le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
triológ, trilogy; ó theach an diabhail go teach an deamhain, from the frying pan into the fire; aoire, minder; ar a gcoimeád, on the run; meath tráchta, the depression (economic); siúr, Sister (religious); ina gcíor thuathail, in confusion.
.
I m B é a l a n P h o b a i l
Peadar Bairéad
From the Bookshelf
.
Léigh mé roinnt leabhar, ar na mallaibh, agus bíodh nár scríobh mé aon léirmheas orthu, tuigeadh dom nárbh olc an smaoineamh é, tagairt a dhéanamh dóibh, anseo i mbéal an phobail. Agus ba é a shocraigh mé a dhéanamh, i ndeireadh na feide, nó píosa a scríobh faoi chupla ceann acu, d’aon iarracht, agus sa tslí sin, ní ligfinn i ndearmad ar fad iad, agus bheadh tagairt dóibh fagtha ar an taifead, mar adéarfá.
Is é an chéad leabhar a ndéanfaidh mé tagairt dó, an tseachtain seo, nó:-
“Oh Play that Thing” by Roddy Doyle
Ní gá dhomsa mórán a rá faoi Roddy Doyle, nó tá an t-údar céanna i mbéal gach éinne. Tá clú agus cáil idirnáisiúnta bainte amach cheana féin aige. agus nach bhfuil scannáin bunaithe ar scéalta áirithe dá chuid. Ní gnáth úrscéal atá i gceist anseo, ach an leabhar láir, de thriológ dá chuid. Is é “A Star Called Henry” an chéad leabhar den tsraith ildánach seo. Agus ní call dom a rá, go leanann an t-údar leis, ag tógail, ag forbairt, agus ag cruthú, idir atmosféar agus carachtair a scéil, ó cheann ceann na triolóige spéisiúla seo. Tosaíonn sé sa chéad chuid den ollsaothar seo, ag cur Henry Smart in aithne dá léitheoirí. Ghlac an Henry céanna sin páirt sna “Trioblóidí” anseo in Éirinn, agus throid sé, agus mharaigh sé, de réir mar a ordaíodh dó a dhéanamh, ach i ndeireadh na dála, b’éigean dó a sheolta a ardú, agus na Stáit Aontaithe agus Ellis Island a thabhairt air fhéin, i ngeall ar a pháirt sna Trioblóidí céanna sin, ach ar bhealach, ba thuras ó theach an diabhail go teach an deamhain aige é, nó chuir coirpigh thall spéis ann, spéis nár chun a leasa é! agus b’éigean dó imeacht ó dheas. D’éirigh leis tamall a chaitheamh ansin, agus le linn na tréimhse sin, chuir sé aithne ar Louis Armstrong, an ceoltóir, agus an t-amhránaí cáiliúil, agus bhí sé ina chineál aoire aige, ar feadh scathaimh, ach ar deireadh, tháinig na coirpigh sa tóir arís air. Casadh a bhean agus a iníon óg air, sa tréimhse sin freisin, nó leanadar ó Éirinn é, agus ba é deireadh an scéil sin é, nó go ndeachaigh an chlann uilig ar a gcoimeád, agus sa chuid deiridh sin den leabhar, “Oh Play That Thing”, éirionn le Roddy Doyle an-chur síos a chur in ár láthair ar an gcineál saoil a bhí ag bochtáin Mheiriceá, le linn an Mheath Tráchta, a tharla thall, i ndeireadh na bhfichidí. An-phíosa scríbhneoireachta againn anseo, ón údar sciliúil, scéalach, saineolach seo. I ndeireadh an scéil thiar, tugann sé leide dúinn faoin tríú chuid den triológ, nuair a chuireann sé in iúl dúinn, go bhfuil socraithe ag Henry, aghaidh a thabhairt ar an tseanfhód arís, le deireadh a laethe a chaitheamh ansin, agus breathnú ar an dtír s’againne, trí shúile an Phuncáin a d’fhill.
An-leabhar, an-scéal, an-phíosa scríbhneoirachta.
Leabhar eile ar mhaith liom tagairt a dhéanamh dó anseo isea beathaisnéis na Siúrach Genevieve, nó is leabhar é a raghadh i gcionn ar dhuine ar bith, a bhfuil suim aige i gcúrsaí an Tuaiscirt le suim de bhlianta anuas.
.
“Sister Genevieve”. by. John Rae
Sa bhliain 1923, ar an dara lá fichead de Mhárta, sa Tulach Mhór i gContae Ua bhFáilí, isea a rugadh Mary O Farrell. Bhí an Saorstát díreach tar éis a bhunaithe, anseo againne, agus ní call a rá, go raibh an saol corraithe go maith in Éirinn na linne sin…….an tráth céanna a raibh Henry Smart ag baint clú agus cáil, de chineál amháin nó de chineál eile, amach dó fhéin, i gCuid a hAon, de thriológ úd Roddy Doyle……. Bhí athair Mháire ina Stíobhard ar fheirm, agus ar gharraithe, Chlochar an Chroí Ró-Naofa, ar le Siúracha na Carthannachta iad, ar imeall an bhaile sin. Ba í Máire an cúigiú, agus an duine ab óige, sa chlann sin. Ní call dom a rá, go mba Chaitlicigh dhíograiseacha iad a muintir, ach mar sin fhéin, níor spéis le Máire saol mhná rialta, olc, maith, nó dona. Ní mar a shíltear a bhítear, go minic, ar an saol seo, ach mar a chinntítear, agus do bharúil, nár chríochnaigh Máire s’againne ina siúr, in Iníonacha na Carthannachta, Seirbhisigh na nOthar Bocht. Féach mar a chuireann an t-údar é………
The Daughters of Charity, Servants of the Sick Poor, was a company of ‘sisters’ founded in Paris in 1633 by Vincent de Paul……Their innovation was to found a religious organisation of women who would serve their vocation on the streets, in the hospitals and in the homes of the poor, not in a convent.
