le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
Leabhar do-dhearmadta
…..My Lady Judge…..
.
My Lady Judge…..An chéad chló……….2007
le
Cora Harrison…………………… £15.99
.
.
.
I mBoireann an Chláir
Seo leabhar ar tháinig mé trasna air, ar na mallaibh. Thíos sa Leabharnann, sa Loch Buí a bhí mé maidin, agus mé ag guairdeall thart i measc na leabhar ansin, féachaint an bhféadfainn teacht ar leabhar eicínt, a chorródh an croí istigh ionnam, is a thabharfadh pléisiúr dom, fad is a bheinn sáite go dtí an dá chluais ann. Bhuel, tháinig mé ar an leabhar thuasluaite, agus tuigeadh dom láithreach, go bhféadfainn seal a chaitheamh leis, ‘á chrú’, mar adéarfá.
Tuige? adéarfadh duine liom, b’fhéidir.
Bhuel, ar an gcéad dul síos, suíonn an t-údar, Cora Harrison, a scéal i gcuid den tír, a chuaigh i gcionn go mór orm, blianta ó shoin anois, agus dár ndóigh, tá sár-aithne ag an údar ar an dtaobh sin tíre, nó nach bhfuil cónaí uirthi, thiar ar bhruach na tíre sin.
Tír Álainn
Cén chuid den tír atá i gceist agam, an ea?
Boireann an Chláir, gan dabht ar domhan, nó cá bhfaighfeá áit ar bith, ó cheann ceann na cruinne, gan trácht ar ó cheann ceann na tíre seo, cá bhfaighfeá áit inchurtha le Boireann an Chláir, ar a fhiántas, ar a áilleacht, ar a éagsúlacht, nó ar a iargúltacht. Sea, agus sa sceal seo, faigheann muid trácht ar ionaid aithnidiúla, cosúil le Mullaghmore, Poulnabrone, agus Kilfenora. Sea, agus suítear an scéal i bhfad siar i stair na dúiche sin, nó ba sa bhliain 1509 a tharla eachtraí an scéil seo. Ba é Turlough Donn O’Brien, a bhí ina Rí ar “Thomand,” ar an “Burren,” agus ar “Corcomroe,” freisin, ag an am, agus ba í, Mara, Breitheamh, (nó Brehon i mBéarla,) na Dúiche céanna sin, an t-aon bhean a bhí ag feidhmiú mar bhreitheamh in Éirinn, ag an am, agus ba é Turlough a cheap sa phost sin í.
Brehon na Boirne
Is í Mara an príomhcharachtar sa scéal, agus déanann an t-údar iarracht ar bhrat grá a shníomh thart uirthi fhéin agus an Rí, Turlough Donn, Ach ba dhuine an-neamhspleách í an Breitheamh, Mara. Ag an am áirithe sin, thart ar Fhéile mhór na Bealtaine, bhí an Rí ar a chuairt ríoga ar Ríocht na Boirne, agus é mar aoi ag a Bhreitheamh, Mara, ina teach fhéin i gCahermacnaghten, mar a raibh Scoil Dlí á seoladh ag Mara, le blianta fada. Féach mar a chuirtear síos ar an ionad ársa sin, Cahermacnaghten, sa Réamhrá…
“On the west side of the kingdom was Cahermacnaghten whose great stone walls, ten foot wide and twenty foot high, enclosed a law school. The exquisitely written documents penned within its walls tell the story of a community, living by the ancient laws of their forebears in the stony kingdom of the Burren.”
Féile na Bealtaine
Anois, bhí de nós ag daonra na Boirne Féile na Bealtaine a cheiliúradh, trí bhailiú ina slua, ar bharr “Mullaghmore”, agus Tine Cnámh a lasadh ansin, um mheánoíche, ar Oíche Bhealtaine. Bhí Mara, Breitheamh, agus Turlough Donn, Rí, ar an bhfód freisin, ach tuigeadh dóibh, go mbeadh sé ró-dhian orthu dul go barr an tsléibhe, an oíche sin, agus shocraigh siad, ar dhul píosa den tslí leo, agus ansin dul thar nais go Cahermacnaghten. Rinneadar amhlaidh. Ach, ar an drochuair, tharla gur deineadh dalta ón Scoil Dlí a dhúnmharú ar thaobh an tsleibhe sin, tráth eicínt, an oíche sin. Ar Mhara, an Breitheamh, a thit sé anois, an chúis a fhiosrú, agus teacht ar an té a dhein an marú, le go ngearrfaí an pionós cuí air, agus le go n-iocfadh sé an éiric a bheadh dlite air.
Taighde
Caitheann an t-údar roinnt mhaith ama ansin, ag fiosrú an scéil, trí dhul chun cainte le daoine áirithe, ar tuigeadh di, go mbeadh fianaise ábharach eicínt acu, a chabhródh lei teacht ar an ndúnmharfóir. Ach, i ndeireadh na dála, bheadh uirthi an pobal a thionól thart ar “Poulnabrone” leis an gcúis a phlé os ard, os comhair na muintire, nó ba thart ar an Leacht ollmhór sin a dhéantaí cúiseanna dlí a phlé, a fhuascailt, a shocrú, agus ba ansin freisin a dhéantaí breith an Bhreithimh a chur i bhfeidhm. Thart ar an ndúnmharú sin, agus ar an románsaíocht idir Mara agus an Rí a chaitheann an t-údar bunús a dúthrachta i gcruthú an scéil seo.
Scéal Stairiúil
Déanann an t-údar seo iarracht cumasach freisin, ar shaol an séú haois déag a chur ina steillebheatha os ár gcomhair amach. Cuireann an t-údar síos ar Ríthe, ar Bhreithiúna, ar Thaoisigh, ar Cheárdaithe, ar Phobal, agus ar Lucht Léinn. Tugann sí spléachadh dúinn freisin, ar an gcóras dlí a chuirtí i bhfeidhm i Ríochtai Éireann, ag an am, agus ar na modhanna a d’údáideadh siad, leis na dlithe sin a chur i bhfeidhm. Cuirtear síos, chomh maith, ar an gcogaíocht idir thaoisigh, idir threibheanna, agus fiú, tugann sí leide dúinn, ar na heasaontais idir Ghaeil agus Gaill, agus an chaoi ar tharla an dá chine sin in adharca a chéile i gCathair mhór na Gaillimhe.
Is spéisiúil freisin, na carachtair a chruthaíonn an t-údar le cur ar stáitse na staire, lena fís a leagan os ár gcomhair amach. Breathnaigh ar na hainmneacha breátha, Gaelacha, a bhaisteann sí orthu, ainmneacha ar nós, Murrough, Cumhal, Ardal, Fachtnan, Oscar, Lorcan, agus tuilleadh.
An-Léamh
Níl fúm a thuilleadh a rá faoi chúrsaí an scéil seo, ach mholfann don léitheoir an leabhar seo a léamh, dá bhfaigheadh sé an deis chuige, nó is spéisiúil an leabhar le leamh é, ar a chur chuige, ar a stairiúlacht, ar a inchreidteacht, agus ar a dhílseacht don dúiche ina suitear é.
.
Peadar Bairéad
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I M E A L L A N D O M H A I N .
