras. Bhí breall orm sa mhéid sin áfach, nó ba ghearr go bhfuair mé amach, go mba Chiarraíoch go smior na gcnámh é an scríbhneoir céanna seo, J. Anthony Gaughan.
Cen cineal leabhair ata idir chamain againn anseo, an ea?
Recollections
Bhuel, d’fhéadfá cuimhní cinn, nó dírbheathaisnéis, a thabhairt air, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, is cuimhní cinn atá i gceist anseo, ina leagann an t-údar, os ár gcomhair amach, na tarlúintí, agus na scríbhneoirí, a chuaigh i gcionn air mar dhuine a ndeachaigh frídíní na scríbhneoireachta i bhfastó i smior na gcnámh ann, le linn dó bheith ag treabhadh iomaire eile ar fad i bhfíonghort an Tiarna. Sea, mh’anam, agus níor bheag é a shaothar scríbhneoireachta, fiú dá mba dhuine é a raghadh i gcionn na ceirde sin go lánaimseartha. Agus tar éis dom an leabhar céanna sin a léamh, geallaimse dhuit é, nárbh é mo thuairim fhéin, gur de thaisme a thug sé faoin gceird sin, nó is scríbhneoir sciliúil, ildánach, nádúrtha é, a bhfuil bua scríbhneoireacht gafa go smior na gcnámh ann.
Style and Sincerity
Caithfidh mé a admháil, go ndeachaigh idir stíl agus phearsantacht an údair i gcionn go mór orm, le linn dom an leabhar seo a léamh. Tá de bhua ag an nGáchanach gur féidir leis an léitheoir a chur faoi gheasa, lena dháiríreacht, lena scil, agus lena thaighde. Ní bréag a rá go bhfuil blas na scoláireachta, agus boladh na taighde agus na daonnachta, le fáil ar a shaothar. Féach mar a chuireann sé tús leis an leabhar seo:-
“I was born in Listowel in 1932. Like most of my fellow-townspeople mine was only a second-generation Listowel family. My grandfather, John Broderick (known as John Broder/Bruadair before moving into the town) was born in 1863 into a large family on a small farm in Gortdromagowna in the parish of Moyvane/Knockanure.”
Rud a fhágann go bhfuil sé ag tarraingt ar thrí bliana déag is trí scór faoin am seo, aois an-oiriúnach le bheith ag dul siar bóithrín na smaointe, agus ag bailiú na gcuimhní cinn chomh tiubh géar agus is féidir le duine a dhéanamh. Bhí cuid den cheart agam, i dtosach báire, nó níor Lios Tuathailigh ó dhúchas iad na Gáchanaigh, nó labhrann an t-údar faoi Catherine Broderick, daughter of John Broderick, a rugadh sa bhliain 1894, agus faoi mar adeir sé fhéin:-
“She married Anthony Gaughan in 1930. He was one of the large family of Sergeant Anthony Gaughan who retired from the Royal Irish Constabulary in April 1916. After leaving Summerhill College, Sligo, Anthony Gaughan was a clerk in the Great Northern Railway in Portadown, and later in Drogheda. On its establishment he joined the Irish Free State army as a lieutenant and until he left the service was stationed in the Curragh Camp. Subsequently he was in charge of the Labour Exchange in Passage West County Cork.”
Caithfidh go mba Iartharach é an Anthony Gaughan céanna sin, a fuair a chuid scolaíocht i gColáiste Summerhill, i Sligeach.
Born in 1932
Saolaíodh an t-údar fhéin sa bhliain 1932, bliain na Comhdhála Eochairistí, agus bhí a mhuintir seisean ar thaobh an tSaorstáit i mblianta bunaithe an Stáit s’againne. Fuair sé a chuid bunscolaíochta i gContaethe éagsúla i ngeall ar fhadhbanna clainne, ach i ndeireadh na dála, d’éirigh leis an chloch phréacháin a chur ar a chuid oideachais trí Théis a scríobh dá MA, ar “The Metaphysical Value and Importance of the Concept of Being.” Níor bheag nó suarach é mar ábhar do Théis, geallaimse dhuit é.
