le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Ar Thóir na Físe.
.
Stán mé isteach i súil na hoíche
Ag súil le faoiseamh is le fís,
Ach faic ní fhaca sa mhogall folamh,
Ach tromluí ar thromluí de shíor,
Is chuile thromluí feistithe ullamh
Lem anam sceiteach a chloí.
.
Stán mé isteach i súil an lae ghil,
Ag súil le slánú is le sos,
Ach tada ní fhaca, sa ghile dhalltach,
Ach crá is céasadh nocht,
Is chuile chrá acu réidh is ullamh
Lem anam cráite a lot.
.
.
Stán mé isteach i súil na cruinne,
Ar thóir shlánú mo cháis,
Ach ba ghearr an mhoill nó gur thuigeas
Nach raibh luibh nó leigheas ar fáil
A chneasódh nimh an chréacht’ abhus,
Is go gcaithfinn a chuartú thall.
.
.
Stán mé isteach i ngríosach mo chroí,
Is mé ar thóir rúndiamhair na beatha,
Ac cé gur chuarthaigh thíos is thuas,
Níor fhionn mé fionna feanna,
A scaoilfeadh fadhb na beatha daonna
Ach bua smaointe is inspreagtha.
.
******************************
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
(It is now time to look at the performance of our new Government, so “I mBéal an Phobail” decided to begin the process, this week.)
…Beart de réir a mbriathar…
Is dócha gur cuimhin le roinnt mhaith againn an mana a bhí ag Fianna Éireann fadó mar shlat tomhais dá n-iompar, agus dá ngníomhartha. Trí thréithe a bhí i gceist acu sa chás sin, agus ní gá a rá, gurbh í an tríú ceann an ceann ba thábhachtaí. Seo mar a cuireadh é i ndán Fiannaíochta, nuair a chuir Pádraig ceist ar Chaoilte Mac Rónáin….
Inis dúinn a scéalaí bhinn,
Céard a thug daoibhse an tiarnas,
Nó céard a choinnigh sibh gan mheath
An oiread mhair na Fianna.
.
“Trí tréithe do dhaingnigh sinn,
D’fhreagair Caoilte ciallmhar,
Glaine ar gcroí, ‘gus neart ár ngéag,
Is beart de réir ár mbriathar.
Ní gá a rá gur mór idir inné agus inniu! Go háirithe nuair a scalann muid tóirse ár bhfiosrachta ar chúrsaí polaitíochta, féachaint cé mhéad de na tréithe bunúsacha sin a bheadh le fáil iontu siúd a chuireann rompu leas an phobail a dhéanamh. Ach, nuair a dhírionn muid ár n-aire ar an dtréith is tábhachtaí díoibh uilig, sé sin, beart a dhéanamh de réir a mbriathar. Bhuel, sin ábhar cainte, agus ábhar cáinte, atá go mór i mbéal an phobail, na laethe seo.
Peaca do-mhaite
Anois, is cinnte go maitear a lán don aos polaitíochta, ach tá peaca amháin nach bhfuil an pobal sásta a mhaitheamh dóibh, agus sin geallúintí a bhriseadh, nó nuair nach ndéanann siad beart de réir a mbriathar. Tá an t-ábhar seo tagtha chun tosaigh na laethe seo, go háirithe nuair atá an Rialtas ag iarraidh Buiséad na bliana seo chugainn a dhréachtadh. Anois, cheapfá nach gá na hAindriu Martins go léir seo agus gan idir chamáin acu ach Buiséad a chur i dtoll a chéile, don bhliain seo chugainn. Ach nach minic a chloistear an seanfhocal adeir, nach mar a shíltear a bhítear, go minic, agus nach deacair na seanfhocal céanna sin a shárú, mar bíodh go mbíodh sé éasca go maith Buiséad a chumadh nuair a bhí na múrtha airgid ag líonadh isteach sa Státchiste, lá i ndiaidh lae, ach ní mar sin atá i mblianta seo an ghorta is an ghanntain, nó ní hé amháin nach bhfuil dóthain airgid sa Státchiste le híoc as gnóthaí an Stáit, ach níos measa fós, tá orainn costas rialaithe an Stáit seo a ísliú go mór, agus lab mór airgid a fháil ar iasacht ón ECB agus ón IMF, sa tslí go bhfuil orainn tuilleadh cánacha a bhailiú ón bpobal, agus lena chois sin, tá orainn gearradh siar go mór ar chaitheachas as an Státchiste céanna sin.
Geallúintí le briseadh?