A Difficult Vocation
Glaoch an-chrua ba ea an glaoch a fuair Mary, ach chuir sí chun oibre láithreach len í fhéin a ullmhú, agus a oiliúint, don saol a chuirfeadh an glaoch céanna sin in áirithe di. Bean bhreá, dhathúil, ba ea an tSiúr Genevieve, agus bean a chaith a dúthracht ar fad i mbun na hoibre a tugadh di. Sa bhliain 1956, cuireadh go hIarthar Bhéal Feirste í, le dul i mbun oibre scoile, i gceantar na bhFál. Cupla bliain ina dhiaidh sin, tógadh Meánscoil nua ansin, le freastal ar chailíní cheantar na bhFál, agus ba iad Iníonacha na Carthannachta a cuireadh i mbun na Meánscoile sin, ach bíodh gur iarr na hÚdaráis Eaglasta ar na siúracha céanna sin dul i mbun na Meánscoile nua, níor tugadh cead dóibh tada a dhéanamh, taobh amuigh den Scoil a bhaisteadh, agus Príomhoide agus LeasPhríomhoide a roghnú, agus a ainmniú. ba iad na hÚdaráis thuasluaite a rinne an Foirgneamh a phleanáil agus a thógail, agus ba iad freisin a roghnaigh na múinteoirí! Ní haon ionadh, nach mó ná sásta a bhí na Siúracha leis na cúrsaí sin uilig. Ba é a bhaist siad mar ainm ar an Scoil nua ná….
St. Louise’s Girls Secondary Intermediate School and St Louise’s Comprehensive College.
Ach níor tugadh riamh d’ainm air, i measc na cosmhuintire, ach “St. Louise’s”. Tógadh an scoil le freastal ar thart ar 740 dalta, ach nuair a osclaíodh an scoil sin, ar an 8ú Eanair, sa bhliain 1958, tharla go raibh 850 dalta ar an bhfód le tosú ar a gcúrsaí léinn, sa scoil nua. Trua nár fágadh pleanáil na scoile, agus na hullmhúcháin, i lámha na Siúracha.
A Worthy Headmistress
Ar aon chuma, deineadh a raibh le déanamh, agus i gceann roinnt blianta, sa bhliain 1963, ainmníodh an tSiúr Genevieve mar ardmháistreas ar St. Louise’s, agus uaidh sin amach, chaith sí a saol agus a dúthracht ar son na ndaltaí uilig a tháinig faoina cúram, bíodh go raibh uirthi troid go dian ar a son, nó bhí an Tuaisceart, agus go háirithe an ceantar ina raibh St. Louise’s suite, ina gcíor thuathail an tráth sin, toisc na dTrioblóidí bheith in ard a réime ag an am. Ach níor ghéill an tSiúr Genevieve do cheann ar bith de na fórsaí, a rinne iarracht ar bith aon chur isteach a dhéanamh ar an scoil, nó ar a daltaí. D’éirigh sí as a post, ag deireadh na scoilbhliana 1987-’88, agus sé bliana ina dhiaidh sin, d’fhág stróc gan lúth na ngéag agus gan urlabhra í, rud a chuir críoch lena cuid oibre, nó bíodh go raibh sí sé bliana ar scor, lean sí lei, ag obair go dian, dícheallach, dúthrachtach, i rith an ama sin. An-scéal don té a bhfuil spéis aige, nó aice, i gcúrsaí oideachais, agus spioradálta, gan trácht in aon chor ar thioncar na dtrioblóidí ar na cúrsaí céanna sin. An-léamh, an-scéal, an-bheathaisnéis.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
G a e l – T a c a .
Peadar Bairéad
.
(This week I review a letter received some years ago)
.
Litir a fuair mé, tamall ó shin, a chuir ag tochrais ar an gceirtlín seo mé. Pádraig Ó Cuanacháin, Oifigeach Poiblí, Ghael-Taca Chorcaí, a scríobh an litir sin chugam, agus ó tharla go raibh sé ag cur síos ar ábhar atá gar go maith dom chroíse freisin, cheap mé nárbh aon dochar é, alt a thógail thart ar an litir chéanna sin. Ba é an chaoi a bhfuair sé mo sheoladh, nó gur léigh sé “I mBéal an Phobail”, sa Kilkenny People, ar na mallaibh, díreach mar a dhéanann na mílte eile, chuile sheachtain! Anois, míníonn sé dúinn, gur de thaisme a tharla gur tháinig sé ar chóip den Nuachtán céanna sin, nó deir Pádraig liom, ar an drochuair, nach mbíonn an Kilkenny People ar díol i gCorcaigh, de ghnáth. Nach mór an trua é sin, nó cá bhfaighfeá páipéar chomh spleodrach, suimiúil, spéisiúil, leis, faoi luí na gréine. Ach sin scéal eile, do lá eicínt eile, nó d’oíche eile fiú!
Maíonn Pádraig, ina litir, go bhfuil an-dul chun cinn déanta acu i gCorcaigh, chomh fada is a bhaineann sé le cur chun cinn na Gaeilge, agus deir sé, go bhfuil a bhuíochas sin ag dul, tríd is tríd, do chóras margaíochta Ghael-Taca, nó téann an eagraíocht sin amach ag craobhscaoileadh scéal na teanga, i measc lucht gnó, agus tógálaithe na Cathrach, agus ar fud an Chontae freisin, ag iarraidh a chur ina luí ar dhaoine, go bhfuil aitheantas tuillte ag an nGaeilge i bhFaiche an Mhargaidh, mar adéarfá.
Deir sé freisin, go bhfuil breis is caoga tógálaithe anois, ag úsáid ainmneacha i nGaeilge, ar eastáit nua tithíochta, ainmneacha ar nós ‘Ard na Mara’, ‘Cois Cuain’, ‘Bruach na hAbhann’, ‘Dún na Séad’, ‘Ceol na Mara, agus tuilleadh. Ansin deir sé liom, gur mór an trua é nach bhfuil grúpa dá leithéid ag feidhmiú inár measc-na, anseo sa Chathair Álainn. Chomh maith le sin, chuir sé chugam freisin, roinnt gearrthóga as páipéir áirithe, ina moltar a bhfuil déanta ag an gCóras Margaíochta, Gael-Taca, i gcur chun cinn na Gaeilge, i measc tógálaithe na dúiche.