Sa leabhar atá idir chamáin againn anseo, leagann sé os ár gcomhair amach, ábhair in ar chuir sé fhéin spéis, go minic toisc go raibh siad bainteach lena dhúiche fhéin. Cuirim i gcás, scéal faoi “Stampaé Shanahan”, agus faoin chaoi ar bhain Paul Singer úsáid as ainm Shanahan le screamh na macántachta a chur ar a ghnó seisean i ndomhan casta na Stampaí. Chuir sé spéis freisin, i scéal Alfred O’Rahilly, Uachtarán Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, fear a raibh breac aithne agam fhéin air, tráth raibh mé ag freastal ar an gColáiste Ollscoile céanna sin, tarraingt ar lár dhaichidí na haoise seo caite, agus ní call dom a rá, go mbaininn an-taitneamh as a léacht bhliantúil ar Chéasadh Chríost ar an gCrois. Caitliceach den scoth ab ea Alfred O’Rahilly
Chaith an Gáchanach a dhúthracht freisin, mar bhall den Listowel Writers Week. Níor dhein sé dhá leath dá dhícheall agus é i mbun na hoibre céanna sin, nó is duine é, de réir dealraimh, a bhfuil an-chumas ann, i mbun gnó dá leithéid.
“I met Seamus Wilmot early in 1971. He told me that he had read Doneraile and was glad I was interested in local history. However, he said: ‘Fr.Tony, you should focus your attention on your own area. There are very few places in the country as fascinationg as North Kerry’. Then he told me about the Writers’ Week to be held that summer and that the organising committee were planning to provide some lectures on the area’s history and culture. He invited me to provide a talk and I replied that I would be delighted to do so.”
Work with Writers Week and with PEN
Ní raibh sa mhéid sin ach tús tuile, nó uaidh sin amach, ba dhuine de thacaí tréana an Listowel Writers Week é an tAthair Ó Gáchain, mar léachtaí, agus mar eagraí. Nárbh é an scéal céanna é i gcás a pháirt i PEN, an eagraíocht domhanda úd, a raibh sé bainteach lei freisin.
Tá píosa breá aige freisin, faoin chaoi ar thaitin sé leis, daoine a chur faoi agallamh, agus é ag iarraidh eolas a bhailiú do leabhar, agus ní haon dóichín é i mbun na ceirde céanna sin, nó téann sé i gcionn ar dhaoine, ar bhealach a chuireann ar a chumas daoine a chur ar a sástacht
“One of the great pleasures in preparing a book for publication is the opportunity to seek out and engage interesting and distinguished persons. In this reagard over the years I have interviewed hundreds of persons……”
Labhrann sé faoi phoiblíocht i gCaibidil a Sé, agus tá píosa spéisiúil aige sa chaibidil chéanna sin faoi Beathaisnéis Tom Johnson, comhbhunaitheoir, agus céad Uachtarán Pháirtí an Lucht Oibre. Is spéisiúil an méid a fuair sé amach, trína chuid taighde, faoi James Larkin:-
“Towards the end of the 1913 lock-out and strike, with the Dublin workers and the trade-union movement in disarray, Larkin, despite the objections of colleagues, left for a lecture tour in the US. His proposed visit lasted more than nine years and he missed out on the Easter 1916 Rising and the war of Independence. On his return to Irealand he attempted unsuccessfully to reagain control of the Irish Transport and General Workers Union.”
Agus an méid sin ar aigne aige, ba thaircuisneach mar a chaith sé le Johnson agus le William O’Brien, agus níorbh fhás aon oíche é an naimhdeas céanna sin, nó lean sé ar feadh na mblianta fada, agus dár leis an údar seo, b’easaontas é….
“which for decades thwarted the attempts of the labour movement to be a major influence in Irish politics.”
Over to you !
Ní dhéarfaidh mé a thuilleadh faoi sin, ach fágfaidh mé fút fhéin anois é taitneamh agus tairbhe a bhaint as an sár-leabhar seo, agus cuirfidh mé cnaipe leat go mbeidh mo shúil in airde agamsa feasta le leabhair J. Anthony Gaughan.
An-léamh, an-leabhar, agus an-iarracht ar chúrsaí liteartha a shaoil fhéin, a leagan os ár gcomhair amach, ag duine dár scríbhneoirí spreagúla, corraitheacha, ildánacha.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I m B é a l an P h o b a i l .