Le freastal ar an dá thrá sin, beidh ar an Rialtas geallúintí a thug, siad le linn a bhfeachtas toghchánaíochta, a bhriseadh, agus peaca marfach na polaitíochta isea an peaca céanna sin, peaca nach maithfear dóibh, agus bí cinnte dhe, go bhfanfaidh vótóirí áirithe lena ndíoltas a bhaint amach orthu sa chéad Olltoghchán eile. Tá geasa ar pholaiteoirí beart a dhéanamh de réir a mbriathar. Nach minic a chloistear, na laethe seo, nach bhfuil an Rialtas reatha ag cur lena ngeallúintí, na geallúintí úd a thug siad agus iad ar thóir vótaí. Gheall cuid acu go gcuirfí deireadh le caimiléireacht de chuile shaghas, agus nach mbronnfaí jabanna ar a gcomrádaithe feasta, bíodh siad oiriúnach don phost, nó ná bíodh. Ach gealladh go gcuirfí postanna ina múrtha ar fáil dóibh siúd a bhí díomhaoin ag an am. Ar tharla a leithéid nuair a sacadh isteach sa diallait iad? Ag magadh atá tú! adeir lucht a gcáinte, mar tá an scéal níos measa anois, adeiridís, ná mar a bhí an tráth sin. Gheall siad freisin go gcuirfí deireadh leis an airgead gan teora a bhí á íoc leis na boic mhóra, agus go gcuirfí srian freisin leis na bónais ollmhóra, agus leis na pinsin arda, a bhí á n-íoc le baill an chiorcail órga.
Cothrom na Féinne
Sea, gealladh go roinnfí go cóir, ceart, cothrom, le chuile shaoránach, agus go dtabharfaí Cothrom na Féinne do chuile dhuine. Ar dheineadar beart de réir a mbriathar? Fágfaidh mé freagra na ceiste sin fútsa, a léitheoir. Tugadh geallúintí eile freisin dúinn, an tráth úd roimh an Olltoghchán. Gealladh dúinn nach n-ísleofaí liúntas ar bith leanaí, agus nach ndéanfaí leatrom ar na boicht, nó orthu siúd a raibh cúnamh an Stáit ag teastáil go géar uathu. Anois caithfidh muid fanacht go dtí lá an Bhuiséid le fáil amach ar coimhlíonadh na geallúintí sin. Ach caithfidh muid a chur san áireamh na ráitis atá á ndéanamh ag lucht an Rialtais, ar na mallaibh, le breith chóir a thabhairt ar a n-iompar, ar a ngníomhartha, agus ar a bpleananna. I ndáiríre, caithfear fanacht go mbéarfar an Buiséad nua sára mbeidh a fhios againn cén cineál beithíoch a bheidh ann.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
I mBéal an Phobail
Peadar Bairéad
Cuimhní ar Chamchuairt ar Albain (4)
.
(Scéal na gCuimhní ar Chamchuairt ar Albain, ar leanúint an tseachtain seo, agus scéal ár dturais ó thuaidh a ríomh agam. Mar sin, chun bóthair linn, go beo!………….).
.
Tar éis dúinn an oíche sin a chaitheamh sa Stronlossit Lodge, bhíomar réidh chun bóthair arís, ar an gCéadaoin, an 16ú Meán Fómhair, 1992, beagnach seacht mbliana déag ó shoin anois…
Dhúisigh mé go breá luath sa teach lóistin. D’fháisc orm mo bhailcaisí, gan aon ró-mhoill, agus thug m’aghaidh ar sheomra an bhia.
Bhí bean an tí ansin romham, agus í breá lách, fáilteach. Sasanach mná ba ea í, bunbhean líofa, taitneamhach, a d’fhiafraigh go béasach an mbeadh bricfeasta Sasanach agam?
‘Beidh, i nDomhnach’, arsa mise, nó bhí goile seachtar Albanach agam an mhaidin chéanna sin. Cibé faoi sin, thaitin an bricfeasta agus seanchas bhean an tí, liom.
Sa ‘Stronlossit’ dúinn
Ar ais san Óstán ‘Stronlossit’, ligeamar ár scíth, léamar scríobhamar, agus rinneamar dreas comhrá. Casadh seanphéire Sasanach orainn, eisean ina ochtóidí, ise ina seachtóidí. Ar thóir a óige, ar bhealach, a bhí seisean, nó ba sa taobh sin tíre a rinne sé a thraenáil mhíleata, breis agus trí scór bliain roimhe sin! Ba ghreannmhar na scéalta a bhí le ríomh aige, ach mar a tharlaíonn go minic, ar ócáidí dá leithéid, ní raibh an t-am le spáráil againne, le deis cheart a thabhairt dó a chuid eachtraí a ríomh dúinn. D’fhágamar slán acu agus bhuaileamar bóthar, sa mhionbhus, i dtreo Inbhear álainn Nis, tarraingt ar mheánlae.
Ó thuaidh linnn, feadh Loch Lochy, ar dtús. Ar ball, chuamar trí Fort Augustus, agus ansin, ar feadh tarraingt ar uair a chloig, ghabhamar feadh bhruach Loch álainn Nis. Choinnigh mé súil, agus dhá shúil, ar dhromhhla an locha sin, agus mé ag súil go bhfaighinn spléachadh ar Ollphéist an Locha. Cheap mé cupla babhta go raibh Ollphéist Loch Nis ar tí a nochta dom, ach, ní hé mo thuairim gurbh í a bhí ann!
