le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Ag faire de shíor
Watching the Door
(A Memoir 1971 – 1978)
By
Kevin Meyers
Scríbhneoir cáiliúil
Ar na mallaibh is ea tháinig mé ar an leabhar seo a cheaduair, bíodh gur cuireadh cló air anuraidh, agus caithfidh mé admháil dhuit, gur bhain mé an-taitneamh as, b’fhéidir nach é sin an focal fóirstineach, i gcás leabhair dá leithéid, ach leor a rá, go bhfuil roinnt mhaith scéalta á ríomh ag an údar trí mheán an scéil seo. Déanfaidh mé tagairt don ghné sin den leabhar, ar ball, ach i dtosach báire, céard faoi’n údar fhéin?
Bhuel! Nach beag duine sa tír seo nár chuala trácht Kevin Meyers, an Iriseoir, agus an Nuachtóir, cáiliúil seo, mar tá a ainm I mbéal an phobail, le blianta fada anois, agus nach maith atá an cháil sin tuillte aige, trína chuid scríbhneoireachta ar nuacháin áirithe, thall is abhus trí dhomhan an Bhéarla, ach go háirithe trína cholún cáiliúil, misniúil, “An Irishman’s Diary” san Irish Times, nuachtán ar shaothraigh sé dó, ar feadh roinnt mhaith blianta. Tá cáil bainte amach ag Kevin freisin, mar úrscéalaí agus mar chraoltóir.
An “Irish Drumbeat” sin
I Leicester Shasana a rugadh é, cupla bliain, nó trí, I ndiaidh an Chogaidh Mhóir, mar a raibh a athair ag obair ag an am. D’fhás sé suas ansin, mar ar tógadh é mar Chaitliceach óg Éireannach.
“Far from being raised a republican, I had not even been raised in any real sense as Irish, just Catholic, although Ireland remained a constant drumbeat to my heart from over the horizon.
Ar ball, bhain sé Céim amach sa Stair I UCD, agus beagnach i ngan fhios dó fhéin, fuair sé post le RTÉ, agus nuair a tharla gur theastaigh nuachtóir ón Stáisiún le cur go Béal Feirste, roghnaíodh an t-údar, leis an mbeárna sin a líonadh. Tuigtear don údar fhéin, nach raibh sé cáilithe go cuí don phost sin, ach mar sin fhéin, bhailigh sé a chip is a mheánaithe, agus ó thuaidh leis. Sin an scéal atá á ríomh aige sa leabhar spéisiúil, spreagúil seo, na heachtraí a bhain dó, ó 1971 go dtí 1978, tráth raibh an Tuaisceart I ngreim docht na bhfórsaí úd, ar theastaigh uathu, ar thaobh amháin, an ceangal le Sasana a bhriseach, agus ar an dtaobh eile, bhí na fórsaí úd, ar theastaigh uathu an ceangal sin a choinneáil, agus a dhaingniú.
Oscailt Súl !
Lá i ndiaidh lae, agus bliain i ndiaidh bliana, d’éirigh an t-údar cleachtach ar chogaíocht, ar imshuíonna, ar luíocháin, agus ar mharú gan trua gan taise. Anois, mhair mé fhéin trí na blianta céanna sin freisin, agus léigh mé na cuntais a bhíodh foilsithe sna nuachtáin, ag an am, ach caithfidh mé a admháil, go mba oscailt súl domsa an leabhar seo a léamh, nó líon sé isteach na beárnaí, agus chuir sé ar mo shúile dom, go raibh an leagan amach, ó thuaidh, i bhfad Éireann níos measa, níos gráice, agus níos fíochmhaire, ná mar a tuigeadh dúinne anseo, ag an am. In aimsir chogaidh níor chóir don léitheoir leath dá léann sé a chreidiúint!
Chomh maith le cuntas a thabhairt dúinn ar an gcogaíocht ó thuaidh, faoi mar a thabharfadh iománaí ar bith ar chlaí, sé sin, fear a chonaic gníomhartha á ndéanamh, agus gníomhartha nach ndearnadh, tugann sé le fios dúinn freisin, an chaoi ar chuir sé aithne ar roinnt mhaith daoine, a raibh páirt ghníomhach á glacadh acu sa chogaíocht, agus san uisce faoi thalamh a ghabh lei.
I mbearna an bhaoil
Taobh le taobh leis na scéalta sin faoi chogaíocht agus faoi mharú, tugann an t-údar léargus macánta, inchreidte, dúinn, ar chúrsaí a shaoil fhéin, trí na blianta cráite, céasta, sin. Insíonn sé dúinn, go hoscailte, neamhbhalbh, faoi na mná ar chuir sé aithne orthu, agus nár mhinic a tharraing na cúrsaí céanna sin isteach I mbeárna an bhaoil é, bearna nach mbeadh aon éaló uaithi, dá mbéarfaí air, i leaba a bheadh crosta air!
Leabhar spéisiúil
Tá scéalta le léamh sa leabhar seo freisin, faoi charachtair áirithe, a ghlac páirt nár bheag sna Trioblóidí ó Thuaidh, ach caithfidh mé an chuid eile den obair a fhágáil fút fhéin. Tá mé cinnte, go mbainfidh tú sásamh as an leabhar seo. Sea, chaith an t-údar blianta fada “Watching the Door”, ar eagla go dtiocfadh gunnadóir buile isteach i ngan fhios, agus go spréifeadh sé an áit le luaidhe the, mharfach.
Ach tá na laethe sin thart anois, agus bímis buíoch do Dhia dá bharr.
.
Peadar Bairéad
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
.