Caithfidh mé a admháil, gur mhinic a bhuail an smaoineamh céanna mé fhéin, le tamall de bhlianta anuas, agus bí cinnte, gur mhinic a leag mé an smaoineamh céanna sin os comhair an phobail, sa cholún seo, ach ba bheag aird a tugadh orm! Agus rud eile, tharla roinnt blianta ó shoin, gur labhair an tIarMhéara, agus an Comhairleoir, Tomás Uasal Ó Dubhshláine, grásta ó Dhia air, labhair sé liom, agus d’fhiafraigh sé díom, an mbeinn sásta mo thuairim a thabhairt faoi oiriúnacht ainmneacha sráideanna, agus eastáit tithíochta, sa chathair seo, agus thart uirthi? Dúras go mbeinn sásta a leithéid a dhéanamh, ach ar an drochuair, fuair Tomás bocht bás, sár ar deineadh aon socrú cinnte faoi na cúrsaí sin, agus níor chuala mé tada faoi, ó shoin i leith, ach, caithfear a admháil, go raibh Tomás den tuairim, nach mó ná oiriúnach a bhí cuid de na hainmneacha a bhí dá mbaisteadh ar Eastáit, nó ar Shráideanna, sna bólaí seo, le tamall de bhlianta anuas.
Ach le filleadh ar litir úd Phádraig Uí Chuanacháin………Féach ar an bpíosa seo, agus tuigfidh tú ansin, céard tá ar bun ag Gael-Taca………
“The Irish language marketing organisation, Gael-Taca, has welcomed the decision by the West Cork builder, Mr. Tim Looney, to use the Irish name in his new housing estate in Baltimore.
Speaking on behalf of the organisation which is trying to stamp out the use of inappropriate names such as “Tiffany Downs” etc, Mr Pádraig Ó Cuanacháin said “Dún na Séad” was a perfect choice.
The name of the new seventeen house estate at the edge of the village is actually Irish for Baltimore.
He said Gael-Taca was interested in promoting “the economic and cultural benefits of using the Irish language for new buildings and developments throughout the country.”
Bhuel, tugann sin leide dúinn faoin gcineál oibre atá á dhéanamh ag an eagraíocht margaíochta seo, agus féach mar a chuireann Pádraig fhéin é…
“For a number of years”, he said, “there has been public concern about the use of inappropriate names, such as Buckingham Mews, Windsor Estate, and Chelmsford Villas.
Sea, mh’anam, nach breá, gradamach, iad na seoltaí céanna sin ar eastáit tithíochta i mbaile iargúlta ar bith! Bí ag caint ar éirí in airde, agus mustar gan ghustal, gan taca! Ach ná habair liom nach dtarlaíonn a leithéid, nó tá’s ag chuile dhuine againn go dtarlaíonn, agus níos measa fós, tharlaíonn a leithéid nuair a bhíonn ainm álainn, oiriúnach Gaeilge ansin cheana, agus gan le déanamh, ach é a chur in airde ar chuaille, le hanáil na beatha a shéideadh isteach ann athuair, nó mhair an t-ainm céanna úd in éintíos leis an dúiche sin, le sinsearacht.
Baineadh gearrthóg eile as eagrán 24 Meitheamh 2001 den Sunday Tribune, leathanach 13. Seo mar a chuirtear sa ghearrthóg sin é……..
Short Cuts.
Not another Windsor Lawns in Galway.
Buckingham Mews, Rovington, Windsor Downs, Tuscany Downs, Weatherton, Chesterfield, Radclyffe Hall – small wonder people are irritated and astounded by the peculiar foreign names given by developers to new estates around the country.
Tomhas cé scríobh an píosa sin thuas?
Cé eile ach ár bPádraig Ó Cuanacháin fhéin. Sea, agus chuaigh sé níos fuide leis mar scéal, nuair a mhaígh sé gur ainmníodh eastát áirithe i gCorcaigh na Long as Crochadóir, a chleacht a cheird i ré Victoria, thall, agus a bhfus, freisin, b’fhéidir! “Marwood” an t-ainm atá i gceist aige, agus ansin deir sé go bhfuil seans ann, go gcuirfidh sin tús le sraith nua ainmneacha, i gcuimhne na gCrochadóirí Sasanacha, ainmneacha ar nós…Ellis Mews, Billington Estates, Calcraft Close, agus dár ndóigh, Pierrepoint View…Tuige a ndéantar a leithéid de bhaisteadh ar ár n-eastáit, a fhiafraíonn sé ansin…Fágfaidh mé fútsa freagra a thabhairt ar an gceist sin, ach ritheann focail ar nós, mór is fiú, éirí in airde, agus ag cur madraí i bhfuinneoga, agus mórtas thóin gan taca, le duine, ach dhealródh sé, nach raibh cumhacht ar bith ag na hÚdaráis Áitiúla sna cúrsaí seo, agus go bhfágtar an scéal uilig faoi na tógálaithe fhéin, a n-eastáit a bhaisteadh, faoi mar is toil leosan. An maith an socrú é sin, i dtír a throideann iarrataisí pleanála chuile chéim go binse na Cúirte Uachtaraí fhéin, ach a thugann cead don tógálaí ainm ar bith a bhaisteadh ar eastát nua tithíochta ?
Seo gearrthóg suimiúil eile. Níl a fhios agam cá bhfuarthas é, ach tá baint aige le Cill Chainnigh, agus sin an chúis gur mhaith liom í úsáid anseo. John Lee a scríobh…
It is the end of the road for Tiffany Downs and fáilte romhat to Linn Chiúin. From next year, the environment department is to allow Councils to veto Anglicised pretentious names for Irish housing estates.
Three years ago the department asked builders to stop giving developments names that bore no relation to the history or geography of the area. But the request was ignored and the appetite of the nouveaux riches for fancy sobriquets remained undiminished.