B’iontach go deo na radharcanna a bhí leata os ár gcomhair amach. An Loch, chomh leibhéalta le pána gloine, báid ildaite ag treabhadh leo thar dhromchla an locha, sléibhte agus cnoic le feiceáil go glan, soiléir, i scathán an uisce. Diaidh ar ndiaidh, thugamar faoi deara, go raibh an tírdhreach ag éirí níos séimhe. Ní raibh na sléibhte linn a thuilleadh, agus bhí talmhaíocht á chelachtadh arís!
Inbhear Nis
Inbhear Nis ar deireadh, thart ar a haon a chlog. Pháirceáil Morag an mionbhus cois na habhann, agus amach linn ar fud na bhfud. D’itheamar lón in Óstán i lár an bhaile, agus chaitheamar cupla uair an chloig ag siopadóireacht. Ba ghlan, néata, dea-dheartha, an baile é, ach b’éigean dúinn aghaidh a thabhairt ar Aerfort Inbhear Nis, thart ar a trí, nó bhí orainn bualadh leis an gCornal Ó Néill ansin. Ar ar mbealach chun an Aerfoirt, chuamar thar láthair Chath Chual Odar, a bhí i ngiorracht míle, nó mar sin, don bhóthar. Bhuail fonn cumha mé, nó ar bhealach éigin, mhothaigh mé uafás an áir mhídhaonna, agus an tsléachta gan trócaire, a ndearnadh ansin, ar an 16ú Aibreán, 1746. Ba ansin, ar mhachaire an áir, a tachtadh misneach agus fís na gClann, os comhair an tsaoil mhóir, na Clanna sin, ar dhual dóibh na cnoic agus na sléibhte a chleachtadh.
An Cornal linn, ar deireadh
Ag an Aerfort, d’fháiltíomar roimh an gCornal, faoi mar ba Albannaigh sinn! Ach, nach raibh trí lá fada caite againn sa tír álainn sin, cheana féin? Chun bóthair linn arís, nó bhí turas fada romhainn amach, turas a thógfadh tarraingt ar thrí huaire a’ chloig orainn. Ach, níor mhothaíomar an t-am sin ag sleamhnú tharainn, nó bhí seanchas le déanamh, cúrsaí le cíoradh, socruithe le cinntiú, ach thar aon rud eile, bhí radharcra le blaiseadh. Ba ghearr arís gur slogadh sinn i mbolg na nGarbhchríocha. Ba é an rud ba mhó a chuaigh i gcionn orm fhéin nó a laghad daoine a bhí ag cur fúthu sa tír álainn, cnocach sin, tír gan chlaí, gan fál, gan sreang, gan chur; tír a bhí fágtha faoi chaoirigh agus fhaoi fhianna. Rud eile a thug mé faoi deara, nó feabhas na mbóithre, fiú nuair a chuamar ar na fobhóithre cúnga, aonlánacha. Ní fhéadfá locht a fháil orthu, taobh amuigh dá gcúngacht. Ar deireadh, bhaineamar ár gceann scríbe, Pollhouse Hotel, amach, áit a mbeimis ag cur fúinn go maidin Dé hAoine. Óstán deas, ciúin, os cionn na mara móire, Óstán a thaitin go mór liom. Tar éis dúinn an tuirse bóthair a chur dínn, agus sinn féin a ullmhú don oíche, thugamar aghaidh ar sheomra an bhia, áit ar leagadh béile ríoga os ár gcomhair amach.
Píobairí
Bhí an Halla in aice láimhe, agus cé nach raibh slua ró-mhór romhainn ansin, ba lách, caoin, cneasta, an dream iad, dream a bhain an-taitneamh as seó na hoíche sin. Bhí beirt phíobaire den scoth againn. Norman Gilleis, a chuir tús leis na himeachtaí. Thógfadh a chuid píobaireachta do chroí. D’éirigh go breá leis an bfhoireann Éireannach freisin. Chan Brian go binn, milis, blasta. Sheinn Nollaig go bríomhar, corraitheach. D’aithris Máire go blasta, líofa, croíúil, agus bhí mise sásta le m’iarrachtaí fhéin!
Ansin, rud a bhíodh an-annamh go deo i bpíobaireacht na hAlban, tháinig Píobaire mná ar an bhfód, Rhona Lightfoot, a tháinig ó Inbhear Nis, an oíche sin, le bheith linn ar an ócáid. Sheinn sise ‘Caoineadh Mhac an Taoisigh, caoineadh ón séú haois déag, agus caoineadh a deirtear a bhfuil a rian fágtha aige ar Shiomfóin an Domhain Úir, le Dvorák. Bíodh sin mar atá, ach caithfidh mé a rá, gur chuir seinm Rhona faoi gheasa mé, ionas nach ndéanfaidh mé dearmad ar an bpíobaireacht sin go dté soir anoir!