D’fhás mise suas ar bhruach álainn na Farraige Móire. Shiúladh muid na tránna thiar, Domhnach agus Dálach. Radharc glé glinn againn, ar oileáin draíochta, crochta, feistithe ar imeall an domhain, ar dhuirling sciorrach, chorrach, chlochach. B’in an troscán a d’fheistigh mise im aigne istigh, agus mé ag fás suas in Iorras, thart ar thrí scór go leith bliain ó shoin anois. Istigh im aigne fós, in áit na honóra, tá an troscán céanna sin, é sciomartha, snasta, le hionramahail na mblianta. Ní haon ionadh, mar sin, go bhfilleann mo smaointe ar Iorras na draíochta, agus go dtugaim faoi véarsaí a shníomh as cuimhní na dúiche sin. Seo dán beag, sníofa as abhras úd an dúchais.
.
D R A Í O C H T N A M A R A .
.
Draíocht na Mara Móire,
Mar bhrat geal cúir anuas
Ar aigne ghlinn na hóige,
In Iorras binn na gcuan.
.
Tránna fairsinge, bána,
A mheallann fós mo dhán,
Go tír dheas lách na meala,
Tar éis blianta fada ar fán.
.
Gualainn, Corrán, Inis Gluaire,
Carraig Mhainnín agus Inis Geidhe,
Dufair, Bearnach agus Sailín,
Mar phéarlaí im bhráisléad.
Draíocht na Mara Móire,
Ag buaileadh ar thrá mo shaoil,
Mar othra fós dom chosaint
Ar bhuairt, ar bhrón, ar aois.
.
Greadaigí libh a thonnta,
Ar thránna geala, buí,
Caithigí chugainn ar phort na beatha,
Síocháin, lúchair, is maoin.
.
********************************
Peadar Bairéad.
********************************
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
L á a n D ó c h a i s .
.
************************
.
A Day Called Hope……………céadchló………………..2003.
le
Gareth O’Callaghan………………………………………..£10.99.
.
**************************
By Chance .
De thaisme (by chance) a tháinig mé ar an leabhar seo a chéaduair. Cara liom a d’fhiafraigh díom an mbeadh aon spéis agam i leabhar faoin ngarla dubhach, nó an “depression”, mar a thugtar air, i mBéarla na Banríona.
“Diabhal mórán spéise agam sa ngarla céanna sin, ach amháin, gur mhaith liom fanacht glan amach uaidh, chomh fada agus is féidir liom”, arsa mé fhéin, á fhreagairt.
Bhuel, arsa mo chara,
“B’fhéidir gur mhaith le do léitheoiri iomadúla tuairisc a fháil uait ar an leabhar céanna sin, i do cholún, I mBéal an Phobail.” , sa Kilkenny People.
“B’fhéidir gur agatsa atá an ceart,” arsa mé fhéin. “Tabharfaidh mé faoi.”
“Beidh mé ag súil le píosa a léamh faoi, sa Kilkenny People, amach anseo, mar sin”, ar seisean.
“Súil agam, nach é súil Uí Dhubhda le hArd na Rí, agat é,” arsa mé fhéin.
I Read The Book.
Le sin, bhronn sé cóip den leabhar sin orm. D’fhágamar slán ag a chéile, agus b’in sin.
Ní bhfuair mé deis ar bith an leabhar sin a léamh go dtí go raibh Féile Mhór na Nollag thart, agus ansin, agus fad choiscéim coilig, ag teacht ar an lá, thug mé aghaidh ar an leabhar seo, le Gareth O’Callaghan.
Cheap mé i dtosach, gur leabhar gairmiúil a bheadh ann, ina gcuirfeadh an t-údar síos go mion, agus go hoibiachtúil (objectively), ar an ngalra dubhach céanna sin, agus i ndáiríre, ní bheadh mórán suime agam i leabhar teicniúil dá leithéid. Ní mar sin a bhí in aon chor, a mhalairt ar fad a bhí idir chamáin ag an údar, nó ba dhuine é, a chaith blianta fada faoi chuing dobhrste an ghalra chéanna sin.
Deep Despair .
Cuireann an t-údar seo tús lena Réamhrá go fórsúil, dána, agus súil siar aige bealach an éadóchais, as a dtáinig sé, agus an tsúil ghlan, ghlé ghlas, eile aige, roimhe síos bóthar an dóchais, a shíneann roimhe amach go léas anois. Ach, b’fhéidir nár mhiste deis a thabhairt don údar fhéin an méid sin a chur os ár gcomhair amach, ina bhealach fhéin….
“In 1999 I was diagnosed with clinical depression. For years before then I had been living a life I despised, a life that always felt beyond my control. It affected my job, tore into my family relationships and took me to the brink of suicide. Yet today I am fit and healthy, happier than I have been in many years, successful, independent, ambitious, and more hopeful and optimistic about the future than I could have ever imagined. There is no sign in any aspect of my life of the depression that almost destroyed me.”
Despair And Hope .
Bhuel, sin an chéad chaibidil den Réamhrá agat, agus is dócha go bhféadfá a rá, go bhfuil creatlach (skeleton) an scéil uilig le fáil agat, sa mhéid sin. Cuimhnigh ar an gcineál saoil a chaith sé sular cuireadh ainm ar a ghalar dó. Ansin, fiú, agus an galra dubhach imithe go smior na gcnámh ann, d’éiríodh leis a chuid oibre, mar Láithreoir ar Chlár gradamach Raidió, a chur i gcrích go cumasach, éifeachtach, sciliúil, ach chomh luath is a bhíodh an méid sin déanta aige, chaitheadh sé bunús an chuid eile den lá, ina leaba. Sa leabhar seo, déanann sé cur síos ar an gcruatan agus ar an anró trínar ghaibh sé, sular éirigh leis na saineolaithe a ghalra a aithint. Admhaíonn sé, nach galra báis é, an galra dubhach céanna sin, ach ag an am gcéanna, cuireann sé strus chomh mór sin ar an té a tholgann é, go mbíonn baol, agus dhá bhaol go minic, ann go gcuirfeadh le lámh ina bhás fhéin, agus de réir cosúlachta, is ag dul i méad atá an baol céanna sin, le himeacht aimsire, nó tá uimhir na ndaoine a chuireann lámh ina mbás fhéin ag dul i méad, go suntasach, le blianta beaga anuas.
A Personal Journey .
Sa leabhar seo, téann an t-údar siar ar chúrsaí a shaoil fhéin, agus déanann iarracht ar phictiúr a thabhairt dúinn, ar chruatan, agus ar anró saoil, an té a bhfaigheann an galra seo greim air. Déanann sé cur síos ar a óige, ar a scolaíocht, agus ar an smacht a cuireadh i bhfeidhm sna ranganna, le cabhair on tslat, nó ón leathar, ag braith ar an scoil ar ar dhein tú freastal. Níor tuigeadh don údar seo, go raibh an léasadh a tugadh do dhaltaí, tuillte, nó oiriúnach. Ach, níos déanaí, agus é thart ar aon bhliain déag d’aois, tugadh mí-úsáid ghnéis dó, mí-úsáid a lean ar feadh bliana, geall leis. Is dócha go raibh baint ag na cúrsaí sin uilig leis an ngalra dubhach a theacht air, ar ball. Anuas go dtí an pointe sin dá shaol, bhí lán-mhuinín (confidence) aige as an Eaglais Chaitliceach, agus as na sagairt freisin, ach chuir ar tharla dó, i rith na bliana sin, críoch leis an gcreideamh daingean sin a bhí aige. Féach mar a chuireann sé fhéin é..
