My Lady Judge…

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

.

Leabhar do-dhearmadta

…..My Lady Judge…..

.

My Lady Judge…..An chéad chló……….2007

le

Cora Harrison…………………… £15.99

.

.

.

I mBoireann an Chláir

Seo leabhar ar tháinig mé trasna air, ar na mallaibh. Thíos sa Leabharnann, sa Loch Buí a bhí mé maidin, agus mé ag guairdeall thart i measc na leabhar ansin, féachaint an bhféadfainn teacht ar leabhar eicínt, a chorródh an croí istigh ionnam, is a thabharfadh pléisiúr dom, fad is a bheinn sáite go dtí an dá chluas ann. Bhuel, tháinig mé ar an leabhar thuasluaite, agus tuigeadh dom láithreach, go bhféadfainn seal a chaitheamh leis, ‘á chrú’, mar adéarfá.

Tuige? adéarfadh duine liom, b’fhéidir.

Bhuel, ar an gcéad dul síos, suíonn an t-údar, Cora Harrison, a scéal i gcuid den tír, a chuaigh i gcionn go mór orm blianta ó shoin anois, agus dár ndóigh, tá sár-aithne ag an údar ar an dtaobh sin tíre, nó nach bhfuil cónaí uirthi, thiar ar bhruach na tíre sin.

Tír Álainn

Cén chuid den tír atá i gceist agam, an ea?

Boireann an Chláir, gan dabht ar domhan, nó cá bhfaighfeá áit ar bith, ó cheann ceann na cruinne, gan trácht ar ó cheann ceann na tíre seo, cá bhfaighfeá áit inchurtha le Boireann an Chláir, ar a fhiántas, ar a áilleacht, ar a éagsúlacht, nó ar a iargúltacht. Sea, agus sa scéal seo, faigheann muid trácht ar ionaid aithnidiúla, cosúil le Mullaghmore, Poulnabrone, agus Kilfenora. Sea, agus suítear an scéal i bhfad siar i stair na dúiche sin, nó ba sa bhliain 1509 a tharla eachtraí an scéil seo. Ba é Turlough Donn O’Brien, a bhí ina Rí ar “Thomand,” ar an “Burren,” agus ar “Corcomroe,” freisin, ag an am, agus ba í, Mara, Breitheamh, (nó Brehon i mBéarla,) na Dúiche céanna sin, an t-aon bhean a bhí ag feidhmiú mar bhreitheamh in Éirinn, ag an am, agus ba é Turlough a cheap sa phost sin í.

Brehon na Boirne

Is í Mara an príomhcharachtar sa scéal, agus déanann an t-údar iarracht ar bhrat grá a shníomh thart uirthi fhéin agus an Rí, Turlough Donn, Ach ba dhuine an-neamhspleách í an Breitheamh, Mara. Ag an am áirithe sin, thart ar Fhéile mhór na Bealtaine, bhí an Rí ar a chuairt ríoga ar Ríocht na Boirne, agus é mar aoi ag a Bhreitheamh, Mara, ina teach fhéin i gCahermacnaghten, mar a raibh Scoil Dlí á seoladh ag Mara, le blianta fada. Féach mar a chuirtear síos ar an ionad ársa sin, Cahermacnaghten, sa Réamhrá…

“On the west side of the kingdom was Cahermacnaghten whose great stone walls, ten foot wide and twenty foot high, enclosed a law school. The exquisitely written documents penned within its walls tell the story of a community, living by the ancient laws of their forebears in the stony kingdom of the Burren.”

Féile na Bealtaine

Anois, bhí de nós ag daonra na Boirne Féile na Bealtaine a cheiliúradh, trí bhailiú ina slua, ar bharr “Mullaghmore”, agus Tine Cnámh a lasadh ansin, um mheánoíche, ar Oíche Bhealtaine. Bhí Mara, Breitheamh, agus Turlough Donn, Rí, ar an bhfód freisin, ach tuigeadh dóibh, go mbeadh sé ró-dhian orthu dul go barr an tsléibhe, an oíche sin, agus shocraigh siad, ar dhul píosa den tslí leo, agus ansin dul thar nais go Cahermacnaghten. Rinneadar amhlaidh. Ach, ar an drochuair, tharla gur deineadh dalta ón Scoil Dlí a dhúnmharú ar thaobh an tsleibhe sin, tráth eicínt, an oíche sin. Ar Mhara, an Breitheamh, a thit sé anois, an chúis a fhiosrú, agus teacht ar an té a dhein an marú, le go ngearrfaí an pionós cuí air, agus le go n-iocfadh sé an éiric a bheadh dlite air.