Sa Poolhouse Hotel
Ar ball, chaitheamar scathamh ag múchadh tarta, ag seanchas, agus ag cur cúrsaí an tsaoil mhóir trí chéile, sa Poolhouse Hotel, ansin ar bhruach na farraige. Ar deireadh thiar, thugamar na leapacha orainn fhéin, agus chodlaíomar go binn, go maidin gona lán-shoilse ar na mhárach.
Bí linn arís, an tseachtain seo chugainn, nuair a bheidh muid ag guairdeall timpeall, inár bhfámairí Éireannacha, i dTuaisceart na hAlban.
.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Hi there! Chloe,
Old Irish games…..How about…Meig, Meig, Maaaa….
Thart a’ bhrog.
Fidnín or Rounders,
Iománaiocht…as old as Cuchulainn himself!!!
etc.
Hope that helps….
Dada.
.
.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
Bóithrín na Smaointe
Peadar Bairéad
Cuimhní
Is dócha gur dual don tseanduine bheith ag dul siar de shíor ar bhóithrín anacair casta na smaointe, agus ní taise dom fhéin é. Ach faoi mar adeir an seanfhocal, bíonn dhá thaobh ar chuile scéal, mar is féidir le duine breathnú ar thaobh amháin den scéal, áit a mbeadh chuile cheo chomh glégeal leis an gcriostal, agus d’fhéadfhadh sé breathnú ar an dtaobh eile, mar a mbeadh chuile shórt chomh dubh dorcha le pic. Nach féidir linn cruatan agus anró an tsaoil fadó a chur i gcomparáid le faoiseach agus le sáimhe an tsaoil faoi mar atá anois. Níl dabht ar domhan, ach go bhfuil saol feicthe againne, seandaoine, nach bhfuil fáil, nó teacht, air a thuilleadh. Nach féidir linn uilig scéal an tsaoil sin a fháil ó na daoine a bhí suas, an tráth úd? Sea, mh’anam, agus déarfainn go raibh an saol as ar fáisceadh mé fhéin, chomh bocht, crua, anróiteach, is a bhí le fáil áit ar bith sa tír seo, ag an am.
Feirmeacha Beaga
Ar mhaith leat blas eicínt den saol céanna sin a fháil?
Go breá ar fad! déanfaidh mé mo dhícheall ar dheoch as tobar na gcuimhní a chur ar fáil duit i bpiosa na seachtaine seo, agus ó tharla gur ar fheirm a tógadh mé fhéin, déanfaidh mé iarracht ar léiriú eicínt den shaol ar fheirm bheag, i mBarúntacht Iorrais, i gContae Mhaigh Eo, a leagan os do chomhair amach anois. Ní rainsí a bhíodh ag an muintir thiar ag an am, níorbh ea muis, nó tada dá leithéid! Thart ar scór acra a bhíodh ag bunús na bhfeirmeoirí beaga thiar, ag an am, agus fiú, ní bhíodh cuid áirithe den bhfeirmín céanna sin thar mholadh beirte, nó b’fhéidir nach mbeadh ann ach bogach, nó portach fhéin, ach ansin, nuair a smaoiníonn tú air, ní bheadh ar a gcumas feirm níos mó ná sin a láimhseáil, nó ní bhíodh innealra ar bith acu, le cabhrú leo an talamh sin a shaothrú, faoi mar a dheintear sa lá atá inniu ann. Ní bhíodh de ghléasanna nó d’acraí talmhaíochta ag a mbunús, an tráth úd, ach spáid, sluasaid, speal, forc, píce, sleán, corrán, ráca, castóir, agus bráca is céachta ag an gcorrdhuine anseo is ansiúd..
Each-chumhacht!
Ach céard faoi fhuirse is treabhadh, agus tarraingt earraí, ar nós féar, móin, arbhar, plúr agus min, abhaile? Conas a dhéanaidís a leithéid?
Bhuel, bhíodh capall ag corrfheirmeoir anseo is ansiúd, agus thagadh seisean i gcabhair ar an té a bheadh ina ghátar. Ní gá a rá, go mbíodh asal ag bunús chuile fheirmeoir, agus bhaintí an-úsáid as an mbeithíoch bocht céanna sin, ar na feirmeacha beaga, ar dhein mé tagairt dóibh thuas. I gcás tarraingt na móna abhaile áfach, b’in gnó nach bhféadfaí a dhéanamh in aon lá amháin, nó thógfadh sé thart ar scór nó scór go leith de chairteacha móna, le cruach réasúnta mór a dhéanamh, agus ba é a dhéantaí sa chás sin nó leoraí, nó tarracóir, a fháil ar chíos do lá eicínt, agus thagadh meitheal de na comharsanna lena gcúnamh a thabhairt don té a raibh an mhóin á tarlú abhaile aige, agus dár ndóigh, dhéantaí an comhar sin a íoc leo siúd, ar ball, nuair a bheadh an mhóin á tarlú abhaile acu fhéin.