“Yet behind this imposing facade lay something rotten, which would eventually destroy the Church as we knwo it; sexual abuse against young boys and girls.”
Mhill na tarlúintí sin uilig a chreideamh, a dhóchas, agus a mhuinín in údarás daonna. Is dócha gur fhás a ghalra as ar tharla dó, agus as a bhfaca sé ag tarlú do dhaoine eile, le linn a óige. Tuigeadh dó scaití, go raibh sé ag dul le buile. Bhí an t-ádh air go raibh spéis mhillteanach aige sa cheol, agus is dócha gurbh ‘in a tháinig i gcabhair air, in am an ghátair. Uaidh sin, d’éirigh leis dul le craoltóireacht, agus sa tslí sin, bhí ancaire diongmháilte ansin aige, a choinníodh slán é, ar longbhriseadh, is ar bhás, é.
Ach, anois ní scéal gan dóchas é seo, in aon chor, a mhalairt ar fad atá fíor, nó is é fáth ar chuir an t-údar dua na scríbhneoireahta air fhéin, sa chás seo, nó le dóchas a chur ar fáil dóibh siúd, a bhfuil an galra uafásach seo gafa go smior na gcnámh iontu.
A Life-belt .
D’éirigh leis-sean an galra seo a chloí, agus síneann sé crios tarrthála (life-belt) chuig éinne atá ag fulaingt faoi bhráca an ghalra seo, Sin an fáth ar chuir mé fhéin romham an leabhar seo a léamh, a chéaduair, agus ansin, píosa a scríobh anseo, i mBéal an Phobail, faoin leabhar seo, ag súil go mb’fhéidir go mbainfeadh duine eicínt, a bhfuil an galra seo ag cur as dó, ag súil go mbainfeadh sé leas as an leabhar seo, lena sheoladh ar ais arís ar bhealach a leasa is a shláinte.
One of the strange ironic truths about depression is that the healing takes place when we concentrate on the present and future, not on the past…..
Nowadays I revel in the idea of the future and all its possibilities. When I look to the future today I think to myself; You have the power to do anything you want.
Gan dabht ar domhan, d’éirigh le Gareth an galra dubhach a chloí, agus a fhágáil taobh thiar de, agus aghaidh a thabhairt ar bhóthar mealltach an dóchais, a shíneann idir é agus léas. Gurab é an dála céanna é, ag éinne a bhfuil an glara dubhach seo ag teacht idir é, agus síocháin agus suaimhneas anama agus coirp.
*****************************************
Nathanna cainte………….
Coiscéim coiligh……….A cock’s step….a short step……the length that comes in the day from Christmas onwards.
Súil Uí Dhubhda le hArd na Rí. O Dowd’s hope of getting back Ardnaree…..a hope that will not be fulfilled.
Galra = galar, galra is quite a common form of the word, as used in the west of Ireland.
*************
Peadar Bairéad.
*************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
L e a b h a r m ó r – r á c h a i r t e e i l e .
***********************
.
The Last Juror …………………..céadchló……………….. 2004 .
le………………………………………………………………………………….
John Grisham ……………………………………………………€22.99.
.
*************************
.
Níl sé chomh fada sin ó shoin ó bhí píosa le léamh anseo agaibh faoi “Bleachers”, leis an údar chéanna sin, agus níl dabht ar domhan, ach go bhfuil ag éirí leis an údar ildánach seo leabhair den chéad-scoth a chur ar fáil dúinn, go rialta, nó seo an seachtú úrscéal déag curtha ar fáil aige, ó thosaigh air ag scríobh dúinn, tamall gearr de bhlianta ó shoin anois. Ba le dlí a chuaigh Grisham i dtosach, ach tar éis dó tamall a chaitheamh i mbun na ceirde sin, agus tar éis dó leabhar mór-ráchairte a chur ar an margadh, fuair sé amach, go mbeadh ar a chumas teacht i dtír go rábach ar cheird na scríbhneoireachta. Ní call dom a rá, go raibh an ceart aige sa chinneadh céanna sin. Ní call a rá, ach oiread, go raibh ar a chumas, a chuid eolais ar chúrsaí dlí a úsáid ina cheird nua, agus dá chomhartha sin, bhunaigh sé bunús a chuid scéalta ar an ndlí, ach corr-uair, éalaíonn sé ó ghort casta sin na dlí, agus tugann faoi scéal a bhunú ar ábhair eile. D’éirigh leis sin a dhéanamh sna leabhair sin, A Painted House, Skipping Christmas, agus Bleachers, ach má sea, tá sé tar éis filleadh arís, sa leabhar seo is déanaí uaidh, ar chúrsaí dlí, le scéal corraitheach, suimiúil, lán-teannais, a fháisceadh as an ábhar sin, a bhfuil an oiread sin eolais aige faoi, bíodh go bhfuil a lán téamaí eile fite fuaite trí shnáitheanna na dlí aige, sa leabhar seo, The last Juror.
Is é Willie Traynor, iriseoir, an príomhcharachtar sa scéal seo, agus is trína shúile siúd a fheiceann muid gníomhartha agus forbairt an scéil seo. Suítear an scéal seo i Ford County, Mississippi, i seachtóidí na haoise seo caite. Nuair nár éirigh leis go ró-mhaith i mbun Céime san Iriseoireacht, in Ollscoil Syracuse, chinn a sheanmháthair, BeeBee, gan é a mhaoiniú a thuilleadh, sa bhfeachtas sin, agus mhol sí dó post oibre a fháil dó fhéin. D’éirigh leis post a fháil i Clanton, Mississippi.
After five years at Syracuse my grades were irreparable, and the well ran dry. I returned to Memphis, visited BeeBee, thanked her for her efforts, and told her I loved her. She told me to find a job.
Sea, bean chiallmhar ba ea BeeBee, de réir dealraimh. Fuair sé post mar iriseoir ar fhoireann an Ford County Times, páipéar a raibh a phort beagnach seinte, ag an am sin. Ba é Wilson Caudle, eagarthóir an pháipéir sin, agus ba í a mháthair siúd úinéir agus foilsitheoir an nuachtáin sin. Bhí Wilson ina sheachtóidí, agus bhí an mháthair trí bliana déag is ceithre scór, ag an am sin. Briseadh a ngnó, sa bhliain 1970, agus fágadh an fhoireann ar an mblár folamh. Fuair Willie Traynor amach, go mbeadh sé éasca go maith an páipéar sin a cheannacht, agus tar éis dó cuairt a thabhairt ar BheeBee, d’éirigh leis dóthain airgid a mhealladh óna sheanmháthair leis an ngnó a cheannacht dó fhéin, nó tuigeadh dó, go bhféadfaí carn airgid a dhéanamh as gnó dá leithéid.
Ní raibh sé i bhfad i mbun oibre mar eagarthóir agus úinéir ar an Ford County Times, nuair a tharla éigniú agus dúnmharú uafásach cruálach ar an mbaile sin, Clanton. Ba í Rhoda Cassellaw, an bhean a bhí thíos leis, agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, maraíodh í os comhair a beirt pháistí. D’éirigh le Willie freastal ar an dtrá sin, agus sa tslí sin, d’éirigh leis díol an pháipéir sin a mhéadú as cuimse, ionas go raibh a theacht isteach ón ngnó sin ag dul i méad, ó sheachtain go seachtain, agus ó mhí go mí. Caitheann an t-údar roinnt mhaith spáis ag cur síos ar an ndúnmharú céanna sin, agus ar an ndúnmharfóir, Danny Padgitt, duine de threibh a mhair in áit iargúlta, do-ionsaithe, agus treibh nach raibh meas mhadaidh fhéin acu ar dhlí nó ar reacht.
