le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Clann Mhuireadhaigh ag ceiliúradh
A Century of Service
by
Martin Halloran
(St. Muredach’s College 1906 – 2006)
Cupla lá ó shin, fuair mé cóip den leabhar seo tríd an bpost. Iardhalta dem chuid fhéin, Pádraig Ó hEadhra, a sheol chugam é. Is maith a thuig Pádraig go gcuirfinnse suim, agus dhá shuim, sa leabhar céanna sin, toisc gur sa Choláiste sin a chleacht mé mo scileanna múinteoireachta, a chéaduair, agus chomh maith le sin, bhí an t-údar, Máirtín séimh, cneasta, Ó hAllmhuráin, mar chomhleacaí agam i rith na mblianta spreagúla a chaith mé i mbun mo cheirde ar bhruacha maorga, méithe, na Muaidhe. Áit ag bord an Tiarna go raibh ag an Máirtín céanna, anois, agus i dtolámh.
Nach spéisiúil anois breathnú ar ghrianghraf na hoscailte a tógadh ar an 10ú lá de Mheán Fómhair, sa bhliain úd, 1906, beirt shagart agus cúigear tuata a bhí mar fhoireann teagaisc acu, agus a mbunús sin suite ar bhinsí. Taobh thiar díobh sin feiceann muid, ina seasamh, na daltaí, breis is trí scór díobh, agus iad gléasta ina gcultacha Domhnaigh, bóna agus carabhat ar chuile mhac a’ pheata acu. Cuireann an t-údar síos dúinn ansin ar chomh deacair is a bhí sé na pingneacha a bhailiú, leis an gColáiste sin Mhuireadhaigh a thógáil, i dtús an chéid seo caite, nuair a luigh an bhochtaineacht go trom ar phobail na deoise sin Chill Ala. Sea, agus nuair a bhí an talamh ceannaithe, agus chuile shórt, idir thógáil, fheistiú, troscánú, agus maisiú, críochnaithe, agus íoctha as, fuarthas amach ansin gur chosain an t-iomlán gar go maith don £20,000. Suim ollmhór airgid, ag an am gortach sin, nuair a chuireann tú pá an ama sin i gcomórtas le teacht isteach daoine sa lá atá inniu ann.
Pátrúin agus Uachtaráin
Faigheann muid ansin liosta, maille le grianghrafanna, Éarlamh agus Uachtarán an Choláiste, i rith an chéid seo caite. Ní call dom a rá, go raibh aithne agam ar a mbunús. Ní call dom a rá, ach oiread, go gcuireann sin brón orm anois, nuair a thuigtear dom go bhfuil a mbunús mór ag iompar na bhfód, faoin am seo.
Faigheann muid liosta na ndaltaí ar deineadh sagairt díobh ar ball, daltaí a fuair a gcuid léinn agus oideachais ansin ar bhruacha na Muaidhe. D’fhan an chuid ba mhó de na sagairt sin le freastal ar a muintir fhéin, i nDeoise Chill Ala, ach d’imigh roinnt mhaith freisin, lena ndúthracht a chaitheamh ar an gcoigríoch, agus iad ag leanacht an casán a bhuail misinéirí na tíre seo dóibh ó bhronn Pádraic Mac Calprainn bua an chreidimh orainn, sa chúigiú haois. Tá sa leabhar freisin, liosta iomlán na ndaltaí ar cuireadh léann orthu sa Choláiste sin.
Cuireann an t-údar síos freisin dúinn ar chleachtadh an chreidimh, agus ar mhúineadh agus ar theagasc na ndaltaí i rith an chéid, sea, agus tugtar spléachadh maith dúinn ar an gcineál saoil a chaitheadh Clann Mhuireadhaigh, agus iad ag freastal ar a nAlma Mater álainn le linn blianta glórmhara a n-óige. Féach mar a chuir Pat Lindsay é, ina dhírbheathaisnéis, “Memories”:-
“The five years I spent in Muredach’s were happy…. Had I a choice I wouldn’t change…”
Sea, agus déarfainn nár chlaoigh an Pat céanna sin ró-dhlúth le rialacha an Choláiste, corruair! Ní gá a rá, go raibh pionós corportha i réim, tráth, agus bhaintí leas as, anois is arís, le smacht a choinneáil ar dhaltaí ceanndána. Agus bíodh go ndeachthas thar fóir leis an bpionós sin, corruair, bhí cúrsaí níos measa in áiteacha eile :-
“However, overall, Muredach’s would have been moderate enough in comparison with other colleges of its kind.”
Déanann an t-údar cur síos freisin ar an gcaoi ar deineadh ealaíon, drámaíocht, ceol, agus a leithéid, a fhorbairt, agus a chothú, thar na blianta, i gColáiste Mhuireadhaigh. Tá cur síos aige freisin ar chluichí, agus a n-áit i saol na Scoile sin.
An Grianghraf úd!
Chuir mé fhéin suim faoi leith i ngrianghraf ar leathanach 129. Foireann teagaisc an Choláiste sa bhliain 1956, nuair a ceiliúradh an caogadú bliain i saol an Choláiste, atá i gceist agam anseo, nó sa ghrianghraf sin, tá pictiúr díom fhéin agus mé im mhúinteoir óg, ag an am. Ní raibh ach beirt tuata ar an bhfoireann ag an am! murab ionann agus caoga bliain roimhe sin, nó caoga bliain ina dhiaidh sin, dá ndéarfainn é. Ba chóir a lua freisin, gur beag duine den bhfoireann sin a mhair le ceiliúradh an chéid a chomóradh. Ba mhaith liom, mar sin, thar a gceann, “Ad Multos Annos” a ghuí ar Choláiste Mhuireadhaigh, bíodh nár tugadh an deis dom fhéin bheith ar an bhfód d’ócáid chomórtha an chéid.