*************************
An old friend returns!
Is dócha gur thug sibh uilig faoi deara, gur fada an lá anois ó chuala sibh tásc nó tuairisc ar ár seanchara, Séimí séimh an Droichid. Tá mé ag ceapadh, gur cheap roinnt mhaith agaibh go raibh an Séimí bocht céanna ag tabhairt an fhéir, faoi seo, sea, agus caithfidh mé a admháil, go raibh mé fhéin in amhras faoi dhán an fhir chéanna sin, ó tharla, nár casadh orm é, agus nár chuir sé glaoch telefóin orm, leis na cianta. Bhuel, tá deireadh leis an amhras sin anois, nó bhuail mo Shéimí fhéin isteach chugam anseo, an lá cheana, agus é lomlán le scéalta ón domhan thiar, is ón domhan thoir.
Cá raibh sé le cupla ráithe, an ea?
Thall sa Spáinn a bhí sé, ag crú na gréine buí (sunbathing), agus é ag cur faoi i dteach a iníne, i rith an achair sin, agus do bharúil, nach bhfuil sé meáite ar dhul ar ais chuici arís, faoi Shamhain na bliana seo. “Ní tír ar bith í seo” adeir sé liom, de chogar “le Geimhreadh a chaitheamh inti. Ach ní chuige sin atá mé an babhta seo, ach chuige seo.”
What’s New ?
“Do chéad fáilte ar ais go hÉirinn” arsa mé fhéin, agus mé ag súil le scéal, nó dhó, faoi nósa na Spáinneach, a chlos uaidh. “Agus cé’n scéal agat é ar ais chugainn, ó Spáinnigh an fhíona, agus ón dtír ina mbíonn sé ina Shamhradh i gconaí inti ?”
“Ná bac leis na Spáinnigh mhacánta, an tráth seo, faoi mhuintir na tíre seo, ach go háirithe, ba mhaith liom an scéal a tharraingt, an turas seo.”
“Agus céard é, go díreach, atá ag dó na geirbe agat faoi na Gaeil bhochta anois,” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh craitheadh a bhaint as a chorraicín. D’éirigh liom sa bhfiontar céanna sin, nó thug mé faoi deara, gur chorraigh beol uachtair ár seancharad, comhartha cinnte go raibh a sprioc bainte amach ag an sáiteán sin uaim.
“Tá, go bhfuil siad ina gceap magaidh agus ina staicín áiféise os comhair phobail na cruinne.”
What’s wrong with us ?
“Ach, a Shéimí, cén chleasaíocht, nó diabhlaíocht, atá déanta acu anois, leis an drochchlú sin a tharraingt orthu fhéin? Cheap mé fhéin, gur i bhfeabhas a bhí cúrsaí ag dul abhus, agus gur dea-chlú atá tuillte ag Éireannaigh, ó cheann ceann na hEorpa, faoin am seo.”
“Furas a aithint nach I bhfad ón gclábar a théann tú fhéin, ach tú feistithe as do dheireadh anseo, feadh do shaoil, sa chaoi nach bhfeiceann tú, agus nach gcloiseann tú, a bhfuil ag tarlú os comhair do dhá shúil amach.”
“Ach, a Shéimí, in ionad bheith ag raideadh maslaí liom, b’fhéidir go gcuirfeá lena bhfuil idir chamáin agat, agus tú id’ Yank anseo, ar lic mo thinteáin fhéin, agam.”
“Déanfaidh mé cinnte, agus ní fál go haer é, a leithéid a dhéanamh, ag duine ar bith a bhfuil roinntín bheag den tsaol seo feicthe aige. Ar an gcéad dul síos, ar thug tú faoi deara, an oiread caimiléireachta atá ar siúl againn anseo, le cupla scór bliain anuas. Níl le déanamh agat, ach na nuachtáin a léamh, nó fiú aird a thabhairt ar na meáin eile, le tabhairt faoi deara, go bhfuil slad, gadaíocht, robáil, bréagadóireacht, éigniú, mugáil, mí-úsáid, agus tuilleadh, ar liosta le háireamh iad uilig a lua, ar siúl anseo againn ó cheann ceann na bliana.”