Thart ar an am sin, chuir an t-eagarthóir nua aithne ar bhean ghorm, Calia H. Ruffin, bean a raibh seachtar clainne uirthi, agus chuile dhuine acu sin, ach an t-aon duine amháin, agus a chéim dochtúireachta bainte amach aige i mbrainse eicínt léinn. Bhuel, bhí deacrachtaí iomadúla ag baint le roghnú an ghiúiré, agus do bharúil, nárbh í an gormach mná sin, an giúróir deiridh a roghnaíodh don chúis áirithe do-scaoilte sin i gcoinne Danny Padgitt, agus is dócha, gurbh é sin ba chúis le “The Last Juror” a bhaisteadh ar an leabhar seo.
Four hours later, Calia H. Ruffin became the last juror chosen – the first black to serve on a trial jury in Ford County. The drunks up in the Bar Room had been right. The defense wanted her because she was black. The State wanted her because they knew her so well.
Ní haon ionadh go raibh sár-aithne ag daoine uirthi, nó nach raibh sraith aistí scríofa fúithi fhéin, is faoina clann, ag Willie, agus gan dabht ar domhan, bhí an-mheas ag Willie ar Callie H Ruffin, nó ba chócaire thar na bearta í, agus ba dhuine é, a bhí thar a bheith beadaí, an Willie céanna sin, agus nach mbíodh sé ar chuireadh tigh Calia, chuile Dhéardaoin, le bia beadaí a bhlaiseach, ag bord na mná uaisle, neamhghnáthaí chéanna sin.
Bhíothas ag súil go ndaorfaí Danny chun bháis, ach má bhí fhéin, bhagair Danny ar na Giúróirí go maródh sé chuile dhuine acu, dá bhfaighidís ciontach é.
As he was about to step out of the witness box and return to the defense table, he suddenly turned to the jury and said something that stunned the courtroom. His face wrinkled into pure hatred and he jabbed his right index finger into the air. “You convict me.” He said, ”and I’ll get every damned one of you.”
Sea, mh’anam, níorbh aon doithín é, an Danny céanna sin, geallaimse dhuit é.
I ndeireadh na dála, daoradh Danny, agus uaidh sin, éiríonn leis an údar dul i gcionn go hiomlán ar an léitheoir, sa chaoi go gcuirtear faoi gheasa é, ag scil draíochta an údair ildánaigh seo, agus é ag sníomh na bhfocal, agus na smaointe, ina ngréas greanta, greamaitheach. Ach, níl fúmsa an scéal iontach seo a mhilleadh ortsa, agus fágfaidh mé fút fhéin é, taitneamh agus pléisiúr iomlán a fháisceadh as an scéal seo, as do stuaim fhéin.
Is é mo thuairim fhéin, gurb é an scéal seo, an ceann is fearr fós, ó pheann an údair ildánaigh, corraithigh, seo.
An-scéal, agus é inste le scil, le draíocht, agus le teannas a thhógfadh an ghruaig ar bhaic do mhuiníl. Más duine thú, ar mór aige John Grisham mar úrscáalaí, tapaigh do dheis, agus faigh greim ar an leabhar draíochta seo, ar an dá luathas, nó beidh a chathú ort, amach anseo.
.
**************
Peadar Bairéad.
**************
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
M Á I R T N A M I R E .
*************************
.
Agus mé ag smaoineamh ar phíosa na seachtaine seo, ní raibh ar mo chumas tada a scríobh gan tagairt eicínt a dhéanamh i dtosach don ár uafásach a deineadh thall sna Stáit Aontaithe, ar Mháirt úd na mire, an 11ú, Meán Fómhair, 2001, nó ní dhéanfar dearmad ar an lá céanna sin go luath. Cheap mé fhéin, nárbh olc an t-ainm é, Máirt na mire, a bhaisteadh ar Mháirt úd na náire, Mairt an sceimhle, Máirt an áir. Cuimhníonn chuile dhuine againn ar uafáis áirithe a tharla lena linn fhéin, ach chomh fada is a bhaineann sé liomsa, bheadh sé deacair Máirt úd na mire sin a shárú ar a chruálaí, uafasaí, diabhalta, a bhí sé. Nach cuimhin le chuile dhuine againn an chaoi ar mhothaigh sé, agus é ag féachaint ar Thúir úd na gile ag titim anuas go talamh, faoi mar ba thithe cártaí iad. Bhíomar uilig faoi gheasa ag an radharc réabadhreilgeach sin, an radharc sacrailéideach sin, a bhain an chaint dínn, nó ni raibh na focail againn le cur síos cruinn a dhéanamh ar a raibh ag tarlú os comhair ár súl ansin, ar scáileán an teilifíseáin. Chomh fada is a bhain sé liomsa, bhí mé ag iarraidh focail a chruinniú, nó a chruthú, le cur síos a dhéanamh ar an bpictiúr a bhí ansin, os mo chomhair amach. Sílim freisin, gur thuigeamar uilig, go raibh deireadh go deo leis na seanlaethe. Ní bheadh buaine ar bith, feasta, ag baint le haon saothar daonna, fad is a bheadh daoine amuigh ansin, a bheadh sásta é a dhíothú, ar mhaithe le clár oibre buile eicínt a chur i gcrích. Conas a mhothófá fhéin, dá dtiocfadh sceimhlitheoirí chuig do bhaile fhéin, agus dá leagfadh siad na foirgnimh ab fhearr leat sa bhaile sin? An mbeadh tú sásta an leiceann eile a iompó chucu? Nó an mbeadh fearg an domhain ort, agus fonn díoltais freisin? Nó an mbeadh tú sásta suí síos agus dul i mbun cainteanna leo, ag iarraidh a chur ina luí orthu, nár thaitin an cineál sin iompair leat, agus cad a d’fhéadfása a dhéanamh le faobhar a gcuid feirge a iompó uait? Nach deacair, agus nach rí-dheacair, na ceisteanna sin a fhreagairt, agus sin an fáth go bhfuil sé chomh deacair sin ar Uachtarán Mheiriceá teacht ar chinneadh, le deighleáil leis an ngéirchéim uafásach seo.