Más iarscoláire, nó iarmhúinteoir fiú, thú, ba chóir duit, anois teacht na Nollag, áit a choinneáil id leabhragán don leabhar spéisiúil, spreagúil seo, agus arís, má bhreathnaíonn tú ar dhromlach an leabhair, feicfidh tú mo phictiúr fhéin, thíos ag a bhun! Nach fánach an áit ina bhfaighfeá breac! Ach ná cáin an leabhar ar a chlúdach!
Rinne mé tagairt thuas, do ghrianghraf den bhfoireann teagaisc, a tógadh do chomóradh chaogadú bliain Choláiste Mhuireadhaigh sa bhliain 1956, agus ní gá dhom a rá, gur eisigh Clann Mhuireadhaigh, mar a thugtar ar iarscoláirí na scoile céanna sin, gur eisigh siad Irisleabhar, an bhliain sin, le Iubhaile Órga an Choláiste a chomóradh. Ní gá a rá, ach oiread, go ndeachaigh mé ar thóir an Irisleabhair chéanna sin, féachaint an raibh an grianghraf úd ann, agus ceart go leor, tháinig mé ar an ngriangraf sin ar leathanach 45 d’Irisleabhar Choláiste Mhuireadhaigh 1956, agus ní call a rá, gur bhain an grianghraf céanna sin deoir asam nuair a bhreathnaigh mé air, mar nach beag duine den dream breá, óg, scafánta sin, atá fanta i dtír na mbeo anois? Ach nach ’in an saol agat?
Saol eile a bhí ann, an tráth úd
Tugaim faoi deara freisin, go raibh saol eile ar fad i réim anseo, caoga bliain ó shoin, nó tá sé soiléir ó chuid de na hAilt san Irisleabhar sin, go raibh béim nár bheag, ag an am, ar an nGaeilge agus ar an nGaelachas. Ar an gcéad dul síos, bhí alt ansin uaim fhéin, i nGaeilge, faoin teideal “Ní bheidh ár Leithéidí ann arís” faoi athbheochan na teanga sna blianta a bhí romhainn amach. Is soiléir gur chreid mé, ag an am, go ndéanfaí an teanga a athbheochan roimh dheireadh na haoise seo caite. Deacair a chreidiúint anois, gur mise a scríobh, ach is dócha go bhfuil an mise sin beo fós, áit eicínt sa chroí istigh ionnam.
Gaeilge agus Gaelachas i dtreis
Tá ann freisin, alt brea le Seán Ó Dubhthaigh, O.S. faoi shaol agus faoi shaothar Riocard Bairéad, file. Alt scolártha, dea-scríofa, ina ndéantar saothar an fhile a scrúdú agus a mheas. Tá alt eile faoi Chumann Lúthchleas Gael i gColáiste Mhuireadhaigh, faoin teideal, “Fifty Years of Gaeilic Games in Saint Muredachs”, ina gcuirtear síos ar chúrsaí Peile sa Choláiste, agus faoin chaoi ar éirigh le hiardhaltaí an Choláiste mar imreoirí dá gContae, ar ball.
Téann Rev.John P. Gilroy, siar go dtí an séú haois, le hoidhe an Easpaig, Ceallach, a ríomh dúinn. déanann sé tagairt don “Lebor Breac”, áit a gcuirtear síos ar Chathréim Cellaig, “The Career of Cellach Bishop of Killala”. Déanann sé cur síos ar an gcaoi a sníomhtar dánta agus rannta isteach tríd an scéal, faoi mar ba ghnáth a dhéanamh go minic, sa tsean-am. Cuireann alt breá eile síos ar scéal na bhfothracha a shíneann fan bhruacha na Muaidhe, idir Bhéal an Átha, agus Cill Ala, faoin teideal, “The Mute Memorials of Moyne agus Rosserk”, Mainistreacha Proinsiascánacha ba ea iad, a tógadh sa chúigiú haois déag. leanann sé scéal na Mainistreacha sin, anuas go dtí an lá atá inniu ann, nuair nach bhfuil fágtha anois, i gceann ar bith acu, ach faoi mar a chuireann an file é,
“fothrach folamh gan aird”.
Baineann an t-údar leas as línte Uí Choileáin ina alt, le scéal na Mainistreacha sin a chur ina sheasamh ina steille bheatha, os ár gcomhair amach…
“Mar a nglaodhadh an fhuiseog mhoch
do chléir ag canadh a dtráth
Níl teanga ag corruighe anois
Acht teanga gliogair na gcág.”
Ach nach mar sin a tharlaíonn i scéal cinniúnach an chine dhaonna.
Agus le críoch a chur leis an bpíosa seo faoi Choláiste Mhuireadhaigh, ba mhaith liom tagairt a dhéanamh d’alt breá eile san Irisleabhar úd, agus do bharúil, cén teideal atá air? Sea, “Not Gaelic Merely” leis an Rev Thomas Finan, agus is dóigh go raibh sé ag tochrais ar an gceirtlín céanna, a raibh mé fhéin ag tochrais air, agus muid beirt ag smaoineamh ar dhán na Gaeilge agus an Ghaelachais. Breathnaigh ar thús a ailt..
“The Irish speaking districts……are shrinking from year to year…..and unless some plan can be devised, and devised quickly, to preserve what is left of them, the language is undoubtedly doomed.”