Sea, mh’anam, níor chuir an t-údar fiacail ann, sa mhéid sin. Ach deir John Lee linn, go mbeidh cead feasta ag an Údarás Áitiúil iachall a chur ar an dtógálaí ainmneacha mí-oiriúnacha a athrú, agus ainmneacha oiriúnacha a chur isteach ina n-áit. Sea, agus más maith fhéin, nach ro-mhithid?
The environment department hopes this will end the “Tuscany Downs syndrome” that has spread throughout Ireland.
Some local authorities had already begun to take the law into their own hands. Kilkenny County Council, after the recent construction of Tiffany Downs, passed a bylaw to “wipe out meaningless and vulgar place names”, as one councillor put it.
Michael Lanigan, a councillor who championed the cause in Kilkenny, said; “We are losing out by not putting a stamp on names with local meaning….The history of Kilkenny gives us enough opportunities to reflect our heritage in naming new estates”
Mar adúirt mé, níl a fhios agam cá bhfuarthas an ghearrthóg céanna sin.
Ní bhainfidh mé úsáid ach as gearrthóg amháin eile, agus tógadh an ceann seo as an Southern Star, dár dáta 14/9/’02. Seo mar a thosaíonn an ceann seo….
Many changes have taken place in Ballygarvan in the past year but the people are not forgetting its heritage and culture as demonstrated at a pleasant outdoor ceremony recently organised by the local history society, where a tree was planted to mark National Heirtage Week and Gael-Taca made a presentation, acknowledging the use of Irish in the impressive new Gleann Álainn housing development.
Fair Play dhóibh, tá Gael-Taca i mbun oibre ansin freisin, agus an-éacht á dhéanamh acu sa limistéar sin, nó ní hamháin go bhfuil Gleann Álainn baiste ar chuid den scéim tithíocha sin, ach tá freisin, i mbéal an dorais ag an nGleann Álainn sin, an cupla álainn eile úd, Gleann Dara, agus Gleann Rua.
Ag an searmanas tíolactha sin, labhair Pádraig Ó Cuanacháin, as Gaeilge, faoi thábhacht na Gaeilge, teanga a bhí á labhairt sa tír seo “roimh éag do Chríost” mar a chuir an file fadó é, go háirithe, nuair a chuirtear san áireamh, go raibh ainmneacha Gaeilge ar ár mbailte le sinsearacht. Ach, b’fhéidir gur leor seo, do thuras na huaire seo, ach amháin a rá, gur chóir dúinne freisin, anseo i Ríocht ársa Osraí, smaoineamh ar ár n-oidhreacht uasal logainmneacha, nuair a théann muid ag baisteadh eastát agus sráideanna inár ndúiche fhéin.
Mo bhuíochas do Phádraig Ó Cuanacháin, as mé a chur ag tochrais ar an gceirtlín sin, in alt na seachtaine seo. Ní fhéadfadh éinne leisce a chur ina leith, chomh fada is a bhaineann sé le cur chun cinn na teanga, i measc tógálaithe, agus lucht gnó, sa Chathair chorraitheach úd, cois Laoi na Long. Gura seacht fearr a bheidh siad, bliain ó inniu!
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Olltoghchán chugainn !
Is gearr anois go mbeidh deis ag pobal vótála na tíre seo, aghaidh a thabhairt ar na bothanna vótála, le Teachtaí Dála a thoghadh don Aonú Dáil triochad, nó scoradh an triochadú Dáil ar Lá ‘le Bríde na bliana seo, 2011, agus socraíodh Lá an Olltoghcháin don chúigiú lá fichead de Mhí seo na bhFaoilleach, agus cuireadh in iúl freisin, go dtionólfaí an tAonú Dáil Triochad, ar an naoú lá de Mhárta na bliana seo. D’fhág sin go mbeadh thart ar thrí sheachtain ag an lucht polaitíochta, le feachtais toghchánaíochta a eagrú. Ní call dom a rá, nár leo ab fhaillí é, nó taobh istigh d’achar an-ghearr, bhí postaeir á gcrochadh, óráidí á ndéanamh, leanaí á bpógadh, agus polasaithe á nochtadh, sea, agus chuile chleas polaitíochta eile á chleachtadh, ag polaiteoirí glice, stóinsithe, le dallamullóg a chur ar vótóirí maola na tíre seo, lena vótaí a mhealladh uathu, ar mhaithe leis na polaiteoirí glice, stóinsithe, fhéin, ach nach é sin an cluiche atá á imirt ag an dream céanna sin, le sinsearacht?
Elections in the Thirties
Anois, is fada mé fhéin ag breathnú ar chleasa na bpolaiteoirí le linn fheachtas toghchánaíochta, ó thoghcháin na dtriochaidí i leith. Tá cuimhne agam fós ar thoghchán ’32, bíodh nach bhfuil an chuimhne chéanna sin ró-ghlé, nó ró-ghlinn, faoin am seo, ach is cuimhin liom go mbíodh na polaiteoirí ag tabhairt óraidí uathu taobh amuigh de Theach an Phobail ag an nGeata Mhór, tar éis an Aifrinn, maidneacha Domhnaigh. D’fhanadh an pobal ar fad, geall leis, idir óg agus aosta, ag éisteacht leis na hóráidí. Anois, ag an am sin, ní cúrsaí náisiúnta, nó idirnáisiúnta, is mó a bhíodh ag teacht idir phobal na Cille Móire Iorrais agus codladh na hoíche, níorbh ea muis! cúrsaí áitiúla ba mhó a bhíodh ag déanamh tinnis dóibh, an tráth úd. Ghealladh an fear seo go ndéanfaí an Draein Mhór a shioscadh, agus a ghlanadh, dá dtoghfaí eisean, agus ghealladh an boc eile, go gcuirfí teara ar an mbóthar mór idir Bhéal an Mhuirthead agus an Fód Dubh, dá seolfaí eisean chun na Dála, agus mar sin dóibh ina n-óráidí, agus ag cuimhneamh siar ar na hóráidí céanna sin anois, ní déarfainn go raibh siad thar mholadh beirte, ach oiread, ach cén chaoi a mbeadh, nuair nach raibh cleachtadh ar bith ag na créatúir úd ar óráidíocht, an tráth úd, agus fiú, dá dtoghfaí iad, ba bheag seans go ligfí dóibh a scileanna a chleachtadh os comhair na Dála, nó a n-easpa scile a léiriú os comhair an náisiúin. Agus, nár bheag an seans go léifeadh an pobal céanna sin a n-óráidí, fiú dá ligfí srian leo sa Dáil, nó nár bheag duine sa pharóiste a léifeadh páipéar nuachta ar bith, ag an am, taobh amuigh den Weekly Independent, b’fhéidir. Ach sin uilig ráite, tá mé ag ceapadh gur bheag tionchar a bhí ag na hóráidí go léir ar an bpobal s’againne, nó bhí a fhios go maith ag chuile dhuine den lucht éisteachta sin, cé gheobhadh an “stróc” uaidh, sa Bhoth Vótála, Lá an Toghcháin.