Ach fillimis nóiméad ar an ár a imríodh ar na Stáit Aontaithe, ar Mháirt úd na mire. Ar an gcéad ásc, deineadh ceithre eitleán dá gcuid a ghabháil, ar mhaithe le buille a bhualadh ar an “Sátan mór”, sé sin, ar Stáit Aontaithe Mheiriceá. Agus nach deacair a chreidiúint, nach raibh d’airm nó d’éide ag na fir a dhein an beart gránna sin ach sceana. Cúigear a cheaptar anois, a bhi i mbun ghabháil chuile cheann de na heitleáin ollmhóra sin. Deineadh an beart sin taobh istigh d’achar gearr, sa tslí nach raibh deis ag na húdaráis tada a dhéanamh in am. Bhí bua na ganfhiosaiochta ar thaobh na sceimhlitheoirí, agus caithfimid glacadh leis anois, go raibh a gcuid obair bhaile déanta, agus déanta go maith acu. Ba iad na spriocanna a bhí pioctha amach acu, nó An Peinteagán, lárionad cosanta agus míleata Mheiriceá, an tIonad Trádála Domhanda, agus chomh maith le sin, ceaptar to raibh an Teach Bán fhéin mar sprioc ag an gceathrú eitleán, sin nó Aerfhórsa a hAon, eitleán Uachtarán na Stát fhéin. An tIonad Trádála Domhanda a d’ionsaigh siad i dtosach, agus ó tharla go raibh ceird na heitleoireachta foghlamtha ag roinnt áirithe de na sceimhlitheoirí, bhí ar a gcumas, an criú oifigiúil a chloí, agus a n-áit a thógáil ag na cnaipí. Thuig na sceimhlitheoirí seo go raibh siad fhéin ag seoladh isteach i gcraos an bháis, agus go raibh siad chun na bpaisnéirí macánta, lán an eitleáin acu, a thógáil chun na huaighe in éineacht leo. Agus chomh maith le sin, thuig siad freisin, go marófaí, ní fios cé mhéad, den mhuintir a bhí ag obair san Ionad Trádála, an mhaidin chinniúnach sin. Bheadh sé deacair siombal níos fearr de stádas Mheiriceá i saol trádála an domhain a fháil, ná an tIonad céanna sin. Dhá thúr ollmhóra a bhí san Ionad sin, iad cúig scór is deich n-urlár ar airde, ó leibhéal na sráide suas, sea, agus thóg sé sé bliana fada leis an Ionad taibhseach sin a thógáil ó dhúshraith suas. Stroighin, gloine, agus cruach, na bunábhair as ar tógadh iad, agus bhí na foirgnimh, an dá thúr ollmhóra sin, ag spréacharnach go gléigeal, de ló agus d’oíche. B’adhmaint iad a tharraingíodh na milliúin cuairteoir chucu in aghaidh na bliana. I ndáiríre, ba chathair bheag iontu fhéin iad. Agus nach bhfuil sé beagnach do-chreidte, go bhféadfadh fir na sceana na túir áille sin a leagan, an péire acu, taobh istigh d’uair a chloig! Sea, mh’anam, d’athraigh an gníomh sin an saol s’againne bun os cionn, gan dabht ar domhan. Caithfidh chuile dhuine againn dul ar ais ar scoil le brí an bheart sceimhlitheoireachta sin a fhoghlaim, ach go háirithe, caithfidh ard-oifigigh airm ath-staidéar a dhéanamh ar cheird na chogaíochta, sa mhílaois nua seo, nó ní hionann cogadh a chur ar stát faoi leith, nó fiú ar chomhghuaillíocht, agus cogadh a chur ar bhuíonta sceimhlitheoirí scaipthe, folaithe, cumhdaithe, i measc phobail éagsúla, i náisiúin éagsúla, scaipthe ar fud an domhain mhóir. Nuair a maraíodh na mílte sin sna Túir Trádála Domhanda, lagaíodh ghreim chuile dhuine againn, ar an saol anróiteach seo, agus is laige slándáil chuile dhuine againn dá bharr.
Chomh maith le hionsaí a dhéanamh ar cheanncheathrú thrádála na Stat Aontaithe, roghnaigh na sceimhlitheoirí an Teach Bán fhéin le hionsaí a dhéanamh ar Uachtarán Mheiriceá fhéin, le teaspáint go raibh ar a gcumas ionsaí a dhéanamh ar sprioc ar bith ba mhaith leo, sa tír sin, toisc nach raibh innti, mar adúirt siad, riamh anall, ach tíogar maide.
Agus dá n-éireodh leo an triú sprioc a bhí acu a bhualadh, bhuel, ansin bheadh ceanncheathrú Rialtas Mheiriceá leagtha go talamh acu freisin. Tharla, mar sin, de thimpiste, nár éirigh leo an sprioc sin a bhaint amach, toisc, adeirtear linn, gur bhuail siad an Peinteagán, ina áit, trí dhearmad eicínt.
Bhi eitlean eile gafa acu freisin, ach nior éirigh leis an gceann sin sprioc a bhualadh, nó deirtear linn gur ionsaigh na paisnéirí na sceimhlitheoirí, agus gur thuairt an t-eitleán dá bharr sin.
Ni gá a rá go bhfuil beartaithe ag na Stáit Aontaithe díoltas a agairt ar na sceimhlitheoirí, agus ar thír ar bith a thugann tacaíocht nó dídean dóibh. Tá mé ag ceapadh go mbeidh an chéim sin tugtha, sara mbeidh an píosa seo i gcló, nó tá fuaimeanna cogaidh ag teacht chugainn ó Rialtas, agus ó údaráis Mheiriceá, cheana féin. Níl dabht ar domhan ach go ndéanfar sléacht gan áireamh ar bhunáiteanna na sceimhlitheoirí, lá ar bith feasta, ach tá súil agam, nach raghfar thar fóir ar fad leis an díoltas sin. Is dócha gurb é atá i gceist ag údaráis na Stát Aontaithe nó féachaint chuige, nach dtarlóidh a leithéid go deo arís, nuair a bheidh siadsan críochnaithe leo.
Is dócha go raibh an sceimhlitheoireacht imithe thar fóir ar fad, mar mhodh imeaglaithe, nó mar ghléas polaitíochta, le cearta an mhóraimh, a chur ar fáil don mhionlach. Tuigtear anois, go dtiocfaidh roinnt mhaith tíortha daonlathacha le chéile, le críoch a chur go deo leis an leagan amach sin, agus is dócha, go bhfuil sé ag éirí níos soiléire, le himeacht aimsire, go bhfuil na buíonta sceimhlitheoirí éagsúla sin ag cur le chéile, le ceird na cogaíochta fíochmhaire sin, a chleachtann siad, a mhúineadh dá chéile. Ach má táthar le sceimhlitheoireacht a chloí, caithfear féachaint chuige, go mbeidh Cothrom na Féinne curtha in áirithe do chách, sa domhan nua a éireoidh as luaithreach Mháirt na mire, domhan sítheach, síochánta, nach mbeidh gá le cogaí nó cogaíocht ann feasta. Ach le críoch a chur le píosa na seachtaine seo, ba mhaith liom cupla véarsa faoi ár úd Mháirt na mire a leagan os bhur gcomhair amach. Súil agam go dtaitneoidh siad libh.
.
.
MÁIRT NA MIRE .
.
Fanfaidh cuimhne an lae sin
Gearrtha do doimhin do-stoite
Ar chlár dúr darach na cuimhne
Nuair a ligeadh srian le scanradh,
Ar an aonú lá déag go dearfa
De Mheán Fómhair úd an bhasctha.
.
Ba lá é lán-dóchais is misnigh,
Lá ag tuar na maitheasa,
Gan scamall gur fiú trácht air,
Ar spéir gheal, ghlé, na gile,
Ach de phlimp, gan aon choinne,
Dhorchaigh spéir is talamh,
Le fuath is le binib,
Ó bhun go barr na cruinne.
.
Ar scáileán ár dteilifíseán,
Léiríodh dúinn go soiléir,
Cumhacht an oilc is an doichill,
Nuair a leag fir na sceana
Trádthúir áille an domhain,
Is chuala an saol an tuairt,
Nuair a thit na foirgnimh arda
Ó spéir anuas ar thalamh.