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(This week “I mBéal an Phobail” again revisits our Rambling House, to trace the history of the Belmullet Bridges! )
.
Droichead Dhoire
Ní bhíonn in aon rud ach seal, agus ba é an dála céanna é ag sclóindroichead Bhéal an Mhuirthead, agus faoin mbliain 1900, tuigeadh go raibh a rás rite, agus shocraigh Comhairle Chontae Mhaigh Eo agus Bord na gCeantar Cúng ar dhroichead nua a chur ina ionad. Rinneadh an droichead sin a chur i dtoll a chéile i gCathair Dhoire, agus seoladh, ar bhád as sin go Sligeach é, i Meitheamh na bliana 1903. Thóg sé trí mhí an droichead a iompar as sin go Béal an Mhuirthead, nó bhí orthu, droichid, caidhséir, agus ceiseanna, a neartú, le meáchan an droichid nua a iompar. Droichead cruach, a bhí thart ar ocht dtroigh is daichead ar a fhad, a bhí ann. Socraíodh ina ionad é, i dtús na bliana, 1904. Ba bhreá láidir an droichead é, agus nach iomaí sin duine a thrasnaigh é, idir sin, agus an bhliain 1988, nuair a osclaíodh an droichead nua atá ann faoi láthair, thar an gcanáil, ag bun Shráid Mheiriceá. Bhíothas den tuairim, le scathamh maith roimhe sin, go raibh seandroichead Dhoire ag éirí contúirteach. Bíodh sin fíor, nó ná bíodh, ach thóg sé roinnt mhaith ama orthu, an seandroichead céanna sin a leagan, i ndeireadh na feide. Ba bheag nach raibh ar lucht na Comhairle Contae é a phléascadh, i ndeireadh na dála! Ba bheag Iorrasach nár shil deoir ina dhiaidh. mar nach iomaí sin deoraí a mhothaigh an seandroichead uaidh, agus é ar chuairt ar a dhúchas, agus nárbh iomaí sin deoraí a d’imigh thar an ndroichead céanna sin, agus nach bhfillfeadh go deo leis an ndroichead céanna sin a thrasnú arís.
Nach orm fhéin a bhí an t-áthas, mar sin, agus mé ar saoire in Iorras, i dtús Mhí Lúnasa, 1993, nuair a chonaic mé go raibh droichead nua, do choisithe, á thógáil thar an gcanáil, san áit ar leagadh Droichead Dhoire, sa bhlain 1988. Tuigeadh dom láithreach, go raibh scéal éigin taobh thiar den tionscadal nua seo, agus chuaigh mé sa tóir air.
Lorg na nDealbh
Lorg na nDealbh, is cúis leis an ndroichead coisithe seo, agus mar is eol do chách faoin am seo, is cuid de chomóradh an chúigiú mílaois de chultúr Mhaigh Eo é, an Lorg céanna seo. Socraíodh ar roinnt áirithe dealbha a shuíomh in ionaid éagsúla, i dTuaisceart Mhaigh Eo. Thart ar cheithre cinn déag díobh a bheadh ann, agus é d’aidhm acu, cuairteoirí a mhealladh isteach ar an iargúil, le háilleacht na dúiche a bhlaiseadh ina hiomláine. Taobh thiar de thionscadal seo an “Droichid” i mBéal an Mhuirthead, tá Comhar Iorrais, Clár “Leader”, Comhairle Chontae Mhaigh Eo, agus Údarás na Gaeltachta. George Trakas atá i mbun an tionscadail seo. Dealbhóir as Manhattan, Mheiriceá, is ea George. B’eisean a dhear agus a rinne an droichead nua coisithe, i Saotharlann Chomhar Iorrais, agus b’eisean freisin, a chuir an droichead galánta seo i gceann a chéile, ar an ionad céanna ar ar suíodh Droichead Dhoire, sa bhlain 1904. Duine lách, geanúil, is ea George Trakas, a bhfuil aithne curtha ag muintir Iorrais air, cheana féin, agus fear a bhfuil gach uile eolas curtha aigesean ar dhroichid Bhéal an Mhuirthead freisin. Chonaic mé fhéin i mbun oibre é, agus mé ag gabháil thar bráid, agus mé ar saoire thiar, roimh Lá Mór an Logha. Osclaiodh Droichead Trakas go gairid ina dhiaidh sin agus nach minic a chuaigh me fhein trasna thar an ndroichead ceanna sin san idirlinn. Má bhuaileann an fonn taistil thú, amach anseo, téigh siar, agus cuartaigh na ceithre dhealbh déag atá folaithe ar Lorg na nDealbh i dTuaisceart Mhaigh Eo. Súil agam go n-éireoidh leat teacht orthu uilig!
Ní gá dhom a rá gur thrasnaigh mé fhéin an droichead álainn céanna sin go mion agus go minic ó shoin i leith, agus ní call a rá, ach oiread, gur chríochnaigh George Trakas a chruid oibre, go deas, bláfar, cumasach, agus go mbeidh a ainm luaite feasta i seanchas Iorrais, le Sir Arthur Shaen, le Henry Boyle Carter, agus le Patrick Knight. A chonách sin air!
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
coincheap an leithleachais, the concept of separatism; ábhair iomadúla, various topics; taighde, research; bata scóir, the tally stick; fabhalscéal, fable; todhchaí, future; círeibéanna, riots; ar seachrán, astray.