Sin aiste bhreá eile ar an dtéad chéanna sin, agus aiste den scoth, dá ndéarfainn é. Ach ní féidir liom imeacht uaibh gan tagairt a dhéanamh don alt breá fada le Peter J. McGuire, faoin teideal, “When Ireland Made a Bid for Empire…….Canada in 1866. Sea, nach mór a bhí cúrsaí teanga agus tírghrá i dtreis in ár measc, sna laethe úd, sa bhliain 1956.
“Irisleabhar eile”…..1956 – 2006 ?
Nach trua, ar bhealach, nach bhféadfaí na píosaí breátha sin a chur ar fáil arís, don ghlún atá ag éirí aníos faoin am seo, agus dá gcuirfí, faoin gclúdach céanna leo, sraith altanna le múinteoirí an lae inniu, nár oiriúnach an chríoch a chuirfeadh Irisleabhar dá leithéid le ceiliúradh an chéid. D’fhéadfaí a leithéid a chur ar fáil roimh dheireadh na scoilbhliana seo, mar chuid den cheiliúradh. Ní fúmsa atá sé áfach, moltaí dá leithéid a chur i gcrích. Sea, agus nár bhreá an compánach a dhéanfaidh an tIrisleabhar sin do Stair úd an Choláiste, “A Century of Service,” leis an Athair Máirtín Ó hAllmhuráin,
Nach mór idir inné agus inniu, nó ní raibh sa Choláiste céanna sin ach Coláiste aonsruthach, i lár na gcaogaidí, nuair a tógadh an pictiúr úd a ritheann mar snáithe trí scéal seo chomóradh an chéid. Ní bréag ar bith a rá, gur fhás agus gur fhorbair an Coláiste céanna, ón am sin i leith, agus gura céad fearr a bheas sé ag deireadh an chéad cheid seo.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Dialannaí cáiliúil eile
.
Is dócha go bhfuil sé ag tarraingt ar thriocha bliain ó shoin anois, ó scríobh mé píosa sa Kilkenny People faoi Dhialannaí cáiliúil Chalainn, Amhlaoibh ildánach Ó Súilleabháin. Tharla go raibh mé tar éis léacht a thabhairt, anseo sa Chathair Álainn, faoi shaol agus faoi shaothar an Dialannaí cháiliúil chéanna sin, ag an am, agus theastaigh uaim cuid den eolas a bhí bailithe agam, a roinnt ar mo chuid léitheoirí anseo i gcolúin an Pheople. Is minic a thagann cuimhní na laethe iontacha, do-dhearmadta, sin ar ais chugam, agus mé ag fánaíocht liom síos bóithríní na cuimhne, agus cuireann sé ionadh an domhain orm, go raibh an Dialannaí céanna sin, chomh hildánach is a bhí. B’fhear é, a raibh taighde agus staidéar déanta aige ar a theanga dhúchais, b’fhear é freisin, a raibh meas an domhain air, mar fhear gnó, agus mar fhear a raibh tionchar agus saineolas aige ar chúrsaí sóisialta, agus polaitíochta, a linne, sea, agus tabhair faoi deara freisin, an t-eolas uilig sin a bhí aige faoi chúrsaí aimsire agus a leithéid. Ní náire ar bith dúinn a bheith bródúil, agus mórtasach, as Amhlaoibh s’againne.
An Dara Dialannaí
Ach sin ráite, agus admhaithe, níor chóir dúinn, ach oireadh, dearmad a dhéanamh ar Dhialannaí eile, a tháinig chugainn isteach ón dtaobh amuigh freisin, agus a chaith seal maith, tairbheach, taitneamhach, dá shaol inár measc anseo sa Chathair Álainn, agus ní gá a rá, ach oireadh, go raibh mórtas an domhain ar an údar cáiliúil céanna sin, as a ghaol agus a cheangal le Cill álainn Chainnigh. Ní gá a rá, go raibh cónaí air fhéin is ar a Mham anseo, thar bhlianta fada, agus nach iomaí sin tagairt le fáil ina chuid scríbhinní ar Chathair seo a dhídine, agus nár bhronn Bardas na Cathrach s’againne ainm an údair sin ar ionad faoi leith anseo sa Chathair Álainn. Ní gá dhom a rá, gurb é Dónall séimh Mac Amhlaigh atá i gceist agam anseo.
Alt sa “Times”
Is é a chuir ag tochrais ar an gceirtlín seo mé, an babhta seo, nó alt a léigh mé sa Times, i Mí Lúnasa seo ghabh tharainn, alt le Ciarán Ó Cualáin atá i gceist agam.
Cuireann Ciarán síos ina alt ar an chaoi ar chuir sé fhéin aithne ar shaothar Dhónaill, a chéaduair. Oíche Nollag a bhí ann, agus bhí Ciarán agus a athair ag siopadóireacht i mbaile mór an Longfoirt, nuair a casadh fear breá scafánta orthu, agus chuaigh athair Chiaráin agus an fear strainséartha seo i mbun chomhrá. Ar baillín beag, chuir an t-athair an fear sin in aithne do Chiarán, agus d’inis dó, go mba dhuine de na charachtair i nDialann Deoraí le Dónall Mac Amhlaigh é. B’fhear as Conamara é, a chaith seal i mbun oibre i Sasana, toisc nach raibh a leithéid ar fáil go héasca sa tír seo, ag an am. Bhí Dónall sna triochaidí nuair a chuir sé an saothar sin de, i 1960.