.
Tá deireadh leis an tseanré,
Nó tuigfidh gach éinne feasta,
Nach buan ár léas ar thalamh,
Mar cailleadh cuid dár ndóchas
I sléacht úd Mháirt na mire.
.
Cé chosnóidh an tsaoirse feasta?
Nó deineadh slad gan teorainn
Ar chrann cosanta na náisiún,
Nuair a bearnaíodh fallaí ár gcairde.
.
Tá deireadh feasta le cinnteacht is le slándáil ár mbeatha ar thalamh,
Nó bearnaíodh gan stró, le sceana, fallaí cosanta ár ndaingin,
Ach guímis solas na soilse agus scíth síoraí na síochána,
Dóibh siúd uilig a cailleadh in ár dearg Mháirt na mire.
.
**********************
Peadar Bairéad.
**********************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
N í B h e i d h a L e i t h é i d í a n n A r í s .
**************************
Cín Lae Eibhlín Ní Shúilleabháin………………………….An chéad chló…….2000.
Eagarthóir……………………………………………………………….Mairéad Ní Loinsigh.
************************************
Nach gcuirfeadh sé ionadh ar dhuine ar bith, gur eascair an oiread sin litríochta as ithir cinealta, iargúlta, an Bhlascaod Mhóir, taobh istigh d’achar chomh ghearr sin, agus caiscín phobal an oileáin álainn chéanna sin i ndáil do bheith meilte, ag an am.
Céard tá i gceist agam, an ea?
Tá seo, gur scríobh údair ón mBlascaod fhéin an oiread sin leabhar, ag cur síos ar a saol fhein, nó ar chúrsaí an oileáin sceirdiúil iargúlta sin, agus gur tharla sin blianta beaga sular tréigeadh an t-oileán mara sin.
Agus cad iad na leabhair atá i gceist agam sa ráiteas sin, an ea? Bhuel, go príomha, is iad na leabhair atá i gceist agam nó,
• Peig, agus Machtnamh Seana Mhná, le Peig Sayers, bíodh nár scríobh Peig fhéin iad, mar is amhlaidh a scríobh a mac Micheál, file, ó dheachtú, di iad, agus chomh maith leo siúd, nár scríobh Kenneth Jackson, Scéalta ón mBlascaod, naoi scéal is triocha, ó dheachtú Pheig freisin. B’fhéidir gur chóir tagairt a dhéanamh anseo freisin, do shaothar Mhichíl, file, mac Pheig Sayers, nó scríobh seisean Is Trua ná Fanann an Óige, agus Beatha Pheig, blianta ina dhiaidh sin, sna blianta, 1953, agus 1970.
• Fiche Bliain ag Fás, le Muiris Ó Súilleabháin.
• An tOileánach, Dinnseanchas na mBlascaodaí, agus Allagar na hInse le Tomás Ó Criomhthain.
Ar na mallaibh, áfach, de thimpiste, tháinig mé ar leabhar suimiúil, spreagúil, eile, a d’eascair as an ithir chéanna sin, as ithir mhéith Cheilteach an Bhlascaod.
Agus cén t’ainm atá ar an leabhar spreagúil seo, an ea?
• Cín Lae Eibhlín Ní Shúilleabháin a baisteadh ar an leabhar seo is déanaí chugainn ó phobal an Bhlascaod.
Ach nach bhfuil fhios ag gach éinne, gur tréigeadh an t-oileán sin, blianta fada ó shoin?
Tréigeadh cinnte, ach scríobhadh an dialann seo triocha bliain sular tréigeadh an t-Oileán, agus i ndáiríre, scríobhadh an dialann seo sular thosaigh scríobhneoirí eile an oileáin fiú ag cleachtadh a gceirde. Le fírinne, bhí an t-údar ag tabhairt an fhéir faoin am ar tréigeadh an t-oileán.
Conas a tharla, mar sin, nár chualamar tada faoin nDialann seo cheana, fad is a bhí na leabhair eile i mbéal an phobial, le blianta fada anuas?
Tharla go raibh an láimhscríbhinn seo i measc pháipéirí Bhriain Uí Cheallaigh, agus ar ball, thug deartháir Bhriain, an Canónach Ó Ceallaigh, an láimhscríbhinn, maraon le páipéirí eile, de chuid Bhriain, don Ollamh Brian Ó Cuív, agus dob é an tOllamh Ó Cuív a thug na páipéií sin don Ollscoil Náisiúnta. Is dócha gur fhan siad ansin, go dtí go ndeachaigh Mairéad Ní Loingsigh i mbun oibre ar an nDialann spéisiúil seo, mar phríomhchuid dá tráchtas M. Phil.
Dhealródh sé gur éirigh le Brian Ó Ceallaigh, údar an Chín Lae a spreagadh, le leathanach a scríobh chuile lá, mar chleachtadh, agus lean sí den saothar sin ó Bhealtaine go Samhain na bliana 1923. Is cuimhin libh, gurbh é mana a bhí ag Amhlaoibh Ó Súilleabháin, Dialannaí Chalainn, nó, ”gach lá líne”. Bhuel, i gcás Eibhlín Ní Shúilleabháin, is dócha gurbh é an mana a bhí aicese nó gach lá leathanach, agus chuaigh sí i mbun oibre ar Lá Bealtaine na bliana 1923, agus choinnigh uirthi ag scríobh, go dtí gur chuir sí críoch leis an bhfiontar, ar an 29 Samhain 1923, agus sin a bhfuil i gCín Lae Eibhlín Ní Shúilleabháin. N’fheadar ar scríobh sí níos mó ná sin, nó nár scríobh, ach, sin a bhfuil i saothar seo Mhairéad Ní Loingsigh. B’fhéidir gur tuigeadh d’Eibhlín agus do Bhrian Ó Ceallaigh, faoin am sin, go raibh a ndóthain déanta acu, fan an chasáin sin, agus go raibh sé chomh maith dóibh éirí as, mar thionscadal, nó b’fhéidir gurbh amhlaidh a tuigeadh d’Eibhlín fhéin nach bhféadfadh sí í fhéin a cheangal faoi cuing na litríochta, agus go raibh cúrsaí eile á mealladh i dtreo eile ar fad. Ach faoi’n am seo, ní féidir a rá, le cinnteacht, cén fáth ar éirigh sí as saothrú an Chín Lae.
Mar adúirt mé thuas, ní raibh duine ar bith de mhórscríbhneoirí an Oileáin i mbun pinn, ag an am. B’fhéidir go mbeadh sé spéisiúil, ag an bpointe seo, breathnú ar roinnt dátaí, leis an saothar seo a shuíomh ina ionad ceart, croineolaíoch féin. Mar is eol do chách, ba iad na scoláirí móra, ón dtaobh amuigh, a las an tine faoi thalann liteartha na mBlascaodach. Thug Carl Marstrander, Ioruach, cuairt chúig mhí ar an mBlascaod, agus é ar bheagán Gaeilge, sa bhliain 1909. Lean Robin Flower, nó Bláithín, mar a thugadh muintir an Oileáin air, lean seisean é, ar chomhairle Mharstrander, an bhliain dár gcionn, i 1910. D’fhill seisean ar an oileán arís, sa bhliain 1911, le mí na meala a chaitheamh ansin, agus chuile bhliain uaidh sin go lá a bháis, sa bhliain 1946, chaitheadh sé tréimhse áirithe ar an Oileán sin. Sa bhliain 1917, thug Brian Ó Ceallaigh cuairt orthu, agus b’eisean a spreag Tomás Ó Criomhthain le dul i mbun pinn. Léigh sé Gorki dó agus Pierre Loti, agus tar éis roinnt a scríobh síos dó, i dtosach, d’fhág sé Tomás ansin, lena iomaire fhéin a bhaslú. Go gairid ina dhiaidh sin, is dócha gur éirigh leis áitiú ar Eibhlín Ní Shúilleabháin tabhairt faoin scríobhnóireacht freisin, agus bíodh nár cuireadh cló ar an saothar sin, faoi mar a tharla i gcás na mórscríbhneoirí, ag an am gcéanna, tá an toradh ansin fós, agus níl dabht ar domhan, ach gur spéisiúil an rud é saothar Eibhlín a chur i gcompaaráid le saothar na n-údar eile.