I mBéal an Phobail
Áilleacht an tSaoil seo 3
Peadar Bairéad
Writer and Orator
Sa ghála seo, díreoidh mé ar an bPiarsach mar scríbhneoir, agus mar óráidí. Is dócha gurbh é bunú Chonradh na Gaeilge, a chuir an lasair sa bharrach, i gcás na hathbheochana Náisiúnta de. Spreag an bunú sin borradh agus fás i gcúrsaí litríochta, agus nearthaigh, ag an am gcéanna, coincheap an leithleachais, i gcás an náisiúin bhig ársa seo. I rith an ama sin go léir, rinne an Piarsach, mar iriseoir, a dhícheall, lena chine a shaghdú i dtreo na creidiúnachta náisiúnta. Mar eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, nochtaigh sé a thuairimí, chuile sheachtain, ar chúrsaí polaitíochta agus cultúrtha. Bhí ardáin eile ann freisin, ar ar nocht sé a dhearcadh don náisiún. Bhí píosa míosúil uaidh le léamh in “Irish Freedom”, nuachtán an IRB. Scríobh sé anois is arís sa “Mhacaomh”, agus sa “Bharr Bua”, irisí dá chuid fhéin. I rith na mblianta a chaith sé mar Eagarthóir ar an gClaidheamh Solais, i.e. ó Mhárta 1903, go dtí Samhain na bliana 1909, scríobh sé faoi ábhair iomadúla, a raibh baint acu le cúrsaí Náisiúnta agus le cúrsaí liteartha freisin. Labhair sé faoi…..
The Place of the Irish Language
1.An gaol a bhí idir an Ghaelige agus an Náisiúntacht. Dár leis, seolann an teanga chuig meon an náisiúin sinn. Ba í an Ghaeilge a bhí mar cheangal againn leis an tseansaol Gaelach, agus ba í freisin, an argóint ba láidre a bhí againn, le héagsúlacht náisiúnta a chruthú, tuairim a raibh tábhacht faoi leith ag baint lei, an tráth úd, nuair ba é an scaradh iomlán ó chumhacht Shasana, an chloch ba mhó ar phaidrín na náisiúntóirí.
Sa bhliain 1905, bhí sé den tuairim, go bhfaigheadh an náisiún bás, dá dteipfeadh orthu an Ghaeilge a athbheochan. D’fhéadfaí neamhspleáchas náisiúnta a chailliúint, agus a fháil ar ais arís, dá gcuirfí chuige sin i gceart, ach dá gcaillfí an náisiúntacht, a raibh an teanga mar ghné thábhachtach de, ní fhéadfaí í a fháil ar ais arís. Mar sin, ní raibh an dara rogha acu ach an teanga a choinneáil beo, agus a leathadh. B’in gnó an Chonartha. Bhí a thuairimí fhéin ag an bPiarsach, faoin mhodh ab fhearr leis an teanga a athbheochan, agus fiú sa bhliain 1902, dúirt sé go raibh dán na Gaeilge ag brath ar an gCléir, ní hamháin, mar cheannairí spioradálta an phobail, ach freisin, mar bhainisteoirí ar na Scoileanna Náisiúnta, agus arís, i nDeireadh Fómhair na bliana 1906, i ndá eagarfhocal, d’impigh sé ar na sagairt sa Ghaeltacht, na cainteoirí dúchais, ina bpobail, a spreagadh, le húsáid a bhaint as an nGaeilge feasta.
2.Ach céard faoin gcuid eile den tír? Céard faoin nGalltacht?
Bhuel, bhí roinnt taighde déanta ag an bPiarsach faoi chur chuige na mBreathnach, agus na mBeilgeach, sna cúrsaí seo, agus ba é toradh a thaighde nó gur shocraigh sé ar an dátheangachas. Chuirfeadh an socrú seo deireadh leis an mbata scóir, agus ag an am gcéanna, d’éireodh leis an Ghaeilge a leathadh i measc Béarlóirí na Galltachta.
3.Sa bhliain 1912, rinne sé an lucht léinn a aoradh, sa mBarr Bua, trí chur síos a dhéanamh ar an gcaoi ar dhein siad an dubh a chur ina gheal ar an gcosmhuintir. I bhfoirm fhabhalscéil a scríobh sé an píosa sin. Mhúin na fir léannta litriú agus scríobh ina dteanga fhéin don chosmhuintir, teanga a bhí i mbaol a báis, ag an am, agus nuair a bhí sin déanta acu, ansin tuigeadh do na scoláirí, nach raibh meas ag an bpobal orthu feasta, agus dá bhrí sin, bheartaigh siad ar an litriú a athrú, trí na litreacha a iompú, bun os cionn, agus bhaist siad an “Litriú Simplí” ar an litriú nua sin! D’éirigh na daoine as an dteanga sin a fhoghlaim, agus fágadh faoin na scoláirí arís í, rud a shásaigh go mór iad. Thuigfead an tAthair Peadar Ó Laoghaire an scéal sin, go seoigh, nó thhaobhaigh seisean freisin le teanga na ndaoine. Is í an Gheilge labhartha is fearr, agus is sa tobar sin atá slánú agus biseach na teanga
4.Cúrsaí litríochta.
Ba mhinic a scríobh an Piarsach, tráth raibh sé ina eagarthóir ar an gClaidheamh Solais agus é ar a dhícheall ag iarraidh scríbhneoirí nua a spreagadh chun pinn, agus ag moladh modhanna nua litríochta dóibh. Ba chóir don scríbhneoir a iomaire fhéin a threabhadh, agus gan aithris a dhéanamh ar scríbhneoir ar bith eile.
Tuigeadh dó, go raibh todhchaí rafar i ndán don ngearrscéal mar mheán litríochta, agus sa bhliain 1906 scríobh sé….
Gorki rather than Dickens suggests the style.