Taighde

Caitheann an t-údar roinnt mhaith ama ansin, ag fiosrú an scéil, trí dhul chun cainte le daoine áirithe, ar tuigeadh di, go mbeadh fianaise ábharach eicínt acu, a chabhródh lei teacht ar an ndúnmharfóir. Ach, i ndeireadh na dála, bheadh uirthi an pobal a thionól thart ar “Poulnabrone” leis an gcúis a phlé os ard, os comhair na muintire, nó ba thart ar an Leacht ollmhór sin a dhéantaí cúiseanna dlí a phlé, a fhuascailt, a shocrú, agus ba ansin freisin a dhéantaí breith an Bhreithimh a chur i bhfeidhm. Thart ar an ndúnmharú sin, agus ar an románsaíocht idir Mara agus an Rí a chaitheann an t-údar bunús a dúthrachta i gcruthú an scéil seo.

Scéal Stairiúil

Déanann an t-údar seo iarracht cumasach freisin, ar shaol an séú haois déag a chur ina steillebheatha os ár gcomhair amach. Cuireann an t-údar síos ar Ríthe, ar Bhreithiúna, ar Thaoisigh, ar Cheárdaithe, ar Phobal, agus ar Lucht Léinn. Tugann sí spléachadh dúinn freisin, ar an gcóras dlí a chuirtí i bhfeidhm i Ríochtaí Éireann, ag an am, agus ar na modhanna a d’údáideadh siad, leis na dlithe sin a chur i bhfeidhm. Cuirtear síos, chomh maith, ar an gcogaíocht idir thaoisigh, idir threibheanna, agus fiú, tugann sí leide dúinn, ar na heasaontais idir Ghaeil agus Gaill, agus an chaoi ar tharla an dá chine sin in adharca a chéile i gCathair mhór na Gaillimhe.

Is spéisiúil freisin, na carachtair a chruthaíonn an t-údar le cur ar stáitse na staire, lena fís a leagan os ár gcomhair amach. Breathnaigh ar na hainmneacha breátha, Gaelacha, a bhaisteann sí orthu, ainmneacha ar nós, Murrough, Cumhal, Ardal, Fachtnan, Oscar, Lorcan, agus tuilleadh.

An-Léamh

Níl fúm a thuilleadh a rá faoi chúrsaí an scéil seo, ach mholfann don léitheoir an leabhar seo a léamh, dá bhfaigheadh sé an deis chuige, nó is spéisiúil an leabhar le leamh é, ar a chur chuige, ar a stairiúlacht, ar a inchreidteacht, agus ar a dhílseacht don dúiche ina suítear é.

.

Peadar Bairéad

.

.

Sauce for the goose ………

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

I mBéal an Phobail

Peadar Bairéad

Sauce for the Goose………….

.

Is dócha gur chuimhin le chuile dhuine againn an seanfhocal úd adeir nach faide gob na gé ná gob an ghandail, agus cé go dtuigeann chuile dhuine againn brí an tseanfhocail chéanna sin, ag an am gcéanna, níl sé chomh héasca sin ar fad, ciall a bhaint as an leagan Béarla atá againn air. Cad chuige an t-anlann, atá i gceist acu sa nath cainte sin? An é is ciall leis nó go ndéanfadh an t-anlann céanna cúis, cuma ar ghé nó gandal a bhí ar do phláta agat, nó an é atá idir chamáin againn nó go mbaineann idir ghé agus ghandal taitneamh as na deasa deasa céanna? N’fheadar mé anois, ach faoi mar a tharlaíonn go minic, i gcás ár seanfhocal fhéin, ní hí an chiall is cás linn, ach an leas a bhaintear as an gciall chéanna sin. Ach céard faoi ghob úd an ghandail agus gob sin na gé? Caithfidh mé a admháil nár thug mé fhéin faoi deara aon difir ró-mhór a bheith idir an dá earra sin, agus má iarann tú orm é, chuir mé aithne ar na gobanna céanna úd, nuair nach raibh ionnam ach malrach, nó an t-am sin, bhí gandal againne sa bhaile, a chuirfeadh an ruaig ar arm Hitler fhéin, agus ní beag nó suarach an focal é sin! Ach le filleadh ar fhaid na ngob sin. Nach í an chiall chéanna a bhaintear as an seanfhocal sin agus an ceann úd i mBéarla, agus sin, nár chóir difir a dhéanamh eatarthu, mar go bhfuil an méid chéanna dlite do cheann acu is atá dlite don cheann eile. Nó más ionann faid a ngob, ansin is féidir leat a bheith cinnte, go mbainfidh an péire acu taitneamh agus toit as an gcineál céanna beatha.