Littering at will !
Is cuimhin liom freisin, go dtagadh corrghluaisteán chugainn, aimsir toghchánaíochta, agus bratacha agus balúin ag sileadh leo, agus anseo agus ansiúd, chaitheadh fear an ghluaisteáin dornán billeoigíní ildaite amach trí fhuinneog an ghluaisteáin. (Ní raibh aon chaint an tráth úd ar chosair, nó truflais, nó tada dá leithéid.) Chomh luath is a chaitheadh, thagadh páistí an bhaile anuas orthu, faoi mar ba sciob sceab é, agus bhailíodh chuile dhuine againn, an oiread agus ab fhéidir, de na billeoigíní ildaite céanna sin, agus ritheadh muid abhaile leo, faoi mar ba bhó a bhronn fear an ghluaisteáin orainn. Ba é a bhíodh scríofa ar an billeoigíní sin nó gur chóir vótaí a thabhairt don Pháirtí ainmnithe. Ba nuacht againne fógraíocht dá leithéid, agus bhailíodh muid go díograiseach iad.
Ní thosaíodh an spórt uilig go dtí go mbíodh comhaireamh na vótaí déanta. Ansin a thosaíodh an rí-ra, an raic, agus an ruaille buaille, nó tharla ag an am, go mbíodh bailte áirithe ag taobhú le Páirtí amháin, agus baile eile ag taobhú leis an bPáirtí eile, agus ó tharla go mbíodh Páirtí amháin in uachtar, thagadh muintir na mbailte a thaobhaigh leis an bPáirtí sin amach ag máirseáil, le ceol, agus le drumaí, agus le trí gháir mholta ar chnoc, trí na bailte a chaill sa choimheascair. Bhí an baol ann i gcónaí, go dtarlódh scliúchas, ar ócáid dá leithéid, ach b’annamh a tharlaíodh a leithéid.
Schools closed for the Day!
Ní bhíodh an oiread sin cainte i measc daoine faoi na cúrsaí sin uilig, ag an am, nó is dócha go raibh chuile dhuine cinnte, roimh ré, faoi cé gheobhad an “stróc”, nó an Uimhir a hAon uaidh. Ach, ba chuma faoi sin uilig, nó ba lá faoin dtor againne, scolairí, é Lá an Toghcháin, nó nár i dTeach na Scoile a bhíodh na Bothanna Vótála socraithe, an t-am sin, díreach faoi mar a tharlaionn go minic in a lan aiteacha fós. Bhuel! sin agaibh cuid de na cuimhní ar Olltoghcháin na dTriochaidí, cuimhní a thagann ar ais chugam anois, agus muid sáite go dtí na cluasa i nDiospóireacht na gCeannairí, i gcláracha teilifíse, agus i gcláracha raidió, gan trácht in aon chor ar an méid altanna atá le léamh ar nuachtáin, aagus ar irisí; agus freisin, ar an méid postaeir atá chrochta ar chuaillí telegrafa, agus ar thithe, ó cheann ceann na tíre. An tráth úd áfach, in Iorras, ní bhíodh dár mbodhradh ach na postaeir, agus na billeoigíní úd, ar dhein mé tagairt dóibh thuas…Nár mhéanar dúinn bheith beo na laethe úd!
Cast that Vote!
Ach, focal amháin eile uaim…Cuirigí smacht ar na polaiteoirí…. Gabhaigí amach agus caithigí bhur vótaí Lá an Olltoghcháin!
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Lucht NÍL in Uachtar!
Bhuel, tá chuile shórt thart anois, diomaite den liúireach agus den chasaoid, agus is féidir linn a bheith cinnte dearfa de, go mbeidh sin ann, amach anseo.
Céard atá idir chamáin agam inniu, an ea?
Conradh Lisboa, d’eile a bheadh idir chamáin agam? Mar nach beag ábhar atá á chíoradh againn, chomh minic, nó chomh mion, is atá an t-ábhar céanna sin, ó diúltaíodh dó sa Reifreann a ritheadh ar an dara lá déag de Mheitheamh, i dtír seo na hÉireann. Tá sé chomh maith dhom a admháil anseo, gur vótáil mé fhéin TÁ, faoi mar a d’inis mé dhaoibh go ndéanfainn, in alt na seachtaine seo caite, agus ba chóir a lua freisin, go raibh an bua, sa Dáilcheantar seo, ag na TÁ-anna, agus bhí mé fhéin ag ceapadh, go mbeadh an bua ag an TÁ-anna céanna sin tríd an tír ar fad, ach bhí breall orm áfach, nó ba iad na NÍL-eanna a sciob an chraobh leo sa Reifreann Náisiúnta.
Chuir an toradh sin ionadh orm i dtosach, agus díomá freisin, nó cheap mé go raibh botún déanta ag ár vótóirí, sa chás áirithe seo. Ach ansin, smaoinigh mé nach ndéanann pobal vótála botúin, nó cibé cinneadh a dhéanann siad, sin an cinneadh ceart dóibhsean, ag an am áirithe sin, faoi na coiníollacha sin, agus caithfidh na polaiteoirí leas, agus ciall, a bhaint as an gcinneadh sin, ar mhaithe leis an bpobal ar fad. Níor chóir aird dá laghad a thabhairt ar an té adúirt nach raibh cead ag an bpobal bheith san éagóir riamh, nó is é an pobal céanna sin foinse na cumhachta, agus is uathasan a thagann cibé cumhacht a láimhseálann ár lucht polaitíochta.