Sár-údar Connachtach, faoi dheireadh
Is cuimhin liom fhéin go maith an t-áthas agus an mórtas a bhí orm fhéin tráth léigh mé an saothar sin, ag an am. Ar deireadh thiar, dár liom, bhí sár-údar Connachtach dulta i mbun pinn, agus bhí úire, nádúrthacht, agus dáiríreacht, ag baint lena shaothar. Bhí boladh na fírinne, sea, agus blas na dáiríreachta, le fáil uaidh, agus chomh maith le sin, thóg an saothar ár gcroí, toisc go bhféadfadh muid bheith ag súil le tuilleadh fíoruisce a tharraingt as an dtobar nua seo, a bhí fionnta againn. Sea, agus bhí an ceart againn sa mhéid sin, nó chuir Dónall s’againne suas le deich leabhar iontacha ar fáil dúinn idir sin agus lá a bháis.
Tuairim Chiaráin
Ach le filleadh ar an alt úd le Ciarán Ó Cualáin, níor chóir dom an píosa seo a chríochnú gan tagairt a dhéanamh dá thuairim ar Dhialann Deoraí. Féach mar a chuir sé é…
“Cuntas lom macánta atá ann ar shaol a chaith na mílte Éireannach i Sasana – na fir ag náibhíocht, ag tarraingt biatais, ag leagan ráillí nó ag tógáil tollán don iarnród; na mná ag obair mar bhanaltraí, mar chailíní aimsire is mar chúntóirí siopaí.
Sclábhaíocht ar bun ag go leor acu is iad ag cabhrú le hatógáil na tíre sin tar éis scrios an chogaidh.”
Bhíodh an leabhar sin ar chúrsa na hArdteistiméireachta tráth, ach ní hamháin nach bhfuil a leithéid sin fíor a thuilleadh, ach is dócha go bhfuil an leabhar fhéin imithe as cló faoi seo.
Is é mo thuairim fhéin, gur caitheadh go dona le Dónall s’againne, duine de na scríbhneoirí ab fhearr a chothaigh stíl, agus cur-chuige, dá chuid fhéin, sa bhfichiú haois. Bhí plean aige triológ a scríobh ag cur síos ar shaol ár n-imirceach i Sasana, lena linn, ach tar éis dó an chéad leabhar den triológ sin a chur i gcló, agus tar éis an chaoi ar caitheadh leis, shocraigh sé gan dul níos fuide leis an dtionscadal sin.
Caithfidh mé a admháil go mothaimid Dónall uainn anseo sa Chathair Álainn, nó ba dhuine dínn fhéin é, agus bhí séimhe, nádúrthacht, dáiríreacht, agus greann, fite fuaite ina phearsa, agus ina theacht i láthair, sa chaoi go raibh sé éasca, comhrá agus seanchas a dhéanamh leis. Áit ag bord an Tiarna go raibh aige anois agus i dtólamh.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I’m Nóibhíseach dom sna Daichidí 4
Peadar Bairéad
(This week we continue to recall memories from Novitiate Days.)
.
Cúrsa Spioradálta Triocha Lá!
Nuair a bhi an cúrsa spioradálta ‘Triocha La’ sin críochnaithe, bhí seal saoire againn, Théimis ag snámh go minic nó bhí an fharraige an-chóngarach dúinn. Ar ár mbealach abhaile, tráthnóna amháin, chualamar eitleán chugainn isteach thar Chuan na Gaillimhe. Bhí sí ag eitilt an-íseal, agus na rothaí thíos aici, agus an chéad rud eile, bhí sí ag réabadh a slí trí bhallaí cloiche agus páircíní. Ar deireadh thiar, stop sí, tar éis do na ballaí cloiche sin na hinnill a stróiceadh aisti, agus a bolg a réabadh. Chuamar de ruaig reatha chun an eitleáin sin, agus b’uafásach an feic a chonaiceamar, Triúr a bhí de chriú ar an eitleán sin. Ní raibh éinne acu marbh, ach mura raibh fhéin b’olc an crot a bhí orthu . Bhí siad gortaithe go dona, agus iad clúdaithe le fuil, ach rinneadar cinnte de, nach ligfí éinne dínne isteach i gcábán an phiolóta, cibé ciste a bhí á iompar acu, sa chábán sin. D’iarradar orainne cabhair a fháil dóibh, rud a rinneamar. Tháinig na gardaí, gan mórán moille, agus rinneadarsan a raibh le déanamh acu, agus thugamarna an Coláiste orainn fhéin, ach ní gan chuimhneachán a d’imíomar. Thógamar lann liáin an eitlleáin abhaile linn, go Cloughballymore, agus roinnt laethe ina dhiaidh sin, d’éirigh linn an lann chéanna sin a shocrú i gcoincréit, in aice an Choláiste, mar chuimhneachán ar an eitleán úd, a thuairt in aice le cuan na Gaillimhe, sa bhliain sin 1946. Ar aon nós, d’éirigh leis na heitleoirí céanna sin na cosa a thabhairt slán leo, agus cuireadh thar teorainn ó thuaidh iad, áit a raibh ar a gcumas, eitilt ar ais abhaile chuig na Stáit Aontaithe arís, agus nach ait mar a fhanann a gcuimhne chomh glas sin liom, go dtí an lá atá inniu fhéin ann?