“Ach, nach bhfuil a leithéid ar siúl i mbeagnach chuile thír faoi luí na gréine, nó nach ’in oidhreacht Pheaca an tSinsir?
“Sea, ach cá bhfuil an dara tír, ar dhroim talún, a bhfuil an oiread sin Coimisiún agus Binsí Fiosraithe, faoi lán tseol iontu, is atá againne anseo i dtír seo na Naomh is na nOllamh?”
“Ach, a Shéimí, ní bhfuarthas éinne cionntach sna coireanna sin uilig a liostaigh tú os comhair na gCoimisiún is na mBinsí Fiosraithe úd, go nuige seo, ach go háirithe.”
“Ní bhfuarthas, agus chuile sheans nach bhfaighfear ach oiread, nó sin nós atá againn sa tír s’againne, nó cé gur beag tír a bhfuil dlithe níos fearr ar leabhar na Reacht acu ná mar atá againne anseo in Éirinn, ach dheamhan maitheas an diabhail fhéin sna dlithe céanna sin, mura gcuirtear i bhfeidhm iad go bun na dúide.”
“Ach ó tharla gur loisc tú an choinneal, is dócha go bhfuil sé chomh maith agat an t-orlach a loisceadh freisin. Bhfuil locht ar bith eile orainne, Éireannaigh, a thug tú faoi deara, ó d’fhill tú ar ais ón iasacht orainn?”
Any other faults ?
“Bhuel, ó tharla gur iarr tú orm é, tá, agus lán a’ mhála díobh. Ó tharla, le mám maith blianta anuas anois, gur chaill na hEaglaisí cibé cumhacht a bhí acu, tá cúrsaí moráltachta imithe chun donais, amach is amuigh.”
“Cén cineál moráltachta atá i gceist agat, a Shéimí chóir?”
“Cúrsaí gnéis, ach go háirithe, atá i gceist agam anseo. Níl le déanamh agat, ach breathnú ar na meáin, idir nuachtáin agus teilifís, ach go háirithe, agus tuigfidh tú céard tá i gceist agam. Minic a chloiseadh mé, mar nath cainte ag an tseandream fadó, go dtiocfadh Fómhar na mBan gan Náire, roimh lá Philip a’ Chleite, agus dár mh’anam, go bhfuil chuile chosúlacht ar an scéal anois, go bhfuil an Fómhar céanna sin ar lic an dorais chugainn isteach. Breathnaigh ar na pictiúir graosta, gáirsiúla, gnéasacha, a “mhaisíonn” cuid dár nuachtáin, lá i ndiaidh lae, agus ná habair liom, go bhfoilseofaí iad sin, mura raibh daoine amuigh ansin á n-éileamh?
Faoi mar a chuir Mártan a’ Tairbh é, an lá cheana…..Mná ina bpeilt, agus gan snáithe orthu, agus mná eile agus gan orthu ach snáithe!
Sea, agus bheadh sin dona go leor, ach leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, téann scéalta fada, ó Shamhain go Bealtaine, le chuile phictiúr acu sin, ar eagla nár dhein na pictiúir fhéin dochar go leor, as a stuaim fhéin. Sea, a chara, is fada liom uaim é Lá Samhna, an lá sin, nuair a ardóidh mé mo sheolta arís, le haghaidh a thabhairt ar thír álainn ghrianmhar na Spáinne.”
“Ach a Shéimí, nach mbaineann roinnt mhaith daoine sásamh as na pictiúir chéanna sin, agus nár mhór an throscadh orthusan é, pictiúir dá leithéid a fhágáil ar lár?”
“Bhuel, níl de fhreagra agam ar an ráiteas sin, ach, faoi mar adúirt an té adúirt….’Tá muid uilig sa láib, ach coinníonn cuid againn ár súile dírithe ar na réalta…..
What about the Ads?