Social Partners meet

Ba iad na smaointe sin a rith liom, an lá cheana, nuair a léigh mé faoin mhargántaíocht atá ag tosú anois, idir na páirtithe atá freagrach as pá ár n-oibrithe a shocrú, do na blianta atá romhainn amach. Ba chóir smaoineamh i dtosach, gur phoblacht daonlathach atá againn anseo, agus dá bhrí sin, gur cheart glacadh leis mar phrionsabal, gur cine amháin sinn, agus nach sochaí aicmeach atá againn anseo, ach go bhfuil na cearta céanna dlite do chuile dhuine againn, sea, agus na dualgaisí céanna le coimhlíonadh aige freisin. Ní faide gob na gé ná gob an ghandail!

Mar sin, má théann an costas maireachtála in airde, agus más uainn freisin stíl bheatha na muintire a ardú, ba cheart go mbeadh coibhneas eicínt idir an méid airgid a thabharfá do dhream amháin, agus an méid a bhronnfá ar dhream eile. Ní dhá aicme atá i gceist againn anseo, ach an t-aon aicme amháin, ach ag an am gcéanna caithfear glacadh leis, go bhfuil baill áirithe den aicme sin a ghlacann níos mó freagrachta orthu fhéin na mar a dhéanann baill eile, agus go n-oibríonn roinnt acu níos crua ná an chuid eile.

The Way Forward

An-deas go deo, ach conas is féidir freastal ar an dá ghob sin? Conas is féidir freastal ar an dá thrá?

Níl na freagraí agamsa, ach b’fhéidir dá dtabharfaí aird ar chupla prionsabal, go mbeadh ar ár gcumas bóthar a bhualadh i dtreo na críche sin.

Cad iad na prionsabail atá i gceist agam, an ea?

Sauce for the Gander !

Agus i gcás an lucht polaitíochta, ar chóir dúinn teacht isteach Alpach a bhronnadh orthusan, fad is atá an phingin ghortach á dháileadh againn ar lucht na cosmhuintire? Cinnte, níor chóir. Ba chóir dár bpolaiteoirí glacadh leis, gurb é a ndualgas, stíl bheatha na muintire uilig a ardú, agus mura bhfuil siad sásta oibriú i gcóras dá leithéid, ansin ba cheart dóibh slí bheatha eile a roghnú dóibh fhéin, áit a mbeadh ar a gcumas tuilleadh a shaothrú. Agus ba chóir freisin, srian a chur ar theacht isteach na mboc mór i gcomhlachtaí móra príobháideacha. Ní boic mhóra atá uainn a chruthú anseo, ach saoránaigh díograiseacha, macánta, comharsanúla, a dhéanfadh chuile iarracht ar shochaí daonna, foirfe, a bhunú anseo in Éirinn iathghlas, oileánach. Cuirimis uainn béasa an chait nach ndéanann crónán ach ar mhaithe leis fhéin.

.

.

.

.

.

Breacadh na Mílaoise.

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

BREACADH NA MÍLAOISE.

.

Seasaim anocht liom fhéin,

Ar cheis chaol idir dhá bhliain,

Ceis atá fós ina shaidhm,

Go daingean, idir dhá aois,

Is a mheallann sinne uilig

Thar dhroichead an ama siar

Go cimín féaruaine méith

An tríú mílaois iar Chríost.

.