Agus céard faoin meán a d’iompródh an litríocht sin? Bhuel, d’aontaigh an Piarsach leis an Athair Peadar gurbh í Caint na nDaoine ab fhearr chuige sin. Ni gá a rá, go raibh scoláirí tábhachtacha ar an dtaobh eile den argóint sin, agus is dócha gurbh é an Dochtúir Richard Henebry, an duine ba mhó le rá díobh sin. Tuigeadh dóibhsean, gur chóir meán na litríochta nua a bhunú ar an litríocht chlasacach, litríocht na bhfilí is na scoláirí. Chuir an Piarsach béarlachas i leith roinnt mhaith de na scríbhneoirí a bhí suas lena linn, taobh amuigh den Athair Peadar. Dár leis-sean, (sa bhliain 1908), ba chóir an litríocht a bhunú ar chaint bheo na ndaoine Ach caithfear a thuiscint, nach litríocht í caint na ndaoine, ach gurb í an tsnáith as a fhítear taipéis bheo na litríochta.
Drama had its Place too
I gcás na drámaíochta, mhol an Piarsach dóibh siúd, ar mian leo drámaí a scríobh sa Ghaeilge, gan aithris a dhéanamh ar dhearcadh dhaoine eile, ach a ndearcadh fhéin ar an saol a chur ar an ardán. Sa bhliain 1904, dúirt Yeats, i Samhain, go raibh drámaí bolscaireachta chun tosaigh ar an ardán Gaelach, agus bhí faitíos air, go ruaigfeadh drámaí dá leithéid drámaí ealaíonta den ardán céanna sin. Tríd is tríd, d’aontaigh an Piarsach leis sa mhéid sin, ach ba é a thuairim, go bhféadfadh an Drámadóir mór, an dá thrá sin a fhreastal. Faoi’n am sin, bhí meas aige ar an Yeatsach, meas nach raibh aige air, blianta roimhe sin. Tar éis don Yeatsach an Irish Literary Theatre a bhunú, sa bhliain 1899, tráth raibh an Piarsach ina mhac léinn, thart ar scór bliain d’aois, i litir a scríobh sé chuig an Claidheamh Solais, dúirt sé nach bhféadfaí Litríocht Gaelach a chumadh sa Bhéarla, agus chomh fada is a bhain sé leis an Yeatsach fhéin, dúirt sé….
As for Yeats himself, he is of no consequence…..he was merely an English poet of the 3rd or 4th rank, but his theatre was a different matter, it would have to be strangled at birth.
Ach, sa bhliain 1905, scríobh sé faoi “Cathleen Ní Houlihan” gurbh é an dráma ab áille a scríobhadh in Éirinn, ina ré. Tuigeadh, ag an am, gurbh é Yeats a scríobh an dráma sin. Agus arís, sa bhliain 1913, d’fhéadfadh sé a rá fhaoi Yeats, gurbh é an file ba chruinne a thug guth don Náisiúnachas Éireannach, lena linn.
Sa bhliain 1907, scríobh sé faoi na círéibeanna a tharla san Abbey, círéibeanna an Phlayboy, agus cháin sé iad. Ach, sé bliana ina dhiaidh sin, sa bhliain 1913, rinne sé an cáineadh sin uilig a aistharraingt.
When a man like Synge uses strange symbols which we do not understand, we cry out that he has blasphemed and we proceed to crucify him.
Sin rud a thugtar faoi deara i gcás an Phiarsaigh, go bhfuil ar a chumas athrú, nuair a fheictear dó go bhfuil sé ag imeacht ar seachrán. Bhí macántacht dá leithéid ag baint leis.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
“The 5th Horseman”
by James Patterson agus Maxine Paetro
.
Peadar Bairéad
Patterson strikes again
Mar is eol daoibh uilig, ní hé seo an chéad uair agamsa tagairt a dhéanamh do leabhar le James Patterson, sa cholún seo, nó cheana féin, scríobh mé píosaí faoi leabhair éagsúla dá chuid. Leabhair ar nós, The Beach House, The Big Bad Wolf, Four Blind Mice, agus roinnt eile freisin. Ní gá a rá, gur leabhar lorgaireachta atá anseo againn, nó sin an “genre” litríochta a shaothraíonn an t-údar sciliúil seo. Ní gá a rá, ach oiread, gur leabhar mór-ráchairte eile é seo, an cúigiú ceann i sraith faoi leith, “The Women’s Murder Club”, sraith ina n-úsáideann an t-údar na teidil seo leanas :-
The 1st to Die, The 2nd Chance, The 3rd Degree, The 4th of July, agus anois an cúigiú ceann, ar a mbaisteann sé, The 5th Horseman.
Co-Authors
Minic a scríobhann sé i gcomhar le húdar eicínt eile, cleas a oibríonn go seoigh dó. Leabhair den scoth isea chuile cheann a shileann óna pheann líofa, agus chuile cheann acu ag cur síos ar fhoshaol cruálach, fodhaonna, na coirpeachta, agus leabhair freisin, ina léirítear scil agus ealaíon dochloíte, dobhuailte, na lorgaireachta.
Éiríonn le James Patterson a léitheoirí a chur faoi gheasa, áit a gcoiníonn sé iad, go dtí go mbíonn an deoir deiridh diúgtha acu as cibé leabhar mór-ráchairte dá chuid, a bhíonn idir chamáin acu, ag an am.
The Fifth Horseman
Ach le filleadh ar an leabhar breá seo atá idir chamáin agam anseo, tugann muid faoi deara an teideal a bhaist sé air, “The 5th Horseman”. Dár ndóigh, is minic a chualamar cheana faoi “The Four Horsemen of the Apocalypse, agus arís, faoi mar is eol do chách, is iad na “Marcaigh” atá i gceist san Apoclaypse, nó an Bás, Gorta, Plá agus Cogadh. Cuireann an t-údar aguisín leis an liosta sin, agus sé an cúigiú “Marcach”, dár leis, nó “An Duine”, an beithíoch is contúirtí agus is fealltaí díobh uilig.