Cad é a mheall scoláirí móra Ceiltise na hEorpa chun an Bhlascaod, in óige na haoise seo caite, má sea?
Bhuel, is dócha gur thaitin a bhfuair siad amach ina gcuid taighde faoi shaol agus faoi theanga na gCeilteach, agus de réir a chéile, cuireadh ar a súile dóibh, go raibh an iarsma deiridh den seansaol Ceilteach úd beo, beathaíoch, agus le fáil fós, faoi choigilt na mblianta, amuigh ar imeall imigéineach na hEorpa, in oileán sceirdiúil mara, i measc phobal an Bhlascaod Mhóir, agus i ndáiríre, ba bheag duine de na scoláirí Ceiltise céanna sin, idir Éireannaigh agus eachtrannaigh, nár thug geábh ar an oileón sceirdiúil mara sin, am eicínt sular tréigeadh é, sa bhliain 1953.
Ach le filleadh ar na dátaí arís…
Níor cuireadh saothar an Criomhthainigh i gcló go dtí an bhliain 1928, cúig bliana i ndiaidh do Eibhlín a Cín Lae a bhreacadh. Cúig bliana i ndiaidh sin arís, cuireadh cló ar Fiche Bliain ag Fás, le Muiris Ó Súilleabháin, deartháir Eibhlín. Ní féidir a shéanadh, go raibh tionchar eicínt ag saothar Eibhlín ar Mhuiris.
Sa bhliain 1936, foilsíodh Peig, leabhar a thug insint sách lom ar shaol na mBlascaodach, agus n’fheadar ar thaitin chuile shórt a bhí le fáil sa leabhar céanna sin leis na hOileánaigh, nó is dócha gur fhéachadar siúd ar Pheig mar dhuine ón dtaobh amuigh, bíodh nach ró-fhada Baile Viocáire, nó Dún Chaoin fhéin, ón mBlascaod céanna, go háirithe le linn soininne. Bhí Peig trí bliana is trí scór, ag an am sin.
Nuair a chuirtear na dátaí sin uilig san áireamh, tuigtear ansin an tábhacht faoi leith a bhaineann leis an saothar seo is déanaí ó phobal an Bhlascaod.
Tuige, an ea?
Bhuel, ar an gcéad dul síos, is spéisiúil gur duine óg a scríobh an Cín Lae seo, nó ní raibh Eibhlín Ní Shúilleabháin ach trí bliana is fiche, ag an am, ó tharla gur rugadh í sa bhliain 1900. Sa tslí sin, faigheann muid léargus eile ar fad ar shaol an oileáin, thar mar atá le fáil againn sna leabhair eile, nó cé gur scríobh Muiris Ó Súilleabháin a leabhar fhéin, Fiche Bliain ag Fás, agus é sách óg, ag an am gcéanna, bhí tionchar an domhain amuigh dulta i gcionn air, ag an am ar dhein sé a shaothar a chur ar phár, agus ní call dom a rá, go raibh Tomás Ó Criomhthain agus Peig Sayers imithe anonn sna blianta, tráth thosaigh siadsan ar a saothar. Don bhean óg seo, d’Eibhlín Ó Súilleabháin áfach, ba í an tOileán a ‘baile’, agus deir sí fhéin linn insa chuntas ná braitheadh sí riamh ar a suaimhneas in aon áit ach age baile, agus ná raibh aon namhaid aice ach an tarna hoíche a thabhairt in aon áit eile, dá mb’é Dún Chaoin féin é, mar go mbíodh sí marbh ag an uaigneas (tógtha as an Réamhrá.}
Nár mhór an trua, mar sin, go raibh ar an mbean óg seo dul ar imirce go Springfield Mass. i ndeireadh na bhfichidí, agus gur cailleadh ansin í sa bhliain 1949. Is dócha gur mhinic a smaointe ar an Oileán sceirdiúil mara sin i gcéin, ba bhaile di, le linn a hóige, agus í ag cur fúithi i gcathair strainséartha Springfield.
Tá rud eile a scarann an saothar seo ó na saothair eile, agus sin gur scríobhadh an Cín Lae seo, ag tráth sula raibh daoine ag smaoineadh nach raibh todhchaí i ndán do phobal an Bhlascaod, agus ar deireadh thiar, go mbeadh orthu an tOileán, ba bhaile dóibh, a thréigint, agus cónaí a dhéanamh feasta ar an dtír mhór. Sa Chín Lae seo, tá cur síos ar rince agus spórt, ar spraoi agus cuileachta, ceol, cleasa agus cúirtéireacht, sea, agus an dúil mhallaithe a bhí ag an óige i misleáin, an tráth úd! Bhí saol dá gcuid fhéin ag an óige, agus dhealródh sé nach gcuireadh na daoine fásta isteach go ró-mhór orthu. Is speisiúil freisin, smaointe na mná óige seo a thabhairt faoi deara, agus iad a chur i gcomparáid, b’fhéidir, le dearcadh lucht a comhaoise sa lá atá inniu ann. Mór idir inné agus inniu, gan aon agó!
Breathnaigh mar a chuireann sí tús lena Cín Lae..
“Bealtaine a 1, 1923.
Céad moladh agus buíochas le Dia tá an chéad lá don samhradh againn inniu agus maidir le spórt, is againn atá sé ó mhaidin. Timpeall lár an lae do chonaic gach duine an naomhóg ag teacht agus struip siúil aici dá dhéanamh, agus triúr fear ag rámhaíocht agus triúr eile díomhaoin. Bhí gach duine dá rá gur póilíní iad ‘bhi ag teacht timpeall gadhar…..”
Bhí go maith. Ar deireadh, chuir na póilíní iad fhein in aithne dóibh, agus chomh luath is a dhein, siúd chun siúil iad, chuile dhuine a raibh gadhar de shaghas ar bith aige, agus ba é deireadh an scéil é gur caitheadh roinnt mhaith de na gadhair chéanna sin le faill, agus tógadh roinnt eile díobh chun an chnoic, ar eagla go dtiocfaí orthu agus madraí gan cheadúnas acu. Bhuel, ba ghearr go bhfuarthas amach, nár shuim leis na póilíní seo na gadhair chéanna sin, toisc go mba lucht an phinsin iad. Nuair a chuala na póilíní an scéal, ba iad a bhí ag steallamhagadh faoi na daoine a theich uathu.