Bhaintí an féar le speal, agus ba é an feirmeoir fhéin a dhéanadh an gnó sin. Ní gá a rá go mba obair throm, mhaslaitheach, í an spealadóireacht chéanna sin, agus go dtógadh baint an fhéir roinnt mhaith laethe, agus bheadh gá le cúnamh ón gclann, chuige sin, nó fad is a bheadh sé fhéin ag baint an fhéir, bhíodh a bhean is a chlann ag teacht ina dhiaidh á shábháil. Ba é an scéal céanna é i gcás bhaint an arbhair. Thagadh an feirmeoir fhéin i dtosach, leis an speal, agus bhíodh beirt nó triúr ag teacht ina dhiaidh, duine ag tógáil, duine ag ceangal, agus duine eile fós ag stucadh. Sea, mh’anam, ní gá a rá, go mbíodh droim tinn ar na créatúir bhochta sin i ndeireadh an lae, sea, agus a fhios ag chuile dhuine acu, go mbeadh tuilleadh den obair chéanna sin le déanamh acu an lá dár gcionn, agus an lá ina dhiaidh sin arís. Sea, mh’anam! agus níor dhada é sin taobh leis na laethe nuair a bhaintí gort arbhair leis an gcorrán, geallaimse dhuit é!
Móin, freisin !
Agus, céard faoi bhaint na móna? Ba é an scéal diabhalta céanna arís é. Fear an tí fhéin ag baint na móna leis an sleán, agus fear eile, nó tuilleadh fiú, ag teacht ina dhiaidh, agus iad ag scaradh na móna le píce, nó uaireannta bhíodh gá le barra rotha, leis an móin a iompar amach ón bportach fhéin, go dtí an áit ina ndéantaí an mhóin sin a scaradh, agus dár ndóigh, ní raibh sa mhéid sin ach an tús, nó bhí an t-uafás eile oibre le déanamh, sula mbeadh an mhóin chéanna sin sa chruach mhóna a thógtaí, taobh leis an teach, le teas a choinneáil leis an líontí, go dtí an tráth sin, an bhliain dár gcionn.
Ní raibh os comhair an fheirmeora bhig, agus a chlann, an tráth úd, ach obair chrua, anró, agus cruatan, ó cheann ceann na bliana, seal ag cur, agus seal ag baint, ach ag an am gcéanna, caithfear a rá gur bheag duine a bhíodh ag tarraingt ar theach an dochtúra, ar bhonn rialta, sna laethe úd, agus dár ndóigh, ní bhíodh éinne ag smaoineamh ar dhul chuig síciatraí, síceolaí, nó chuig beithíoch ar bith eile dá leithéid. Ná habair liom anois nach mbeadh a ndóthain gustail acu, le beadaíocht dá leithéid a chur ar fáil dóibh fhéin, nó dá mbeadh gá dáiríreach acu lena leithéid, thiocfaí ar sheift eicínt, lena leithéid a chur ar fáil dóibh. Ach, is dócha, i ndáiríre, gurb é atá á rá agam nó, an tráth úd, nuair nach raibh sparán teann ag éinne, agus Conchúr mór sa chúinne ag a lán, go raibh an chosmhuintir lán tsásta lena ndán, agus níos mó ná sin, go raibh siad sona sásta leis an gcineál saoil a bhí acu, nó bhí tuiscint acu ar an gcineál sin saoil, bhí cleachtadh acu ar chruatan agus ar anró, agus ba chairde dóibh iad, agus dá mbeadh ar ghasúr dul ar scoil cosnochtaithe, ní chuirfeadh sé as in aon chor dó, nó bheadh roinnt mhaith cosa nochta eile timpeall air, cuma cá raghadh sé.
Chuile “Mhod Con” ……
Ach sa lá atá inniu ann, nuair atá innealra, gléasanna, agus acraí de chuile shaghas nios fearr ná a chéile, ag daoine, le cúl a chur ar an anró agus ar an gcruatan sin, agus chomh maith le sin, tá an sparán teann acu freisin, sa chaoi go bhfuil ar a gcumas, sólás agus sáimhe a sheasamh dóibh fhéin, dá dtogróidís é, sea, agus earraí brandáilte a cheannacht dóibh fhéin freisin, rud a choinneodh suas leis na comharsana iad, ach, ag an am gcéanna, ní dóigh liom, go bhfuil na daoine seo chomh sona, sásta is a bhíodh na daoine a tháinig rompu, bíodh nach mbíodh an gustal céanna acusan. Ach tá sé cinnte, nach bhfuil cleachtadh ar bith ag na daoine a mhaireann anois ar an gcruatan, nó ar an anró, a bhain leis an saol, sna seanlaethe. Nó sa lá atá inniu ann, tá flúirse ag bunús chuile dhuine, a dhóthain le n-ithe agus le n-ól aige, teach compórdach aige, éadaí galánta ar a dhroim, agus carr nua-aoiseach ina sheasamh taobh amuigh dá dhoras tosaigh ag roinnt mhaith den chosmhuintir……
Ceacht le Foghlaim?