Bhí mé chun tagairt a dhéanamh do na fógraí gránna, amaideacha, a dhírítear orainn, ó mhaidin go hoíche, ar na meáin uilig, agus an chaoi nach féidir le cuid acu fógra ar bith a ullmhú, gan ceirín den ghnéas a chuimilt leis. Sea, agus cá bhfágfainn láithreoirí áirithe, nach bhfuil ar a gcumas srian a choinneáil ar a dteanga, le linn dóibh bheith i láthair an phobail, ach iad béalscaoilte, graosta, gáirsiúil, freisin. Ó bhuel, b’fhéidir nuair a fhillfidh mé ón Spáinn i ndiaidh na Féile Bríde seo chugainn, go mbeadh deis agam áladh a thabhairt ar na maistíní gránna céanna sin. Ach, déarfainn, go bhfuil mo sháith ráite agam don bhabhta seo”
Agus le sin, thug sé an doras amach air fhéin, faoi mar ba chat scólta é.
“Slán abhaile” a chuir mé fhéin ina dhiaidh, ach tá faitíos orm nár chuala sé mé, nó faoin am sin, bhí sé imithe an geata amach, de rúid reatha. Ba é mo thuairim fhéin, go ndearna an Spáinn amadán ceart críochnaithe de, an créatúr, nó cé go mbíodh ábhairín den bhuile ag baint leis chuile lá riamh, ag an am gcéanna, d’fhéadfá ceart eicínt a bhaint as, ach é a ghlacadh go deas réidh. Ó, bhuel, is dócha nach bhfuil leigheas ar an scéal ach é a mharú le foighid!
**************
Peadar Bairéad.
**************
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Saolaíodh Áilleacht Uafar 5
Peadar Bairéad
.
Tús maith
Nach minic a dhéantar dearmad ar chumas an Phiarsaigh mar óráidí, faoi mar nár den tábhacht é a scil san ealaín sin a scrúdú agus a mheas. Caithfear a chur san áireamh, go mbíonn ar an óráidí a óráid a scríobh, agus a athscríobh, a shnasú, a bhearradh, agus a chur in oiriúint do chluas a lucht éisteachta. Chuir an Piarsach tús lena scil san ealaín seo le linn a óige, nó ba iad a chlann fhéin a chéad lucht éisteachta. Ba dhia beag ag a dheartháir Willie é, agus bhí meas an domhain ag a dheirfiúr óg, Mary Bridget, air, agus bíodh gur choinnigh a dheirfiúr eile, Margaret, faoi smacht é, ag an am gcéanna, mhisnigh sí, agus ghríosaigh sí é.
Má bhreathnaíonn tú ar a dhrámaí, tabharfaidh tú faoi deara, gur mhinic úsáid á bhaint aige as óráidí, faoi mar a bheadh sé ag iarraidh a scil san óráidíocht a shnasú. Tá samplaí dá leithéid le fail in “An Rí” agus arís in “The Singer”. Agus fiú i ndánta cosúil le “The Fool” feicimid go bhfuil an claonadh chun óráidíochta, le tabhairt faoi deara ann.
Cruthaíonn an ocáid an fear
Ach gan aon dabht, ba í an óráid a thug sé ag uaigh Uí Dhonnabháin Rossa, buaic a cheirde mar óráidí Le sin a mheas, caithfidh tú an óráid sin a léamh athuair. Tharla an tsochraid sin Lá Lúnasa na bliana 1915. Tugann muid faoi deara, go mbaineann sé úsáid as roinnt áirithe Gaeilge, le tús a chur lena adhmholadh. Feiceann muid go bhfuil 905 focal san óráid ar fad, agus gur thart ar 165 focal díobh sin atá i nGaeilge, rud a fhágann go bhfuil 740 focal de i mBéarla aige. Anois, bíodh nach ró-fhada an óráid í, ag an am gcéanna ní foláir nó chaith sé an-chuid ama ag scríobh, ag snasú, ag athscríobh, agus ag cleachtadh na hóráide céanna sin. Tá thart ar 39 bhfocal i nGaeilge, san óráid, a bhfuil iontaofacht an dúchais le fáil iontu, focail atá ar chomhchéim leis an ócáid sollúnta inar úsáideadh iad.
Blas an Dúchais
Breathnaigh mar a d’iompaigh an Piarsach ar an nDonnabhánach, agus mar a labhair sé go díreach leis an té sin, a raibh an chré á roinnt leis, ar an ócáid speisialta sin……..
“Ba chalma an fear thú a Dhiarmaid…….”