Suíonn an t-údar an scéal seo i “Municipal Hospital” chathair San Francisco. Ospidéal Poiblí, a bhí ann go dtí le déanaí, nuair a deineadh Ospidéal Príobháideach de. Ospidéal ollmhór a bhí ann ag freastal ar bhreis is céad míle othar in aghaidh na bliana. Faoin am áirithe seo, tosaíonn othair áirithe ag fáil bháis, tar éis dóibh pé leigheas a bhí oiriúnach dóibh, a fháil. Tuigeadh dá lán go rabhthas á marú, agus ó tharla go raibh baint ag an an nDochtúir “Dennis Garza, MD, Dir. Emergency Services”, le bunús na ndaoine sin a cailleadh, ba ghearr gur thosaigh daoine ag ceapadh, go raibh lámh eicínt ag mo dhuine ina mbás.
Hospital Neglect?
Tharla ag an am áirithe seo freisin, go raibh Aturnae cáiliúil mná ag feidhmiú sa limistéar sin, Aturnae a raibh sé deacair an lámh in uachtar a fháil uirthi i gCúirt Dlí ar bith sa dúiche sin. Bhuel, ba é deireadh an scéil é, nó gur shocraigh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, caingean dlí a thógáil i gcoinne an Municipal Hospital, a luadh thuas, agus dár ndóigh, tharraingeofaí an Dochtúir Dennis Garza MD isteach sa chaingean céanna dlí sin, mar fhinné. Bhí foireann póilíní i mbun fiosruithe freisin, agus dár ndóigh, orthu sin, bhí duine de phríomhcharachtair an scéil, an Leifteanant Lindsay Boxer, agus í ar a míle dícheall, ag iarraidh a chruthú go raibh an Dochtúir Garza ciontach i ndúnmharú na n-othar úd uilig, a fritheadh marbh agus boinn phráis socraithe ar a súile.
Brass Buttons
Lean an marú i rith an ama seo go léir, agus bhí síniúchán an dúnmharfóra le léamh ar shúile na marbhán sin, i bhfoirm na mbonn práis úd, a luaigh mé.
Lean an chúis dlí chun tosaigh. Fianaise á tabhairt, agus fianaise á cealú, ach le sceéal fada a ghiorrú, ba é a tháinig chun solais, i ndeireadh na preibe, nó go raibh an Dochtúir sciliúil sin, Garza, agus an tAturnae cáiliúil, ag obair as lámha a chéile, sa chaoi go bhfaighfí an tOspidéal ollmhór sin, an “San Francisco Municipal Hospital” ciontach, agus go n-íocfaí na milliúin, agus na milliúin, le gaolta na ndaoine a cailleadh, trí fhaillí an Ospidéil, nó tuigeadh dóibh, dá dtarlódh a leithéid, go dtuillfeadh an tAturnae cáiliúil sin, Maureen O’Mara, lab mór airgid, na milliúin, i ndáiríre. Sea, agus b’in é díreach a tharla, ach ansin, tharla ceataí eicínt sa scéal, agus tháinig coirptheacht na beirte sin chun solais, trí ghéarchúis, agus trí scil na lorgairí agus na bpóilíní a bhí sa tóir orthu, ach má dhein, níor scaoileadh rún na ndúnmharuithe, nó mistéir na mbonn práis, ag an bpointe ama sin.
Epilogue…..Chapter 139
Ach in Iarfhocal leis an scéal, i gCaibidil Céad Triocha a Naoi, scaoiltear an rún sin, agus ní gá a rá, go raibh lámh ag an Leifteanant Lindsay Boxer san éacht gairmiúil, sciliúil, lorgaireachta sin.
Ach b’fhéidir gur fearr an chuid eile den scéal a fhágáil fút fhéin, nó níor mhaith liom an scéal iontach, corraitheach, lán teannais, seo, a mhilleadh ort.
.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
M i s e a n S a n t a B a r b a r a .
*********************************
Ba é Junipero Serra, Aspal Chalafóirnia, a shocraigh ar Mhisean a bhunú i Santa Barbara, a chéaduair, bíodh nárbh eisean a thóg, i ndeireadh na dála, ach a chomharba, Padre Lasuén, a rinne an beart sin sa bhliain 1786. D’éirigh go breá le Misean Santa Barbara ó thús, agus faoi dheireadh an ochtú haois déag, bhí taiscumar, trí ghráinseach, siopa leathair, ceárta, agus stórais, tógtha acu timpeall an Mhisin, agus faoin am sin freisin, bhí thart ar 800 clann Indiach, de Threibh Chumash, ina gcónaí, agus ag saothrú leo, sa Mhisean sin. Tríd na blianta sin go léir, níor iompaigh a dtaoiseach,Yanonali, ina Chríostaí, ach ar deireadh thiar thall, sa bhliain 1787, baisteadh ina Chríostaí é, agus tugadh Pedro air. Bhásaigh sé sa bhliain 1805, agus é ocht mbliana is trí scór d’aois.
D’fhás an Misean sin Santa Barbara as cuimse cumhachtach, agus saibhir, agus é d’aidhm acu, an saibhreas sin uilig a thabhairt ar ais do na hIndiaigh, chomh luath is a bheidís siúd baiste, agus oilte ar thalmhaíocht.
Galraí an fhir ghil.