N’fheadar áfach, an bhfuil ceacht eicínt le foghlaim againn ón scéal sin ar fad? Táid ann adéarfadh, nach ionann gustal agus sástacht, nó nach mbronnann flúirse féile, agus gur mór go deo idir chomharsanúlacht agus an sparán teann. D’fhéadfadh sláimín den cheart a bheith acu! faoi mar a deir Séimí bocht an Droichid, ar ócáid dá leithéid.
le Peter Barrett | 2017/04/04 | Gan Chatagóir
.
D a o n s c o i l C o r r a i t h e a c h . 2 0 0 1 .
.
**********************
.
Thíos i dTeach na mBuitléireach a bhí an mart á róstadh, Oíche Aoine, 12 Deireadh Fómhair, 2001, nó ba ansin a cuireadh tús le Daonscoil Osraí na bliana seo. Tháinig an Scoil sin le chéile, thart ar a hocht a chlog, agus tugadh deis do dhaltaí na bliana seo seal a chaitheamh i dtosach ag seanchas agus ag comhrá. Thuig Coiste na Daonscoile gur túisce deoch ná scéal, agus bhí braoinín fíona le n-ól, agus sólaistí beadaí le n-ithe, leagtha amach ar chlár acu dúinn, le hatmosféar cairdiúil a chruthú, agus le fonn cainte a a chur ar dhaoine, sular cuireadh tús, in aon chor, le himeachtaí na bliana seo.
.
Tarraingt ar a naoi a chlog, chuir Donncha Ó Raghallaigh tús le hobair na bliana seo, agus mhínigh gurb é a bhí idir chamáin againn i mbliana nó ceiliúradh cúig bliana is seachtó de Raidió Éireann. Luaigh sé na himeachtaí a bheadh ar siúl acu don deireadh seachtaine, agus ansin, d’iarr sé ar Phádraigín Ní Dhubhluachra, Eibhlín Ní Mhaingnéir, ó RTÉ, an t-é a bhí le Daonscoil na bliana seo a oscailt go hoifigiúil, a chur in aithne don lucht éisteachta. Rinneadh sin, cé nár ghá, i ndáiríre, a leithéid a dhéanamh, tharla gur de bhunadh na háite í, agus ansin labhair Eibhlín linn. Rinne sí a gnó, cuid mhaith, trí mheán na Ghaeilge, agus léirigh dúinn, go mba chumhacht táite a bhí in RTÉ, ó thús. Chabhraígh sé le meon aontaithe a chothú sa phobal. Chuir na Stáisiúin Áitiúla go mór leis an obair chéanna sin, nuair a thainig ann dóibh siúd. Chabhraigh Raidió na Gaeltachta le pobail na Gaeltachta a tháthú le chéile freisin, ach ag an am gcéanna, rinne sé an Ghaeilge a scoitheadh amach ó thionhar an Stáisiúin Náisiúnta. Níl dabht, ar sise, ach gur thuig daoine, cúig bliana is seachtó ó shoin, go ndéanfadh an Raidió éacht, amach is amuigh, don Ghaeilge, ach ní mar sin a bhí, bíodh gur dhein an Stáisiún an-obair leis an teanga a chothú agus a fhorbairt, ach ní raibh riamh, nó níl anois, ár ndóthain Gaeilge ar RTÉ, agus anois, is dócha go bhfuil sé ró-dhéanach tada a dhéanamh faoi, go háirithe, nuair a chuireann tú san áireamh na fadhbanna éagsúla atá ag cur as don Stáisiún, i láthair na huaire seo, agus i measc na bhfadhbanna sin uilig, tá fadhb an airgeadais. Mar bhuille scoir, d’fhógair Eibhlín Daonscoil na bliana 2001, oscailte go hoifigiúil.
Roibeárd Ó Ceallaigh a bhí mar chathaoirleach don chuid eile den chlár, agus b’eisean a chuir Léachtaí na hoíche, Ian Ó Laoi, Cartlannaí le RTÉ, in aithne don lucht éisteachta. Dúirt Roibeárd linn, go mba mhúinteoir é Ian, ar feadh scathaimh, go raibh sé pósta, agus go raibh sé bliana déag caite aige mar chartlannaí leis an Stáisiún Naisiúnta, agus chomh maith le sin, go raibh sé ina léiritheoir cláracha freisin.
.