Tá an bhliain nócha naoi anois sínte,

Go tréithlag faoi chiach is faoi chrá,

Is gan súil go dtiocfaidh sí slán

Ó ghalair an ama is an bháis,

Is táimse ag fanacht le fonn

Ar uair na meánoíche, gan chrá,

Nuair a dhiúgfaidh mé gloine go tóin,

Ag fáiltiú roimh bhliain náid a náid.

.

Fágfaidh muid slán go brách,

Le fichiú haois seo an léin,

Aois an chogaidh is na plá,

Aois na mire is na mbréag,

Um mheánoíche na gcártaí anocht,

Fágfaimid slán go deo

Lena barbaracht is lena hár,

Is nár fhille a samhail níos mó.

.

Ar uair na meánoíche anocht,

Raghaimid thar an gceis úd anonn,

Go misniúil, dána, gan bhuairt,

Is siúlfaidh go cróga, le fonn,

Thar thairseach na mílaoise nua,

Lán dóchais, is creidimh, is brí,

Mar scalann dúinn solas go glé,

D’ár mealladh chun bóthair is slí.

.

Dúnfar an leabhar anocht,

Ar bhliain, ar mhílaois, is ar ré,

Rud nach dtarlóidh arís,

Go mbeidh dhá scór glún eile faoin gcré.

Mar sin, le misneach, is le croí,

Ólaimis a sláinte gan tocht,

Is guímis fad saoil agus séan

Ar a maireann ar an saol seo anocht.

.

(Oíche Chinn Bhliana 1999)

.

**********************************

.

E a c h t r a i g h D u i n n 33.

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Eachtraigh Duinn

Caibidil 22.

Déarfainn go raibh bunús mo ranga ansin san Ollscoil in éad liom, ag an am, nó bhí deis agamsa pingneacha a shaothrú, tráth raibh mé ag cleachtadh mo cheirde, amuigh ansin sa Chlochán. Ach má bhí fhéin, ní raibh dabht ar bith ormsa, ach gur oibrigh mé fhéin go dian, dícheallach, leis na pingneacha céanna sin a shaothrú, nó bhí orm ullmhúchán a dhéanamh chuile oíche, don obair a bheadh idir chamáin agam sna ranganna an lá dár gcionn, chomh maith le sin, bhíodh ualach asail de chleachtaí le ceartú agam freisin, chuile oíche, agus nuair a chuireann tú le sin, go raibh orm bunús an ama a chaitheamh ag caint, nó ag scríobh ar an gclár dubh, leis an gcailc deannachúil, diabhalta sin, a bhíodh mar mhaide croise ag múinteoirí an tráth úd, geallaimse dhuit é, go mbíodh sé éasca go maith dul chun cainte liomsa am codlata! Mór idir inné is inniu, nó an tráth úd, ní bhíodh d’áiseanna ag múinteoirí, ar an mórgóir, ach an chaint is an chailc, nó mar adeiridís i mBéarla….The challk and talk method of teaching….

Ach cé go mbínn tuirseach go maith tar éis na hoibre, ag an am gcéanna, ní bhínn go huile is go hiomlán, gan chaitheamh aimsire. Minic a théinn fhéin is beirt nó triúr eile amach i measc na gcnoc, ag siúlóid, ag deireadh na seachtaine. Sea, agus deireadh seachtaine eile, théinn amach, ag fiach an mhada rua, le muintir a bhaile, nó bhídís an-tugtha don spórt sin sa Chlochán, ag an am. Ná ceap anois, go mbínn im dhuine uasailín, agus mé ag marcaíocht liom thar chlaíocha, thar dhíoga, agus thar bhallaí, ó cheann ceann na dúiche, agus chuile “Tally Ho!” asam. Lean ort ag brionglóidigh, a mhac! Ní raibh capall, nó fiú asal fhéin, faoi dhuine ar bith den lucht seilge s’againne. Ní bhíodh mh’anam! Cosmhuintir a bhí ionainne, agus chuile dhuine againn ag fiach de shiúl cos. Minic a cheap mé, go mbíodh níos mó spóirt ag an mada rua fhéin, ná mar a bhíodh againne, nó mhealladh sé sinn, tríd an gcuid ba ghairbhe, agus ab achrannaí den dúthaigh, agus ar deireadh thiar, i gcónaí gcónaí, d’éiríodh leis dul i bpoll, nuair a bhíodh a dhóthain spraoi bainte aige asainne. Bíodh sin mar atá, áfach, caithfidh mé a rá, go mbainimis-ne spórt agus spraoi, sea agus cuideachta freisin, as na céapair chéanna sin,