Ní mhaireann rith maith ag an each i gcónaí áfach, agus ba é an scéal céanna ag Misean Santa Barbara é, nó tharla go raibh an mí-ádh ag rith leo. Sa bhliain 1801, bhuail ráig niúmóine na hIndiaigh, agus ba iad na nuachreidmhigh ba mhó a bhí thíos leis, i ndeireadh na feide. Sea, agus fiú na hIndiaigh a tháinig slán ón niúmóine, bhuail galraí áirithe eile, a d’iompair na Spáinnigh chucu, iad, galraí a chriog a lán acu, galraí cosúil le slaghdán, bruitíneach, agus a leithéid, agus mar bharr an an gclampar, thit an ráta beireatais freisin, ina measc. Ba ghearr gur tuigeadh nár chun leas na nIndiach í an Chríostaíocht.
……Laige is Gabháil……
Faoin mbliain 1820, bhí Misean Santa Barbara ag titim ar gcúl, agus ar ball, nuair a ghabh na Meicsicigh seilbh ar Chalafóirnia, bhí caiscín an Mhisin chéanna sin, maraon le Misin eile na tíre, meilte. Ba ghearr gur deineadh an Misean a dhíeaglaisiú. Sa tslí sin, taobh istigh d’achar réasúnta gearr, cuireadh deireadh le cumhacht an Mhisin, agus ina áit, d’fhás sochaí nua, ina raibh na rainséirí móra, agus lucht gnó, in uachtar. Anois, ba chóir a rá anseo, gur tugadh seans do na hIndiaigh, seilbh a ghlacadh ar roinnt áirithe de thailte an Mhisin, agus dóibh siúd a thoiligh chuige sin, tugadh síolta agus stoc dóibh, sa chaoi go mbeadh ar a gcumas slí bheata a bhaint amach, mar fheirmeoirí, ach, ba é críoch an scéil sin é, nó gur dhíol roinnt mhaith acu a ngabhaltais leis na rainséirí móra, agus gur cuireadh roinnt eile as seilbh, trí chaimiléireacht, agus le scéal gairid a dhéanamh de, níor éirigh, olc maith nó dona, leis an scéim sin. Tharla scaipeadh na mionéan ar Threibh Chumash Shanta Barbara, agus cailleadh an deis a bhí ann, le tír dá gcuid fhéin a bhunú thart ar an Misean sin.
……….Ré na Stát Aontaithe…….
Faoin mbliain 1847, ba leis na Stáit Aontaithe Santa Barbara. Deineadh cathair Mheiriceánach, den mbaile IndSpáinneach sin, ar an 9 Aibreán, 1850, cúig mhí sular fógraíodh Calafóirnia ina Stát. Leanadh ag baint úsáide as Séipéal an Mhisin, mar Theach Pobail, ó tógadh i dtosach é, go dtí an lá atá inniu fhéin ann, agus deirtear, nár ligeadh don lampa sa Sanctóir dul as, ó lasadh a chéaduair é, sa bhliain 1786, agus ní focal beag nó suarach é sin, nuair a chuirtear san áireamh, a ndeachaigh an dúiche sin tríd, thar na blianta fada uilig sin. Sa bhliain 1865, tugadh an Misean ar ais don Eaglais Chaitliceach arís.
Ní haon ionadh, gur tugadh “Banríon na Misean” ar an Misean céanna seo, nó ba bheag nár bhain sé radharc na súl dínn, ar a mhéad, ar a áilleacht, ar a dhearadh.
Cuma clasaiceach atá le tabhairt faoi deara ar thosach an fhoirgnimh álainn sin, agus glactar leis an dtuairim, nach bhfuil a leithéid eile le fáil in aon cheann den Mhisean is fiche, a thóg na Spáinnigh, fan chósta Chalafóirnia, idir na blianta 1769 agus 1823. Anois, tá an taobh sin tíre an-tugtha do chreathanna talún, agus tharla gur deineadh dochar doleigheasta don Mhisean, cupla babhta, le linn a óige, agus ar deireadh, ba iad na fir a bhí i mbun tógáil an Mhisin álainn atá le feiceáil againn sa lá atá inniu ann, ná na Padres, Antonio Ripoll, agus Francisco Suner.
……..Foirgneamh Claisiceach…….
Bhí spéis thar na bearta ag an bPadre Ripoll in ailtireacht na Rómhánach, agus tharla go raibh ailtire Rómhánach, Vitruvius Polion ann, a d’fhoilsigh saothar, sa bhliain 27 BC. “Sé Leabhar na hAiltireachta” a bhaist sé ar an saothar céanna sin. Tháinig Ripoll ar an saothar sin, agus ní shásódh tada é, ach dearadh le Polion do Theampall Páganach, a réaladh ansin i Misean Santa Barbara, agus rinne, agus gan dabht ar domhan, tá a shliocht sin ar an Misean céanna, go dtí an lá atá inniu ann, nó tá dearadh Gréag-Rómhánach le léamh air, ó bhun go barr. Chuir méad an fhoirgnimh ionadh orainn freisin. Os a chomhair amach, tá scairdeán álainn Múrach le feiceáil fós, agus taobh thiar den Mhisean, éiríonn sléibhte áille bánghorma Santa Barbara, agus iad ag ceapadh áilleacht an fhoirgnimh, i bhfráma ollmhór na timpeallachta.
Isteach linn. Ba chosúil le hIarsmalann é. Bhí seomraí ansin agus iad leagtha amach díreach mar a bhídís, i laethe an Mhisin. Anseo, d’fheicfeá seomra leagtha amach faoi mar a bheadh seomra sagairt. In áit eile, tá saotharlann le tabhairt faoi deara, agus uirlisí agus saothar na gceardaithe Indiacha le feiceáil ansin ag an turasóir.