Eachtra eile
Ba mhaith liom tagairt a dhéanamh anseo d’eachtra amháin eile, a tharla domsa, an Samhradh sámh sin. Mhínigh mé cheana, go raibh de nós againn an fharraige a thabhairt orainn fhéin, bunús chuile lá, i rith an tSamhraidh, thíos ag an gcéibh, in áit ar a dtugaidís “Tarrea”, i mBéarla. Bhuel, tharla lá amháin, nuair a chuaigh ár gcomrádaithe arais chun an Choláiste, i ndiaidh doibh seal a chaitheamh ag snámh, d’fhan mé fhéin agus triúr eile ina ndiaidh, ag an gcéibh, nó bhí fúinn babhta bádóireachta a dhéanamh, linn fhéin, le cleachtadh a fháil amuigh ar an ndomhain. Bhí socraithe againn freisin, seal a chaitheamh ag iascaireacht sa bhá, nó bhí na ronnaigh chomh flúirseach, an t-am sin, gur bheag nach léimfeadh siad isteach sa bhád chugat! Bhí ceataí bheag sa scéal áfach, nó ní raibh leapacha iomartha nó cnogaí ar bith againn, leis na céaslaí a choinneáil socair, le linn dúinn bheith ag iomramh. Céard a bhí le déanamh againn áfach? Theastaigh tréimhse bádóireachta uainn, agus nach cuma nó muc fear gan seift. Bhuel, ba é a shocraigh muid, nó na maidí rámha a cheangal le rópa, ar ár mbealach trasna, agus ansin, tuigeadh dúinn, go dtabharfadh na hiascairí thall ar an dtaobh eile den chuan, go dtabharfadh siad leapacha iomartha dúinn, don turas ar ais. Bhí go maith. Bhí an bá chomh ciúin le pána gloine, agus chuamar trasna gan aon ró-dheacracht. Ach, ní mar a shíltear a bhítear, i gcónaí, agus ba é an dála céanna sin againne é, nó nuair a chuamar i dtír thall, agus nuair a thosaíomar ag cuardach leapacha iomartha, nó cnogaí, ba scéal eile ar fad é, nó thíos, thuas, thall, nó abhus, ní raibh fáil ar leapacha iomartha nó cnogaí. Is dócha nár tugadh mórán airde orainne, mic léinn, Bhí an tráthnóna ag dul i ndéanaí, agus tuigeadh dúinn, gur chóir dúinn aghaidh a thabhairt ar “Tarrea” arís, agus ár ndícheall a dhéanamh an trá thall sin a bhaint amach, ar ais nó ar éigean. Is dócha gur tuigeadh dúinn, ag an am, nach raibh an dara rogha againn. Rinneamar amhlaidh, ach mo bhrón is mo mhilleadh, mar adeireadh na scéalaithe fadó, ba ghearr gur éirigh an ghaoth, agus gur tóigeadh an fharraige! Ach, i ndeireadh na feide, bhaineamar an ché amach, agus muid scanraithe, sáraithe, suncaithe, go maith. Rinneamar an bád a fheistiú, mar ba chóir, agus thugamar an bóthar go dtí an Coláiste orainn fhéin. Ní call dom a rá gur tugadh íde na muc is na madraí dúinn, ach tuigeadh do chuile dhuine againne, go raibh an sciolladóireacht sin tuillte, agus tuillte go maith againn, agus dá bhrí sin, níor dhúirt muid cat dubh, nó cat bán, leis na huraráis, a thug an léasadh teanga sin dúinn. ligeadh ár gcosa linn, ar choinníoll go bhfanfadh muid glan amach ó na báid, fad is a bhíomar ag freastal ar Choláiste Chloughballymore. Gheallamar dó go bhfanfadh, agus rinne! B’in deireadh leis an eachtra mhí-ámharach sin.
(Tuilleadh an tseachtain seo chugainn.)
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
A History of Loneliness…by…John Boyne
Céadchló………..2014………..£12.99
.
Peadar Bairéad
.
Úrsceal Úr
Ní hé seo an chéad úrscéal a chuir an t-údar cáiliúil seo ar fáil dúinn, nó is dócha gur chuimhin le chuile dhuine againn an sár-leabhar sin, ‘The Boy in the Striped Pyjamas’, leabhar mór-ráchairte, a chuir sé ar an margadh, tamall de bhlianta ó shoin anois, agus freisin, na leabhair bhreátha, spéisiúla, inchreidthe, sin, ‘The Absolutist’ agus ‘Mutiny on the Bounty’. Áth Cliathach isea John Boyne a bhfuil clú agus cáil idirnáisiúnta bainte amach aige cheana, agus tá fáil ar a shaothar i gcúig theanga is caoga. Tá John pósta agus cónaí air san Ardchathair. Ach i dtaobh. A History of Lonliness, an leabhair seo is déanaí óna pheann….
Is é an tAthair Odhran Yates an príomhcharachtar sa leabhar seo. i gColáiste Chluain Life a cuireadh léann an tsagairt air, áit a ndeachaigh sé i mbun staidéir in aois a seachtdéag, sa bhliain 1970. Tuigeadh dó ó thús, go raibh glaoch chun na sagartachta faighte aige, nó b’in adúirt a mháthair leis, ar aon nós, agus níor cheistigh sé an dearcadh sin riamh thar na blianta fada. Ba é Tom Cardle a chomrádaí i gCluain Life ar feadh cúig bliana, ach ba bheag aithne a fuair an bheirt sin ar a chéile i rith na tréimhse sin. Bhí Tom cineál aisteach, agus ar ócáid amháin thréig sé Clonliffe, agus thug a bhaile air fhéin, ach má thug, fuair sé léasadh maith óna Dhaid, agus thóg an Daid céanna sin ar ais go dtí an Coláiste é agus rian na mbuillí fós le léamh ar a aghaidh. Ach níor dhein sé aon iarracht eile éaló ón gCliarscoil sin, ach ba bheag ní i bhfoirm ghairme, nó chreidimh, a bhí fanta aige i ndiaidh an léasta sin a thug a dhaid dó.