Féach mar a úsáideann sé a ainm baiste. Baineann an nós sin go dlúth le nós an Chaointe fhéin, agus b’in mar a labhradh na mná caointe, fadó, le linn dóibh a gcaoineadh a chanadh. – Is cuimhin liom fhéin gur chuala mé mná caointe i mbun oibre ag torramh, agus gan ionnam ach ‘leaidín óg’ ag an am. Fanann a chuimhne sin liom go dtí an lá atá inniu ann, nó rug sé ghreim ar chraiceann mo dhroma ag an am. – Tá sé snasta, gearrtha siar, bearrtha, feannta go dti an cnámh, beoga, lán fuinnimh, agus é chomh teann le sprionga.
In aon abairt amháin !
Má dhéanaim athlua ar chuid d’abairt as, tuigfidh tú céard é go díreach atá i gceist agam….
“It has seemed right, before we turn away from this place in which we have laid the mortal remains of O’Donovan Rossa, that one among us should in the name of all speak the praise of that valient man and endeavour to formulate the thought and the hope that are in us as we stand around his grave,…”
Abairt réasúnta fada atá ansin againn! ach abairt a shileann go héasca ón dteanga, agus a shásaíonn ár ndúil i rithim agus i gceol, ach abairt atá bearrtha, slíoctha, snasta, ó thús deireadh. B’fhéidir gur chomhoibrigh a chomhleacaí, Tomás Mac Donnchú leis, sa bhfiontar sin, nó ba sciliúil, ildánach é an fear céanna sin i mbun gnó dá leithéid.
Ba mháistriúil an t-adhmholadh é, snasta, gonta, éifeachtach, agus ón nóiméad sin amach, tuigtear gur glacadh leis, gurbh é an Piarsach príomhóráidí an traidisiúin phoblachtánaigh. Thug an t-adhmholadh céanna sin ardú céime dó, i measc an dreama úd, ar mhór acu oidhreacht agus neamhspleáchas an náisiúin Ghaelaigh. Ba mhór é meas an Ghaeil, chuile lá riamh, ar an óráidí, ar an bhfile, ar an saoi, agus ar an ndraoi focal.
Tuilleadh le teacht.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Tús Tuile….2
Peadar Bairéad
.
(We continue our re–view of a piece published here some time ago.)
.
Poll an Phíobaire
Chonaic muid, an tseachtain seo caite, gur dhein an Piarsach a dhícheall le roinnt scríbhneoirí Gaeilge a spreagadh le gearrscéalta nua-aoiseacha a scríobh i nGaeilge, ach ba bheag aird a tugadh air, agus i ndeireadh na dála, tuigeadh dó nach raibh aon rogha aige ach rogha an chircín rua fhéin, sé sin, tabhairt faoi’n ngnó é fhéin! Sa bhliain 1905, d’éirigh leis an gearrscéal “Poll an Phíobaire” a chur de, ach níor chuir sé a ainm fhéin leis an scéal sin, ach bhain sé úsáid as, Colm Ó Conaire, mar ainm cleite.
Thaitin sé le XYZ
Thaitin an scéal le Sgeilg, (Seán Ó Ceallaigh), agus rinne sé léirmheastóireacht air san Irish People, faoin ainm cleite, XYZ. Seo mar a chuir seisean é:-
“The most artistic and suggestive publication of its kind yet issued by the League…..easily the most vigorous and idiomatic piece of modern Irish that has so far been given to us by the Western writers.”
Rinne an “Claidheamh Solais” an scéal a léirmheas freisin, agus mhol go hard na spéire é, agus cé go ndúirt an léirmheastóir, nach raibh aon aithne aige ar an údar óg, ach, ag an am gcéanna, tuigeadh dó, go raibh a stíl an-chosúil le stíl an “Chlaidheamh Solais” fhéin. Ba é ba chúis le sin, dár leis, nó an tionchar a bhí ag an Nuachtán úd ar an údar óg sin, Colm Ó Conaire.
Níor mealladh an tAthair Ua Duinnín, áfach!
Níor buaileadh aon bhob dá leithéid áfach, ar an Athair Ua Duinnín, an foclóirí. Ba bheag a mheas siúd ar scríbhneoirí an Iarthair, agus rinne sé spior spear de léirmheas XYZ,
“As regards a certain Irish Storyette with a nauseous name…..”