……Turas an Mhisin……
Thóg sé cupla uair a chloig orainne, turas an Mhisin a thabhairt, agus dár ndóigh, ba é ba mhó a chuaigh i gcionn orainn, nó an séipéal. Ní séipéal beag nó suarach atá i gceist anseo againn, ach séipéal mór, atá céad seasca is aon troigh, ar fad, fiche seacht troigh, ar leithead, agus dhá throigh is daichead, ar airde. Seasann an dá Thúr ochtó seacht troigh os cionn leibhéal na talún. Chuir maisiú agus ornáidíocht an tséipéil chéanna sin ionadh nár bheag orainne, nó bhí idir dhealbha agus phictiúir ansin, le croí agus anam an adhraitheora agus an chuairteora, a ardú, agus a spreagadh. Ach, thar aon rud eile, ba é ba mhó a chuaigh i gcionn orainne, nó na dealbha móra, ealaíonta, inchreidte a bhí le feiceáil againn i gceann de na taobhshéipéil. Bhí beogacht, inchreidteacht, agus fírinne dochreidte, le tabhairt faoi deara iontusan nach bhfeictear ach go hannamh in obair ealaíonta dá leithéid. Bhí ceann acu thar barr ar fad. Ba é a bhí á léiriú sa cheann sin, nó Íosa ag lorg dí ar an mbean Samáireach. Beag nach bhféadfá a gcomhrá a chlos!
Ar deireadh, bhíomar amuigh faoin aer arís, agus ualach asail de chuimhní bailithe, stóráilte againn, cuimhní a ghealfadh cibé laethe gruama, dorcha, a bhí os ár gcomhair amach, sa todhchaí.
.
***************
Peadar Bairéad.
***************
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithrín na smaointe, memory lane; so-mharfacht, mortality; talamh cuir, arable land; ar an gcéad ásc, in the first place; gleáradh, racket; Lá Coille, New Year’s Day; san athbhliain, in the new year; “Tatie Hokers”, potatoe pickers.
A t h b h l i a i n F a o i M h a i s e D h a o i b h
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
An tráth seo bliana, téann seandaoine siar bóithrín na smaointe, mar tuigtear dóibh go bhfuil na blianta ag sleamhnú uathu ar nós na gaoithe, agus go bhfuil cloch eile ar a bpaidrín imithe trína méireanna, cloch nach bhfillfidh, agus is dócha go gcuireann sin a so-mharfacht fhéin i gcuimhne dóibh, mura n-éiríonn le tada eile sin a dhéanamh. Mo chuidse de, tuigtear dom nach ndéanann sé maitheas ar bith do dhuine, bheith buartha, brónach, faoi na cúrsaí sin, mar níl le déanamh aige ach ceirín den díchuimne a chur leis, agus é fhéin a ullmhú don bhliain úr atá ag síneadh roimhe amach, faoi mar a bheadh turas dúshlánach ag síneadh roimh oilithreach, á mhealladh, is á spreagadh, chun tosaigh arís.
Nuair a smaoiním fhéin ar an tráth seo bliana, téann mo chuimhne siar láithreach chuig an áit in ar rugadh mé, in Iorras Domhnann i gContae Mhaigh Eo, sea, siar chuig an tír úd a shíneann ó “Chnocán a’ Líne go dté tú go dtí an Fál Mór.” Smaoiním, i dtosach báire, ar an taobh álainn sin tíre, gona páirceanna loma, sceirdiúla; coinlíní anseo, agus iomairí bainte san áit eile; linnte uisce thall, agus sraitheanna féarmhara abhus; ach tríd is tríd, bhí a chuma ar chuile shórt nár ró-mhéith an talamh a bhí leata os do chomhair amach, bíodh go raibh chuile chosúlacht ar chúrsaí, go raibh dian-saothrú á dhéanamh ar aon talamh cuir, a bhí le fáil sna bólaí thart timpeall. Amuigh ar imeall na spéire, bhí na hoileáin feistithe go daingean i bhfarraige tóigthe, garbh, guagach.
New Year Memories
Ach, thar aon rud eile, smaoiním ar Oíche Chinn Bhliana, agus ar na nósanna agus ar na cleachtaí a bhain leis an bhféile suimiúil sin.
Céard iad na nósanna atá i gceist agam, an ea?
Bhí, ar an gcéad ásc, na nósanna dúchasacha, nósanna ar nós na rúin athbhliana a dhéantaí go forleathan, an tráth sin. Ba ghnáth-ábhar cainte é i measc na cosmhuintire, an tráth sin é.
“Cén rún athbhliana atá déanta agat fhéin don bhliain seo chugainn?”
“Bhuel, tá socraithe agam éirí as an diabhal píopa seo, sin má fhágann Dia an tsláinte agam.”
Déarfadh fear nó bean eile go raibh siadsan meáite ar dhul go hAlbain, le roinnt pingneacha a shaothrú san athbhliain, le seo nó le siúd a dhéanamh. Bhí nós eile i measc daoine, an tráth sin, fáil réidh le salachar na bliana a bhí ar an dé deiridh. Sea, ghlanaidís agus sciúiridís iad fhéin, sa chaoi go mbeidís glan, néata, ag dul isteach thar thairseach na bliana nua dóibh. Ní bhíodh daoine sásta aon airgead a chaitheamh Lá Cinn Bhliana, nó chreid siad dá ndéanfaidís go leanfaidís an nós céanna sin ar feadh na bliana a bhí rompu amach. Ó, mo dhearmad! bhí nós aisteach eile acu thiar inár measc an t-am sin freisin, agus b’in an pharáid tríd an mbaile, ag tosú ar bhuile an mheánoíche. Bhailíodh daoine óga an bhaile le chéile, i dtosach, agus duine ar bith a raibh aon chumas ceoil ann, bhíodh seisean ansin agus uirlis eicínt ceoil leis, agus ansin thosaíodh an ceol agus théadh an pharáid ó cheann ceann an bhaile, agus ceol agus glearadh ar siúl acu agus iad ag fáiltiú roimh an bhliain úr. Ar a mbealach ar ais, théidís isteach i dteach anseo is ansiúd agus chuirfí fáilte rompu, agus mhúchtaí a dtart tar éis tuirse na máirseála!