‘Ar strae’ sa Róimh’
Toisc go raibh ag éirí chomh geal sin le hOdran ina staidéar, cuireadh chun na Róimhe ar feadh tréimhse é. Ba mhór an onóir dó an a leithéid de phribbhléid a fháil. Ach b’ait mar a thit sé ag an gclaí céanna sin, nó thit sé i ngrá le bean ón mbialann mar a bhfaigheadh sé cupán caifé, anois is arís. Comhartha ab ea é sin nach raibh a ghlaoch chun na sagartachta chomh soiléir so-chloiste sin! Glaodh ar ais chun na hÉirinn é, agus ar ball, oirníodh ina shagart é. Chaith sé triocha bliain ina mhúinteoir, agus ina leabharlannaí, i gColáiste Thír an Iúir in Áth Cliath, agus ansin, d’aistrigh Ardeaspag Átha Cliath óna phost taitneamhach sa Choláiste go dtí paráiste i dtuaisceart na cathrach é, ach gheall sé dhó, nach raibh sa socrú sin ach rud sealadach, agus go gcuirfeadh sé thar nais chun an Choláiste é ar ball, ach go raibh an sagart a bhí sa pharáiste thuasluaite á aistriú aige go post eile sa bhFairche. Sea! agus cé bhí á aistriú aige ón bparáiste sin ach a sheanchara, Tom Cardle, fear nár fágadh ró-fhada in aon pharáiste sula ndéanfaí é a aistriú go háit eicínt eile. Dhealródh sé, nár thuig Odran céard a bhí taobh thiar de na hathruithe sin, ach thuig an tArdeaspag go maith é, ach is dócha go bhfuil an t-údar ag iarraidh leide a thabhairt dúinn go bhfuil aineolas agus aineolas ann! agus gur chóir go mbeadh a fhios ag Odran céard a bhí á dhéanamh ag a sheanchomrádaí, Tom. Ach b’in an sórt duine é Odran. Léirigh sé freisin, go mba shaonta, amach is amuigh, é, an tOdran céanna sin agus é ag tógáil an ghasúir úd ar ghreim láimhe, taobh amuigh de Brown Thomas, agus iad ag dul ar thóir mháthair an ghasúir! Cheapfá gur tuigeadh dó go raibh sé ar phlainéad eile ar fad, bunús an ama.
Ceilt na Fírinne
Tríd is tríd, san úrscéal seo, díríonn an t-údar tóirse a thaighde agus a scileanna ar an Eaglais Chaitliceach, ar shagairt, agus ar easpaig, a raibh a fhios acu, go raibh mí-úsáid ghnéasach á dhéanamh ag cléirigh áirithe ar ghasúir, agus a raibh sin á cheilt ag idir easpaig agus shagairt, agus dár leis an údar, bhí an Pápa fhéin fiú, ciontach sa cheilt chéanna sin. Ag deireadh thiar áfach, thuig Odran go raibh sé fhéin ciontach ina shaontacht, agus ina aineolas, faoi chúrsaí, go háirithe nuair a thug a sheanchomrádaí léasadh teanga dhó as a easpa tuisceana sna cúrsaí sin. Gan dabht ar domhan, bhí a chuid taighde déanta go maith ag an údar, agus bheadh sé deacair go maith a dhíograis ar son an chirt a cháineadh. B’fhéidir nach í an Eaglais a raibh aithne agamsa uirthi, atá idir chamáin aige, bunús an ama, ach ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil, gur léigh mé chuile fhocal den leabhar seo, go dílis, díoigraiseach.
Ní féidir a cheilt go bhfuil John Boyne ar dhuine de na scríbhneroirí is fearr atá ag saothrú an úrscéil inár measc, i láthair na huaire seo. Éiríonn leis greim a fháil ar aird an léitheora ó thús an scéil. Breathnaigh air seo mar thús…
“I did not become ashamed of being Irish until I was well into the middle years of my life.”
Más uait an scéal iomlán a fháil, níl le déanamh agat ach an leabhar breá seo a léamh duit fhéin. Ní bheidh a chathú ort, nó is deacair an leabhar seo a chur uait go dtí go gcríochnaíonn tú é.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Laethanta na Bó Riabhaí
Ag smaoineamh ar phíosa na seachtaine seo a chur i dtoll a chéile a bhí mé, an lá faoi dheireadh, nuair a scannraigh clog an dorais mé. Duine eicínt amuigh, agus a mhéar coinnithe ar chnaipe an chloig aige, faoi mar a bheadh an riach fhéin sa tóir air. Chuir mé uaim mo pheann is mo nótaí, agus as go brách liom chuig an doras tosaigh, féachaint cén bhroid a bhí ar an té úd a bhí amuigh.
Nuair a d’osail mé an doras, caithfidh mé a admháil gur baineadh stangadh asam, nó cé bheadh ansin, ina staic, ar lic mo dhorais agam, ach mo Shéimí breá a’ Droichid, ach má ba ea fhéin, chuir sé ionadh an domhain orm chomh préachta is a bhí an fear bocht.
“Tar isteach, a Shéimí”, arsa mé fhéin leis, “déarfainn go bhfuil tú préachta, nó tá a chuma sin ort, ar aon nós.”
“Abair é! nó i ndáiríre, ní préachta atá mé ach sioctha, reoite, agus cuirfidh mé cnaipe leat, gurb annamh a thagann lá chomh fuar feanntach leis, an tráth seo bliana”
“Bhuel, tá morc mór tine againn sa seomra seo istigh, buail isteach agus suigh síos ansin ina haice, agus geallaimse dhuit é, go ndéanfaidh sé sin thú a chascairt i ngearraimsir.”