Ba amuigh sa Chlochán freisin, a thosaigh mé ag dul chuig damhsaí, a chéaduair. Cuimhnigh anois, go raibh mé ag tarraingt ar chúig bliana fichead, ag an am, agus tuigeadh dom, go raibh a lán le foghlaim agam, faoi chúrsaí an tsaoil, fós, ach má sea, tuigeadh dom freisin, go raibh sé chomh maith agam tús a chur leis an bhfoghlaim chéanna sin láithreach, nó ní in óige a bheinn ag dul, feasta! Thosaigh mé ag cur spéise sa ghnéas eile, nó sa chineál eile, mar adeireadh Mártan a’ Tairbh, fadó, sea, agus ba ghearr go raibh mé ag iarraidh chur i gcéill, go raibh blianta fada caite ar an mbóthar sin agam! Tuigeadh dom i dtosach, nach dtiocfainn isteach go deo ar an ealaíon chéanna sin, ach i ndáiríre, ní raibh i gceist ach bheith deas, séimh, nádúrtha, le daoine, agus ba ghearr go raibh ar mo chumas dul chuig damhsaí, chomh maith leis an bhfear eile, sea, agus meascadh le cailíní, chomh maith le duine. Is maith is cuimhin liom fós, oíche a chaitheamar, mé fhéin is mo chara, ag damhsa, amuigh i mbaile beag tuaithe, cois Caolaire, i lár Chonamara, agus ba é an rud ba mhó a chuaigh i gcionn ormsa an oíche chéanna sin nó go raibh sagart an phobail ar an bhfód, agus chuile uair a d’fheiceadh sé daimhseoirí ag dul ró-chóngarach dá chéile, théadh sé ar a dtóir, agus chuireadh d’iachall orthu druidim siar óna chéile! Sea, agus níos iontaí fós, dhéantaí rud air, freisin! Sea, mh’anam, mór idir inné agus inniu!

Ní bheadh gá agamsa feasta leis na ceachtanna modhúlachta sin, ar chaith mé thart ar naoi mbliana á bhfoghlaim. “Coinnigh do lámha agat fhéin!” “Ná breathnaigh san aghaidh ar chailín ar bith!” “Ná bí riamh id aonair i gcomhluadar mná!” “Coinnigh smacht dian ar na súile!” Sea, a stór! agus na scórtha fainicí eile, sea agus fainicí na bhfainicí sin uilig freisin, a cuireadh orainne, ábhair sagairt, ar eagla go meallfadh bean eicínt, ó chasán céasta, casta, na fíréantachta sinn.

Sea, bíodh go raibh mé chomh graitheach le beach, amuigh ansin sa Chlochán, ag an am gcéanna, caithfidh mé a admháil anois, gur fhoghlaim mé a lán, agus mé ag saothrú liom go dian, amuigh sa dúiche álainn, scoite, fhiáin do-bhuailte sin. Nuair a d’fhill mé ar an Ollscoil, ar ball, mhothaigh mé go raibh sé i bhfad Éireann níos éasca luí isteach ar shaol na hOllscoile, agus ar shaol sóisialta an mhic léinn, freisin. Fanann cuimhní an Chlocháin go glas, glé, glinn, liom, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, bíodh go bhfuil breis is leathchéad bliain imithe isteach trí shúil dhroichead an ama, san idirlinn. Bím ag rá liom fhéin, go gcaithfidh mé athchuairt a thabhairt ar an mbaile álainn sin, bliain de na blianta seo, ach go dtí seo, níor chuir mé le mo mhian. An bhliain seo, b’fhéidir!

Ar ais arís san Ollscoil, bhí an t-am ag sleamhnú leis le luas lasrach, agus carn oibre ar mo phláta agamsa. Luigh mé isteach ar a raibh le déanamh, nó ní chuireadh staidéar aon ró-stró ormsa riamh, agus ba é deireadh an scéil é, nuair a tháinig deireadh na bliana, agus na scrúduithe, nár bhain siad stangadh ar bith asamsa, agus d’éirigh liom Onóracha a shaothrú óm Ollamh fial, flaithiúil, ó Pheat lách Larkin.