“I have tasted Conemara butter before now, it has its defects..but it is natural….over-salted, yes…and over-dosed with the water of the béarlachas..yes…but it is genuine mountain butter all the same, and not clever margarine…This storyette however smacks more of the margarine of the slums, than pure mountain butter….”
Leag an Duinníneach béim ‘ar theideal masmasach’ an scéil, mar adúirt sé, agus chuaigh an saighead sin go dtí an beo sa Phiarsach, nó b’fhuath leis gáirsiúlacht de chineál ar bith, agus dá chruthú sin, féach gur fhág sé ina uacht é, go n-athrófaí ainm an scéil sin, agus go nglaofaí “An Uaimh” feasta air, in áit Poll an Phiobaire.
As an bhFoinse céanna !
Ach le filleadh ar an nDuinníneach, ní raibh sé críochnaithe fós le Colm Ó Conaire, nó cibé cé hé a scríobh Poll an Phíobaire, agus chuir sé críoch lena alt fhéin, ag súil go n-éireodh leis an údar óg tuilleadh scéalta a sholáthar dúinn as an bhfoinse chéanna sin, sé sin, as poll an phíobaire! Fair Play! don Duinníneach. Níor chaill sé riamh é! Dá mba rásúr a theanga, níor ghá faobhar a chur riamh air le duine a bhearradh! Is dócha gur tuigeadh dó, go mba é an Piarsach fhéin a chum an “Storyette”, mar a thug sé air, agus tá’s ag an lá nárbh é an Piarsach a rogha scríbhneoir, agus nár mhinic a rinne sé ceap magaidh de Chéimeanna Léinn an Phiarsaigh, sé sin, BA agus BL, nuair a thugadh sá, BABL, air, ag cur an Túir cháiliúil úd fadó, i gcumhne dhúinn!
Ach faoi mar a scríobh Ruth Dudley Edwards ina beathaisnéis dea–scríofa, dea–thaighdithe…..
“….but as with oratory so with writing. Pearse had to learn his craft, he was only beginning.”
Sea, ní raibh sa scéal sin i ndáiríre ach tús tuile.
B’fhéidir go bhfillfeadh muid ar an ábhar sin arís, amach anseo.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
.
SHELTER……………….céadchló……………….2011
by
Harlan Coben………………£12.99 (sa UK amháin)
.
Peadar Bairéad
.
Mhínigh mé dhaoibh, tamall ó shoin, go raibh mé an-tugtha, na laethe seo, do thabhairt faoi shaothar údar nua a léamh, nó tuigeadh dom, ar deireadh thiar, to raibh fiúntas inspéise le fáil i roinnt mhaith acu, mar sin, ní haon ionadh gur thug mé faoin leabhar seo le Harlan Coben, údar nach raibh cur amach agamsa air, go dtí le déanaí. Tá cónaí ar an údar seo i Newark, New Jersey Mheiriceá, é pósta agus ceathrar clainne air, agus ní raibh sé ach sé bliana is fiche nuair a foilsíodh a chéad leabhar. Fuair mé amach ansin, go raibh an t-údar seo ar cheann de choirscríbhneoirí móra an lae inniu, agus a chruthú sin, go dtuigtear go bhfuil sé ar cheann de na coirscríbhneoirí mór-ráchairte is cáiliúla, atá ag cleachtadh a cheirde, sa lá atá inniu ann. Ní call dom a rá, go bhfuil roinnt mhaith duaiseanna gnóite aige, cheana féin, agus tá fáil ar a shaothar i gcupla scór teanga, agus deirtear go bhfuil thart ar leathchéad milliún cóip dá leabhair i gcló sa saol mór. Ní beag ná suarach an cháil é sin, a bheith saothraithe ag údar ar bith, agus gan é ach thart ar chaoga bliain d’aois fós. Ba chóir a lua anseo, gurb é seo an chéad leabhar, i sraith nua leabhar, a scríobh sé go speisialta do dhaoine óga. Chonaic muid, tamall ó shoin, gur dhein John Grisham an cleas céanna, nuair a scríobh sé, Theodore Boone, mar chéad leabhar ina shraith nua do dhéagóirí freisin. Sna leabhair seo úsáideann na húdair cáiliúla seo daoine óga mar phríomhcharachtair, agus an corrdhuine fásta caite isteach acu, le léitheoirí fásta a mhealladh len iad a léamh freisin, agus caithfidh mé a admháil, go n-éiríonn go geal leo sa chuspóir sin, nó, tríd is tríd, is leabhair shuimiúla, lán teannais, tarraingteacha, iad, a chuireann an léitheoir faoi gheasa fanacht ina mbun go dtí go mbíonn an leathanach deiridh léite aige. Agus nach é sin cuspóir scríbhneoir coirleabhar ar bith?