Gáilleog den Stuif Chrua
Isteach leis, agus ba ghearr go raibh cúl curtha aige ar an bhfuacht, agus é ag teacht chuige fhéin. Ach lena theacht-chuige-fhéin a dheifriú, líon mé fhéin gáilleog den stuif chrua, as an gcuinneog, agus thairg dó é. Ní raibh orm aon tathaint a dhéanamh air, nó ba bheag nár sciob sé an gloine as mo láimh, agus scaoil siar ina chraos é, d’aon shlog amháin. Thug an ghloine ar ais dom, bhain searradh as fhéin, shuigh siar sa chathaoir agus cuma na sástachta air.
“Tá sé fuar amuigh” arsa mé fhéin, agus mé ag iarraidh scéal nó duan a mhealladh as.
“Bí ag caint ar fuar! Ní dóigh liom, gur chuimhin liom fhéin Geimhreadh chomh crua, feannaideach, leis, ó tháinig ann dom, ach chuala mé na seandaoine ag rá, go raibh Geimhreadh crua, righin acu sa bhliain 1947.”
Geimhreadh crua righin
“D’fhéadfá Geimhreadh crua righin a thabhairt ar an nGeimhreadh céanna sin, gan dabht, nó mhair sé ó Eanair na bliana sin go dtí dhá lá i ndiaidh Lá ’le Pádraig, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa ar fad, an bhliain sin, bhí sneachta ar an dtalamh ó Mhí Feabhra go dtí gur thosaigh sé ag cascairt, ar Lá ’le Pádraig na bliana sin. Ní gá a rá, nach raibh cúrsaí chomh heagraithe an tráth sin is atá siad inniu. Nó ní raibh an tír ach ag teacht chuici fhéin, i ndiaidh an Chogaidh Mhóir, ag an am. Bhí mé fhéin ag cur fúm i gColáiste Cónaithe an bhliain sin, agus ní gá dhom a rá, nárbh é saol an mhada bháin a bhí againn, in ionad dá leithéid, ag an am sin. Ach, sin uilig ráite, admhaithe, nach fíor freisin, go bhfuil Geimhreadh na bliana seo 2010, níos righne ná Geimhreadh na bliana céanna úd ’47, cé go ndéarfaí nach bhfuil sé chomh crua leis.”
“Tagaim leat sa mhéid sin, ach cogar mé seo leat, agus nach crua, fuar, an aimsir atá againn le scathamh anuas. Ní haon ionadh go bhfuil na daoine óga ag rá, go bhfuil cúrsaí aeráide, agus aimsire, imithe as alt ar fad, na laethe seo.”
“Bhuel! Tá agus níl. Níl dabht ar bith ann ach go bhfuil cúrsaí aimsire, frí chéile, imithe le craobhacha, le cupla bliain anuas, ach ar an dtaobh eile den scéal, ní haon rud nua é, aimsir dá leithéid a bheith againn thart ar an tráth seo chuile bhliain, nó nach bhfuil an téarma, Laethe na Bó Riabhaí, sa Teanga againn, le sinsearacht?”
“ Minic a chuala an téarma sin, ceart go leor,” arsa Séimí, “ach i ndáiríre, cén t-údarás atá leis an leagan cainte céanna sin?”
Laethe na Riabhaí
“ Tugadh faoi deara go dtagadh stoirmeacha agus cruatan geimhriúil, chuile bhliain, i ndiaidh na heacaineachta, agus bhaist siad Laethe na Bó Riabhaí ar an ndrochaimsir sin, agus sin an cineál aimsire atá againn, le scathamh anuas anois.”
Bhí mé réidh leis an gcuid eile den scéal sin faoin mBó Riabhach chéanna sin a ríomh dó, ach chuir mo chara, Séimí an Droichid, a lámh in airde ag an bpointe sin, le mo stopadh, agus bhris isteach orm, gan chuireadh gan iarraidh…..
Beidh lá eile ag an bPaorach!
“Fóill ort ansin anois, nó an bhfeiceann tú an t-am ar an clog matail úd os do chomhair amach ansin, agus mise tar éis a ghealladh do Naipí bhocht s’againne, go mbeinn ar ais sa bhaile aice, leathuair a chloig ó shoin. Slán leat anois, agus críochnoidh muid an seanchas sin, an chéad bhabhta eile. Beidh lá eile ag an bPaorach!”
Agus le sin, scuab mo Shéimí breá leis an doras amach, faoi mar ba chat scólta é, ach bhí mé fhéin sásta freisin, nó nach raibh píosa na seachtaine seo tugtha aige dom. Chuir mé mo shlán abhaile leis, bíodh go raibh sé as éisteacht, agus as radharc, faoi’n am sin………………..
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Misean Santa Ynez
…..(Atheagar ar phíosa a scríobh me blianta ó shoin.)…..
Ar an gCéadaoin, an fichiú lá de Lúnasa, 2003, thug mé cuairt ar Mhisean Santa Ynez, i gCalafóirnia, nó tharla ag an am, go raibh mé ag iarraidh cuairt a thabhairt ar na Misin uilig sin, a thóg na Spáinnigh fan chósta Chalafóirnia, nó tuigeadh dóibh, go go bhféadfaidís cumhacht na Spáinne a leathnú sa tír ollmhór sin, dá n-éireodh leo an Soiscéal a chraoibhscaoileadh i measc na náisiún Indiach a bhí ag cur fúthu sna dúthaigh sin, ag an am. Chuireadar rompu fiche Misean a thógáil sna bólaí sin, idir San Diego agus San Francisco, agus ba é Misean Santa Ynez, an naoú ceann déag den scór sin. Agus ní hamháin go n-éireodh leo cumhacht na Spáinne a leathnú sa tír sin, trí thógáil na Misean céanna sin, ach ag an am gcéanna, tuigeadh dóibh, go raibh súil bhradach á chaitheamh ag na Rúisigh ar an dtaobh céanna tíre, agus é d’aidhm acusan, a gcumhachtsan a leathnú, ó dheas, ansin freisin, ach, dá n-éireodh leis na Spáinnigh i bhfiontar na Misean, chuirfeadh sin críoch obann le sainnt na Rúiseach, sa taobh sin tíre. Bhí go maith. D’éirigh leis na Spáinnigh ina bhfiontar siúd, agus ní dheachaigh na Rúisigh níos faide leis an scéal.