Bhí mé sásta go maith liom fhéin, nó taobh istigh d’achar réasúnta gearr, bhí mé tar éis saol na Cliarscoile a thréigint, agus luí isteach ar shaol an tuataigh a chleachtadh, fad is a bhí mé dom ullmhú fhéin le bheith im mhúinteoir. Bhí sin curtha i gcrích agam faoi Shamhradh na bliana 1951. Sea, agus nach raibh mé ag éirí cleachtach freisin ar an saol mór amuigh, an saol mallaithe sin, ar dhein mise mo dhícheall ar feadh naoi mbliana, nó mar sin, éaló go brách uaidh! Sea, mh’anam! ní mar a shíltear a bhítear, go minic, ach mar a chinntítear! Bhí mo cháilíocht mar mheánmhúinteoir bainte amach agam, agus ní raibh le déanamh ansin, ach post oiriúnach a fháil dom fhéin, le dul i gcionn an tsaoil mhoir.

Sea, agus bíodh nár éirigh liom cur le mo mhian agus mo shaol a chaitheamh mar mhisinéir chun na hAifrice, ag an am gcéanna, bhí mé réidh, ullamh, anois, le hiomaire eile a rómhar dom fhéin. Agus cé aige a bhfuil a fhios, nárbh é sin dán a bhí leagtha amach ag Dia fhéin dhom, ó thús?

Ar aon chuma, déarfainn go mbeadh sé deacair, áit níos feiliúnaí a fháil, le líne a tharraingt sa ghaineamh, agus a rá, go raibh críoch curtha agam le ré amháin dem shaol, agus go raibh mé ullamh agus cáilithe le tabhairt faoi ré nua, agus aghaidh á thabhairt agam ar an ród a shín romham amach, isteach i ríocht na bhféidireachtaí.

Hiems Transiit

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Hiems Transiit.

.

Laethe feasta ag dul chun síneadh,

Is greim an Gheimhridh ar tí a scaoilte

I meaisín draíochta na séasúr órga,

Giorra is caoine ag teacht san oíche.

.

Coiscéim choiligh ag teacht sna laethe,

Binneas feasta i gcantain éanaigh,

Bachlóg bhog ar thoir gan duille,

Ag gealladh fás is toradh céadach.

.

Lusa is blatha ina mílte ag slógadh

Ag fógairt áir ar fhuacht is ar ghaoth

Plúiríní bána cromtha go híseal

Réidh chun troda le droch-shíon

.

.

Féar ag dúiseacht as a thromshuan,

Crainn ag ullmhú don Earrrach úr,

Éin ag neadú is ag roghnú céile,

Nó tá an saol ag bíogadh athuair.

.

Scaoileann spideog a dúshlan cróga,

Ag labhairt gan scáth ar chlaí is ar fál,

Gealbhan plucach ag tiomsú ábhair

Le leaba bhog a chóiriú dá ál..

.

Dúisíonn an daonnaí as scíth an Geimhridh,

Músclaíonn misneach is dóchas ina chroí,

Léann ceacht as Leabhar na Cruinne,

Is buaileann bóthar fan ród an tsaoil.

********************************

.

.