Ach, ag caint faoin scéal seo, ‘SHELTER’, le Harlan Coben, is é Mickey Bolitar an príomhcharactar, fear óg a bhfuil anchuid taistil déanta aige lena thuistí, agus é thar barr mar chispheileadóir. Fuair a athair bás i dtimpiste bóthair, agus bhí a mháthair tugtha do dhrugaí, agus í sáinnithe i dteach leighis, ag an am airithe seo. Nach gceapfá go mbainfeadh sin an ghaoth as seolta dhuine ar bith? Ach chuaigh Mickey chun cónaithe lena uncail, Myron, Fear atá ina phríomhcharachtar i gcoirscéalta eile leis an údar cáiliúil seo, agus cuireadh Mickey ag freastal ar scoil nua, áit ar chas sé le, Ashley, chailín spéiriúil, spéisiúil, tarrraingteach, agus cheapfá go mbeadh leis, feasta, ach ní mar a shíltear a bhítear, go minic, agus níorbh eisceacht ar bith é Mickey Bolitar sa chás seo. Ní raibh sé i bhfad sa scoil sin go bhfuair sé amach go raibh bulaithe ansin agus iad réidh, ullamh, le piocadh air. Chomh maith le sin, de phlimp, d’imigh Ashley as radharc, agus ní raibh fáil uirthi áit ar bith. Cá raibh sí imithe? Ar fudaíodh í? nó arbh amhlaidh a d’imigh sí dá deoin fhéin? Ní raibh Mickey sásta, cibé ar bith é, cur suas leis an imeacht obann seo, agus shocraigh sé ar dhul ar a tóir. Shocraigh beirt dá chomhscoláirí dul i gcabhair air sa bhfiontar neamhghnách seo, gasúr agus girseach, Spoon a bhaist sé ar an ngasúr agus Ema a bhí ar an ngirseach. Ní call a rá, go raibh a uncail, Myron, ansin freisin, le glaoch air, dá dtiocfadh crua air. Ba ghearr go bhfuair Mickey amach nár chathair mar a tuairisc iad a lán de na daoine a bhí thart air. Tríd an scéal seo uilig, léiríodh ceangal idir tarlúinití áirithe sa scéal seo agus géarleanúint na nGiúdach, le linn an Dara Chogadh Domhanda, agus faigheann an léitheoir amach freisin, go raibh scéal ar dóigh taobh thiar de dhuine de na charachtair rúnda, a ritheann tríd an scéal, ó thús deireadh. Sí an Bat Lady, atá idir chamáin agam anseo, nó Lizzy Sobek, lena hainm cheart a thabhairt uirthi, duine díobh siúd a tháinig slán ó ghéarleanúint na nGiúdach sna Campaí Géibhinn, agus a mhair le díoltas eicínt a bhaint amach, ar deireadh thiar. Faigheann an léitheoir amach freisin faoi theach drochcháile, ina gcoimeádann an coirpeach, Buddy Ray, agus a chuid bullaithe, cailíní óga i ngéibhinn, gan fuascailt i ndán dóibh go deireadh an scéil.
Má tá locht le fáil agam ar an scéal seo, is é go bhfuil an iomarca charactar drochcháile curtha os ár gcomhair ann, ach, tríd is tríd, is scéal spéisiúil, tarraingtheach, lán-teannais é, agus caithfidh mé a admháil, gur bhain mé fhéin toit agus taitneamh as, agus fuair mé amach go luath, go raibh sé deacair é a leagan ar leataobh, go dtí go raibh an leathanach deiridh léite agam.
.
Gaeilge 
English