Ionradh na Meicsiceach
Faoin mbliain 1836 áfach, ghabh na Meicsicigh seilbh ar an gcuid sin de Chalafóirnia, choigistigh na misin, agus rinne iad a dhí-eaglaisiú. Baineadh úsáid as Misean Santa Ynez mar Choláiste, ar feadh scathaimh, ach faoin mbliain 1862, tugadh thar nais don Eaglais arís é, agus uaidh sin i leith, baineadh úsáid go leanúnach as, mar Theach Pobail, ag freastal ar phobal Dé sa limistéar sin. Misean an-mhór is ea Misean Santa Ynez, agus chomh maith le bheith ag freastal ar an bpobal sin mar Shéipéal, bhí sé acu freisin mar Iarsmalann, leis na seoda iomadúla a bhain le ré na Spáinneach a chur ar teaspáint inti. Agus arís, chuir sé ionadh ár gcroí orainn, an oireadh sin iarsmaí ón tseansaol a fheiceáil bailithe, rangaithe, feistithe, agus ar teaspáint ansin.
An tAthair Albert arís
Ar ár mbealach amach as an Misean áfach, isea a baineadh stangadh ceart asainn, nó ansin ar fhalla, agus in áit fheiceálach, chonaic muid pictiúr den Sagart Gaelach sin, an tAthair Albert Bibby, fear a chuaigh, nó a cuireadh, ar imirce, óna Mhainistir fhéin anseo i gCill Chainnigh, le dul ag freastal ar phobal Críostai i bhfad ó bhaile, i Misean Santa Ynez. Ní gá a rá, gur stadamar tamall, ag breathnú ar a raibh le feiceáil, agus le léamh againn, i bhfógraí timpeall an phictiúir chéanna sin. Bhí le léamh againn ansin freisin, gearrthóga as nuachtáin an ama, ina bhfuair muid amach gurbh é an tAthair Albert an chéad Tréadaí Capaisíneach, a ceapadh ar Mhisean Santa Ynez. Chaith sé bliain iomlán i mbun an ghnó sin, agus b’in sin, nó ag deireadh na tréimhse sin, sa bhliain 1925 Cailleadh an fear bocht ansin, i bhfad ó bhaile. Cuireadh i Reilg an Mhisin é. Agus le meas na tíre seo ar an gCapaisíneach Gaelach úd a léiriú os ard, chuaigh Seán T. Ó Ceallaigh (fear a bheadh ina Uachtarán ar Éirinn, ar ball) amach le labhairt thall, le linn na socraide. Labhair an Ceallach faoi’n sagart díograiseach sin, agus mhol é, as a spioradáltacht, as a náisiúntacht, as a dhílseacht dá thréad, agus as an bpáirt a ghlac sé in Éirí Amach na Cásca sa bhliain 1916, agus as a thóir ar shaoirse Éireann.
Ar ball, agus muid istigh i siopa na gcuimhneachán ar thóir neathanna beaga le tabhairt linn, le cuimhne an Mhisin a choinneáil glas, cheannaigh mé fhéin roinnt leabhar agus tráth raibh mé ag íoc astu, labhair mé leis an bhfreastalaí.
Interesting conversation
An bhfuil aon chuimhne anseo in bhur measc fós, ar shagart Éireannach, a shaothraigh in bhur measc anseo, sa bhliain 1925?
Cén t-ainm a bhí air? a d’fhiafraigh sí díom.
An tAthair Albert, arsa mé fhéin, á freagairt.
An é ár nAthair Bibby atá idir chamáin agat? Ar sise.
An fear ceannan céanna, arsa mé fhéin.
Chuir duine eile a ladar isteach sa scéal ag an bpointe sin….
Cailleadh sa bhliain 1925 é, agus cuireadh anseo é, ach caithfhidh go raibh ard-mheas air ina thír fhéin , nó tháinig maithe móra na tíre sin chun a shochraide, ach níor fágadh a chorp anseo againne, nó thángthas sa bhliain 1958, rinneadar a chorp a dhíadhlacadh, agus a thógáil leo abhaile, lena chur i measac a phobail fhéin.
Mhínigh mé dóibh ansin, gur tháinig mé fhéin chucu ó Chathair Chill Chainnigh, áit a raibh Mainistir an Athar Bibby ag feidhmiú fós i measc an phobail chríostaí ansin, agus dúirt me freisin, go raibh áthas an domhain orm, go raibh cuimhne fós air i Misean Santa Ynez.
Bhí sin tuillte, agus tuillte go maith, aige, arsa’n freastalaí.
D’fhág mé Misean mór Santa Ynez i mo dhiaidh ansin, nó bhí Misin eile le feiceáil fós agam, ach ní dhéanfaidh mé dearmad go luath ar an gcuairt iontach spéisiúil a thug mé ar an ionad céanna sin, i gCalafóirnia na gréine gile. Súil agam gur bhain túsa taitneamh freisin as píosa na seachtaine seo.
Gaeilge 
English