Saolaíodh Áilleacht Uafar 1

le Peter Barrett | 2017/04/09 | Gan Chatagóir

Saolaíodh Áilleacht Uafar   

Peadar Bairéad

Mar a chonacthas dúinne é

Nuair a bhí mise ag fás aníos in Iorras na nIontas, i bhfichidí agus i dtriochaidí an ocrais, bhí cuimhne fós ag daoine ar Sheachtain na Cásca a Sé Déag, agus ar spriocanna, agus ar mheon, lucht stiúrtha an Éirí Amach céanna sin, ach faoi mar a tharla i gcás chuimhní na cosmhuintire ar eachtraí Chogadh na Saoirse, níor roinn na daoine fásta a smaointe fhéin linne, páistí, faoi na cúrsaí sin, Níor thug siad dúinne ach cuid Pháidín den mheacan, an rubaillín caol! Ach, ag an am gcéanna, bhí bealaí eile againn le teacht ar scéal sin an Éirí Amach. Bhí na meáin ann, cinnte, dóibh siúd a raibh teacht acu ar na foinsí eolais sin, ach inár gcás-na, ba ar éigean a bhí baint ar bith ag na meáin chéanna lenár saol laethúil. Ní raibh teilifís, nó raidió againn, agus i gcás na nuachtán, bhuel! ní raibh ach aithne súl againne orthu, nó ní raibh trácht ar na páipéir laethúla inár measc, agus fágadh muid ag brath ar na seachtaináin. Cinnte, léadh cuid de na daoine iad, rud a d’fhág an t-aos óg ag brath, beagnach go hiomlán, ar na scoileanna, le síol na saoirse a chur agus a leasú ina gcroíthe óga. Is cuimhin liom fós an Máistir Ó Cróinín, i Scoil Chill Mhór Iorrais, agus é ag insint scéal an Éirí Amach dúinne, é corraithe, aithris á dhéanamh aige ar thorann na ngunnaí éagsúla, agus ar mháirseáil na nÓglach trí shráideanna Átha Cliath. Rinne sé cur síos ar cheannairí an Éirí Amach freisin, agus chomh fada is a bhain sé leis-sean, agus linne freisin, ba naoimh ar thalamh iad na fir uaisle chéanna sin. Diaidh ar ndiaidh, ina dhiaidh sin, leath an scéal i measc na cosmhuintire. Ní gá a rá, gur chuir an lucht polaitíochta le craoibhscaoileadh an scéil chéanna sin freisin, go dtí go raibh an scéal i mbéal an phobail, ó cheann ceann na tíre. Bhí tráth ann, nuair a tugadh ómós dóibh siúd a sheas in Ard Oifig an Phoist, le linn an Éirí Amach, agus ar ball arís, tugadh an t-ómós céanna sin, geall leis, dá sliocht.

Ag dul le Sagartóireacht

Ar ball, chuaigh mé fhéin le sagartóireacht, agus fiú sna Cliarscoileanna, ar dhein mé fhéin freastal orthu, bhí síolta na saoirse ag péacadh freisin, agus ba ghnáth rud é go mbeadh Cumann Gaelach faoi lán tseol iontu, agus meas dá réir ar an dteanga, agus ar an náisiúntacht. ach mhair an meas a bhí agam ar aidhmeanna lucht an Éirí Amach, agus caithfidh mé a rá, go mbeidh suim, agus dhá shuim, agam sna cuimhneacháin a eagrófar le tine úd na saoirse a fhadú inár measc arís, nó caithfear a admháil, go bhfuil an tine chéanna sin beagnach imithe as, i láthair na huaire seo, ach nach deacair tine dá leithéid a choinneáil faoi lán tseol, thar thréimhse fhada?

Mhair díograis sin na hóige ar feadh tamaill, ach ansin, de réir a chéile, d’athraigh cúrsaí, agus ansin, tosaíodh ag cur na ceiste sin….’Arbh fhiú an braon fola’? Agus céard faoi aidhmeanna an Éirí Amach? Arbh aidhmeanna inbhainte-amach iad? Ceart go leor, bhí saoirse bainte amach ag cuid den tír, ach céard faoin gcuid eile den bhfís a samhlaíodh dóibh? Céard faoi athaontú na tíre? agus céard faoi athbheochan na teanga? Ba í athbheochan na teanga an lúb ba laige i slabhra na físe sin, agus bíodh gur cuireadh an Ghaeilge á teagasc i scoileanna an náisiúin i bhfichidí na haoise seo caite, níor tharla an mhíorúilt a chuirfeadh an teanga sin á labhairt ó cheann ceann na tíre arís. Diaidh ar ndiaidh, chaill na daoine a gcreideamh in athheochan na teanga, agus nuair a lagaíodh an lúb sin, lagaíodh an shalbhra ar fad. Mar sin, nach tráthúil gur eagraigh an tír na cuimhneacháin seo uilig don bhliain seo, nuair atáthar ag ceiliúradh chuimhne chéid an Éirí Amach.

Tuilleadh le teacht……………..