Tháinig Ian Ó Laoi fhéin ar an bhfód ansin, agus labhair faoi bhunú Raidió Éireann, a chéaduair, ar Lá Coille, sa bhliain 1926. Dubhglas de hÍde a rinne an oscailt. Dúirt Dubhglas go mba náisiún ar leith i Éire, agus go gcloisfeadh an domhan mór faoi sin, feasta, tríd an stáisiún nua raidió a bhí á oscailte aige, dár ndóigh. Tuigeadh dó, go mbeadh an-chuid Gaeilge le clos feasta ar an Raidió céanna sin, toisc gurbh í an Ghaeilge leathchois an náisiúin, agus gurbh iad na cluichí, an ceol, agus na nósanna, an chos eile. Tuigeadh dó go dtiocfadh an lá, nuair a bheadh an tír agus an Raidió, Gaelaithe agus Gaelach, nó chonacthas dó, go mba spota mí-shláintiúil é an Galldachas, agus go gcaithfí í a ghearradh amach, faoi mar a dhéanfaí le galar contúirteach ar bith.
Ní raibh an dearcadh sin réadúil, agus bíodh go raibh a lán a d’aontódh leis, ag an am gcéanna, bhí roinnt mhaith eile a bhí frithghaelach go maith, agus bhíodh sruth litreaha uathu-san le léamh go rialta ar na nuachtáin.
.
Labhair Ian freisin, faoi na cainteanna breátha a craoladh i nGaeilge, ag daoine cosúil le Leon Ó Broin, An Seabhac, Máire, agus tuilleadh, ar liosta le háireamh iad anois, ach taobh le sin, bhí daoine a thuig go mba ghléas Galldaithe, agus Seoinínteachta, é an stáisiún, 2RN, mar a thugtaí ar ár stáisiún náisiúnta, an t-am sin. Rinne Andrias Ó Muimhneacháin a chion fhéin, trí chláracha agus drámaí i nGaeilge a chur ar fáil don stáisiún. Craoladh freisin, sna triochaidí, cláracha, trí Ghaeilge, do pháistí, agus bhíodh an nuacht i nGaeilge ceithre huaire sa tseachtain. Ach faraoir géar! ní raibh aon taifead de na cláracha sin ag an léachtaí le casadh dúinn, toisc nach raibh aon ghléas taifeadtha ag an Staisiún go deireadh na dtriochaidí.
.
Dhéanaidís Drámaí freisin, agus chraolaidís beo iad, agus sheinn sé sampla as “Brian agus an Claíomh Solais”, Geamaiareacht ón Abbey, a craoladh sa bhliain 1949, agus tuigeadh dúinn uilig go raibh sé thar cinn, agus an láithriú an-ghairmiúil.
Thart faoi aimsir an chogaidh, d’éirigh an Stáisiún tinn tuirseach den tsíorchlamhsán ón gConnradh, agus ó Ghlún na Bua. Thart faoin am sin, mhol Proinsias Mac an Bheatha, go ndéanfaí ceachtanna Gaeilge a chur i láthair an phobail, trí úsáid a bhaint as na nuachtáin, agus as an raidió, ag obair i gcomhar le chéile. Is dócha gurbh iad cláracha Aindriais Uí Muimhneacháin “Listen and Learn” an toradh a bhí ar an gcineál sin argóna, ar ball. Moladh, thart ar an am sin, go mbunófaí stáisiún Gaeilge, ach níor tháinig aon toradh ar an moladh céanna sin, ag an am.
.
Sna dachaidí, thosaigh an stáisiún ag cur craoltóirí amach ar fud na tíre, ag bailiú oidhreacht Gael, ó cheann ceann na tíre. Rinneadar idir amhráin, cheol agus scéalta, a thaifeadadh, agus sa tslí sin, rinneadar an-chuid dár n-oidhreacht, agus dár ndúchas a shábháil, agus a chur in áirithe do na glúnta a bhí le teacht. B’in mar a tharla go ndeachaigh na hAonaid Taistil síos faoin tír, ach go háirithe ar fud na nGaeltachtaí uilig, ag bailiú agus ag bailiú leo, ó cheann ceann na bliana. Is cinnte gur tuigeadh dóibh, go raibh tábhacht ag baint leis an obair a bhí ar siúl ag na hAonaid chéanna sin. Cuireadh craoltólirí díograiseacha i mbun na hoibre céanna sin, daoine ar nós, Séamas Ennis, Seán Mac Réamainn, P. Ó Conluain, agus a leithéidí. Ní haon ionadh, mar sin, gur éirigh go seoigh leis an ngnó a bhí idir lámha ag na daoine céanna sin, nó bheadh sé deacair a gcomh-mhaith de chraoltóirí a fháil, áit ar bith i dtír seo na hÉireann.
.
Le tábhacht na hoibre sin uilig a rinne an stáisiún s’againne a léiriú, chas an léachtaí sleachta as seacht dtaifeadadh, a rinneadh ag deireadh na gcaogaidí dúinn. Cainteoirí ó dhúchas, den chuid ba mhó, a bhí i gceist sna taifeadtaí céanna sin, ach sa lá atá inniu ann, tá na Gaeltachtaí beaga sin uilig caillte, agus murach na dtaifeadtaí sin, bheadh muid dall ar fad ar fhuaimeanna, ar leagnacha, agus ar bhlas, na nGaeltachtaí sin.