Europe reacts
Ina dhiaidh sin, léigh mé faoin chaoi ar glacadh le toradh ar Reifrinn i dtíortha eile san Aontas Eorpach, agus caithfidh mé a rá, gur bheag an tuiscint a léirigh siad ar chás ár vótóirí anseo, agus ar thoradh a saothair dhaonlathaigh. Thug siad le fios dúinn, go raibh díomá, fearg, agus ionadh, orthu, go ndéanfadh an pobal Éireannach faoi mar a dhein siad, tar éis ar dhein siadsan ar ár son, sna blianta gortacha atá thart anois. Bhí sé soiléir, dár leo, go mba dream iad na hÉireannaigh, a bhí sásta, agus réidh, le greim a bhaint as an lámh a bheathaigh iad! Ar cheap siad nach raibh ionainne ach maidríní lathaigh, a bheadh réidh i gcónaí déanamh mar a thoileodh siadsan? Nach dtuigfeadh daonlathaí ar bith, go bhféadfadh dhá thoradh a bheith ar Reifreann, agus go gcaithfí glacadh le guth an phobail, i ndeireadh na feide? Agus nuair a smaoiníonn tú air, nár bheag den arán saor a fuaireamar ón gComhaontas i ndáiríre, nó mhalartaíomar ár bhfarraigí, agus ár margaí baile, ar mhaithe leis na deontais a bhí dlite dúinn de bharr ár mballraíocht sa gComhargadh, faoi mar a bhí ann ag an am. Sea, bheadh duine ag súil go nglacfaí le toradh ár Reifrinn agus go raghfaí i mbun beartaíochta láithreach, féachaint conas a d’fhéadfaí an fhadhb a cruthaíodh a réiteach.
Upset
Ní mar sin a bhí, áfach, agus bhí ceannairí áirithe ag tabhairt le fios, go mbeadh siadsan réidh bóthar Chonradh Lisboa a leanúint, beag beann ar vóta an phobail Éireannaigh, fiú dá mbeadh orthu bata agus bóthar a thabhairt do na hÉireannaigh! Tuige mar sin, ar aontaigh siad i dtosach baire, nach dtiocfadh an Conradh i gcumhacht, mura nglacfadh chuile thír san Aontas leis? Arbh é a bhí i gceist acu sa mhéid son nó…chuile thír, mhór, thábhachtach…? Dúirt ceannairí eile, go gcaithfeadh an tír s’againne cead isteach san Aontas a lorg arís, tar éis do thíortha eile an Chomhaontais glacadh leis an gConradh céanna sin, sé sin, má bhí fúinn fanacht san Aontas! Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil scéal Chailleach an Uafáis déanta de thoradh an Reifrinn s’againne acu, nó má tá dlí ar bith ag baint leis an Aontas Eorpach, nó má tá comhcheangal ar bith le snaidhmeadh idir phobail éagsúla an Aontais chéanna sin, tá sé thar am ag na cumhachtaí móra, san Aontas, an bata agus an maide scóir a chur uathu, agus deighleáil linn ar bhealach sibhialta, faoi mar a dhéanfaí i measc cairde comhionanna.
Find a solution
Mar, cé gur constaic é toradh an Reifrinn s’againne, ag an am gcéanna ní fál go haer é, agus má ghlactar leis, gur fadhb pholaitíochta é, ansin caithfear glacadh leis freisin, gur fabhb inréitithe é.
Leor sin do thuras na huaire seo, ach is cinnte go mbeidh mé ag filleadh ar an ábhar seo arís, amach anseo. San idirlinn, ba chóir dúinn athsmaoineamh a dhéanamh ar Phlean B……
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
.
…An Dara Lá dFheabhra 2011…
(Agus an píosa seo á scríobh agam, tá an tOlltoghchán thart, agus cainteanna ar Chomhrialtas san aer,. Nuair a léifidh tusa an píosa seo, beidh Rialtas nua againn leis an dtír seo a rialú go ceann roinnt blianta eile.)
Election 2011
B’fhada an t-olltoghchán céanna sin á thuar ag an bhFreasúra, agus ag roinnt áirithe de lucht na meán, gan trácht in aon chor ar éileamh a bhí coitianta go maith i measc an phobail vótála freisin, ach tháinig sé aniar aduaidh orainn uilig, i ndeireadh na dála. Ba é cúis a bhí leis an gcinneadh sin nó gur tuigeadh don gComhaontas Glas, go raibh an t-am tagtha dóibhsean, éirí as a dtacaíocht a thabhairt feasta don gComhrialtas eatarthu fhéin agus lucht Fhianna Fáil, agus tar éis cúrsaí Rialtais, agus cúrsaí reachtaíochta a choimhlíonadh, ar deireadh thiar thall, chuireadar ainm ar an lá. Ba é an cúigiú lá fichead d’Fheabhra an lá spriocáilte, agus caithfidh go raibh vótóirí áirithe ar a gcois go breá luath an mhaidin chéanna sin, nó cuireadh tús leis an vótáil ar a seacht a chlog an mhaidin sin, agus níor dúnadh na Bothanna Vótála go dtí a deich a chlog an oíche sin. Tugadh lá breá fada don lucht vótála lena ndualgas sóisialta, agus polaitíochta, a choimhlíonadh, agus cé nach raibh an aimsir thar mholadh beirte, ag an am gcéanna, d’fhéadfadh sé bheith i bhfad níos measa, agus ba é deireadh an scéil é, nó go ndeachaigh breis is seachtó faoin gcéad de vótóirí na tíre seo amach lena nguthanna a chaitheamh sular dúnadh na Bothanna céanna, thart ar a deich a chlog an oiche sin.
Let the count begin!