“D’fhanadar ar an gcnoc go dtí dubh agus dall na hoíche agus mara raibh spórt ag an mbaile orthu nuair a ghaibheadar chúinn anuas tráthnóna thiar agus iad fliuch báite, mar dhein sé cith báistí orthu agus gach duine againn dá casadh leo ó shin “tá na póilíní ag teacht”, agus is dóigh liom go mb’fhearr leo go bhfanfaidís age baile. Agus an dream a chaith le haill iad go bhfuil ana-chathú go léir orthu.”
Bhuel, sin an chéad scéal agat anois, agus cuimhnigh freisin, gurbh iad ár bpóilíní fhéin a thug cuairt orthu an Lá Bealtaine úd, sa bhliain sin 1923!
Sea, bhí spórt, magadh agus caitheamh aimsire acu mar phobal, ar an mBlascaod Mor, ag an am sin.
Tógaimis iontráil eile…
Is minic na laethe seo daoine ag cur síos ar an aimsir agus iad ag rá nach cuimhin leo samhradh chomh hainnis ó tháinig ann dóibh. Bhuel, breathnaigh ar an bpíosa seo a scríobh Eibhlín, an tráth seo den bhliain 1923…
“Iúil a 30, 1923.
Níl an lá inniu róchneasta ach oiread, agus ní bheidh. Is dócha nár tháinig a leithéid do shamhradh le cuimhne na ndaoine. Is minic atá sé ráite ages na seandaoine nach cuimhin leo a leithéid d’aimsir a theacht ná go dtiocfadh tamall éigin do breá, ach, dá oilceas a tháinig a thosach, is measa ná san a dheireadh.
Ní chuaigh aon naomhóg ar an bhfarraige ó mhaidean le gála, agus ó chianaibh a chonaiceamair an naomhóg ag teacht agus gála gorm gaoithe ann, agus chuir sé iontass ar gach éinne í a bheith ag teacht insa scríb a bhí ann. Do bhí triúr fear ag rámhaíocht agus fear eile díomhaoin suite ar an dtochta inti, agus bhí sé cosúil le sagart mar bhí hata mór ard air, agus chuaigh gach éinne síos roimis ag féachaint cad é an ócáid a bhí orthu. Is amhlaidh a bhí ná coláisteánach óg ab ea é a bhí ag teacht ag foghlaim Gaelainne, agus mise dá rá leat ná cloisfidh aon ní eile anso ach í, ach nílim a rá ná go bhfuil Béarla acu ach, más ea, níor thugadar aon taithí dóibh féin ar a bheith dá labhairt. ‘Sí teanga ár sinsear í agus ní mór dúinn í do choimeád suas an uair ná fuilimid ábalta ar aon ní eile a dhéanamh dár ndúthaigh, ach dá bhféadfaimís do dhéanfaimís, mar níl éinne ná go mbíonn ar a dhícheall ag iarraidh í do chur chun treafa.”
Gan dabht ar domhan b’olc an samhradh a bhí acu, sa bhliain sin, 1923, ach cheana féin, tugaimid faoi deara, go bhfuil daoine ag tarraingt ar an Oileán, ag foghlaim Gaelainne, agus is dócha go bhfuil Eibhlín ag iarraidh a chúis sin a mhíniú di fhéin. Is dócha freisin, go raibh an t-iomaire sin baslaithe go maith ag Brian Ó Ceallaigh, agus ag cuairteoirí eile dá shaghas. Ach cibé faoi sin, níl aon easpa misnigh, faoi thodhchaí na tíre, nó na teanga, le tabhairt faoi deara san iontráil sin.
Tá dhá iontráil spéisiúla le fáil faoi na dátaí, 24 agus 25 Meitheamh 1923. Labhair mé cheana faoi spórt agus rince, bhuel, seo samplaí den rud a bhí i gceist agam…
“Meitheamh a 24, 1923.
Do bhíos féin agus Eibhlís Bheag ar an gcnoc inniu ag válcaeireacht, agus níor bhraitheamar an lá ag imeacht nó go dtí go raibh an tráthnóna thiar ann…..Nuair a thánamair go dtí Ceann Cnoic do bhí beirt bhuachaillí bheaga ’ár gcoinne agus mara raibh siúl chúthu ag dul ag triall ar na ba, agus an chéad rud adúradar linn go raibh an lá caillte againn.
‘A leithéid do Dhomhnach daoine ní tháinig riamh. Tá siad ós gach aon áit fén mbaile agus rinnce acu ar bharra na trá’ arsa iad san…..Ní abhaile a thugamar ár n-aghaidh in aon chor ach gabháil lom díreach an talamh garbh siar agus teacht orthu anuas ón gcnoc….Níor chuaigh a bhfurmhór abhaile in aon chor agus is docha go ndéanfaidh sí ardoíche anocht, le cúnamh Dé.
Bhuel, nach maith í an óige! Níorbh fhearr leo rud ar bith ná seal maith den oíche a chaitheamh ag rince ansin ar bharra na trá. Ach leanann Eibhlín lei in iontráil an lae dár gcionn.
“Meitheamh a 25, 1923.
A leithéid d’oíche – is dócha nár tháinig sí riamh agus ná tiocfaidh go deo arís – is ’ bhí againn aréir. Bhí a rian air; d’fhan an baile ‘na gcodladh inniu nach mór go dtí lár an lae. Tá ag éiriú ar na seandaoine féin agus ar na seanamhná an aimsir seo, agus bhídís sin riamh agus ní mór ná go maróidís tú dá bhfanfá amuigh óna haon dhéag a chlog amach ach, dár ndóigh, bíonn siad féin amuigh anois chomh maith leis na daoine óga. Bhí rince agus ceol agus amhráin ag dul sa spéir, agus ba dhóigh leat ná raibh mairg insa saol orthu agus gan aon chuimhneamh ag éinne ar dhul abhaile agus an oíche dá chaitheamh, ach ba chuma é, ní fhéachadh éinne do.
‘Nach oíche dár saol is ea í?’ a deireadh gach éinne, ‘agus b’fhéidir gur mó duine a bheadh insan uaigh ‘ an dtaca seo arís agus tá sé chomh maith againn bús maith a bhaint as an saol.’ ”
Nach mór idir na píosaí sin, agus a bhfuil le léamh againn sna leahair eile, a d’eascair as ithir an oileáin. Ach nach í seo an óige ag labhairt linn, agus bíodh gur tuigeadh di, ina croí istigh, nach raibh i ndán di féin, ar ball, ach an imirce, ag an am gcéanna, bhí sí sásta toit a bhaint as an saol, díreach mar a bhí sé, an tráth sin.
Ait nach ndéanann sí tagairt ar bith do Pheig Sayers, bíodh go raibh breis is scór bliain caite ag Peig ar an Oileán ag an am a raibh Eibhlín Ní Shúilleabháin i mbun pinn ar a Cín Lae.
Léitheoireacht éigeantach is ea an leabhar seo d’éinne a bhfuil litríocht an Bhlascaod Mhóir léite, tuigthe, measúnaithe, aige, agus gan aon agó, tá muid uilig faoi chomaoin ag Mairéad Ní Loingsigh, as a scoláireadcht agus a taighde i saothrú an Chín Lae seo don saol Gaelach. Sladmhargadh ar £5.00 (€6.35 Euro). Nára fada go gcloisfear uaithi arís.
****************
Peadar Bairéad.
****************
.
.
.
.
Gaeilge 
English