Nuair a tuigeadh go raibh cos amháin le Peig Sayers san uaigh, tuigeadh sa stáisiún, go raibh sé in am acu dul síos chuici, agus roinnt áirithe dá seanchas, agus dá scéalta, a thaifeadadh. Chuaigh Seán Mac Réamainn síos ansin, sa bhliain 1947, agus rinne an beart, ach ar ámharaí an tsaoil, mhair Peig bhocht dhá bhliain déag eile ina dhiaidh sin!
.
Fear eile ar dhein an léachtaí tagairt dó ba ea Ciarán Mac Mathúna. Ba sa teanga a chéadchuir Ciarán suim, agus bhí an-luí aige leis an seanchas. D’éirigh leis caint agus seanchas Mhichíl Uí Chorrdhuibh a thaifeadadh, agus bhí ar ár gcumas, cuid bheag dá chuid cainte siúd a chlos.
.
Fear eile a chaith a dhúthracht, le Gaeilge a chur in oiriúint don raidió, ba ea Peadar Ó Dubhda as Dun Dealgan. Rinne seisean roinnt mhaith cláracha Gaeilge, agus chraol sé iad freisin, agus caithfidh mé a rá, gur bhain mé fhéin an-taineamh as na cláracha céanna sin, ina lá. Thart ar an am sin freisin, craoladh cláracha nuachta, ar nós, “Nuacht anall, Nuacht abhus”, agus bhí foireann taistil ag gabháil don chlár sin, agus iad ag dul ó cheann ceann na tíre, ag iarraidh nuacht an lae a bhailiú agus a chur ar fáil trí mheán na Gaeilge.
Rinne an stáisiún a chion fhéin freisin, le canadh ar an sean-nós a chur i mbéal an phobail, trí chuireadh a thabhairt do chantairí sean-nóis teacht, agus a scileanna a thabhairt leo, go lár an aonaigh, le go gcloisfeadh an pobal uilig iad.
.
Anuas go dtí bunú Raidió na Gaeltachta sna seachtóidí, bhí an-obair déanta ag Raidió Éireann i ngort na Gaeilge, bíodh go nglactar leis anois, nár leor é, ach, nuair a bunaíodh an Stáisiún Gaeltachta, tháinig cúlú ar shaothrú na Gaeilge ar Raidió Éireann, uaidh sin amach. Is dócha gur tuigeadh don lucht bainistíochta, go nglacfadh Raidió na Gaeltachta an gnó sin idir lámha feasta, agus caithfear a admháil, go bhfuil an-obair déanta ag Raidió na Gaeltachta, i measc phobail na Gaeilge, in Éirinn, agus thar lear, san idirlinn. D’éirigh leo na pobail le Gaeilge a tháthú ina bpobal aontaithe amháin, agus d’éirigh leo freisin, dul amach chuig na dúichí iargúlta, scoite, agus iad a cheangal agus a shnaidhmeadh le chéile, trí mheán na teanga.
.
Bíodh go raibh sé roinnt déanach nuair a bhí an focal deiridh ráite ag an léachtaí, ag an am gcéanna, cheadaigh an cathaoirleach roinnt áirithe ceisteanna ón urlár, agus nuair a bhí sin críochnaithe, chas an cathaoirleach fhéin téip dúinn de chlár a chuir Raidió Chill Chainnigh amach, roinnt blianta ó shoin, clár ina raibh Micheál Ó Bolguidhir á chur faoi agallamh, agus é ag cur síos ar bhunú an Chonartha anseo sa Chathair Álainn, agus chuir sé síos freisin, ar obair na Craoibhe áitiúla anseo, ó bunaíodh í, anuas go dtí a lá fhéin. Cuireadh an-suim sa taifeadadh sin.
.
Fógraiodh deireadh an chláir don oíche sin, ach moladh do na scoláirí a bheith réidh agus ullamh don Turas Bus, an lá dár gcionn, nuair a thabharfaí ar thuras, faoi stiúir an treoraí cháiliúil, Pat Nolan, S.E.R.T.O., iad, agus cuireadh fainic orthu bheith thíos ag Teach an Rútaigh ag a dó a chlog, nó ní fhanfadh an bus ró-fhada ag an ionad sin dóibh. Cuireadh fainic na bhfainic orthu freisin, bheith i láthair in Óstán Chill Chainnigh, Oíche Shathairn, nuair a bheadh ceol agus amhránaíocht acu, agus nuair a sheolfaí leabhar nua filíochta an Bhairéadaigh, “Fataí Rómhair”, i láthair a phobail anseo in Osraí, agus gan dabht, dhéanfadh sé roinnt dá dhánta a aithris don slua a bheadh i láthair an oíche sin.
.
Chaitheamar seal ag caint agus ag seanchas ansin sular thugamar an bóthar abhaile orainn fhéin. Togha oíche, togha léachta, agus togha chomhluadair.
*********************
Peadar Bairéad.
*********************
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Gaeilge 
English