Foreign Customs
Chomh maith leis na nósanna sin, bhí in ár measc freisin, roinnt nósanna a tógadh isteach ón iasacht.
Conas a tharla a leithéid?
Bhuel! an t-am sin, théadh roinnt mhaith de mhuintir na háite go hAlbain le fataí a phiocadh d’fheirmeoirí móra na tíre sin. Ba spailpíní iad, agus ní gá a rá nach é saol an mhada bháin a bhíodh acu thall. Ní gá ach Tubaiste “Kirkintulloch” a lua, le sin a chur abhaile ar éinne a chaith seal ina “Tatie Hoker” thall. Ach ní chuige sin atá mé, ach chuige seo. Minic a d’fhanadh lucht pioctha na bprátaí thall ar feadh tréimhe i ndiaidh dóibh deireadh na bprátaí a bheith pioctha acu. Ag náibhíocht a théidís, de ghnáth, agus bhídís in Albain mar sin don bhféile is mó ag Albanaigh, sé sin, “Hogmaney”, nó Oíche Chinn Bliana, agus sa tslí sin, phiocadar suas nósanna Chinn Bhliana na tíre sin. Chaith m’athair roinnt mhaith blianta thall, le linn a óige, agus mar sin, níorbh aon ionadh go leagtaí béim faoi leith ar an “Hogmanay”, sa teach s’againne. Ba é nós an “First Footer” an chéad cheann de na nósanna sin, a chuaigh i gcionn orm fhéin, agus mé ag fás aníos thiar. B’in an nós a bhí acu fáilte faoi leith a chur roimh an chéad fhear a bhuaileadh isteach thar thairseach chucu Lá Coille. Anois, ná ceap go bhfuilimse ag rá go dtarraingeodh bean mí-ádh, nó droch rath, ar theaghlach, dá dtarlódh go mba í an chéad chuairteoir, thar thairseach isteach chucu Lá Coille, ach nach bhfuil a fhios ag madraí an bhaile fhéin, gur mar sin a bhí cúrsaí in Iarthar na hÉireann, an tráth úd. Chonaic mé fhéin, le mo shúile cinn, beirt iascaire ag iompú ar a sála abhaile, toisc gur bhean an chéad duine a bhuail leo, ar a mbealach chun na farraige. B’in mar a bhí an saol an t-am sin. Bhaineadh fir óga leas as an nós sin, agus théidís timpeall an bhaile, sa chaoi go mbídís maith go leor, nuair bhíodh cúrsa an bhaile tugtha acu. Bhí col cúigir agam fhéin, agus bhí a nós fhéin aigeasean le fáilte a chur roimh an bhliain úr. Bhí seanbhuidéal gan tóin aige, agus thart ar mheánoíche, thagadh sé amach ag binn a thí agus shéideadh trí rois chluaisphléascacha as, – roiseanna a chuirfeadh an Barr Bua a shéideadh an Fhiann fadó, i gcuimhne do dhuine, – ag fágáil slán ag an tseanbhliain, agus ag fáiltiú roimh an bhlain úr, nós adeireadh sé, a d’fhoghlaim sé le linn a óige, agus nach raibh sé de chroí aige an nós céanna sin a bhriseadh, ar feadh a shaoil uilig. Tuigeadh dúinne go mba nós Albanach é an nós céanna sin freisin.
New Customs
Bhain na nósanna sin uilig le saol atá caite, caointe, adhlactha, anois, ach ní hionann sin is a rá nach bhfuil a nósanna fhéin ag daoine, sa lá atá inniu ann, nó tá, bíodh go bhfuil siad difriúil ar fad leis na nósanna a bhí acu fadó, ach ag an am gcéanna, feicfidh tú go bhfuil cosúlachtaí eatarthu freisin. Tóg mar shampla daoine ag séideadh adharca a ngluaisteán um mheánoíche Chinn Bhliana, nach cosúil é le nós mo chol cúigir? agus céard faoi nós na dtinte ealaíne a scaoiltear inairde sa spéir, agus na cloig a bhuailtear, le torann agus gleáradh a dhéanamh, le fáilte a chur roimh an bhliain úr? nach bhfuil cosúlachtaí idir sin agus an ceol agus an gleáradh a bhíodh ag óige an bhaile s’againne, fadó, agus iadsan ag fáiltiú roimh an bhliain úr, ina lá fhéin. N’fheadar an ndéanann éinne rún athbhliana sa lá atá inniu ann, ach déarfainn go bhfuil daoine ann a leanann an nós céanna sin freisin. Ach, nach cuma faoi sin, nó bíonn cineál eagla ar chuile dhuine againn agus muid ag buaileadh bóthair isteach trí chríocha úra na bliana nua. Mar sin, an tráth seo bliana, guímse rath agus séan ar chuile dhuine dem’ léitheoirí.
Athbhliain faoi mhaise dhaoibh uilig, agus gura seacht fearr a bheas muid uilig bliain ó anocht.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English