Coimeádadh boscaí na vótaí in áit sábháilte an oíche sin agus bhí an fhoireann chomhairimh réidh chun oibre, ag a naoi, maidin Sathairn, an séú lá fichead de Mhí Feabhra na bliana seo. Ba ghearr go raibh le tuiscint, go mbeadh toradh an-neamhghnách ar ár nOlltoghchán, agus de réir mar chuaigh caitheamh sa chomhaireamh, ba ghearr go raibh sé ag éirí níos soiléire, agus níos soiléire fós, go raibh díoltas á bhaint amach, agus go raibh scóranna á n-ioc, agus chomh maith le sin, go raibh craobhacha á mbronnadh, ag pobal vótóirí na tíre seo. Bhi fhios ag madraí an bhaile fhéin, go raibh muid ar cheann de na tíortha ab fhearr as, ar domhan, nuair a bhí an Tíogar Ceilteach ag lonnú inár measc, agus tar éis roinnt áirithe blianta ina dhiaidh sin, b’fhacthas don saol mór go raibh muid imithe síos go tóin pholl tí liabáin. Tamall ina dhiaidh sin, tháinig an IBM. agus an ECB. chugainn, le hualach asail d’airgead, le greim a choinneáil faoin bhfiacal againn, agus le cabhair a thabhairt dúinn cuid dár bhfiacha a ghlanadh.
In the long grass !
Bhuel, ní raibh pobal bródúil na tíre seo sásta, nó leathshásta fhéin, leis an gcéapar céanna sin, agus ó tharla gur leag siad an milleán ar an Rialtas, rud a tharlaíonn go minic inár measc, shocraigh vótóirí fanacht go foighdeach, go bhfaigheadh siad an deis chuige, agus ansin, go mbeadh cloch sa mhainchille acu, agus go dtabharfadh siad cor coise do Pháirtithe an Rialtais, a bhí freagrach as an gcéim síos sin a tugadh dár dtír, tríd an gcinneadh sin. Bhuel, tá sin uilig le feiceáil ar thoradh an Olltoghcháin. Féach go raibh Fianna Fáil agus an Comhaontas Glas páirteach sa Chomhrialtas a bhí i mbun cúrsaí anseo ar feadh thart ar cheithre bliana anois, agus Breathnaigh ar ar tharla dóibh san Olltoghchán. Bhí seisear Teachta Dála ag an gComhaontas Glas sa triochadú Dáil, agus breathnaigh orthu anois. Níl oiread is Teachta amháin acu san Aonú Dáil triochad! Agus breathnaigh ar Fhianna Fáil! Bíodh nár scriosadh ar fad iad, ag an am gcéanna, deineadh iad a cháitheadh, agus a scagadh, san Olltoghchán deiridh sin, agus ó bheith sa chéad áit, le cuimhne na ndaoine, fágadh go lag traochta sa tríú háit iad, agus gan acu anois ach thart ar scór Teachtaí.
A New Coalition
Ar an dtaobh eile den scéal, d’éirigh le Fine Gael, agus le Páirtí an Lucht Oibre, an-dul-chun-cinn a dhéanamh, sa chaoi go bhfuil Fine Gael i dtús áite anois agus go bhfuil an Lucht Oibre sa dara háit, agus má thagann an péire acu le chéile i gComhrialtas, chuile sheans go mbeidh ar a gcumas Rialtas cumasach, láidir, cóir, a chur ar fáil do phobal cráite, céasta, na tíre seo ‘gainne. Anois, ná ceap go bhfuilimse ag fáil locht ar pháirtithe an Rialtais, a scoradh, thart ar Lá ‘le Bríde, nó nílim, mar is é mo thuairim, go mba dhaoine macánta, díograiseacha, iad, agus gur dhein siad a ndícheall, feidhmiú ar mhaithe le pobal na tíre seo, agus má bhí dearmad orthu, anois is arís, nach é sin dán an daonnaí.
People power
Tá mé cinnte go dtuigfidh siad, agus go nglacfaidh siad le, breith an phobail, nó i ndeireadh na dála, is é an pobal céanna sin foinse na cumhachta polaitíocha uilig, agus dá bhrí sin, is í a mbreith siúd an bhreith deiridh i roghnú ár dTeachtaí Dála, le linn Olltoghcháin. Agus mar bhuille scoir, ba chóir dom, fad saoil a ghuí ar lucht an Rialtais úir, agus ar lucht an Fhreasúra freisin. Nár laga an Rí fhéin iad, idir seo agus an chéad Olltoghchán eile.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Straitéis fiche bliain don Gaeilge
Peadar Bairéad
Dea-scéal ó Dhia chugainn, faoi mar adeireadh an tseandream fadó. B’in iad na focail a rith liom, tráth chuala mé faoi Straitéis nua seo an Rialtais s’againne. Is fearr go deireanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, nó bíodh go bhfuil na Rialtais s’againne ag útamáil le cúrsaí na haithbheochana le tarraingt ar cheithre scór bliain anois, ní fhéadfadh duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith acu deireadh a chur le cúlú na teanga i rith an achair chéanna sin. Is fíor freisin, gur tuigeadh, blianta fada roimhe sin, go raibh an Ghaeilge i mbaol a báis, agus go raibh gá le holliarracht an náisiúin leis an mbaol sin a mhaolú. Nach iomaí iarracht a deineadh, nach iomaí coimisiún a cuireadh i mbun taighde, agus nach iomaí páipéar bán agus páipéar glas a foilsíodh, d’fhonn an gnó sin a chur i gcrích, ach bheadh sé deacair ag duine ar bith a mhaíomh, gur éirigh le hiarracht ar bith dár deineadh, talamh slán a dhéanamh de shlánú na teanga s’againne.
Nach mithid?
Tuigeadh dúinn áfach, go raibh an Rialtas meáite, le tamall anuas, ar iarracht amháin eile a dhéanamh leis an dteanga a shlánú, agus uimhir na gcainteoirí Gaeilge a mhéaduú ó thart ar 83,000, faoi mar atá i láthair na huaire seo, go 250,000, ag deireadh thréimhse fiche bliain. Is fearr déanach ná go deo, adéarfadh duine b’fhéidir, agus más maith fhéin, nach míle mithid? Ba chóir a thabhairt faoi deara freisin, an bláthú as cuimse a tháinig, ar litríocht na Gaeilge, agus ar chineálacha eile ealaíon trí mheán na Gaeilge, le tamall de bhlianta anuas,
B’fhéidir go bhfuil corrdhuine inár measc adéarfadh gur trua nár shocraigh siad ar an Straitéis chéanna sin blianta ó shoin, nuair a bheadh deis eicínt acu an straitéis sin a chur i gcrích go hoifigiúil, in ionad é a dhéanamh anois, nuair nach bhfuil fágtha acu sa diallait ach thart ar mhí amháin? Agus leis an scéal a dhéanamh níos measa fós, nuair atá príomhailtirí an Rialtais nua meáite, ar ábhar deonach a dhéanamh den Ghaeilge don Chúrsa Onórach san Ard Teistiméireacht, feasta! Cuir le sin ar fad, an scéal a chuala mé, ar na mallaibh, go raibh socruithe déanta ag an Rialtas gearradh siar ar an méid airgid a chuirfí ar fáil d’obair na Gaeilge feasta, agus tuigfidh tú an fáth a bhfuil lagmhisneach orm i dtaobh na Straitéise nua seo.
A thóin leis!
D’fhágfadh cinnidh dá leithéid an Plean Fiche Bliain sin agus a thóin leis. Ach sin uilig ráite, admhaithe, caithfear a rá, gur fearr ann ná as é, agus má thugtar aird air, bhuel, déarfainn go mbeidh toradh céatach air.
Níl le déanamh agat ach stracfhéachaint a thabhairt ar an doiciméad fhéin le sin a thabhairt faoi deara. Tosaíonn sá le cur síos ar an bhfís atá taobh thiar den bplean seo. “An Fhís” a bhaistear ar an gcaibidil seo, agus déantar cur síos ann, ar an straitéis fhéin agus an gá atá lei. Dearbhaíonn sé i dtús báire, go maireann ár dteanga beo mar theanga phobail, agus mar theanga theaghlaigh, agus chomh maith le sin, go bhfuil eolas na teanga chéanna sin ag céatadán ard dár ndaonra, cé go bhfuil a lán talamh caillte aice leis na céadta bliain. Is é polasaí an Rialtais, mar sin, nó a chinntiú go mbeadh an oiread agus is féidir dár ndaoine dhátheangach, i nGaeilge agus i mBéarla, ach, chomh maith le sin, tuigtear an gá atá le slánú, le forbairt, agus le leathnú, na Gaeltachta, nó ní bheadh an dátheangachas inshroichte, nó inmharthana, go fadtéarmach, mura mbeadh Gaeltacht bheo ar an bhfód, mar nach droichead é an dátheangachas idir dhá theanga éagsúla?
Teanga labhartha
Chomh maith le sin, is é polasaí an Rialtais nó cur le méid na dteaghlach a bhaineann úsáid as an nGaeilge mar theanga chumarsáide laethúil, agus mar thaca do na polasaithe sin, féachfar chuige, chomh fada agus is féidir, go mbeidh deis ag chuile shaoránach úsáid a bhaint as a rogha den dá theanga, ina theangmháil leis an bpobal, agus le seirbhísí an Stáit freisin. Tá caint freisin ar an dteanga a dhéanamh níos infheicthe sa tsochaí, mar theanga labhartha ag ár gcuid saoránach, mar aon le bheith le feiceáil ar chomharthaí, agus i litríocht. Dearbhaítear freisin, go gcoinneofar súil ghéar ar dhán na teanga i dTuaisceart Éireann, nó is toradh nádúrtha é sin ar na socruithe idirnáisiúnta a ceangladh idir an dá chuid dár dtír, ar na mallaibh.
“An dá arm aigne”
Tá líofacht sa Bhéarla tábhachtach freisin i saol an náisiúin seo, agus chuige sin, agus dá bharr sin, leanfar ar bhéim a leagan ar an dátheangachas, ach amháin a thuiscint, nach i gcónaí a d’oirfeadh polasaí dá leithéid do na ceantracha Gaeltachta. Ach sin uilig ráite, admhaítear go mbraitheann todhchaí na teanga ar dhaoine a roghnóidh, go cinnte, ar leas a bhaint as na deiseanna a chuirfidh an Rialtas ar fáil dóibh, tríd an Straitéis seo.
Ní gá a dhearbhú anseo, go mbunaítear an straitéis uilig seo ar an méid a dlitear i mBunreaht Éireann, in Airteagal 8…”Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an príomhtheanga oifigiúil í”. Níor chóir dearmad a dhéanamh de sin, nó is cinnte go seasann stádas dlithiíil na teanga náisiúnta, go huile is go hiomlán, ar a bhfuil reachtaithe ansin i mBunreacht Éireann.
Spriocanna cinnte
Tá mé cinnte, go mbeidh an-toradh ar an Straitéis Fiche Bliain seo, ach ag an am gcéanna, bheadh duine ag súil go leagfaí síos an dátheangachas mar sprioc do Dháil Éireann freisin, sa chaoi is go mbeifí ag súil go sroichfeadh obair an Oireachtais spriocanna cinnte, chomh maith le duine. Rud eile a mbeifí ag súil leis, nó go leagfaí síos spriocanna áirithe do thréimhsí áirithe i rith an scór bliain sin. Ní leor go ndéarfadh an Rialtas go ngríosfaí an pobal le seo, siúd, agus eile, a dhéanamh, agus gan am faoi leith a lua, le seo, siúd, nó eile, a thabhairt chun críche. Féach mar a leagann an IMF spriocanna áirithe síos i gcás aisíoc na n-iasachtaí a thug siad don Rialtas s’againne, ní hé sin amháin é, ach tá socraithe acu teacht chugainn chuile mhí, le féachaint chuige, go mbeadh na spriocanna sin sroichte againn. Sin an cineál ruda atá i gceist agam sa chomhthéacs seo freisin. Ach sin uilig ráite, caithfear an t-ath a mholadh mar a fhaightear. Leor nod don eolach!
.
.
.
.
Gaeilge 
English